"Τραγούδια για νεκρά παιδιά", ένας πρόωρος θρήνος για τον Μάλερ...

 

Υπήρξαν κι οι δυο κορυφαίοι!Ο ένας συνθέτης, ο άλλος λυρικός τραγουδιστής.

Μάλερ και Φίσερ-Ντισκάου.

(από: amazon)

Ο χάρος τούς περίμενε και τους δυο, μια μέρα σαν τη σημερινή, 18 του Μάη με έναν περίπου αιώνα διαφορά.

Ο αυστριακός, εβραϊκής καταγωγής, Γκούσταβ Μάλερ, εξαίρετος δ/ντής ορχήστρας, ένας από τους σπουδαιότερους συνθέτες του ύστερου ρομαντισμού, γέφυρα για πολλούς προς τον γερμανικό μουσικό μοντερνισμό, που συνδύασε με τον καλύτερο τρόπο τη φυσικότητα της μουσικής έκφρασης με τη βαθύτερη διανοητική προεργασία, πέθανε στη Βιέννη το 1911.

Ο Ντίντριχ Φίσερ Ντισκάου, ένα από τα κορυφαία ονόματα του λυρικού θεάτρου τον 20ό αιώνα, αλλά και παιδαγωγός και συγγραφέας, στη Bαυαρία το 2012.


Τη μνήμη τους τιμάμε με μια "σύμπραξή" τους στα: "Τραγούδια για  νεκρά παιδιά".

Πρόκειται για κύκλο τραγουδιών του Μάλερ σε ποίηση του μόνιμου συνεργάτη του, ποιητή και γλωσσολόγου, Φρίντριχ Ρίκερτ.

Ο ποιητής είχε χάσει και τα δυο παιδιά του, τον Ερνστ και τη Λουίζ σε μικρή ηλικία με διαφορά λίγων ημερών το ένα από το άλλο. Τούς αφιέρωσε ένα μεγάλο όγκο ποιημάτων, που οι  κριτικοί χαρακτήρισαν ως "το μεγαλύτερο παράπονο στην παγκόσμια λογοτεχνία", από τα οποία ο Μάλερ μελοποίησε πέντε ιδιαίτερων μυστικιστικών προεκτάσεων.

Ο Μάλερ φαίνεται να βρήκε στα ποιήματα αυτά μια ηχώ της δικής του επίγνωσης για τη θνητότητα.
Ο συνθέτης ήταν ευαισθητοποιημένος στο θέμα της απώλειας, καθώς από τα έντεκα αδέρφια του -σε νηπιακή σχεδόν ηλικία- χάθηκαν τα έξι από αυτά.

O Mάλερ με την κορούλα του που έχασε
(από external)

Από πολλούς ο τραγουδιστικός κύκλος έχει χαρακτηριστεί  "πρόωρος θρήνος" του συνθέτη για την απώλεια της τετράχρονης δευτερότοκης κόρης του Μαρίας, από διφθερίτιδα.
Είχε εκμυστηρευτεί πως για να τα συνθέσει υπέβαλλε τον εαυτό του σε κατάσταση απόλυτου πένθους, σαν να είχε χάσει πραγματικά το δικό του παιδί και θεωρούσε πως αν κάτι τέτοιο συνέβαινε πραγματικά δεν θα είχε τη δύναμη μιας τέτοιας σύνθεσης. Κίνηση, που εξόργισε την Άλμα, καθώς το θεώρησε άσχημο οιωνό.
Τραγικά -αλήθεια- τα παιχνίδια της μοίρας.Μετά από λίγο διάστημα  το ζευγάρι χάνει την κορούλα του, κι ο Μάλερ καταρρέει ψυχολογικά.
Ο Γκούσταβ Μάλερ, με την βαθιά συνείδηση της τραγικότητας της ύπαρξης δίνει πέντε αριστουργηματικά λήντερ, με κοινό σημείο μεταξύ τους τη σχέση τους με το "Φως".
Είναι η παρηγοριά της μετάβασης σε ανώτερες σφαίρες και η προσδοκία της αντάμωσης...

Ο ίδιος ο συνθέτης υπογραμμίζει στην αρχή της παρτιτούρας: "τα πέντε τραγούδια αποτελούν  αδιαίρετο σύνολο, για αυτό θα  πρέπει να διατηρείται η συνέχεια τους (να αποφεύγονται τυχόν διακοπές, όπως επί παραδείγματι χειροκροτήματα στο τέλος κάθε τραγουδιού)".
Μελωδική γραμμή, μοτίβα και ρυθμοί υπογραμμίζουν το σπαραγμό και την βαθιά ψυχική καταβύθιση του δημιουργού και την ελπίδα πως τα παιδιά είναι πια ασφαλή από κάθε κίνδυνο και υπό τη θεϊκή Σκέπη Του.
Έτσι, θα τα ακούσουμε ενιαία.

Όμως από τα πέντε ξεχωρίζω το μεσαίο "Wenn dein Mütterlein tritt zur Tür herein", (το οποίο και μετέφρασα από τα αγγλικά), το πιο σπαρακτικό όλων, κάτι που αποδεικνύει και η επιλογή των οργάνων(10:26).
Ο Μάλερ ενορχηστρώνει τη μελωδία μόνο με βιόλες και τσέλα, σκούρας χροιάς και ελεγειακού ύφους όργανα, χωρίς ίχνος βιολιών.

Ερνστ(πάνω) και Λουίζ(κάτω),
τα παιδιά του ποιητή, Φρίντριχ Ρίκερτ
(pinterest)

"Όταν η αγαπημένη σου μανούλα

μπαίνει απ΄την πόρτα μέσα

και το κεφάλι γυρνώ να την κοιτάξω

δεν πέφτει πρώτα η ματιά στο πρόσωπό της 

παρά στο μέρος

στο κατώφλι δίπλα

εκεί που  θα'τανε το μικρό, αγαπητό σου πρόσωπο.

Όταν λαμπερή από χαρά

έμπαινες και συ κοριτσάκι μου

όπως συνήθιζες.

Κι όταν η αγαπημένη σου μανούλα

μπαίνει απ' την πόρτα,

κρατώντας το κερί που τρεμοπαίζει

μου φαίνεται σαν και συ να μπαίνεις 

στο δωμάτιο μαζί της, όπως παλιά.

Ω, καταφύγιο του πατέρα σου,

σβησμένο τόσο πρόωρα

Φως της Χαράς!"

Εδώ, ίσως ταιριάζει η γνωστή φράση του συνθέτη:
"Μόνο όταν αισθάνομαι δημιουργώ και μόνο ως δημιουργός αισθάνομαι".
Το έργο του Μάλερ είναι σαν μια αυτοβιογραφία. Ακούγοντας
τη μουσική του είναι σαν να βρισκόμαστε εμπρός στον ίδιο τον άνθρωπο, που κάποιες φορές στη ζωή του -δυστυχώς- βιώνει και τον αβάσταχτο πόνο, το ασήκωτο βάρος του στους ώμους του, την οδύνη ενός γονιού από την απώλεια του σπλάχνου του.


Στην τραγικότητα των στοιχείων  για την συγκεκριμένη ηχογράφηση προστίθεται και το ότι πραγματοποιήθηκε ελάχιστο διάστημα μετά το θάνατο της γυναίκας του Φίσερ-Ντισκάου στον τοκετό.

Mahler: "Kindertotenlieder" / Fischer-Dieskau: