 |
| "Η Ωραία Ελένη", Evelyn De Morgan |
Μια ωραία γυναίκα, όπως αναρίθμητες άλλες, που πέρασαν από τη γης και χάθηκαν.[...]
Κι αν ακόμα η αρπαγή αυτή άναψε πόλεμο, όλα, και πόλεμος και γυναίκα και σφαγή, θα χάνουνταν, αν δεν άπλωνε το χέρι του να τα σώσει ο Ποιητής.
Στον ποιητή χρωστάει τη σωτηρία της η Ελένη
[...]
Ο γερο-ποιητής ο Στησίχορος μια μέρα ξεστόμισε άσκημο λόγο γι' αυτή σε μιαν ωδή του· κι ευτύς έχασε το φως του· τρέμοντας τότε, μετανιωμένος, πήρε τη λύρα του, στάθηκε ομπρός στους Έλληνες σ' ένα μεγάλο πανηγύρι και τραγούδησε την ξακουστή παλινωδία:
[...]
Ο γερο-ποιητής ο Στησίχορος μια μέρα ξεστόμισε άσκημο λόγο γι' αυτή σε μιαν ωδή του· κι ευτύς έχασε το φως του· τρέμοντας τότε, μετανιωμένος, πήρε τη λύρα του, στάθηκε ομπρός στους Έλληνες σ' ένα μεγάλο πανηγύρι και τραγούδησε την ξακουστή παλινωδία:
"Δεν είναι αλήθεια ο λόγος μου για σένα,
Ελένη και δεν εμπήκες συ μες στα γοργά καράβια
μήτε έφτασες στο κάστρο εσύ ποτέ της Τροίας"
Ελένη και δεν εμπήκες συ μες στα γοργά καράβια
μήτε έφτασες στο κάστρο εσύ ποτέ της Τροίας"
Κι έκλαψε σηκώνοντας ψηλά τα χέρια κι ολομεμιάς, βουτημένο στα δάκρυα, το φως κατέβηκε στις κόχες των ματιών του.
[...]
Μια απόκρυφη παράδοση μπιστεύουνταν στους μύστες πως δεν πάλευαν στην Τροία οι Αχαιοί για την αληθινήν Ελένη· μονάχα το είδωλό της βρίσκουνταν στην Τροία.
Η αληθινή Ελένη είχε καταφύγει στην Αίγυπτο, σε θεϊκό ναό, ανέγγιχτη από τις αναπνοές των ανθρώπων..."
(Καζαντζάκης: "Αναφορά στον Γκρέκο)
.jpg) |
| Ελένη και Μενέλαος", Johann Heinrich Wilhelm Tischbein |
Μην ξεχνάμε στην εκδοχή του μύθου με την Ελένη να προκαλεί τον πόλεμο και όλα τα δεινά, όταν ο Μενέλαος έφθασε στο σπίτι της στην Τροία, θέλησε να τη σκοτώσει. Όμως, όταν εκείνη του έδειξε το γυμνό της ώμο, ο βασιλιάς της Σπάρτης την συγχώρησε και πέταξε το ξίφος του. Όταν δε οι Έλληνες είδαν την Ελένη να επιστρέφει, θέλησαν να την λιθοβολήσουν, αλλά η ομορφιά της τους καθήλωσε.
Έτσι και ο μεγάλος τραγικός μας Ευριπίδης, που χειρίστηκε με μεγάλη ελευθερία τους μύθους, επινοεί μιαν Ελένη κρυμμένη στην Αίγυπτο καθ' όλη τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου... Ήταν η θεά Ήρα, που οργισμένη για την ήττα της(στην κρίση περί κάλλους που ανέδειξε νικήτρια την Αφροδίτη), δημιουργεί από σύννεφο το είδωλο της Ωραίας Ελένης, το οποίο θα πάρει μαζί του ο Πάρις, νομίζοντας ότι απάγει την Ελένη. Την πραγματική όμως Ελένη την έστειλε ο Δίας στην Αίγυπτο, για να ζήσει στο παλάτι του Πρωτέα, περιμένοντας τον άνδρα της Μενέλαο να επιστρέψει από τον πόλεμο...
Από τις καλύτερες σε βάθος αισθήματος και ποιότητα σύνθεσης είναι η όπερα του Ρίχαρντ Στράους: "Η Αιγύπτια Ελένη".
Το λιμπρέτο είναι του μόνιμου συνεργάτη του Στράους, Ούγκο φον Χοφμάνσταλ, ο οποίος βασίστηκε στα σχετικά κείμενα των Ευριπίδη και Στησίχορου, δίνοντας ένα αντιπολεμικό δράμα, που βρίθει από σπουδαίους αρχετυπικούς συμβολισμούς και μεταφορές.
Η όπερα ξετυλίγεται σε δύο πράξεις :
Σύμφωνα με τα αρχαία κείμενα κι όπως διαμορφώθηκε το λιμπρέτο επιστρέφοντας ο Μενέλαος από την Τροία έχει κατά νου σεβόμενος την ιερή ηθική να θανατώσει την "άπιστη" Ελένη. Μέσα από ένα κοχύλι με μαντικές ικανότητες η νύμφη Αίθρα της Αιγύπτου πληροφορείται τις βλέψεις του, προκαλεί θαλασσοταραχή και ναυαγεί το πλοίο του Μενέλαου.
Επινοεί την ιστορία με το είδωλο της Ελένης που βρέθηκε στην Τροία, ενώ η αληθινή μεταφέρθηκε στην Αίγυπτο, όπου πιστή και αφοσιωμένη περίμενε το σύζυγό της. Η Ελένη, που δεν θέλει να τον εξαπατά πια τον επαναφέρει στην πραγματικότητα με το ποτό της θύμησης , αδιαφορώντας αν αυτό θα της στοιχίσει τη ζωή. Ο Μενέλαος τη συγχωρεί και με την κόρη τους, Ερμιόνη, επιστρέφουν ενωμένοι στην πατρίδα.
Όταν ο Ρίχαρντ Στράους διάβασε το λιμπρέτο έγραψε στον Χοφμάνσταλ: "Σας συγχαίρω για αυτή την ποίηση, την τόσο κατάλληλη για τη μουσική. Στο μεγαλύτερο μέρος η σύνθεση προκύπτει σχεδόν από μόνη της..."
Έτσι και ο μεγάλος τραγικός μας Ευριπίδης, που χειρίστηκε με μεγάλη ελευθερία τους μύθους, επινοεί μιαν Ελένη κρυμμένη στην Αίγυπτο καθ' όλη τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου... Ήταν η θεά Ήρα, που οργισμένη για την ήττα της(στην κρίση περί κάλλους που ανέδειξε νικήτρια την Αφροδίτη), δημιουργεί από σύννεφο το είδωλο της Ωραίας Ελένης, το οποίο θα πάρει μαζί του ο Πάρις, νομίζοντας ότι απάγει την Ελένη. Την πραγματική όμως Ελένη την έστειλε ο Δίας στην Αίγυπτο, για να ζήσει στο παλάτι του Πρωτέα, περιμένοντας τον άνδρα της Μενέλαο να επιστρέψει από τον πόλεμο...
Μενέλαος: "Ποιος κάνει ζωντανά ομοιώματα;"Ελένη: "Ο αιθέρας! Οι θεοί το ομοίωμά μου από αιθέρα το' καναν!"
(Ευριπίδη: "Ελένη")
 |
| Στράους και Χοφμάνσταλ (από: interlude.hk) |
Το λιμπρέτο είναι του μόνιμου συνεργάτη του Στράους, Ούγκο φον Χοφμάνσταλ, ο οποίος βασίστηκε στα σχετικά κείμενα των Ευριπίδη και Στησίχορου, δίνοντας ένα αντιπολεμικό δράμα, που βρίθει από σπουδαίους αρχετυπικούς συμβολισμούς και μεταφορές.
Η όπερα ξετυλίγεται σε δύο πράξεις :
Σύμφωνα με τα αρχαία κείμενα κι όπως διαμορφώθηκε το λιμπρέτο επιστρέφοντας ο Μενέλαος από την Τροία έχει κατά νου σεβόμενος την ιερή ηθική να θανατώσει την "άπιστη" Ελένη. Μέσα από ένα κοχύλι με μαντικές ικανότητες η νύμφη Αίθρα της Αιγύπτου πληροφορείται τις βλέψεις του, προκαλεί θαλασσοταραχή και ναυαγεί το πλοίο του Μενέλαου.
Επινοεί την ιστορία με το είδωλο της Ελένης που βρέθηκε στην Τροία, ενώ η αληθινή μεταφέρθηκε στην Αίγυπτο, όπου πιστή και αφοσιωμένη περίμενε το σύζυγό της. Η Ελένη, που δεν θέλει να τον εξαπατά πια τον επαναφέρει στην πραγματικότητα με το ποτό της θύμησης , αδιαφορώντας αν αυτό θα της στοιχίσει τη ζωή. Ο Μενέλαος τη συγχωρεί και με την κόρη τους, Ερμιόνη, επιστρέφουν ενωμένοι στην πατρίδα.
Όταν ο Ρίχαρντ Στράους διάβασε το λιμπρέτο έγραψε στον Χοφμάνσταλ: "Σας συγχαίρω για αυτή την ποίηση, την τόσο κατάλληλη για τη μουσική. Στο μεγαλύτερο μέρος η σύνθεση προκύπτει σχεδόν από μόνη της..."
 |
| Ανάκτηση της Ελένης από το Μενέλαο Μελανόμορφος αμφορέας, 550 π.Χ |
Θα ακούσουμε το συγκλονιστικό ντουέτο Μενελάου-Ελένης από το φινάλε της όπερας, όπου ο Μενέλαος εκστασιασμένος από το κάλλος της γυναίκας του, τής λέει:
Στη σκηνή εμφανίζονται δυο φτερωτά άλογα που θα μεταφέρουν το ζευγάρι στη Σπάρτη.
Ωραία Ελένη και Μενέλαος κλείνουν με την όλο τρυφεράδα δυωδία τους τη σκηνή:
 |
| Jan Styka: "Μενέλαος και Ελένη" |
"Όπως η ασημόφεγγη σελήνη
έτσι και συ λαμπρή
δίπλα μου στέκεις πάλι"
και απευθυνόμενος στην κόρη τους, Ερμιόνη:
"Ω κόρη μου, χαρούμενο παιδί!
Τη μάνα σου ξαναφέρνω σπίτι!"
Στη σκηνή εμφανίζονται δυο φτερωτά άλογα που θα μεταφέρουν το ζευγάρι στη Σπάρτη.
Ωραία Ελένη και Μενέλαος κλείνουν με την όλο τρυφεράδα δυωδία τους τη σκηνή:
Άτια φτερωτά, πάρτε μας πίσω
φωτεινά άστρα ευλογείστε μας!
Ακτινοβόλα πύλη του ουράνιου βασιλείου
δεχτείτε το αιώνιο ζευγάρι!
Στο κείμενο και τη μουσική της εισαγωγικής Άριας του Μενέλαου κυριαρχεί η απλότητα που υποβάλλει το μεγαλείο της συγχώρεσης. Ενδιαφέρουσες αρμονικές διαδοχές συγχορδιών αλλάζουν το ύφος όταν εκείνος απευθύνεται στην μονάκριβη κόρη τους.
Απότομες παρεκκλίσεις και ορχηστρικός όγκος υπογραμμίζουν την πληθωρική γραφή του Στράους, που υποστηρίζει το ποιητικό κείμενο και ρίχνει περισσότερο φως στο μεστό σε ιδέες υπόβαθρο του μύθου, τονίζοντας την έντονη εξπρεσιονιστική φάση του συνθέτη, όπως αυτή εκδηλώνεται και σε άλλες όπερές του(Σαλώμη, Ηλέκτρα).
Richard Strauss: Die Agyptische Helena Op.75:
Menelas - Helena duet: "Wie du aufs neue die Nacht durchglänzest"(6:47)
Περισσότερες λεπτομέρειες για την όπερα του Στράους : "Η Αιγυπτία Ελένη" μπορείτε να διαβάσετε σε παλαιότερο κείμενο εδώ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου