Κλασική(οί) μουσική(οί) και οι βλαβερές συνέπειες του καπνού..

 

(Με αφορμή την Ημέρα κατά του Καπνίσματος)

"Σαν αντικείμενο της σημερινής μου ομιλίας διάλεξα, να το πω έτσι, τη βλάβη που επιφέρει σ' όλους τους ανθρώπους η χρήση του καπνού. Εγώ ο ίδιος καπνίζω, η γυναίκα μου όμως με πρόσταξε να σας ομιλήσω για τις βλαβερές συνέπειες του καπνού.
Ετσι, λοιπόν, δεν έχω τίποτα να σας πω..."

Τσέχωφ: Από τον θεατρικό του μονόλογο "Οι βλαβερές συνέπειες του καπνού".

Ανεξάρτητα από όσα δηλώνει ο ήρωας του Τσέχωφ, το κάπνισμα είναι εξάρτηση, είναι πάθος. Είναι εθισμός, που μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφικά αποτελέσματα.

Ξεφυλλίζοντας τις σελίδες της Ιστορίας της Μουσικής θα σταθούμε -λόγω της ημέρας- σε ορισμένα ονόματα συνθετών και μουσικών ερμηνευτών, που χαρακτηρίστηκαν από το μεγάλο πάθος τους για το καπνίζειν...

twitter

Πρώτος στη λίστα ο Λ.Β.Μπετόβεν.

Ο τιτάνας προσπαθούσε να πνίξει τον καημό του για την απώλεια της ακοής του μέσα στα δακτυλίδια καπνού από την πίπα του, συνήθεια που απέκτησε μεγάλος. Ο  Αυστριακός συγγραφέας, Μπράουν φον Μπράουνταλ μαρτυρά πως τον συνάντησε σε ένα πανδοχείο το 1826, και καθόταν σε μια γωνιά με κλειστά μάτια, καπνίζοντας πίπα, που όσο επιδεινωνόταν η κατάστασή του, τόσο ο εθισμός γινόταν εντονότερος.
Το διπλανό σκίτσο που έγινε από έναν μαθητή ονόματι Eduard Klosson το 1823, απεικονίζει τον Μπετόβεν να καπνίζει την πίπα του διαβάζοντας εφημερίδα σε ένα Βιεννέζικο καφενείο.

Μανιώδης καπνιστής πούρων ήταν ο Πουτσίνι, κάτι που τού στοίχισε ακριβά, καθώς αρρώστησε από καρκίνο του λάρυγγα, το ίδιο και ο Ενρίκο Καρούζο, που  προτιμούσε τα βαριά τσιγάρα, απ' τα οποία κάπνιζε εξήντα την ημέρα!

Κάτι, που τα τελευταία χρόνια της ζωής του επιδείνωσε το ήδη επιβαρυμένο αναπνευστικό του. Πέθανε  σε ηλικία 48 ετών από βρογχοπνευμονία.

reddit

O Mπραμς συνήθιζε καθημερινά να σηκώνεται πολύ πρωί, να πίνει ένα δυνατό καφέ χωρίς καθόλου ζάχαρη και να καπνίζει ένα δυνατό πούρο, το οποίο δεν άφηνε καθόλη τη διάρκεια της καθημερινής του εξάσκησης στο πιάνο με κάποιες από τις φούγκες του Μπαχ. Αυτός ήταν ο τρόπος του ώστε να τεθεί το μυαλό του σε λειτουργία... 

Ντεμπισί και Ραβέλ υπήρξαν επίσης και οι δυο φανατικοί καπνιστές.
Ο Ραβέλ μάλιστα δεν αποχωριζόταν το τσιγάρο του ούτε όταν έπαιζε πιάνο. Τόσο που με ειρωνεία και σαρκασμό ο Ζαν Εσενόζ γράφει στην βιογραφία του για κείνον:

"...συνέθεσε το ακομπανιαμέντο του: "Ο Ρονσάρ στην ψυχή του", για το αριστερό μόνο χέρι, έχοντας προβλέψει όταν το παίζει ο ίδιος να μπορεί να καπνίζει με το δεξί...".

Τα πούρα λάτρευε ο Σιμπέλιους, που κι αυτός ανέπτυξε  όγκο στο λάρυγγα, πιθανότατα από τη συνήθεια του καπνίσματος, που ευτυχώς αντιμετωπίστηκε με επιτυχία. Oι γιατροί του συνέστησαν να κόψει μαχαίρι το κάπνισμα, και κείνος τούς άκουσε. Συνεχώς όμως παραπονιόταν πως "η ζωή είναι είναι παντελώς διαφορετική χωρίς τον διεγερτικό καπνό. Δεν έχει την ιδιαίτερη νοστιμιά της στιγμής"...

Φανατικός του καπνίσματος ήταν και ο Σεργκέι Ραχμάνινοφ. Τα μακριά του δάκτυλα είχαν κιτρινίσει από τα αμέτρητα τσιγάρα και ίσως τα πολλά προβλήματα υγείας που κλήθηκε να αντιμετωπίσει να ήταν αποτέλεσμα της βλαβερής συνήθειας του καπνίσματος.

Ο Αντονίν Ντβόρζακ επίσης απολάμβανε το κάπνισμα και ιδίως προτιμούσε να ανάβει πίπα. Επειδή όμως η σύζυγός του δεν άντεχε τη δυνατή, έντονη μυρωδιά του καπνού της, ο συνθέτης μέσα στο σπίτι κάπνιζε τσιγάρα.
Γνωστή είναι η παρατήρηση που έκανε σε έναν από τους μαθητές του στο Ωδείο:
"Δεν καπνίζεις; Τότε δεν θα γίνεις ποτέ συνθέτης. Όλοι οι συνθέτες πρέπει να καπνίζουν!"

O κατάλογος των καπνιστών μουσικών είναι ατελείωτος...Μάλερ, Σοστακόβιτς, Προκόφιεφ, Γκέρσουιν, Μητρόπουλος, Μπερνστάιν, Σαίνμπεργκ, Ονεγκέρ ....

Τέλος, καπνιστής -λένε οι κακές γλώσσες- πως υπήρξε και ο Γ.Σ.Μπαχ... Ή αν δεν υπήρξε, εμπνεύστηκε από τη συνήθεια αυτή που -οι άνδρες κυρίως- είχαν στην εποχή του. 

Ο κάντορας συνέθεσε την άρια "So oft ich meine Tobackspfeife BWV 515", που αναφέρεται στη συνήθεια της χρήσης του καπνού.
Οι λέξεις εξερευνούν τις ομοιότητες μεταξύ ανθρώπων και πιπών: και τα δύο είναι φτιαγμένα από χώμα και τα δύο μαυρίζουν - φθείρονται απ' τη χρήση. Οι στίχοι περνούν το μήνυμα πως όσο  κι αν καίει ο καπνός, έχουμε καθήκον να προστατέψουμε την ψυχή μας από τη λάβρα της κόλασης. Οι καπνίζοντες λοιπόν, ας το κάνουν με προσοχή, έχοντας κατά νου τη ζωή που τούς χαρίστηκε.

"Κάθε φορά στην πίπα, που τον καπνό μου ρουφώ 

έχοντας με το μπαστουνάκι μέχρι το χείλος γεμίσει

για να περάσω λίγο χρόνο απολαμβάνοντας,

 μια σκέψη τόσο ζοφερή μου' ρχεται στο νου:

ότι του μοιάζω αρκετά.

Οπως από πηλό κατασκευάζεται ο σωλήνας,

 το έχω καλά καταλάβει

αχ, πως μια μέρα χώμα και γω θα γενώ...

Bach - "So oft ich meine Tobackspfeife BWV 515":

Παλαιότερα κείμενα που γράφτηκαν με αφορμή την Ημέρα κατά του καπνίσματος μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ.

Ο ποιητής Τόμας Μουρ και το μεθυστικών αρωμάτων "ύστατο ρόδο του θέρους"...

Rose "Old Blush", έμπνευση για το ποίημα του Τόμας Μουρ

 

O Ιρλανδός ποιητής, Thomas Moore γεννήθηκε στο Δουβλίνο σαν σήμερα, 28 Μαΐου του 1779 και θεωρείται ο εθνικός ποιητής της χώρας του.  

Εκτός από ποιητής υπήρξε συγγραφέας, χρονικογράφος, αλλά και συνθέτης. Συνδέθηκε με βαθιά φιλία με τον Λόρδο Βύρωνα και τον Πέρσυ Σέλλευ, ενώ υπήρξε υποστηρικτής της Ελλάδος και των αγώνων της για ανεξαρτησία, από τα πρώτα μέλη της Φιλελληνικής Εταιρείας του Λονδίνου. 
Μικρός έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις τέχνες, σπούδασε μουσική και μελέτησε θέατρο, με αξιοσημείωτο το ταλέντο του στην υποκριτική.Ως νεαρός δε, συχνά ανέβαζε με τους φίλους του θεατρικές παραστάσεις επενδεδυμένες με δική του μουσική.

Το σημαντικότερο ποιητικό έργο του είναι οι "Irish Melodies-Ιρλανδικές Μελωδίες", ποιητική συλλογή έντονης μουσικότητας με την οποία συνέβαλλε στην ανάπτυξη μιας διακριτής αγγλόφωνης παράδοσης στην πατρίδα του, η οποία εκφραζόταν μέχρι τότε στα Γαελικά. Πρόκειται για ένα σύνολο 130 ποιημάτων στον τύπο της μπαλάντας, που απεικονίζουν την Ιρλανδία μακριά από τη βία και τις πολιτικές συγκρούσεις της εποχής κάτω από ένα πέπλο αρμονίας και ρομαντισμού. Τα ποιήματα μελοποιήθηκαν από τον ίδιο τον Μουρ και τον Τζον Στίβενσον και συχνά ο ποιητής περιόδευε εκτελώντας  και συνοδεύοντάς τα με πιάνο, κάνοντας τις μπαλάντες εξαιρετικά αγαπητές σε Άγγλους και Ιρλανδούς. Δημοφιλέστερο από τα ποιήματα της συλλογής η οποία απέφερε στον Τόμας Μουρ εισόδημα 500 λιρών ετησίως για περίπου 25 χρόνια είναι το "The Last Rose of Summer-Το ύστατο ρόδο του θέρους" σε μουσική εναρμόνιση του Στήβενσον.

Ο ποιητής με την έξοχη πένα του αποτυπώνει την αίσθηση της θλίψης του να μένεις μόνος προς το τέλος της ζωής ...

"Να, το ύστατο ρόδο του θέρους
Έμεινε ν΄ανθίζει μόνο·
Όλοι οι αγαπημένοι του σύντροφοι
Ξεθώριασαν και χάθηκαν·
Κανένα λουλούδι του κύκλου του
Κανένα μπουμπούκι δεν παραστέκει

Ν΄ αντιλαμπίσει τις κοκκινάδες
Ν΄ αναστενάξει βαθιά!

Δεν θα σ΄αφήσω μόνο σου
Καρφωμένο στο μίσχο·
Αφού οι μοναχικοί κοιμούνται,
Πήγαινε να ησυχάσεις μαζί τους.

Γι΄ αυτό θα σκορπίσω απαλά
Τα πέταλά σου πάνω στο κρεβάτι
Όπου οι φίλοι του κήπου
Αναπαύονται χωρίς άρωμα και ψυχή.

Ίσως ν΄ ακολουθήσω σύντομα κι εγώ
Όταν οι φιλίες σβήσουν
Και από το λαμπρό κύκλο της Αγάπης
Τα κοσμήματα πέσουν!

Όταν οι αληθινές καρδιές κείτονται μαραμένες
Και οι φιλόστοργες έχουν πετάξει,
Ω! Ποιος θα άντεχε να κατοικεί
Τον ψυχρό τούτο κόσμο κατάμονος;"

(Μτφ: Τάκης Π. Πιερράκος, booksitting)

Stevenson / Moor: The Last Rose of Summer"
Eρμηνεύει η Τζόαν Σάδερλαντ

Πιστεύεται ότι το ποίημα  ενέπνευσε η πρώτη ποικιλία τριαντάφυλλου της Ανατολής, που έφτασε στην Ευρώπη το 1750, η κινεζική "Old Blush", που φημίζεται για το μεθυστικό άρωμά της και τα ιδιαίτερου χρωματικού κάλλους πέταλα σε αποχρώσεις του απαλού ροζ.

Πολλοί είναι οι συνθέτες που εμπνεύστηκαν από το μοτίβο της μπαλάντας:

• Ας ξεκινήσουμε με τον Λούντβιχ βαν Μπετόβεν, ο οποίος λάτρευε τις Ιρλανδικές Μελωδίες και το "'Υστατο ρόδο του θέρους" το αξιοποίησε στην ομώνυμη μουσική συλλογή τoυ που συνέθεσε το 1814. 
  Μελωδίες ολισθαίνουν σε μορφή παραλλαγών, άλλοτε παιχνιδιάρες, άλλοτε κοφτές και σκερτσόζες κι άλλοτε πάλι ν' αντηχούν ένα βαθύ συλλογισμό ...

Beethoven: "Irish Songs WoO 153, No 6, Sad and Luckless Was the Season":

• Πέντε χρόνια αργότερα ο Μπετόβεν θα εκδώσει τις "Six National Airs with Variations, Op. 105" για φλάουτο και πιάνο.
  Η τέταρτη air στον τύπο θέματος-παραλλαγής είναι το "Last Rose of Summer" σε ένα διάλογο ανάμεσα στο πληκτροφόρο και το πιάνο, που αναδύει ευγένεια και κομψότητα, όπως και λεπταίσθητα  μελωδικά αρώματα.  Ο Μπετόβεν με αφετηρία το ρομαντικό ποίημα και μελωδία αναθέτει μια μοναδική σύμπραξη στο φλάουτο και το πιάνο, διευρύνοντας τα ηχοχρώματα και τις δυνατότητες κάθε οργάνου με τη χρήση εκτεταμένων τεχνικών...

Beethoven, "Six Themes and Variations, Op 105, No 4∶ Last Rose of Summer" 

• Το 1827 ο ταλαντούχος Φέλιξ Μέντελσον γράφει τη "Fantasia on 'The Last Rose of Summer' , Op. 15", για σόλο πιάνο.
  Η σύνθεση ξεκινά με ένα αργό, παρατεταμένο αρπέζ, μια σύντομη εισαγωγή πριν την εμφάνιση της πλήρους μελωδίας. Ακολουθεί το κύριο μέρος της  Φαντασίας αρχικά με διακριτική εμφάνιση και στη συνέχεια σε φρενήρη, ταραγμένο τέμπο(presto agitato). Αργότερα διακόπτεται από μια συντομευμένη ανάκληση της μελωδίας που θυμίζει αναπόληση μεθυστικών ευωδιών ενός ροδώνα...

Mendelssohn: "Fantasia in "The Last Rose Of Summer", Op. 15"

• Το 1847 ο γερμανός Friedrich von Flotow παρουσιάζει την ρομαντική του όπερα "Martha" στην οποία σε άρια της πρωταγωνίστριας στη 2η Πράξη ενσωματώνεται η ιρλανδική μελωδία .
  Η άρια που τιτλοφορείται "Letzte Rose-Ύστατο ρόδο", γνωστή και ως "Ρομάντσα του ρόδου", χαρακτηρίζεται για την ιδιαίτερα νοσταλγική χροιά της.

Flotow: "Martha, Letzte Rose"

Eρμηνεύει η Ρενέ Φλέμινγκ

Ερρίκος Ίψεν: "ο Μπραντ είναι ο εαυτός μου στις καλύτερες στιγμές του"...

"Henrik Ibsen", Edvard Munch

[Στη μνήμη του Ερρίκου Ίψεν (23 Μαΐου 1906)]

Ο Ίψεν θεωρείται ως ο μεγαλύτερος θεατρικός συγγραφέας του 19ου αι. και από τους πλέον διακεκριμένους θεατρικούς συγγραφείς της ευρωπαϊκής παράδοσης, ενώ αναφέρεται ως ιδρυτής του μοντερνισμού στο θέατρο και πατέρας του ρεαλισμού.

Ο κατάλογος με τα σπουδαία έργα του, ανεξάντλητος, πολλά απ' αυτά θεωρήθηκαν αποκαλυπτικά και σκανδαλώδη, καθώς δεν ακολουθούσαν τα πρότυπα ηθικής και ευπρέπειας που στόχευε το θέατρο της εποχής του Νορβηγού συγγραφέα, ανάμεσά τους: "Το κουκλόσπιτο", "Η αγριόπαπια", "Βρικόλακες", "Έντα Γκάμπλερ", "Πέερ Γκυντ".

Το 1865 έγραψε το θεατρικό "Brand".
Πρωταγωνιστής είναι ένας ιερέας που αποδέχεται τις συνέπειες των επιλογών του και είναι βαθιά δεσμευμένος να κάνει το σωστό. Πιστεύει πρωτίστως στη θέληση του ανθρώπου και ζει με την πεποίθηση: "όλα ή τίποτα". Επομένως, είναι δύσκολο ή αμφισβητήσιμο να κάνουμε συμβιβασμούς. Οι πεποιθήσεις του Brand(όνομα που συμβολικά επέλεξε ο Ίψεν, καθώς στις γλώσσες της Σκανδιναβίας σημαίνει "φωτιά", άρα θα μπορούσαμε να τον ονομάσουμε ο "Κεκαυμένος") τον καθιστούν μοναχικό, γιατί οι γύρω του, όταν δοκιμάζονται, γενικά δεν μπορούν ή δεν θα ακολουθήσουν το παράδειγμά του. Είναι ένας νεαρός ιδεαλιστής του οποίου ο κύριος σκοπός είναι να σώσει τον κόσμο, ή τουλάχιστον τις ψυχές των ανθρώπων, αλλά η κρίση του για τους άλλους κάποιες φορές γίνεται σκληρή.

"Πόσο εύκολα ακούμε τις σειρήνες βλαστημώντας και πουλώντας ακόμη και την ίδια μας την ψυχή στο διάβολο σκοτώνοντας μέσα μας και την τελευταία σπίθα πίστης; Αλήθεια πόσο πιστεύουμε;...
[...]
Μα από τα θραύσματα και τα σακατεμένα μέλη κάτι νέο πρέπει να ξεπηδήσει, - ένας ήρωας-, για να ξαναβρεί ο Θεός τον άνθρωπό του, το μέγιστο έργο του το πρώτο, τον Αδάμ του..."

Η θαυμαστή πένα του συγγραφέα φωτίζει με μια σπινθηροβόλα λάμψη το πύρινο πνεύμα του νεαρού ιερέα Μπραντ γύρω από την έλλειψη αντίδρασης, την αναξιοπρέπεια, τον συμβιβασμό και τελικά τον αγώνα θυσίας κάθε ψυχής μπροστά στην άβυσσο της ύπαρξης.

Ο Ίψεν με αυτό το βιβλίο δεν αποζητούσε κέρδη, δόξα ή φήμη. Ήθελε απλά να εκδοθεί...Ωστόσο η πρώτη έκδοση εξαντλήθηκε αμέσως, και λέγεται πως το επόμενο διάστημα και για αρκετό καιρό, οι άνθρωποι συζητούσαν -ακόμη και στους δρόμους- το κείμενο, προβληματισμένοι... Eπανεκδόθηκε τέσσερις φορές μέσα σε εννέα μήνες. Είναι γραμμένο σε στίχους και σκοπό έχει να αφυπνίσει τους ανθρώπους και να τους εμπνεύσει "υψηλές" σκέψεις.

Ο κεντρικός χαρακτήρας του έργου ήταν ο αγαπημένος ήρωας του Ίψεν. Μάλιστα ο ίδιος ισχυριζόταν ότι "ο Μπραντ ήταν ο εαυτός του στις καλύτερες στιγμές του"...

Λιθογραφία για το θεατρικο του Ίψεν: "Brandt",  Maurice Dumont

Βασισμένο στο συγκεκριμένο δράμα του Ερρίκου Ίψεν είναι το συμφωνικό ποίημα της σπουδαίας αυστριακής συνθέτιδας, Johanna Müller-Hermann με τίτλο: "Epilog zu einer Tragödie "Brand", op. 25-Επίλογος στην Τραγωδία "Μπραντ".  

Το συνέθεσε λίγο μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Χέρμαν, που είχε σπουδάσει πιάνο και βιολί, θεωρία της μουσικής και σύνθεση με τον Αλεξάντερ φον Τσεμλίνσκι, τον οποίο γνώρισε μέσω της φίλης της Άλμα Μάλερ, εκτιμάτο δεόντως στην εποχή της.

Η συνθέτις, Johanna Müller-Hermann

Ο Βίλχελμ Φουρτβαίνγκλερ ήταν ο μάεστρος που έτρεφε μεγάλο θαυμασμό και σεβόταν το έργο της και πάλεψε για τη διατήρησή του μετά το θάνατό της.

Η Johanna Hermann συγκλονισμένη από το δραματικό κείμενο του Ίψεν συνθέτει τις σκηνές του με μουσική ηχηρή, με νύξεις μοντερνισμού, χωρίς να ξεπερνά το πλαίσιο της τονικότητας και μέσα στα μουσικά όρια του όψιμου ρομαντισμού.
Ο ενθουσιασμός της εποχής του πολέμου και η διακαής επιθυμία για ειρήνη, βρίσκει έκφραση στη σύνθεση αυτής της Συμφωνικής Φαντασίας, μιας μορφής αφηγηματικού διαλογισμού πάνω σε θέματα του Ιψενικού "Brand". Οι κριτικοί αναγνώρισαν την ποιότητα της μουσικής δημιουργίας, περιγράφοντάς την ως "επίτευγμα κορυφής"...

Η ελεγειακή εισαγωγή διακόπτεται από μια σπαρακτική αναφορά στα θέματα της αναξιοπρέπειας και της ανθρώπινης μικρότητας, ενώ στην συνέχεια η εμφάνιση των μοτίβων γίνεται με ενεργητικότητα και δυναμική ηχοχρωματική αντιπαράθεση παραπέμποντας στην άβυσσο της ύπαρξης. Η σωτηρία της ψυχής είναι το ζητούμενο κι η βαθιά πίστη στο Θεό αναγκαιότητα. Καμπανισμοί ανάμεσα στα έγχορδα και τα χάλκινα πνευστά οδηγούν στην ήρεμη αποκλιμάκωση υπογραμμίζοντας την ανάγκη της θυσίας και της ταπείνωσης.Μουσικές ιδέες με δόσεις στοχασμού πλαισιωμένες από εσωστρεφούς διάθεσης αρμονίες, υποβάλλουν μια διάσταση πνευματικής εξαΰλωσης. Στο φινάλε, η μουσική καταλαγιάζει ως παρηγοριά, ως ήρεμη λύτρωση υπενθυμίζοντας τα λόγια του Μπραντ: "Ο στόχος είναι να γίνουμε μαυροπίνακες για να γράφει ο Θεός..."

 Johanna Müller-Hermann: "Epilog zu einer Tragödie "Brand", op. 25":

Για τον Ίψεν θα βρείτε κι άλλα κείμενα στο μπλογκ. Περιηγηθείτε!

Albrecht Dürer: η εικονογράφηση της "Αποκάλυψης"...

Άλμπρεχτ Ντύρερ: "Οι 4 Ιππότες της Αποκάλυψης"

Άλμπρεχτ Ντύρερ, αυτοπροσωπογραφία

Θεωρείται πρωτεργάτης της γερμανικής Αναγέννησης και η σπουδαιότερη προσωπικότητα της Γερμανίας του 16ου αιώνα. Ο Γερμανός ζωγράφος και χαράκτης, Άλμπρεχτ Ντύρερ γεννήθηκε στη Νυρεμβέργη, 21 Μαΐου 1471.
Πολυσχιδής προσωπικότητα, μελέτησε και επηρεάστηκε από την κλασικό κόσμο, την ελληνική μυθολογία και από τις φιλοσοφικές αντιλήψεις της Πλατωνικής Ακαδημίας της Φλωρεντίας .

Μελέτησε και ταξίδεψε πολύ κι επιστρέφοντας στη γενέτειρά του, ο Ντύρερ άρχισε να αφοσιώνεται αποκλειστικά στα χαρακτικά, τα οποία θα μπορούσαν να του εγγυηθούν καλές οικονομικές απολαβές σε σύγκριση με τη ζωγραφική. 

Ντύρερ: "Το Μαρτύριο του Αγίου Ιωάννη"

Γύρω στο 1496 ξεκίνησε ένα φιλόδοξο και καινοτόμο έργο, την εικονογραφημένη έκδοση της "Αποκάλυψης του Ιωάννη", η οποία εμφανίστηκε δυο χρόνια αργότερα σε δύο εκδόσεις, στα λατινικά και στα γερμανικά. 

Το θέμα ήταν ιδιαίτερα επίκαιρο στα τέλη του αιώνα, που η ιδεολογία της καταστροφής του κόσμου βρισκόταν στο αποκορύφωμά της.
Το έργο ήταν το πρώτο βιβλίο με προσωπική πρωτοβουλία ενός καλλιτέχνη, ο οποίος εικονογράφησε, χάραξε τις ξυλογραφίες και συγχρόνως ήταν και ο εκδότης. Ο Ντύρερ πρωτοτυπεί με τη χρήση ολοσέλιδων εικονογραφήσεων και το κείμενο στην πίσω όψη, ένα είδος διπλής εκδοχής με λέξεις και εικόνες της ίδιας ιστορίας, χωρίς ο αναγνώστης να χρειάζεται να συγκρίνει κάθε εικονογράφηση με το αντίστοιχο απόσπασμα. 

Ντύρερ: "Η πάλη του Αρχαγγέλου Μιχαήλ 
με το δράκοντα"

Επίσης ο Ντύρερ δεν επέλεξε τις συνηθισμένες οριζόντιες ξυλογραφίες, αλλά ξέφυγε από τα τετριμμένα με την κατακόρυφη μορφή με τις φιγούρες του λιγοστές και μεγάλες σε μέγεθος. 

Συνολικά δημιούργησε δεκαπέντε ξυλογραφίες από διάφορα επεισόδια της Αποκάλυψης, οι πιο γνωστές από τις οποίες είναι:
το "Μαρτύριο του Αγίου Ιωάννη",
"Οι τέσσερις ιππότες της Αποκάλυψης", 
"Η πάλη του Αρχαγγέλου Μιχαήλ με το δράκοντα",
"Το άνοιγμα της πέμπτης και έκτης σφραγίδας" κλπ... 

Τα χαρακτικά, που έχουν αλληγορικό περιεχόμενο φιλοτεχνήθηκαν μέσα στο κλίμα του μυστικισμού και της μεταρρυθμιστικής τάσης που κατέκλυζε τη Γερμανία εκείνη την εποχή.
Πρόκειται για μια σειρά από τις δραματικότερες απεικονίσεις των οραμάτων του Αγίου, μοναδικά σχεδιασμένες με έντονη αντίθεση λευκού και μαύρου.

Ντύρερ: "Το άνοιγμα της 5ης και 6ης σφραγίδας"

Από τη Σουηδία έρχεται η μουσική έμπνευση από αυτές τις εμβληματικές απεικονίσεις της "Αποκάλυψης" από τον Άλμπρεχτ Ντύρερ. Το 1987 ο οργανίστας και συνθέτης, Bengt Hambræus έγραψε το "Apocalipsis cum figuris secundum Dürer ex narrationem Apocalypsis Joannis - Αποκάλυψη με φιγούρες σύμφωνα με τον Ντύρερ από την αφήγηση της Αποκάλυψης του Ιωάννη". 

Πρόκειται για φωνητική σύνθεση για βαθύφωνο, όργανο και μικτή χορωδια. 

Το λιμπρέτο χρησιμοποιεί αποσπάσματα από το Βιβλίο της Αποκάλυψης και μοιράζεται μεταξύ του σολίστα και της χορωδίας. Ο μονωδός υποδύεται τον Ιωάννη και αφηγείται τα οράματα του Αγίου. Η χορωδία αναλαμβάνει το ρόλο του σχολιαστή και αναπαριστά ηχητικά τις αόρατες ουράνιες δυνάμεις(Παναγία, Άγγελοι κλπ).

Το όργανο ηχεί επιβλητικά, μεγαλόπρεπα αντανακλώντας την εξέλιξη του δράματος με μοτίβα και αρμονίες που μαρτυρούν την μουσική επιδεξιότητα και ευρηματικότητα του δημιουργού, ο οποίος ως διακεκριμμένος οργανίστας γνώριζε τις δυνατότητες του οργάνου, την ένταση των ηχοχρωμάτων του, στοιχεία τα οποία αξιοποίησε προς έκφραση των δραματικών εικόνων του σπουδαίου Ντύρερ.... Ο Hambræus εξερευνά νέες μουσικές εκφράσεις πάνω σε καινοτόμες παραστατικές αντιλήψεις με έμφαση στον αυτοσχεδιασμό. 

Ντύρερ: "Άγγελος με το κλειδί στον λάκκο της Αβύσσου"

Η έναρξη της σύνθεσης ακούγεται μεγαλοπρεπής από τους αυλούς του οργάνου, θριαμβική, ιδιαίτερα εκφραστική, ενίοτε με απειλητική αύρα...

Την "ανήσυχη" μελωδική ενέργεια διαχωρίζουν πέπλα από συνεχείς νότες και στατικές αρμονίες διατηρώντας μινιμαλιστικές λάμψεις μέχρι την είσοδο του σολίστα, που με στιβαρότητα δηλώνει ως Ιωάννης το όραμά του με τον Κύριο καθισμένο στον ένδοξο ουράνιο θρόνο Του, ενώ χορωδία Αγγέλων Τον εγκωμιάζει.  Η δυναμική του οργάνου εντείνεται με διαφωνίες για να παραπέμψει πως από τον θρόνο Του βγαίνουν αστραπές και κεραυνοί. Aκολουθούν μέρη ορμητικά, έντονα χρωματισμένα που προσομοιάζουν στον όλεθρο που πλησιάζει με αγωνιώδη ρυθμό...

Πρόκειται για σύνθεση πρωτοποριακή γεμάτη ένταση, έκφρασης καθενός από τα δεκαπέντε χαρακτικά του Ντύρερ. Στο τελευταίο μέρος "Άγγελος με το κλειδί στον λάκκο της Αβύσσου", (Αποκάλυψη, "Αγαλλιάζουν οι Ουρανοί, ο διάβολος ρίπτεται σε ένα λάκκο χωρίς πυθμένα") όργανο κι ένα εξόχως αναστοχαστικό χορωδιακό συνοδεύουν το σολίστα οδηγώντας σε μια υπερβατική πτωτική ολοκλήρωση...

Bengt Hambraeus : "Apocalipsis cum figuris secundum Dürer":

"Ραψωδία του Πόντου": ένας μουσικός θρήνος για τους Πόντιους...

[Με αφορμή τη Γενοκτονία των Ποντίων]

"Γενοκτονία των Ποντίων", Μάρη Βεργουλίδου
(epona)

"Θέλω να θυμούνται όλοι, να μη μισούν αλλά και να μην ξεχνούν…

Ήμουν οχτώ χρονών. Μια μέρα, στο χωριό, οι Τούρκοι συγχωριανοί και γείτονες, μας

ειδοποίησαν ότι έπρεπε να φύγουμε. Θα έρχονταν οι Τσέτες…

Φωνές, κλάματα, μοιρολόγια. Βγήκαμε στους δρόμους.

Από τη βιασύνη δεν προλάβαμε να πάρουμε τίποτε μαζί

παρά μόνο τις εικόνες… και την ψυχή μας..."

(Εφημ. Το Βήμα, αφήγηση ξεριζωμένου Πόντιου)

***

Η γενοκτονία των Ποντίων κατέγραψε 353.000 νεκρούς κι αποτελεί τη δεύτερη μεγάλη γενοκτονία του αιώνα μας. Το 1994 με ομόφωνο ψήφισμα της Βουλής των Ελλήνων η 19η Μαΐου ανακηρύχθηκε ως Ημέρας Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων στο μικρασιατικό Πόντο, αναγνώριση που ήρθε καθυστερημένη, ωστόσο δικαίωσε ηθικά τον ποντιακό ελληνισμό και συνέδεσε το σύγχρονο ελληνισμό με την ιστορική του μνήμη.
Οι Νεότουρκοι προσπάθησαν να αφανίσουν τους Έλληνες του Πόντου από την περιοχή και μπορεί αριθμητικά να το κατάφεραν. Ομως απέτυχαν παταγωδώς να σβήσουν την ποντιακή ψυχή...

"Ένα καράβι που αρμενίζει απ’ το Βορρά,

παίρνει του αγέρα την πνοή και τη δροσιά του Πόντου,

για να τη φέρει εδώ σιμά,

στις πληγωμένες τις ψυχές, στις κλειδωμένες τις καρδιές

με το κλειδί του πόνου.

Φέρνει μαζί του και σιωπές, συρτές κραυγές ,τρομαχτικές,

του κόσμου που δε ρόδισαν ποτέ τα όνειρά του,

παρά μονάχα το κακό ,το μαύρο εκείνο φονικό,

που σήκωσε και έκανε πρόσφυγες τα παιδιά του.

Κι αν περιμένεις κάθε μέρα στο λιμάνι

τον ερχομό του καραβιού από τον Πόντο,

δε θα το δεις ποτέ-ποτέ να φτάνει,

γιατί είναι η μνήμη εκείνη που το κάνει

να έρχεται την ίδια μέρα κάθε χρόνο.

Όμως τα παραμύθια σου ,τους στίχους που τραγούδησες

συνέχισε να λες, γιατί η σιωπή όπως φαίνεται,

δεν είναι πια χρυσός

κι αντίδωρο σε όλα αυτά, εικόνες απ’ το χθες,

θα ’ρχονται να σκορπίζουνε μες στο σκοτάδι φως.

("Η Μνήμη", ποίημα Άννας Δεληγιάννη-Τσιουλπά , fractalart)

Μάρη Βεργουλίδου
(epona)

Ο συνθέτης Βασίλης Τενίδης, ποντιακής καταγωγής, διακρίθηκε για την πολυεπίπεδη συνθετική του δραστηριότητα. Υπήρξε στενός συνεργάτης του Μάνου Χατζιδάκι, αρχισμουσικός των συνόλων στο Γ΄ Πρόγραμμα, ενώ ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το θέατρο και την παραγωγή ραδιοφωνικών εκπομπών επαιδευτικού περιεχομένου.

"Ραψωδία του Πόντου" τιτλοφορείται το κονσέρτο του για σαξόφωνο και ορχήστρα, έργο με σπάνιο μελωδικό και συναισθηματικό πλούτο, αφιερωμένο στον κορυφαίο μαέστρο Οδυσσέα Δημητριάδη, επίσης γεννημένο από Πόντιους γονείς με καταγωγή από την Τραπεζούντα.

Το έργο αποτελεί ελάχιστο φορο τιμής στους αδικοχαμένους Ποντίους, γίνεται θρήνος για τους άδικα σφαγιασθέντες, αποτελεί μουσική διαμαρτυρία για όλα τα εγκλήματα κατά της φυλής, κρατά άκαυτη τη μνήνη υπογραμμίζοντας ποτέ ξανά τέτοιες βαναυσότητες! 

Το κονσέρτο του Βασίλη Τενίδη βασίζεται δομικά σε μοτίβα από την παραδοσιακή ποντιακή μουσική και συγκεκριμένα από τις χαρακτηριστικές κλίμακες και τους ρυθμούς της. Εξόχως απαιτητικό, δοκιμάζει την επιδεξιότητα των εκτελεστών, ενώ ο ήχος του σαξοφώνου μιμείται τα μουσικά ιδιώματα του Πόντου, κυρίως της ποντιακής λύρας, οργάνου ιερότητος για την Ποντιακή φυλή, καθώς συσχετίζει τη λύρα με τη θρησκεία σε μια αναλογία των χαρακτηριστικών της με στοιχεία της Ορθόδοξης παραδοσης.

Ο Β. Τενίδης ανασύρει και συνδυάζει ευφάνταστα μεταξύ τους υλικά από την παράδοση του Πόντου, πολεμικούς χορούς, θρήνους, κάλαντα και μοιρολόγια.

Καθώς η μνήμη είναι το μόνο όπλο να καταδικάσουμε τέτοιες αποτρόπαιες βαρβαρότητες, η συγκεκριμένη αναφορά-μουσική έμπνευση είναι το ελαχιστο, ως μνημόσυνο για τους αδίκως σφαγιασθέντες.
Το κονσέρτο του Τενίδη ηχεί σαν θρήνος, σαν μουσικός λυγμός για τις βαναυσότητες κατά των αθώων του Ελληνισμού του Πόντου....

Βασίλη Τενίδη: "Rhapsody of Pontos"

Στο σαξόφωνο ο Θεόδωρος Κερκέζος 

Για τη Γενοκτονία των Ποντίων μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερα σχετικά κείμενα εδώ και εδώ.

Ο Μποτιτσέλι, το μενταγιόν του Τρετσέντο και μια προσευχή στον βασιλιά των δαιμόνων....

Sandro Botticelli: "Portrait of a young man holding a medallion Trecento"

17 Μαΐου του 1510 σε ηλικία 60 χρονών πεθαίνει ένας από τους σπουδαιότερους Ιταλούς ζωγράφους της αναγέννησης, ο Σάντρο Μποτιτσέλι.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ταλαιπωρείτο από διάφορες ασθένειες, όπως επίσης και μία αναπηρία εξαιτίας της παραμόρφωσης της πλάτης του, του στέρησαν την επαφή με τη ζωγραφική. Ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο της Chiesa di San Salvatore στη Φλωρεντία, στα πόδια της Ιταλίδας ευγενούς, Simonetta Vespucci, με την οποία λέγεται πως υπήρξε βαθιά ερωτευμένος. Το σημείο ταφής είχε ζητήσει ο ίδιος λίγο πριν πεθάνει...

Αυτοπροσωπογραφία του Μποτιτσέλι

Το πραγματικό του όνομα ήταν Αλεσάντρο ντι Μαριάνο Φιλιπέπι, όμως κληρονόμησε το "Μποτιτσέλι" από το παρατσούκλι της οικογενείας του "Il Botticello-το βαρελάκι" , λόγω ενός χοντρούλη αδελφού του.
Το έργο του επηρεάστηκε από τις ιδέες του νεοπλατωνισμού, με τις οποίες ήρθε σε επαφή μέσω της οικογένειας των Μεδίκων, η οποία υπήρξε υποστηρικτής του Μποτιτσέλι.

Είναι περισσότερο γνωστός για τη φωτεινότητα των έργων του, τις απαλές φωτοσκιάσεις, το βάθος της προοπτικής, τις χαριτωμένες φιγούρες, τις ρέουσες γραμμές και τα λεπτά χρώματα. Οι πίνακές του απεικόνιζαν θρησκευτικά και μυθολογικά θέματα, ανάμεσά τους "Η Προσκύνηση των Μάγων", η "Ανοιξη" και η "Γέννηση της Αφροδίτης".

Σήμερα θα σας παρουσιάσω ένα πορτρέτο που φιλοτέχνησε γύρω στα 1480 και πουλήθηκε από τον οίκο Sotheby's για το αστρονομικό ποσό των 92, 2 εκατομμυρίων δολλαρίων, ποσό που αποτελεί ρεκόρ πωλήσεων για τον Αναγεννησιακό καλλιτέχνη.

Πρόκειται για το πορτρέτο "Νεαρού Άνδρα που κρατά στρογγυλό μενταγιόν Αγίου-"Young Man Holding a Roundel"

Δεν γνωρίζουμε την ταυτότητα του άνδρα, ωστόσο οι αναλυτές εικάζουν πως θα πρέπει να είναι κάποιος απο την οικογένεια των Μεδίκων καθώς όπως προείπαμε, ο Λορέντζο ήταν ένας από τους βασικούς ευεργέτες του Μποτιτσέλι.

Ο πίνακας που πιστεύεται ότι αντιπροσωπεύει τα ιδανικά ομορφιάς της Αναγεννησιακής Φλωρεντινής υψηλής κοινωνίας αποτυπώνει με ακρίβεια τα λεπτά ευγενικά χαρακτηριστικά του νεαρού άνδρα με το ένδυμά του σε ένα σκούρο μπλε χρώμα. Στέκεται μπροστά σε παράθυρο, το πλαίσιο του οποίου διαμορφώνεται χρωματικά σε αποχρώσεις του γκρίζου. Ο άνδρας κρατά στις παλάμες του και μικρή στρογγυλή εικόνα γενειοφόρου Αγίου, φιλοτεχνημένη την εποχή της Πρωτοαναγέννησης, γνωστής ως Trecento, γι' αυτό και το εικαστικό έργο του Μποτιτσέλι συχνά τιτλοφορείται ως "Πορτρέτο νεαρού άνδρα που κρατά ένα μενταγιόν Trecento".

Το "Trecento" που στα ιταλικά σημαίνει "τριακόσια" συνήθως αναφέρεται στην περίοδο του 1300, μια περίοδο έντονης δραστηριότητας στις Τέχνες στην Ιταλία, που χαρακτηρίστηκε από νέες, πρωτοποριακές μορφές έκφρασης. Μουσικά, ανθεί το κοσμικό τραγούδι σε απλή γλώσσα στιχουργικά και μελωδική λιτότητα, με φόρμες που συνδέονται στενά με κείνες των τροβαδούρων, αλλά και η ιερή μουσική με επιδράσεις από το λατινικό Μεσαιωνικό τραγούδι, το επονομαζόμενο "conductus", είδος θρησκευτικής πολυφωνικής μουσικής , όπου όλα τα μέρη της τραγουδιούνται πάνω στο ίδιο κείμενο.

Ο συνθέτης, Antonio Zacara da Teramo

Ο γενειοφόρος Άγιος του στραγγυλού μενταγιόν που κρατά ο νεαρός ευγενής άνδρας στα χέρια του κι έχει απεικονίσει ο τιμώμενος σήμερα, Μποτιτσέλι κατευθύνει τη σκέψη μας οδηγώντας μας στη μουσική επιλογή ενός από τους πιο δραστήριους συνθέτες της εποχής Trecento, τον Antonio Zacara da Teramo, που υπήρξε και παπικός γραμματέας του ύστερου Trecento. Το "Zaccara" του ονόματός του αποτελεί παρατσούκλι-αναφορά στο μικρό ανάστημά του( Zacara = μικρό, κοντό πράγμα), κάτι αντιστρόφως ανάλογο της μουσικής του φαντασίας και ευρηματικότητας.
Ο Antonio Zacara εκτός από συνθέτης και γραμματέας του Πάπα Βονιφάτιου Θ΄ υπήρξε και δημοφιλής τραγουδιστής στο παπικό παρεκκλήσι.

Σήμερα προτείνω να ακούσουμε μια από τις πλέον παράξενες φωνητικές συνθέσεις του. Έχει τίτλο: "Deus deorum, Pluto - Θεέ των θεών, Πλούτωνα", μια δίφωνη επίκληση στον Ρωμαίο θεό του Κάτω Κόσμου, με τους στίχους να αναφέρονται σε ονόματα κατοίκων των κολασμένων περιοχών.
Είναι σύνθεση, που δεν θα περίμενε κανείς από έναν ευσεβή γραμματέα του Βατικανού, ωστόσο αποτελεί μια ενθουσιώδη προσευχή στον βασιλιά των δαιμόνων...

Antonio Zacara da Teramo: "Deus deorum, Pluto"

Κείμενα για τον Μποτιτσέλι υπάρχουν πολλά στο μπλογκ. Περιηγηθείτε!