"H Δημιουργία": Μικελάντζελο-Χάυντν

Μιχαήλ Άγγελος: "Δημιουργία του Αδάμ", Καπέλα Σιξτίνα

Γεννήθηκε σαν σήμερα ...
Στις 6 Μάρτη του 1475 σε μια μικρή κωμόπολη έξω απ'τη Φλωρεντία, το Καπρέζε...


Τον είπαν προσωπικότητα κολοσσιαία  της Αναγέννησης...,
κι άλλοι τον ονομάτισαν: πνεύμα ανήσυχο...

Αναφέρομαι, φυσικά στον Μικελάντζελο, έναν "πολυκαλλιτέχνη", όπως χαρακτηρίζεται, αφού ασχολήθηκε με όλες τις καλλιτεχνικές εκφάνσεις της εποχής του.

"Ντα Βίντσι, Ραφαήλ, Μικελάντζελο-πώς κλείσαν

τους πιο μεγάλους ουρανούς στο ανθρώπινο πρόσωπο, στο 

ανθρώπινο σώμα

νύχια ποδιών και χεριών, φύλλα και άστρα, θηλές, όνειρα, χείλη,

το κόκκινο και το γαλάζιο. το απτό και το ασύλληπτο. 

Απ' το άγγιγμα ίσως

αυτών των δυο δαχτύλων να γεννήθηκε και πάλι ο κόσμος. 

Η απόσταση ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο δάχτυλα 

μετράει με ακρίβεια ακόμη την έλξη της γης και τη διάρκεια…"

(Γ.Ρίτσος)

O ποιητής μας στο παραπάνω ποίημά του αναφέρεται στη νωπογραφία που δημιουργησε ο Ιταλός καλλιτέχνης -μέρος της οροφής της Καπέλα Σιστίνα- που αναπαριστά τη βιβλική κοσμογονική αφήγηση από το Βιβλίο της Γένεσης, σύμφωνα με την οποία ο Θεός δίνει ζωή στον Αδάμ:

"Ας φτιάξουμε τον άνθρωπο κατ' εικόνα και καθ'ομοίωσιν του Θεού..."(Γένεσις, 1:26)

Η απεικόνιση του Μικελάντζελο θεωρείται η πλέον εμβληματική της ανθρωπότητας!

"Ο τρόπος με τον οποίο ο Μιχαήλ Άγγελος κατόρθωσε να κάνει το άγγιγμα του θεϊκού χεριού, 

κέντρο και οπτική εστία της εικόνας, και το πώς μας έδωσε να καταλάβουμε 

την έννοια της παντοδυναμίας με την άνεση και τη δύναμη της χειρονομίας της δημιουργίας, 

είναι ένα από τα μεγαλύτερα θαύματα στην τέχνη", 

θα γράψει στο βιβλίο του "Ιστορία της Τέχνης" ο συγγραφέας και ιστορικός τέχνης Ε. Η. Γκόμπριτς.

Ο Θεός απεικονίζεται σαν ηλικιωμένος άνδρας με λευκή γενειάδα ανάμεσα σε Αγγέλους. Φορά λεπτοϋφασμένο μανδύα, ενώ ο Αδάμ στ' αριστερά είναι γυμνός.

"Adam study", Michelangelo

Το δεξί χέρι του Θεού είναι τεντωμένο για να μεταδώσει τη σπίθα της ζωής από το δικό του δάχτυλο σε εκείνο του Αδάμ, του οποίου το αριστερό χέρι επεκτείνεται με μια στάση που αντικατοπτρίζει αυτήν του Θεού, μια υπενθύμιση ότι ο άνθρωπος δημιουργείται κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν του.

Το δάχτυλο του Αδάμ και το δάχτυλο του Θεού δεν βρίσκονται σε επαφή, σημείο που δίνει την εντύπωση ότι ο Θεός, ο δωρητής της ζωής, προσεγγίζει τον Αδάμ ο οποίος δεν την έχει ακόμη λάβει.
Χαρακτηριστικό είναι πως ο αναγεννησιακός καλλιτέχνης τοποθετεί τον άνθρωπο χαμηλότερα και όχι στο ίδιο επίπεδο με το Θεό...

Νομίζω, αγαπημένοι φίλοι πως δεν θα μπορούσαμε να συσχετίσουμε καλύτερα την υπέροχη λεπτομέρεια αυτού του εικαστικού του Μικελάντζελο : η "Δημιουργία του Αδάμ" με το ορατόριο "Δημιουργία" του Γιόζεφ Χάυντν και συγκεκριμένα την άρια: "Και ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο".

Η άρια, που εκτελείται από λυρικό τενόρο ακούγεται στο 2ο μέρος του θρησκευτικού έργου, που ο συνθέτης αναφέρεται στη δημιουργία των έμβιων όντων, ζώων, πουλιών, θαλασσινών πλασμάτων και τέλος του ανθρώπου…

Μια επιβλητική, μεγαλόπρεπη άρια, γραμμένη στη ΝΤΟ μείζονα που εξυμνεί την ανθρώπινη ύπαρξη, αντανακλώντας μέσω αυτού τις αξίες του Διαφωτισμού.


Βαθιά θεοσεβούμενος, ο Χάυντν, έλεγε συχνά ότι "γράφοντας το ορατόριο αυτό, ένιωθε την επικοινωνία με το Θεό".

Παράσταση της "Δημιουργίας"
προς τιμήν του Χάυντν 1808

Το έργο είχε μεγάλη επιτυχία και ο συνθέτης δεν δέχτηκε ποτέ να εισπράξει τα κέρδη από τις συναυλίες του, αντιθέτως κατόπιν προτροπής του οι χρηματικές εισπράξεις δίνονταν για φιλανθρωπικούς σκοπούς.

Αξίζει να σημειωθεί πως ο Χάυντν, ηλικιωμένος και άρρωστος, παρακολούθησε την τελευταία παράσταση έργου του που ήταν η "Δημιουργία". Μάρτης του 1808 ήταν και μόλις ένα χρόνο πριν το θάνατό του, που μεταφέρθηκε με μεγάλη τιμή στο θέατρο πάνω σε μια πολυθρόνα.
Με τον ερχομό του "Φωτός Χάυντν" εντός του θεάτρου, το κοινό ξέσπασε σε αυθόρμητα χειροκροτήματα. Ο συνθέτης ταπεινά και με σεμνότητα σε μια τυπική χειρονομία, έδειξε αδύναμα προς τα πάνω λέγοντας: "Όχι από μένα, μα από Κείνον! Όλα από εκεί ψηλά προέρχονται!"

Ρετσιτατίβο και Άρια:

"Και ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο 

κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσίν Του.

Η ανάσα Του εμφύσησε ζωή στο σώμα του

κι έγινε ο Αδάμ ψυχή ζώσα.

 

Καμωμένος με αξιοπρέπεια και μεγαλοσύνη,

προικισμένος με ομορφιά, δύναμη και θάρρος

Ο άνθρωπος στέκεται υψωμένος προς τον ουρανό,

άνθρωπος και βασιλιάς της φύσης.

Το φαρδύ του ανασηκωμένο μέτωπο

διακηρύττει το βαθύ νόημα του πνεύματος,

απ'όπου λαμπυρίζουν τα μάτια ολοφώτεινα

σοφία, πνοή και εικόνα του Δημιουργού του.

Ερμηνεύει ο λαμπρός, μα άτυχος λόγω του πρόωρου χαμού του από ατύχημα στα 35 του, Fritz Wunderlich. 

Την Φιλαρμονική της Βιέννης διευθύνει ο Χ. φον Κάραγιαν:

J. Haydn: "Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ – Und Gott schuf den Menschen"