Βέρντι: "Ριγκολέτο", σαν σήμερα η πρεμιέρα...

Έκανε πρεμιέρα σαν σήμερα, 11 Μαρτίου 1851 στο θέατρο "Λα Φενίτσε" της Βενετίας, με εξαιρετική επιτυχία.

Το λιμπρέτο του "Ριγκολέτο" βασίζεται στο θεατρικό έργο του Ουγκώ: "Ο βασιλιάς διασκεδάζει".

Ο ρόλος του τίτλου είναι ένας γελωτοποιός στην Αυλή του Δούκα της  Μάντουας, που συνηγορεί στον έκλυτο βίο του αφεντικού του και περιγελά κάθε κοπέλα και την οικογένειά της που πέφτουν στα δίχτυα του.

Κοστούμια για το ρόλο του Ριγκολέτο
(docplayer.es)

Ο Δούκας όμως, κάποια στιγμή αποπλανεί και την κόρη του Ριγκολέτο...
Ετσι, θέλοντας να εκδικηθεί  για την χαμένη τιμή της, οργανώνει την δολοφονία του δούκα.
Η Τζίλντα ανακαλύπτει τα σχέδια του πατέρα της κι αποφασίζει να σώσει τον αγαπημένο της. Μεταμφιέζεται και κείνος αντί του Δούκα, σκοτώνει την κόρη του.


Ο Βέρντι, βρίσκει ευκαιρία μέσα από το κείμενο του Ουγκώ, να περιγράψει τη χυδαία ατμόσφαιρα της εποχής του, το αυταρχικό καθεστώς, όπου επικρατεί η αμετροέπεια, η ανηθικότητα και το ανεξέλεγκτο. Να περιγράψει μια κοινωνία  που δεν σέβεται νόμους και κανόνες, επιβραβεύει την ασωτία και δεν χαλιναγωγεί τα πάθη της. Πρόκειται, για σοφά γραμμένο, έργο, που δεν σκοτώνει τον πρωταγωνιστή, αλλά του επιφυλάσσει το τραγικότερο φινάλε: τον αφήνει να ζήσει με τις Ερινύες να τον κατατρέχουν.

  Φελίτσε Βαρέζι, o πρώτος Ριγκολέτο
(docplayer.es)

Πρώτος Ριγκολέτο στην πρεμιέρα της Βενετίας ήταν ο Φελίτσε Βαρέζι, που όπως λέγεται  δεν αισθανόταν καθόλου άνετα με την ψεύτικη καμπούρα που θα έπρεπε να φορά, και παρότι ήταν ένας αρκετά έμπειρος λυρικός τραγουδιστής, καταλήφθηκε από πανικό όταν ήρθε η σειρά του να μπει στη σκηνή.
Ο Βέρντι που κατάλαβε τη δύσκολη θέση που βρισκόταν ο Φελίτσε, τον έσπρωξε βίαια πάνω στη σκηνή, και τελικά εμφανίστηκε με ένα αδέξιο τρέκλισμα.
Είχε όμως το ρόλο ενός γελωτοποιού, το κοινό νόμισε ότι ήταν μέρος του ρόλου και τον καλοδέχτηκε...

Σας κοινοποιώ ολόκληρη την παράσταση στην κινηματογραφική της εκδοχή με σπουδαίους συντελεστές:
Ingvar Wixell στους ρόλους του Ριγκολέτο και του Μοντενέρα(του ατιμασμένου πατέρα που περιγελά ο Δούκας και ο γελωτοποιός του),
Edita Gruberova στο ρόλο της κόρης Τζίλντα και ο
Luciano Pavarotti στο ρόλο του ακόλαστου και φιλήδονου Δούκα.
Στο πόντιουμ ο Riccardo Chailly.

Για όσους δεν έχετε τον χρόνο επικεντρωθείτε στο τραγικό φινάλε, βίντεο του οποίου παραθέτω παρακάτω από την ίδια παράσταση.

Υπενθυμίζω πως στην Α' Σκηνή και κατά τη διάρκεια διασκέδασης του Δούκα εμφανίζεται ο πατέρας Μοντενέρα  και κατηγορεί τον Δούκα πως εξαπάτησε την κόρη του.
Ο Ριγκολέτο χλευάζει αδιάντροπα τον γέρο-κόμη και τότε εκείνος εκστομίζει μια τρομερή κατάρα εναντίον του, να πάθει τα ίδια από την δική του κόρη, κάτι που κατατρομάζει τον Ριγκολέτο...
 Όταν ο καμπούρης ανακαλύπτει τη σχέση της κόρης του με το Δούκα, απαιτεί εκδίκηση, παρά τις αντιρρήσεις της Τζίλντα που του ζητά να τον συγχωρήσει.

Σκηνικό για την Γ' Πράξη της όπερας

Eκείνη την ώρα περνά ο Μοντενέρα (σύντομος αλλά κομβικός ρόλος) κι ανανεώνει την κατάρα του.(1:20:40)...
Συγκλονισμένος ο Ριγκολέτο παίρνει την απόφασή του για εκδίκηση (1:21:40)
Ακούγεται το ντουέτο: Sì! Vendetta, tremenda vendetta!-Ναι! Εκδίκηση, τρομερή εκδίκηση!"....
Μια εκδίκηση όμως που όπως βλέπουμε στρέφεται εναντίον του και κορυφώνεται δραματικά.

Στην τελευταία Γ΄ Πράξη, όταν μετά τη δολοφονία -υποτίθεται- του Δούκα κατά παραγγελία του γελωτοποιού ανακαλύπτει πως σκότωσε τη θυγατέρα του, ακούγεται σαν σπαρακτική κραυγή το καταληκτικό  ντουέτο τους: "Lassù in cielo-Στους ουρανούς ψηλά", με την κοπέλα να πεθαίνει στην αγκαλιά του πατέρα της και κείνον -μια φιγούρα τραγική- να αναφωνεί: "Η κατάρα του γερο Μοντενέρα πραγματοποιήθηκε":

"Lassù in cielo", Ingvar Wixell - Edita Gruberova 

Aποκορύφωμα στη βραδιά της πρεμιέρας υπήρξε η άρια του τενόρου Δούκα: "La donna è mobile-Η γυναίκα είναι άστατη", στην αρχή της Γ' Πράξης (στο παραπάνω βίντεο με την όπερα ολοκληρωμένη ακούγεται στο 1:26:40)

Ο συνθέτης, που ήξερε ότι είχε γράψει μια συναρπαστική μελωδία είχε βάλει τον Raffaele Mirate που υποδυόταν τον ρόλο του Δούκα και την εκτελούσε στις πρόβες, να ορκιστεί ότι δεν θα την τραγουδήσει πουθενά, ούτε καν θα σφυρίξει το θέμα της πριν τη δημόσια πρεμιέρα της όπερας. Όμως, ήταν τόσο μεγάλος ο ενθουσιασμός που τού προκαλούσε το κωμικό θέμα της άριας, που λέγεται πως δεν υπάκουσε και την μουρμούρισε, παίρνοντας φυσικά τις απαραίτητες προφυλάξεις.
Και ο Βέρντι είχε δίκιο!  Η μελωδία της "La donna è mobile" αποδείχτηκε απίστευτα πιασάρικη, τόσο που αμέσως μετά την πρεμιέρα στην Όπερα της Βενετίας καθιερώθηκε να ερμηνεύεται από τους Ενετούς γονδολιέρηδες...

"Η γυναίκα είναι άστατη σαν φτερό στον άνεμο

αλλάζει διάθεση και σκέψη.

Πάντα αξιαγάπητο, θελκτικό πρόσωπο

στο κλάμα ή στο γέλιο είναι ψεύτικο.

Είναι να λυπάσαι όποιον την εμπιστεύεται

και κείνον που την καρδιά του τής προσφέρει ασύνετα.

Κι όμως, δεν άκουσα ποτέ ναν' πλήρως ευτυχισμένος

όποιος πάνω στο στήθος της δεν γεύεται τον έρωτα

Η γυναίκα είναι άστατη σαν φτερό στον άνεμο

αλλάζει διάθεση και σκέψη"

Αξίζει να αναφερθεί πως αρκετά από τα μέρη της όπερας διασκευάστηκαν από μεταγενέστερους συνθέτες. 
Το δημοφιλές κουαρτέτο: "Bella figlia dell'amore-Όμορφη κόρη της αγάπης", (στο βίντεο με την όπερα ολοκληρωμένη ακούγεται στο 1:31:04), ερμηνεύεται στην Γ' Πράξη της όπερας:

"Όμορφη κόρη της αγάπης,

είμαι σκλάβος της γοητείας σου.

Μόνο μια σου λέξη θα μπορούσε 

ν' ανακουφίσει κάθε πόνο μου.

Έλα, άγγιξε το στήθος μου και νιώσε

πώς η καρδιά μου, χτυπά..."

Οι μουσικοαναλυτές έχουν χαρακτηρίσει το φωνητικό κουαρτέτο ως το "πλέον αριστουργηματικό του είδους, μια  περίπλοκα βιρτουόζικη μουσική απεικόνιση των τεσσάρων προσωπικοτήτων, (Δούκα, Μανταλένας, Ριγκολέτο και Τζίλντας)". 
Μεταγράφηκε για πιάνο το 1859 από τον μάστορα του είδους, Φραντς Λιστ με τον τίτλο: "Rigoletto Paraphrase", ενώ πέντε χρόνια αργότερα εκδόθηκε στο Παρίσι η "Fantasia on Rigoletto, Op.82" του Sigismond Thalberg.

Liszt: "Rigoletto Paraphrase", Shura Cherkassky:

Sigismond Thalberg: "Fantasia on Rigoletto, Op.82":

(Εχουν χρησιμοποιηθεί στοιχεία από το βιβλίο: "Ο κόσμος της όπερας", Φ.Μέντελσον, εκδ.Στοχαστής, σελ. 255, 258 και klik.gr)