Ο MOTΣΑΡΤ και η ΕΦΕΥΡΕΣΗ του ΦΡΑΓΚΛΙΝΟΥ: "Glass Harmonica"

 

"Ο Φραγκλίνος παίζει γυάλινη αρμόνικα", Alan Foster
(από: pinterest)

Έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα 17 Απρίλη του1790. Πρόκειται για τον Βενιαμίν Φραγκλίνο μία από τις μεγαλύτερες μορφές του Διαφωτισμού, έναν σπουδαίο της διανόησης του 18ου αιώνα. Με ευρύτητα ενδιαφερόντων, μοναδικό για τις ανακαλύψεις και τις θεωρίες του. Είναι εκείνος που εισαγάγει μία νέα προσέγγιση στην επιστήμη του ηλεκτρισμού, εφευρέτης του αλεξικέραυνου και πλήθους άλλων! 

Δική του εφεύρεση είναι ένα περίεργο μουσικό όργανο, που όταν παρουσιάστηκε οι μισοί το λάτρεψαν και οι άλλοι μισοί το μίσησαν!

Πρόκειται για τη γυάλινη αρμόνικα ή glass harmonica (υδροκρυσταλλόφωνο ελληνιστί), που κατασκευαζόταν από μια σειρά από γυάλινα ποτήρια κουρδισμένα σε συγκεκριμένο τόνο, γεμισμένα με νερό.

Ο εκτελεστής έτριβε με τα δάχτυλά του το βρεγμένο χείλος τους κι έτσι παραγόταν ο ιδιαίτερος και παράξενος ήχος του.

Ο Φραγκλίνος έλεγε για την γυάλινη αρμόνικα πως "από όλες τις εφευρέσεις του, αυτή τού έδωσε τη μεγαλύτερη προσωπική ικανοποίηση". Παρά την παραγωγή περισσότερων από 5000 οργάνων κατά τη διάρκεια της ζωής του, ο Φραγκλίνος δεν έλαβε ποτέ χρήματα για δικαιώματα ευρεσιτεχνίας.

Άλλοι έβρισκαν τον ήχο  του οργάνου γλυκό και αγγελικό κι άλλοι ανατριχιαστικό κι αποκρουστικό, καθώς πίστευαν πως οι ήχοι του ήταν απόκοσμοι και "στοιχειωμένοι" για να  προκαλούν τα πνεύματα των νεκρών, πρόληψη, που το έκανε να χάσει τη δημοτικότητά του στα τέλη του 18ου αι.

Το περίεργο όργανο ανακάλυψε ο Μότσαρτ το 1773, που το χρησιμοποίησε σε αρκετά από τα έργα του.Το πρωτοείδε στο σπίτι του διάσημου γιατρού-θεραπευτή μέσω υπνωτισμού και μουσικού Μέσμερ,  που το χρησιμοποιούσε για να οδηγεί τους ασθενείς του σε μια βαθύτερη έκσταση, καθιερώνοντας έτσι τον περιβόητο "μεσμερισμό", την πασίγνωστη μορφή ύπνωσης…

Ο Μέσμερ, οι Μότσαρτ και ο Φραγκλίνος υπήρξαν όλοι τεκτονιστές και αποδέχτηκαν την "υάλινη μελωδία", όπως ονομαζόταν, για να προωθηθεί μέσω αυτής η αρμονία ψυχής και πνεύματος, καθώς έτσι εξασφαλιζόταν ηρεμία στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου.

Ο Φραγκλίνος έπαιζε το αγαπημένο του όργανο, στο οποίο αρεσκόταν να εκτελεί λαϊκά τραγούδια της Σκωτίας...

"Ο Μέσμερ εκτελούσε άψογα τη γυάλινη αρμόνικα", έγραψε σε επιστολή του ο Λεοπόλδος...

κι ο Μότσαρτ συνέθεσε για γυάλινη αρμόνικα.

ΜΟΤΣΑΡΤ: "ADAGIO & RONDO Quintet":

Ανάμεσα στα έργα του για αρμόνικα που ξεχωρίζουν, ένα από τα καλύτερα και αντιπροσωπευτικότερα δείγματα του είδους, είναι το "Αντάτζιο και Ρόντο Κ.617".

Πρόκειται για ένα κουιντέτο για αρμόνικα, φλάουτο, όμποε, βιόλα και τσέλο κι είναι η τελευταία του σύνθεση μουσικής δωματίου, καθώς γράφτηκε το 1791 λίγο πριν το θάνατό του.

Ο μουσικολόγος Άλφρεντ Αϊνστάιν υπήρξε λάτρης του οργάνου, και χαρακτήρισε το κουιντέτο "ουράνια, Μοτσάρτια σύνθεση, απαράμιλλης ομορφιάς, ισότιμη με το στοχαστικό Αve verum K.618".

MEΡΟΣ 1ο:

Το αντάτζιο(στη ντο ελάσσονα)επικεντρώνεται στην παρουσίαση εξαιρετικά λυρικών και γεμάτων ευαισθησία μελωδικών ιδεών. Ξεκινά με το θέμα να αποδίδεται από τα δυο τοξοτά και τις δοξαριές να αφήνουν μια γλυκόπικρη αίσθηση...Ακολουθεί το σολιστικό μοτίβο από τη γυάλινη αρμόνικα. 

Οι κούπες της ηχούν σαν γλυκές, κρυστάλλινες καμπάνες σε μουσική περιήγηση απίστευτης δυναμικής και περίτεχνων μελισμάτων με κορύφωση τις αρμονικές συνηχήσεις με τα πνευστά.

Αρκετές οι χρωματικές διαδρομές των οργάνων, με το συνθέτη να δίνει την ευκαιρία στη γυάλινη αρμόνικα να επιδείξει την κομψότητα και ηχητική ευγένειά της. 

ΜΕΡΟΣ 2ο: 

Το εναρκτήριο θέμα του ρόντο (γραμμένο στην ομώνυμη κλίμακα του αντάτζιο: ντο μείζονα) δίνεται από την αρμόνικα επίσης, κι είναι ανάλαφρο, σχεδόν ποιμενικού χαρακτήρα.
Άμεσα μεταφέρεται και στα υπόλοιπα όργανα.

Αγέρωχο, δεν αργεί να παραλλαχθεί με μελωδική ευελιξία και ρυθμική ζωντάνια που όταν ολοκληρώνεται απ' όλα τα όργανα, οδηγείται -μέσω μιας κομψής φράσης με κατιόντα τρίηχα και γοητευτικά αρπέζ- στο αρχικό μοτίβο.
Η επανάληψη κινείται αντιστικτικά επεξεργασμένη έως την τελική coda.

Ο Μότσαρτ έγραψε το έργο για μια τυφλή βιρτουόζο της αρμόνικα, η οποία το πρωτοεκτέλεσε το καλοκαίρι του 1791 στο  Burgtheater της Βιέννης.

Το ακούμε σε μια εξαιρετική εκτέλεση από τον Bruno Hoffmann, βιρτουόζο του οργάνου και αφοσιωμένο στην αναβίωση του ρεπερτορίου του. Ο Hoffmann είναι εκείνος που πρωταγωνίστησε και υποδύθηκε τον Φραγκλίνο σε ντοκιμαντέρ για τη ζωή της πολυμαθούς προσωπικότητας.

Mozart: "Adagio And Rondo In C minor, quintet K.617" 

(for glass harmonica, flute, oboe, viola, cello)

Bruno Hoffmann 

Εκτός από τον μουσικολόγο Αϊνστάιν, λάτρης του οργάνου, που μάλιστα μαθήτευσε την τεχνική εκτέλεσής του, υπήρξε και η Μαρία Αντουανέτα.

Στη σύγχρονη εποχή, ένα όνομα, που μπορεί να συνδεθεί με τη "φωνή των αγγέλων", όπως ονόμαζε ο Φραγκλίνος τη γυάλινη αρμόνικα είναι η Σεσίλια Μπράουερ και το γνωστό ομώνυμο εκπ/κό της πρόγραμμα.

Επίσης για όσους αναζητούν κάτι περισσότερο, αξίζει να πούμε πως οι Pink Floyd χρησιμοποίησαν το υδροκρυσταλλόφωνο σε κάποια τραγούδια τους, όπως το   "Shine On You Crazy Diamond":