Στο πνεύμα της Μεγάλης Εβδομάδος: "Μέρες Επιταφίου"

 

"Ο Χριστός", Κων. Παρθένης-Εθνική Πινακοθήκη

<<Μεγάλη Δευτέρα>> 

Περίμενέ με μάνα μου περίμενέ με ακόμα

ώσπου να φτάσει η άνοιξη στο παγωμένο χώμα.

Περίμενέ με μάνα μου σαν το πουλί του νότου

που σμίγει μάτι και φτερό να βρει τον ουρανό του.

Περίμενέ με μάνα μου κάποια Παρασκευή σου

στην πύλη του παράδεισου στο φρέαρ της αβύσσου...

("Μέρες Επιταφίου", Ν.Γκάτσος)

Τα Θεία Πάθη και η ανάγκη αναγέννησης της ανθρώπινης ψυχής δημιούργησαν το ποιητικό έργο του Νίκου Γκάτσου που έχει τίτλο: "Μέρες Επιταφίου". 
Γράφτηκε κατόπιν παραγγελίας του Μάνου Χατζιδάκι προκειμένου να παρουσιαστεί τις ημέρες του Πάσχα με την "Ορχήστρα των Χρωμάτων", κάτι που τελικά δεν πραγματοποιήθηκε.

Έξι ποιήματα...Ένα  για κάθε ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδος.
Ο ποιητής στοχεύει να αναδείξει τη διπλή φύση των Παθών, ανθρώπινης και θεϊκής, γι'αυτό παντρεύει δικά του πρωτότυπα κείμενα με τα ιερά κείμενα του Ευαγγελίου.

Αφού λόγω συγκυριών δεν ευοδώθηκε η σύμπραξη Γκάτσου-Χατζιδάκι σε αυτό το έργο, μετά από χρόνια το μελοποιεί ο Δ.Παπαδημητρίου, που ηχοσμιλεύει μια λαϊκή λειτουργία για τη Μεγάλη Εβδομάδα.
Μια σύνθεση για χορωδία, σοπράνο, λαϊκό σολίστα, αφηγητή και μεγάλη Συμφωνική ορχήστρα.

Ο Παπαδημητρίου κατορθώνει να κρατήσει ισορροπίες. Βασίζεται μεν στη λόγια δυτική μουσική, διατηρώντας ωστόσο τις αποχρώσεις του  θρησκευτικού ύφους της Ανατολής. Τόσο αντιθετικά μεταξύ τους τα μουσικά στοιχεία... Όμως με σεβασμό στο τελετουργικό της Πίστης μας συρράπτονται το Βυζαντινό με το δυτικότροπο και το προσωπικό, λαϊκό μουσικό ιδίωμα.
Το συμβολικό και ιδιαίτερης βαρύτητας κείμενο του Γκάτσου ενισχύεται με την παρεμβολή  ιντερλουδίων μεταξύ των μελωδικών του φράσεων συμβάλλοντας σ' ένα λαμπρό, μεγαλοπρεπές και κατανυκτικό ακουστικό αποτέλεσμα, που προκαλεί βαθύτατη συγκίνηση στον ακροατή.
Μια σύνθεση που διακρίνεται για τη δραματικότητα της έκφρασης, χωρίς όμως να γίνεται καταθλιπτική και πνιγηρή.

Το έργο έκανε πρεμιέρα τον Απρίλη του 2014 με την Καμεράτα, υπό την δ/νση του Λουκά Καρυτινού. Σολίστ ήταν η λυρική σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη, λαϊκός σολίστ ο Μ.Μητσιάς και αφηγητής ο ηθοποιός Γ. Φέρτης.

O δίσκος της σύνθεσης κοσμήθηκε με το εικαστικό του Κων. Παρθένη :"Ο Χριστός".
Ο καλλιτέχνης απεικονίζει το Χριστό σαν άνθρωπο που υποφέρει, σπαράζει, πονά, με το βλέμμα στραμμένο ψηλά απ'όπου προσπαθεί να αντλήσει δύναμη. Μην ξεχνάμε πως ο Παρθένης υπήρξε σπουδαίος εικονογράφος, ένας καλλιτέχνης βαθιάς θρησκευτικότητας.

Ακούμε την "Εισαγωγή", τη "Μεγάλη Δευτέρα" και τη Μεγάλη Τετάρτη:

1. Μέρες Επιταφίου-Εισαγωγή:

2. Μέρες Επιταφίου-Μεγάλη Δευτέρα:

Πριν τον λαϊκό ερμηνευτή, που θα αποδώσει το πρωτότυπο ποίημα του Γκάτσου, η χορωδία εισάγει το ακροατήριο στο πνεύμα.
Με μελισματικές κραυγές συνοδευμένες από επιβλητικά μουσικά μοτίβα, που τολμώ να συγκρίνω με την συνθετική τεχνική του Arvo Part, που ο ίδιος αποκάλεσε "tintinnabuli", (τη μέθοδο των κωδωνισμών),  ψάλλοντας ενδιάμεσα ευαγγελικές ρήσεις, που εισέρχονται υπό μορφήν κανόνα, με χρονική καθυστέρηση η μία μετά την άλλη, δίνοντας ένα λαμπρό, επιβλητικότατο, πολυφωνικό αποτέλεσμα:

"Ο ων και ο ην ο ερχόμενος, εγώ ειμί το Α και το Ω"

"Ο γεωμέτρης του αχανούς, ο ποιμήν των αστέρων"

"Ο κυβερνήτης των αριθμών, ο δαμαστής των σημείων"

Aκολουθεί το πρωτότυπο κείμενο, που μουσικά πατά σε ρυθμό ζεϊμπέκικου 9/8, ενός χορού ιερατικού, ενός μοναχικού θρήνου...

3. Μέρες Επιταφίου-Μεγάλη Τετάρτη

"Τετάρτη των τεφρών και των παθών
ο θάνατος δεν έχει παρελθόν.
Τετάρτη των ψυχών και των αγγέλων
ο θάνατος δεν έχει ούτε μέλλον.

Του σύμπαντος ηχεί το εκκρεμές
ξυπνήστε νʼ αποδώσουμε τιμές.
Φανήκαν οι ουράνιοι στρατηλάτες
σα σκοτεινού Ρουβίκωνα Γαλάτες.

Της γης αναθαρρήσαν οι πληγές.
Πότε θʼ ανάψει ο ήλιος πυρκαγιές
να κάψουν το παλάτι του Ηρώδη

και τʼ άνθος του κακού να γίνει ρόδι".

Πριν τον λαϊκό ερμηνευτή, που θα αποδώσει το πρωτότυπο ποίημα του Γκάτσου, καμπανισμοί εκφράζουν "του σύμπαντος το εκκρεμές"...
Με δοξαριές και αδημόνως τρίβονται οι χορδές που η μελωδία τους  εισάγει το ακροατήριο στο πνεύμα, ενώ οι χορωδιακές φωνές πλάθουν την υποβλητική ατμόσφαιρα.
Το κλαρινέτο αποδίδει μια κατιούσα μελισματικη κραυγή...κι ύστερα παύση...Η φωνή του λαϊκού τραγουδιστή ακούγεται σα μοιρολόι: "ο θάνατος δεν έχει παρελθόν, δεν έχει ούτε μέλλον ...."

Ο κοφτός χτύπος στα τύμπανα το επιβεβαιώνει...

Μια ρυμική αλλαγή ακολουθεί, με κουδουνάκια να υπογραμμίζουν την ελπίδα. Η φωνή της υψιφώνου προκαλεί απροσμέτρητα ρίγη όταν εκφέρει τις φράσεις από την Αποκάλυψη: "...ως θάλασσα υαλίνη ομοία κρυστάλλω". 

Η κορύφωση δεν αργεί με την ορχήστρα να εισάγει κάθε ηχόχρωμά της σε ένα λαμπρό και επιβλητικό εγκώμιο.

Γεμάτο μεγαλοπρέπεια το πολυφωνικό αποτέλεσμα στο οποίο ξεχωρίζει η σοπράνο που διατυμπανίζει τα λόγια από την προς Κορινθίους Επιστολή του Απ. Παυλου:
"νυνί δε μένει πίστις, ελπίς, αγάπη, τα τρία ταύτα· μείζων δε τούτων η αγάπη..."