Αναζητώντας την άνοιξη σε μια μικρή "Βαϊφόρο"...

 

"Βαΐφόρος", Μονή Οσίου Λουκά-Φωκίδα

"Την Άνοιξη δεν τη  βρήκα τόσο στους αγρούς, ή έστω,

σ’ έναν Μποτιτσέλλι, όσο σε μια μικρή Βαϊφόρο κόκκινη..."

(Οδυσσέας Ελύτης)

Πάντα προκαλούν δέος οι θρησκευτικές απεικονίσεις και ιδιαίτερα μια "Βαϊφόρος", που προτρέπει σε στοχασμούς για την εύρεση της Άνοιξης εντός μας..., όπως γράφει στο παραπάνω απόσπασμα και ο τρανός μας ποιητής.

"Βαϊφόρος" ονομάζεται κάθε απεικόνιση του Χριστού που "καθήμενος επί πώλου όνου" εισέρχεται θριαμβευτής στα Ιεροσόλυμα.

Η πιο πάνω εικόνα είναι μια νωπογραφία του 11ου αι., αγνώστου δημιουργού από τη Μονή Οσίου Λουκά στη Φωκίδα.
Ο Χριστός εισέρχεται πάνω στο πουλάρι συνοδευόμενος από τον Φίλιππο. Στο βάθος το βουνό, με βάγια σκορπισμένα στις πλαγιές του.
Η απεικόνιση λιτή. Με ηρεμία στο πρόσωπο του Χριστού, φαίνεται να συνομιλεί με το μαθητή του, ενώ στην πύλη της πόλης τον υποδέχονται οι προύχοντες.
Χαμηλότονος χρωματικά ο αφηγηματικός χαρακτήρας της  Βαϊοφόρου, εντυπώνει τους συμβολισμούς του Πάθους που θα ακολουθήσει. Τελετουργικό, επίσημο ύφος και με εκφραστική σοβαρότητα, που κραδάζει την ψυχή...

Μοναδική είναι η θέση που κατέχει στην καρδιά του Ελύτη η Βυζαντινή τέχνη, στοιχεία της οποίας, όπως γνωρίζουμε, χρησιμοποίησε και στα κολάζ του.
Ο ποιητής μας απεχθανόταν τη δυτικότροπη απεικόνιση, γι'αυτό και η επιλογή μου μιας "Βαϊφόρου" -λόγω ημέρας- από τη Βυζαντινή εικονογραφία.

Αντίθετα με τα εικαστικά, ο Ελύτης αγαπούσε την Μουσική της Δύσης, με μια ιδιαίτερη αδυναμία στον Μότσαρτ (βρίσκουμε αναφορές σε ποιήματά του) και τον Γ.Σ.Μπαχ.


Έτσι, επιλέγω να συνοδεύσω μουσικά τη "Βαϊφόρο" του,  με την καντάτα του Bach:
"Himmelskοnig, sei willkommen-Βασιλέα των Ουρανών, καλωσόρισες!",
γραμμένη για την ΚΥΡΙΑΚΗ των ΒΑΪΩΝ.

Είναι η πρώτη καντάτα που έγραψε ο κάντορας στα χρόνια της Βαϊμάρης για την Κυριακή των Βαΐων και παρουσιάστηκε αυτήν την ημέρα του 1714.

Το λιμπρέτο βασίστηκε σε εδάφια από το  Ευαγγέλιο Κατά Ματθαίον και τις Επιστολές προς Φιλιππαίους και Κορινθίους, που μιλούν για την είσοδο του Ιησού στα Ιεροσόλυμα "μετά Βαΐων και κλάδων", με τον θεοσεβούμενο Μπαχ να επιδιώκει μουσικά την ερμηνεία του γεγονότος και τον παραλληλισμό της εισόδου του Ιησού με την είσοδό του στις καρδιές των πιστών, που σε αντάλλαγμα θα τούς δοθεί η Βασιλεία των Ουρανών.

Εντυπωσιακότατος ο τρόπος που ο νεαρός Μπαχ καταφέρνει να εστιάσει στην έννοια του κειμένου. Με μια ποικιλία μουσικών-αρμονικών μέσων, που προέρχονται κυρίως από την ιταλική όπερα, όπου κυριαρχούν τα σολιστικά, οργανικά μέρη(βιολί-μπαρόκ φλάουτο), όπως επίσης άριες, χορωδιακά da capo και απουσία ρετσιτατίβι ανάμεσα στις άριες.
Τα εκπληκτικά χορωδιακά μέρη στηρίζονται στη δομή των χορωδιακών του Πάχελμπελ.
Το τελευταίο δε χορωδιακό -σύμφωνα με τον κορυφαίο στον Μπαχ μαέστρο Gardiner- πετυχαίνει την "ψυχική ανάταση με έναν ενθουσιασμό που εύκολα θα παραλληλιζόταν με συναίσθημα που γεννά μια κωμική όπερα!".

Τέλος, να αναφέρουμε πως η σύνθεση αποτελεί κλασικό παράδειγμα "φούγκας μετάθεσης", όπως ονομάζεται.
Έναν τύπο -συνδυασμό φούγκας και αυστηρού κανόνα-.
Ναι μεν οι φωνές, όπως στην φούγκα διαδέχονται η μία την άλλη, όμως αντί απάντησης και αντιθέματος, κάθε φωνή συνεχίζει αντιστικτικά με δύο ή περισσότερα θέματα, με αποτέλεσμα κατά την ανάπτυξη να μην ακούγονται όλες οι είσοδοι θεμάτων για κάθε φωνή (μεταθέσεις).
Έτσι, οι συνθέτες ασκούν περικοπές στο μουσικό υλικό. Περιορίζουν τα επεισόδια και τις επανεκθέσεις του αρχικού θέματος και κρατούν τα πλέον εύηχα μέρη.

Aκούμε την καντάτα  "BWV  182"  από το Σύνολο Παλαιάς Μουσικής της Βιέννης Concentus musicus υπό την καθοδήγηση του Nikolaus Harnoncourt:

Bach: "Himmelskοnig, sei willkommen-Βασιλέα των Ουρανών, καλωσόρισες":