"Άνθρωπος θλίψεων και Αμνός του Θεού..." HANDEL: "Mεσσία Πάθη"

 

"Άνθρωπος των Θλίψεων", Άλμπρεχτ Ντύρρερ

"Άνθρωπος θλίψεων...Καταφρονημένος και απορριμμένος από τους ανθρώπους..."

Ο θρύλος θέλει το ορατόριο "ΜΕΣΣΙΑΣ" του ΧΑΙΝΤΕΛ να ολοκληρώθηκε στο χρόνο-ρεκόρ των 24 ημερών!
Είναι βασισμένο σε αποσπάσματα της Βίβλου, χωρία της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, αλλά και ψαλμούς από το Αγγλικανικό Προσευχητάρι.
Η πρεμιέρα του, που έγινε τον Απρίλη του 1842 στο Δουβλίνο είχε εξαιρετική επιτυχία.

"Ανώτερο από κάθε ορατόριο ή άλλο έργο εκκλησιαστικής μουσικής 

που γράφτηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά και σ'ολόκληρο τον κόσμο", 

χαρακτηρίστηκε από τους μουσικοκριτικούς της εποχής του Χαίντελ.

Στην πρεμιέρα του, το Δουβλινέζικο Θέατρο γέμισε ασφυκτικά.
Περίπου 1000 ήταν τα άτομα, που για να χωρέσουν στην αίθουσα, οι υπεύθυνοι ζήτησαν από τους άνδρες να προσέλθουν χωρίς να κρατούν σπαθιά και από τις γυναίκες να μη φορούν κρινολίνα.

Στο μεγαλειώδες αυτό ορατόριο του Χαίντελ παρατηρούμε πολλά  κοινά στοιχεία με τη μορφολογία της ιταλικής όπερας (ρετσιτατίβι, άριες, κοράλ).
Ωστόσο δεν παρατηρείται δραματοποίηση των χαρακτήρων, αφού και ο λιμπρετίστας Τσαρλς Τζένενς στόχευε στην ανάδειξη του "Μυστηρίου της θεότητας του Ιησού"
Ο "Μεσσίας" γνώρισε πολυάριθμες ενορχηστρώσεις και διασκευές. Ανάμεσα σε κείνους που το τόλμησαν και ο Μότσαρτ.


Τρία είναι τα βασικά μέρη της σύνθεσης με αναφορές:

1.Έλευση και Γέννηση του Μεσσία
2.Πάθη-Σταύρωση-Ανάσταση
3.Υπόσχεση-Δευτέρα Παρουσία-Θρίαμβος

<<ΜΕΡΟΣ 2ο-ΣΚΗΝΗ 1η: ΠΑΘΗ>>

Φυσικά, όπως επιβάλλει η περίοδος της Εβδομάδας των Παθών, που διανύουμε, θα επικεντρωθούμε στο 2ο μέρος του Ορατορίου, όπου διαρθρώνεται σε 7 σκηνές:


1η με αναφορά στα Πάθη,
2η στο θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού, όπου ακούγεται και το περίφημο Δοξαστικό "Αλλελούια".
3η και η 4η στην Ανάληψη και την υποδοχή του Χριστού στον Ουρανό,
5η και 6η στα Κηρύγματα του Ευαγγελίου και
7η στη Νίκη του Χριστού επί του θανάτου

Εστιάζουμε στο 2ο μέρος "των Παθών", και συγκεκριμένα στα δυο εισαγωγικά του μέρη, όπου ο Χαίντελ αναφέρεται στον Χριστό ως "Άνθρωπο των θλίψεων", όπως Τον αποκαλεί ο προφήτης Ησαΐας.

Είναι το μόνο μέρος που ανοίγει και κυριαρχείται σε όλη τη διάρκειά του από το ΧΟΡΩΔΙΑΚΟ ΑΣΜΑ.

"Agnus Dei-Αμνός του Θεού",
Francisco de Zurbaran - Μουσείο Πράδο 

Ο ακροατής καθηλώνεται από το επιβλητικό "Ιδού ο Αμνός του Θεού, ο αίρων την αμαρτία του κόσμου".
Eίναι η φράση με την οποία σύστησε τον Ιησού ο Ιωάννης ο Πρόδρομος.
Ένας τίτλος τρυφερός μα και αποκαλυπτικός: "Αμνός του Θεού - Αgnus Dei"!

Το χορωδιακό είναι γραμμένο στη σολ μινόρε, με συγκρατημένο μελικό καλλωπισμό, όμως η πλούσια αρμονική υποστήριξή του διαμορφώνουν ένα χορωδιακό ιδιαίτερα αναστοχαστικό στην έκφρασή του.

1. Handel Messiah (Part of Passion), choral: 

"Behold the Lamb of God-Ιδού ο Αμνός του Θεού":

Την Arnold Schoenberg Choir  και το σύνολο Concentus Musicus της Βιέννης διευθύνει ο Nikolaus Harnoncourt:

"He was despised and rejected of men",
μέρος από το Tρίπτυχο  του W. Savage Cooper 

Σε μορφή φούγκας ακολουθεί το μακροσκελές(10' λεπτά) θρηνητικό σολιστικό της άλτο: "He was despised -Καταπεφρονημένος".

Μια άρια da capo, το λιμπρέτο της οποίας βασίστηκε στον Ψαλμό του Ησαΐα:
"Καταπεφρονημένος και απερριμμένος υπό των ανθρώπων. "Άνθρωπος θλίψεων" και δόκιμος ασθενείας και ως άνθρωπος  κατεφρονήθη και ως ουδέν ελογίσθημεν αυτόν".

Τα έγχορδα ακούγονται μαλακά σαν αναστεναγμοί, ενώ υπάρχουν και μέρη χωρίς καθόλου οργανική συνοδεία, τα οποία οι αναλυτές ερμήνευσαν  ως "εγκατάλειψη του Κυρίου".
Οι ήχοι στοχαστικοί, πένθιμοι, όταν ξαφνικά ηχούν αλλεπάλληλες, ταχύτατες δοξαριές.
Είναι το "μοτίβο της αναστάτωσης"(6:04) που προετοιμάζει το ακροατήριο για τον Ψαλμό του Ησαΐα:
"He gave his back  to the smiters...- Τον νώτον μου έδωκα εις τους μαστιγούντας, και τας σιαγόνας μου εις τους μαδίζοντας..."
Ενα θρηνητικό άσμα, μια καταιγίδα πίκρας κι' εσωτερικής συντριβής...
Η φωνή της κοντράλτο, ένας σπαραγμός, ένας αντίλαλος που κάνει και την πιο σκληρή καρδιά να ραγίσει, να μπει βαθειά στο μεγάλο νόημα των Παθών του Θεανθρώπου!

2. Handel Messiah (Part of Passion), Aria: 

"He was despised-Άνθρωπος θλίψεων,  καταπεφρονημένος":

Επιλέγω μια ερμηνεία με την περίφημη καναδή κοντράλτο Maureen Forrester, που -κατά την ταπεινή άποψή μου- με το εξαιρετικό, σκούρο, γεμάτο ηχόχρωμά της αποδίδει το νόημα του "Ανθρώπου των θλίψεων"...