Καβάφης: η επίδραση του Βαγκνερικού "Λόενγκριν" στο ποιητικό σύμπαν του...

 

«Η εμφάνιση του Λόενγκριν», Walter Crane 

Ντυμένος με ένδυμα ποιητικό, κεντημένος με Αλεξανδρινά σιρίτια, έρχεται ο χαιρετισμός.

Σαν σήμερα γεννήθηκε και πέθανε ο μεγάλος μας ποιητής Κων/νος Καβάφης (29 Απριλίου 1863 - 29 Απριλίου 1933). Σήμερα συμπληρώνονται 155 χρόνια από τη γέννησή του και 90 από το θάνατό του...

Και με αφορμή τον Αλεξανδρινό ποιητή μας σας μεταφέρω στον τόπο και το χρόνο...

Έτσι, βρισκόμαστε αίφνης στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 1892, όταν ο Καβάφης θα παρακολουθήσει μια ιταλική παράσταση του δημοφιλούς Βαγκνερικού μελοδράματος: «ΛΟΕΝΓΚΡΙΝ».
Η επίδραση που του ασκεί, είναι κυρίαρχη τόσο, που θα εμπνευστεί δυο ποιήματα.
Αρχικά το «Λοεγκρίν» (ο ποιητής μας επιθυμούσε τον τονισμό στη λήγουσα και χωρίς "ν") και λίγο αργότερα το «Υποψία».

Ο «Λοεγκρίν» του Καβάφη είναι μια ειρωνική παρωδία πάνω στην ομώνυμη όπερα, καθώς ο μεσαιωνικός ιππότης Λοεγκρίν εμφανίζεται ως από μηχανής θεός για να σώσει το κρατίδιο της Βραβάντης και την Έλσα, κόρη του νεκρού πλέον βασιλιά του.

Ο Καβάφης επιλέγει τη σκηνή της εμφάνισης του Λοεγκρίν, για να δώσει ένα εντελώς άλλο νόημα στην ιστορία, αντιστρέφοντάς τη σε μια ανελέητη κριτική της μοναρχίας...
Στόχος του είναι να καταδείξει δραστικά το γεγονός ότι οι από μηχανής θεοί δεν είναι λύση και δεν μπορεί να ελπίζουμε σε αυτούς, αφού στην πραγματική ζωή δεν εμφανίζονται ποτέ.

«Λυπάται ο καλός ο βασιλεύς την Έλσα

και προς τον Aυλικό τον Κήρυκα γυρίζει.

Καλεί ο Κήρυξ, και οι σάλπιγγες ηχούνε.

A βασιλέα, σε παρακαλώ ακόμη,

ακόμη μια φορά ο Κήρυξ να καλέσει.

Ο Κήρυξ πάλι προσκαλεί.

Σε ικετεύω,

πέφτω στα πόδια σου. Λυπήσου με, λυπήσου.

Είναι μακριά, πολύ μακριά και δεν ακούει.

Για τελευταία μια φορά ο Κήρυξ τώρα

ας προσκαλέσει. Ίσως θα φανεί.

Ο Κήρυξ

εκ νέου προσκαλεί.

Και νά, σαν κάτι

άσπρο εις τον ορίζοντα εφανερώθη.

Εφάνηκεν, εφάνηκεν – είναι ο κύκνος».

***

Την ίδια χρονιά στο άλλο ποίημά του «Υποψία»:

Και ποιος θα ομιλήσει το χειρότερο.

(Aυτό καλύτερα να μη ελέγονταν).

Ποιος θα ’λθει να μας πει (Μη τον ακούσομεν.

Μη τον ακούσομεν. Θα τον ηπάτησαν)

την άδικη κατηγορία· κ’ έπειτα

το κάλεσμα, το ξανακάλεσμα του Κήρυκος,

τον ένδοξο τον ερχομό του Λοεγκρίν 

κύκνο, και μαγικό σπαθί, και άγιο Γκραλ 

αι επί τέλους την μονομαχίαν του,

εις την οποίαν τον ενίκησεν ο Τελραμόνδος».

Να θυμίσουμε πως το λιμπρέτο της τρίπρακτης ρομαντικής όπερας είχε γράψει ο ίδιος ο Βάγκνερ, όπως συνήθιζε.
Πρωτοπαρουσιάστηκε στη  Βαϊμάρη, το καλοκαίρι του 1850 απουσία του Βάγκνερ, καθώς ο καλλιτέχνης είχε αυτοεξοριστεί στην Ελβετία, λόγω της συμμετοχής του στην Επανάσταση του 1849.
Την ορχήστρα διηύθυνε ο τότε καρδιακός φίλος-υποστηρικτής του, μετέπειτα πεθερός του, Φραντς Λιστ.
Ο θρύλος θέλει τον Βάγκνερ να κάθισε στο ξενοδοχείο "Κύκνος" της Λουκέρνης(με όποια σημειολογία συνεπάγεται η επιλογή του ονόματος) με το ρολόι στο χέρι, μεταφερόμενος νοερώς στη Βαϊμάρη.

Για να συνταιριάξουμε μουσικά το ποίημα, θα ανατρέξουμε στην πρώτη πράξη του μελοδράματος όπου γίνεται η συνάντηση του Λόενγκριν με την Έλσα της Βραβάντης, που φυλακισμένη κατηγορείται για τη δολοφονία του αδερφού της. Η κοπέλα δεν κάνει καμμιά προσπάθεια να υπερασπιστεί τον εαυτό της, καθώς σε όραμα έχει δει πως θα έρθει ο μυστηριώδης, γενναίος ιππότης να σώσει την τιμή της.Ο ιππότης εμφανίζεται από το ποτάμι, πάνω σε μια βάρκα που τη σέρνει ένας κύκνος.
Θα ξιφομαχήσει και θα νικήσει τον κόμη Τελράμουντ …
Oι προσευχές του πλήθους να κυριαρχήσει το δίκαιο που προηγήθηκαν, εισακούστηκαν…

Εμβληματικές, γεμάτες ένταση, με φιλοσοφική διάθεση, μα και αέρινα διάφανες, όπου απαιτείται, οι σκηνές...Επιβλητική, όλο δυναμισμό, μα και ρομαντισμό και λυρικές πινελιές και η μουσική του Βάγκνερ, σε ένα έργο που σηματοδοτεί τη μετάβαση του μουσουργού στην ώριμη περίοδό του.
Στην πρώτη πράξη, τα ηχηρά, συνθηματικά τρία σαλπίσματα προϊδεάζουν το θαύμα, τη σκηνή της εμφάνισης του μυστηριώδους ιππότη, που δεν πρέπει να αποκαλυφθεί η ταυτότητά του…Η μελωδία δονεί, σαγηνεύει…Κι η γοητεία αυτή συναρπάζει τους ακροατές με την ευαισθησία και την παντελή έλλειψη ο,τιδήποτε πομπώδους…
Ο Βάγκνερ στήνει ένα θαυμάσιο τελετουργικό. Με μαεστρία περιγράφει την ανθρώπινη ανάγκη για πίστη πως κάποιος μάς προστατεύει...Θέτει φυσικά και ζητήματα αμφιβολιών κι αβεβαιότητας, διόλου όμως παρόμοια με κείνα που το Καβαφικό ποίημα, υπονοεί…

Wagner - Lohengrin - Act I Scene II:

www.enetpress.
Τα Μουσικά Δράματα του Ρ. Βάγκνερ, Carl Dahlhaus
Αρχείο Καβάφη
Politicaldoubts.