Φ.Σίλλερ: "Ωδή στη Χαρά"

 

[Στη μνήμη του Φρήντριχ φον Σίλλερ]

O Φρήντριχ φον Σίλλερ συγκαταλέγεται ανάμεσα στους μεγαλύτερους ποιητές και δραματικούς συγγραφείς. Επιφανής εκπρόσωπος του Διαφωτισμού στη Γερμανία, έγραψε θεατρικά έργα, αλλά και λυρικά ποιήματα, σονέτα και μπαλάντες, που διακρίνονται για την δραματικότητα, τη στοχαστική τους διάθεση, την ανάδειξη υψηλών εννοιών και ξεχωρίζουν για τη μουσικότητα και το λεκτικό τους ρυθμό.

Γεννήθηκε 10 Νοεμβρίου στη Βυτεμβέργη και πέθανε στη Βαϊμάρη στις 9 Μαΐου 1805.

To 1784 o Σίλλερ ιδρύει ένα περιοδικό για τον πολιτισμό με θέματα για το θέατρο, την ποίηση και τη λογοτεχνία, αλλά και την ιστορία και τη φιλοσοφία. Το τιτλοφορεί "Θάλεια" από το όνομα της Μούσας της κωμωδίας,  της βουκολικής ποίησης και των εύθυμων τραγουδιών. Εκείνη την εποχή ο γερμανός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας είχε γράψει την "Ωδή στη Χαρά", ένα εγκωμιαστικό ποίημα για την Ελευθερία, την ειρήνη και την παγκόσμια συναδέλφωση, που περιλαμβάνει 108 στίχους και διακρίνεται για την  επισημότητα και τον μεγαλοπρεπή χαρακτήρα του.

"Ωδή στη Χαρά", χειρόγραφο του Σίλλερ

Κόρη εσύ των Ηλυσίων, ω Χαρά,

σπίθα πανέμορφη, Θεϊκή,

ένα πύρινο μεθύσι

στο δικό σου το ναό μάς οδηγεί.

Η κακιά ό,τι σκόρπισε συνήθεια να,

τα μάγια σου το δένουνε ξανά,

όλοι οι άνθρωποι, ω θεά, αδερφώνονται, όπου

η φτερούγα η απαλή σου τριγυρνά.

Όλα τα έθνη αγκαλιαστείτε! Σε όλον,

όλο στέλνω εγώ τον κόσμο τούτο το φιλί.

Έναν έχουμε πατέρα, αδέρφια,

εκεί απ’ των άστρων πιο ψηλά το θόλο.

Όποιος ενός φίλου ο φίλος είναι,

όποιος πέτυχε τέτοια έξοχη ζαριά,

όποιος βρήκε μια καλή γυναίκα,

ας σμίξει τη φωνή του στα χαρούμενα βουητά.

Ι. Η "Ωδή στη χαρά" του Σίλλερ έγινε ευρύτερα γνωστή όταν το 1824 μελοποιήθηκε από τον Λούντβιχ βαν Μπετόβεν, ο οποίος την ενέταξε στο τελευταίο μέρος της "Ενάτης" συμφωνίας του, να ερμηνεύεται, από τέσσερις σολίστ, χορωδία και ορχήστρα. Συχνά αναφέρεται ως "Χορωδιακή", καθώς ήταν η πρώτη συμφωνία όπου συμπεριλήφθηκαν χορωδιακά μέρη. Πρόκειται για κορυφαίο έργο, με τους κριτικούς να το θεωρούν το σπουδαιότερο του Μπετόβεν, ενώ αρκετοί ως  ό,τι σπουδαιότερο έχει γραφεί στη δυτική μουσική. Αρκεί να αναφερθεί πως στην πρεμιέρα μετά την ολοκλήρωση με τη χορωδιακή απόδοση της Ωδής την οποία είχαν αναλάβει ως σολίστ σπουδαίοι ερμηνευτές της εποχής, ο Μπετόβεν κλήθηκε πέντε φορές με μπιζαρίσματα, γεγονός που θεωρήθηκε απρεπές για ένα κοινό θνητό, καθώς οι ανάλογες τιμές προς τον βασιλιά δεν ξεπερνούσαν τα τρία μπιζαρίσματα.

Η χαρά σπιθοβολάει μες στα ποτήρια.

μέσα στο αίμα το χρυσό του σταφυλιού

ηρωισμού ρουφούν ορμή οι απελπισμένοι,

κι οι κανίβαλοι γαλήνεμα του νου.

Το ποτήρι όταν το γύρο του θα κάνει,

απ' τις θέσεις σας αδέρφια μου, όλοι ορθοί!

Ως ψηλά τον ουρανό οι αφροί ας ραντίσουν

προς το πνεύμα του Αγαθού τούτη η σπονδή!

Που γι αυτόν χορός αγγέλων ύμνους ψάλλει

και των άστρων τον δοξάζουν οι χοροί.

Προς το πνεύμα του Αγαθού τούτη η σπονδή

περ' απ' τ' άστρα, μες στου απείρου την αγκάλη.

"Ωδή στη Χαρά", χειρόγραφο του Σίλλερ

ΙΙ. Mια δεκαετία νωρίτερα ο Σούμπερτ είχε συνθέσει το έργο "An die Freude", D 189" για φωνή, πιάνο και χορωδία που αργότερα συμπεριλήφθηκε στο 2ο τόμο των λήντερ του Σούμπερτ.

ΙΙΙ. Όταν το 1864 ο Τσαϊκόφσκυ διάβασε τη ρωσική μετάφραση της Ωδής του Σίλλερ συνέθεσε μια καντάτα-μουσικό ύμνο στη Χαρά για μικρή χορωδία, σόλο φωνές και ορχήστρα.  Γράφτηκε για τις εξετάσεις αποφοίτησης του συνθέτη από το Ωδείο της Αγίας Πετρούπολης. Κατά τη διάρκεια σύνθεση, ο νεαρός ρώσος συνθέτης σημειώνει στο ημερολόγιό του: "...η δουλειά μου μπαίνει σε μια πολύ σοβαρή φάση. Για να ολοκληρώσω τις σπουδές μου στο ωδείο, μου έχει οριστεί να συντάξω μια μεγάλη σύνθεση, για την οποία χρειάζομαι ησυχία, ηρεμία και πρόσβαση σε ένα όργανο".
Η καντάτα αναπτύσσεται σε έξι σύντομες κινήσεις και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1865. Το τρίτο μέρος της Ωδής που θα ακούσουμε, χρησιμοποιήθηκε αργότερα από τον Τσαϊκόφσκι στην πρώτη πράξη της πρώτης όπεράς του: "The Voyevoda".

Αντοχή στα πικρά βάσανα, βοήθεια

όπου ένας αθώος θρηνεί,

σταθερότητα στον όρκο, την αλήθεια

και σ' οχτρούς μα και σε φίλους αντικρύ.

μπρος σε θρόνους ρηγικούς αντρίκια στάση,

κι αν, αδέλφια μου, στοιχίσει ή αίμα ή βιός,

το βραβείο να πάει σ' αυτόν που δούλεψε άξια,

και στις γέννες της ψευτιάς ξολοθρεμός!

Πιο σφιχτά στον άγιο κύκλο αυτόν πιαστείτε,

όρκο δώστε στο σπιθάτο αυτό κρασί

πως θα μείνετε στο τάξιμο πιστοί.

Στον ουράνιο δικαστή μας ορκιστείτε.
(spoudi.gr)

IV:  Πάνω σε κείμενο του Φρήντριχ Σίλλερ, αλλά σε μετάφραση στην ιταλική γλώσσα από τον Αντρέα Μαφέι συνθέτει την περίφημη καντάτα του "Alla Gioia- Ωδή στη χαρά", ο 19χρονος Πιέτρο Μασκάνι.
Σύνθεση για σοπράνο, τενόρο, βαρύτονο και μπάσο αφιερώθηκε στον κόμη Μαρντερέλ, που εντυπωσιασμένος με το ταλέντο του νεαρού Μασκάνι αποφασίζει να χρηματοδοτήσει τις σπουδές του στο Μιλάνο.

Η "Ωδή στη Χαρά", πρόκειται για καντάτα που μαρτυρά τη μουσική ιδιοφυία του δημιουργού της και την εξέλιξή του φυσικά.. Οι δάσκαλοι του Μασκάνι χαρακτήρισαν αυτή τη νεανική σύνθεση, "φιλόδοξο έργο, κομψό και εκλεπτυσμένο μελωδικά", ενώ ο ίδιος ο Μασκάνι μετά από χρόνια το έκρινε, ως "σύνθεση ανώτερη από τη δύναμή του παρά την τεράστια ομορφιά της νιότης του".

Στην παρουσίαση της καντάτας ο νεαρός Μασκάνι είχε αναλάβει να ερμηνεύσει το μέρος του βαρύτονου.

V. Τέλος, το περίφημο ποίημα εγκωμιαστικού και μεγαλόπρεπου χαρακτήρα του τιμώμενου σήμερα, Φρήντριχ Σίλλερ, o αμερικανός σύγχρονος κλασικός συνθέτης, Z. Randall Stroope μελοποίησε για μικτή χορωδία,  πιάνο a 4 mains και κρουστά την ομώνυμη σύνθεση: