"O Mπετόβεν συνθέτοντας τη Missa Solemnis", Joseph Karl Stieler

 

"O Mπετόβεν συνθέτοντας  τη Missa Solemnis",  Joseph Karl Stieler

"Καθόμουν στο γραφείο μου, άκουγα Μπετόβεν κι έπινα τον τρίτο μου καφέ...[...]
Έβγαλα το δίσκο απ'το πικάπ, τον ξεσκόνισα επιμελώς και τον έβαλα πάλι στη θήκη του. Κοίταξα την γκραβούρα του Γιόζεφ Καρλ Στίλερ στον τοίχο του καθιστικού μου: ο Μπετόβεν, ο μεγαλύτερος μουσικός όλων των εποχών, συνοφρυωμένος με την πένα στο χέρι, συνθέτει τη Μίσα Σολέμνις, με πρόσωπο φλεγόμενο από έναν μύχιο ηρωισμό.[...]
Κατωθέ μου απλωνόταν ένα  αχνό ηλιόφωτο. Ένιωσα ένα ελαφρύ τρεμούλιασμα: θες η καφεΐνη, θες ο Μπετόβεν, αισθάνθηκα ότι η ζωή μου έμελλε ν'αλλάξει..."

("Ρέκβιεμ για τον Μπράουν", J. Ellroy, μτφ.Γ.Ι. Μπαμπασάκης)

O ζωγράφος Joseph Karl Stieler

Μεγάλωσε σε καλλιτεχνική οικογένεια και τις πρώτες αρχές της εικαστικής τέχνης τις διδάχτηκε από τον πατέρα του, επίσης ζωγράφο.
Ο γερμανός Γιόζεφ Καρλ Στίλερ γεννήθηκε σαν σήμερα, 1 Νοεμβρίου 1781 και διακρίθηκε ως πορτρετίστας σπουδαίων προσωπικοτήτων.



Από τα δημοφιλέστερα πορτρέτα του είναι εκείνο του Λούντβιχ Βαν Μπετόβεν (βλέπετε παραπάνω), που φιλοτέχνησε το 1820 και απεικονίζει τον τιτάνα μουσουργό σε στιγμή έμπνευσης, με την πένα ανά χείρας να σημειώνει τις μουσικές του ιδέες στην παρτιτούρα που κρατά.

Το έργο -όπως αναγράφεται στο εξώφυλλο- είναι η "Επίσημη Λειτουργία" , η γνωστή μας Missa Solemnis (από το λατινικό Solemn Mass).

To εικαστικό έργο φτιάχτηκε μετά από παραγγελία του ζεύγους Franz και Antonie Brentano, φίλων του Μπετόβεν. Λέγεται πως ο συνθέτης είχε ποζάρει τέσσερις φορές για τον ζωγράφο(μεγάλος αριθμός συνεδριών, για τον αεικίνητο Μπετόβεν).
Στο πορτρέτο του Στίλερ μπορεί κανείς να διακρίνει πως ο συνθέτης εργάζεται πάνω στο "Credo" της Λειτουργίας. Δηλώνεται επίσης η κλίμακα της σύνθεσης(Ρε μείζονα-D#), ενώ ο ζωγράφος απεικονίζοντας ως φόντο ένα δασικό τοπίο συνδυάζει το πορτρέτο του Μπετόβεν με την γνωστή αγάπη του για τη φύση.

"Η ημέρα κατά την οποία το έργο μου θα ακουστεί στην τελετή χειροτονίας σας
θα είναι αναμφίβολα η σημαντικότερη της ζωής μου.
Είθε ο Θεός να με φωτίσει ώστε με τις ταπεινές μου δυνάμεις
να συνεισφέρω στη λαμπρότητα μιας τόσο μεγάλης στιγμής".

(Μπετόβεν)

Ένα χρόνο πριν τη δημιουργία του πορτρέτου, ο Μπετόβεν είχε υποσχεθεί στον οικονομικό του προστάτη, μαθητή του και φίλο, αρχιδούκα Ροδόλφο να συνθέσει μια Λειτουργία για την τελετή αναγόρευσης  ως Αρχιεπισκόπου και με αυτόν τον τρόπο να εκφράσει και την ευγνωμοσύνη του απέναντι στον πάτρονά του. Παρότι δούλευε αρκετά εντατικά, ο Μπετόβεν δεν κατάφερε να ανταποκριθεί στην υπόσχεση του και να ολοκληρώσει τη σύνθεση στην ώρα της.

Πρόκειται για μεγαλειώδες θρησκευτικό έργο!Να θυμίσουμε ότι το ενδιαφέρον του Μπετόβεν εκείνη την εποχή για την εκκλησιαστική μουσική και κυρίως  τα έργα των Παλεστρίνα, Μπαχ και Χαίντελ, ήταν αυξημένο.
Μάλιστα, επιθυμώντας να μείνει πιστός στον αυθεντικό χαρακτήρα της Λατινικής Λειτουργίας μελέτησε επιμελώς τα κείμενά της.
Ο Μπετόβεν φιλοδοξούσε να συνδυάσει σε αυτή τη σύνθεση προσωπικά του συναισθήματα και μεταφυσικά ερωτήματα με τη διαχρονικότητα και τα υψηλά νοήματα της λατινικής λειτουργίας.

Έτσι, όπως έγραψαν κριτικοί της εποχής για την αργοπορία της σύνθεσης :
"από τη στιγμή που σχηματοποιήθηκε μέσα του η επιθυμία να συνδέσει μεταφυσικά ερωτήματα με τη διαχρονικότητα και τα υψηλά νοήματα της λατινικής λειτουργίας, ήταν προφανές ότι η υπόσχεσή του προς τον αυτοκρατορικό γόνο δεν θα μπορούσε να εκπληρωθεί. Η εσωτερική δύναμη που καθοδηγούσε τον Μπετόβεν στη σύνθεση της Λειτουργίας προόριζε το έργο για κάτι μεγαλύτερο και βαθύτερο".

Ο Μπετόβεν ενδιαφερόταν με την "Επίσημη Λειτουργία" να διαμορφώσει μια ανώτερη μορφή πίστης από αυτήν που επέτρεπαν τα στενά όρια του καθολικισμού της εποχής του και να αφυπνίσει τα θρησκευτικά συναισθήματα τόσο των εκτελεστών όσο και των ακροατών.

Η πανηγυρικού χαρακτήρα "Missa Solemnis" ολοκληρώθηκε τρία χρόνια μετά την δημιουργία του πορτρέτου από τον Στίλερ, και η πρεμιέρα της δόθηκε στην Αγία Πετρούπολη το επόμενο έτος, 1824.
Είναι δεξιοτεχνικότατη σύνθεση, εκτεταμένης διάρκειας(σχεδόν μιάμιση ώρα) κι απαιτεί μεγάλη χορωδία, ορχήστρα και τέσσερις σολίστ.

Ακολουθεί το τυπικό της Λειτουργίας της Καθολικής Εκκλησίας και αναπτύσσεται σε 5 μέρη:

Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus και Agnus Dei.

Beethoven: "Missa Solemnis"/ Otto Klemperer:

[Κάποια στοιχεία του κειμένου από: www.lvbeethoven.com, εφημ.Το Βήμα, "Μπετόβεν, Missa Solemnis", Ρομαίν Ρολλάν, εκδ. Γκοβόστης]