"Παιδικά Παιχνίδια" σε νότες: Μια μουσική αφήγηση εμπνευσμένη από τον Μπρίγκελ...

"Children's Games", Peter Bruegel the Elder

9 Σεπτεμβρίου και το ημερολόγιο γράφει το όνομά του.

Ο Πίτερ Μπρίγκελ ο Πρεσβύτερος ήταν Φλαμανδός ζωγράφος, χαράκτης και σχεδιαστής, που πέθανε στις Βρυξέλλες σαν σήμερα, το 1569.

Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους του 16ου αιώνα, ειδικευμένος στις ρωπογραφίες (σκηνές από την καθημερινή ζωή) σε μια εποχή που η κρίση της Μεταρρύθμισης στέρησε από πολλούς καλλιτέχνες τη δυνατότητα να απεικονίζουν θρησκευτικά θέματα. Οι πίνακές του παρουσιάζουν με ακρίβεια τη ζωή των αγροτών και των απλών ανθρώπων, συνδυάζοντας την πιστή αναπαράσταση της φύσης και των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων με ένα διακριτικό, αλλά εύστοχο σχόλιο για την κοινωνία, τα ήθη και τις ανθρώπινες σχέσεις.
Οι πολυπρόσωπες σκηνές του, γεμάτες αμέτρητες λεπτομέρειες, είναι χαρακτηριστικό της δουλειάς του και αποκαλύπτουν την οξυδερκή του ματιά πάνω στην ανθρώπινη συμπεριφορά.

Πιθανώς αυτοπροσωπογραφία του Μπρίγκελ

Για σήμερα, επιλέγω να σας παρουσιάσω τον πίνακά του "Παιδικά Παιχνίδια", ένα έργο με ιδιαίτερη λεπτομέρεια, πλούσιο σε εικόνες και συμβολισμούς, που αποτυπώνει με εντυπωσιακό τρόπο τον κόσμο της παιδικής ηλικίας.

Το έργο είναι ελαιογραφία του 1560 και σήμερα φιλοξενείται στο Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης στη Βιέννη.

Στον πίνακα αυτό, πέρα από κάθε αλληγορική πρόθεση, ο Μπρίγκελ μάς δίνει πλήθος πληροφοριών για τα παιδικά παιχνίδια και τον τρόπο ψυχαγωγίας των παιδιών του 16ου αιώνα.
Βλέπουμε κορίτσια να παίζουν με τις κούκλες τους, μια ομάδα αγοριών να διασκεδάζει με τη Μακριά γαϊδούρα, άλλα παιδιά να παίζουν βόλους, να κάνουν κωλοτούμπες, να χαίρονται με το κρυφτό ή να φυσούν σαπουνόφουσκες. Διασκεδάζουν τραγουδώντας το "Πούν’ το, πούν’ το, το δαχτυλίδι;", ή ξεκαρδίζονται παίζοντας τυφλόμυγα. Ισορροπούν πάνω σε φράχτες, παλεύουν, καβαλούν στους ώμους τους τους συνομηλίκους τους.
Ορισμένα από τα παιδιά φαίνεται να τηρούν και να απολαμβάνουν τα έθιμα και τις παραδόσεις...Λένε τα κάλαντα, άλλα πηδούν πάνω από τις φωτιές του Αϊ-Γιάννη. Καβαλάνε βαρέλια, σπρώχνονται, παίζουν με την άμμο, κυλούν ρόδες, συναγωνίζονται στην κονταρομαχία, κολυμπούν, κάνουν φούρλες ή σκαρφαλώνουν στα δέντρα.

Ο Μπρίγκελ δεν απεικονίζει απλώς παιχνίδια, μάς προσφέρει ένα πολύτιμο παράθυρο στον τρόπο ζωής, τις αξίες και τη φαντασία της παιδικής ηλικίας μιας άλλης εποχής. Ένα έργο που μας θυμίζει πως το παιχνίδι δεν είναι απλώς ψυχαγωγία, αλλά πολιτισμός, παιδεία και έκφραση.


Η Μουσική έμπνευση:

Τα "Naxos Quartets" είναι μια σειρά από δέκα κουαρτέτα εγχόρδων που έγραψε ο Άγγλος συνθέτης Πήτερ Μάξγουελ Ντέηβις την περίοδο 2001-2007, κατόπιν παραγγελίας της δισκογραφικής εταιρείας Naxos.

Ο Ντέηβις εμπνεύστηκε το τέταρτο κουαρτέτο της σειράς από τον παραπάνω υποβλητικό πίνακα του Πίτερ Μπρίγκελ, γι' αυτό και στο κουαρτέτο του δίνει τον υπότιτλο "Παιδικά Παιχνίδια-Children's Games". 
Το ενός μέρους κουαρτέτο, πυκνό σε έκφραση, αποτυπώνει με μουσικά μέσα το ζωηρό, πολύβουο και πολυδιάστατο παιχνίδι των παιδιών όπως απεικονίζεται στην εικαστική σύνθεση.
Ο Ντέηβις μεταφέρει την κινητικότητα και την ένταση του πίνακα στη μουσική. Ακριβώς όπως το μάτι μεταπηδά από παιδί σε παιδί μέσα στην εικόνα, έτσι και το αυτί ταξιδεύει μέσα από πολύπλοκες, αλλά κατευθυνόμενες μουσικές γραμμές, που υφαίνουν έναν ήχο γεμάτο κίνηση, ζωντάνια και στιγμιαίες μεταβολές. Το αποτέλεσμα είναι μια δημιουργία, που συνδυάζει τις έντονες και ταχείς φράσεις με πιο ήπιες, σχεδόν στοχαστικές παύσεις, δημιουργώντας μια μουσική αφήγηση γεμάτη αντιθέσεις και βάθος.

Τα "Παιδικά παιχνίδια", όμως, όπως μας υπενθυμίζει ο πίνακας -το ίδιο και η μουσική- δεν είναι απλώς αθώες δραστηριότητες. Αντιθέτως, μπορούν να θεωρηθούν ως μεταφορά για τη βία και την επιθετικότητα που κρύβεται πίσω από την παιδική αθωότητα, χαρακτηριστικά που αντικατοπτρίζουν, με τρόπο συμβολικό, τις συγκρούσεις και την ανθρώπινη φύση γενικότερα.
Στην εικόνα, τα παιδιά χτυπούν τα άλογά τους με ξύλα, παίζουν άγρια, τσακώνονται, πέφτουν, καβαλούν φράχτες, κλωτσούν το ένα το άλλο και σκαρφαλώνουν στους ώμους των συνομηλίκων τους. Ο Ντέηβις μεταφράζει αυτήν την έντονη, συχνά ακατάστατη δραστηριότητα σε μουσικά μοτίβα που εναλλάσσονται ανάμεσα στην ένταση, την αγριάδα και τη φαινομενική αθωότητα. Υπάρχει μια αίσθηση παιχνιδιού που κρύβει ενέργεια, σύγκρουση και ένταση, σε αντίστιξη με τις πιο ήσυχες και γαλήνιες στιγμές.

Στο τέλος του κουαρτέτου η αναταραχή υποχωρεί και η μουσική καταλήγει σε μια αίσθηση ηρεμίας. Η έντονη δραστηριότητα σταματά, αφήνοντας χώρο για μια πιο ήσυχη, εσωτερική αποτίμηση. Με αυτόν τον τρόπο, ο Ντέηβις καταφέρνει να δημιουργήσει μια μουσική σύνθεση που δεν είναι απλώς απεικόνιση, αλλά μια ζωντανή, ηχητική αφήγηση της παιδικής ηλικίας, γεμάτη αντιθέσεις, ζωντάνια και βάθος.

Απολαύστε!

Peter Maxwell Davies: Naxos Quartet No. 4, "Children's Games"

Με αφορμή τον Πίτερ Μπρίγελ τον πρεσβύτερο μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερο κείμενό μου εδώ.