"Φαντασία και Φούγκα του Μότσαρτ εξ αφορμής Κωνστάντζας"

 

Το πορτραίτο της Κωνστάντζας φιλοτεχνημένο το 1782, χρονιά του γάμου της με τον Μότσαρτ.

Φαίνεται πως ελκυόταν ο νεαρός Μότσαρτ από την οικογένεια των Βέμπερ!
Ήταν δεν ήταν είκοσι χρονών, όταν γοητευμένος από την εμφάνιση, το πνεύμα, αλλά και το ταλέντο της μεγαλύτερης κόρης,  Αλοΰσιας θέλησε να την παντρευτεί!
Κάτι, για το οποίο ο πατέρας Λεοπόλδος ήταν αντίθετος και απέτρεψε τον ανώριμο γιο του, όπως έλεγε, από έναν γάμο, που θα έβαζε φρένο στην μουσική του εξέλιξη...

Ο χρόνος περνούσε, ο Βόλφγκαγκ μεγάλωνε, ώσπου εγκαταστάθηκε στη Βιέννη, όπου είχαν μετακομίσει και οι Βέμπερ.
Το μάτι του  εκείνο το διάστημα είχε πέσει στη μικρότερη κόρη της μουσικόφιλης οικογένειας, την Κωνστάντζα, που μπορεί να μην είχε τη φινέτσα και την γοητεία της αδερφής της, είχε όμως μια ματιά καθαρή, ένα βλέμμα σαγηνευτικό και σπινθηροβόλο! 'Ηταν και κείνη καλλίφωνη, αξιόλογη υψίφωνος, αλλά κυρίως τον τραβούσε η ταπεινότητα και το συνεσταλμένο του χαρακτήρα της.

Άρχισε αμέσως να την πολιορκεί και κείνη να ενδίδει "χαριτωμένα" τόσο που, τα κουτσομπολιά άρχισαν να φτάνουν  στ'αυτιά της μητέρας, που έβαλε τον  Μότσαρτ να της υπογράψει πως εντός καθορισμένου διαστήματος θα νυμφευόταν την κόρη της, αλλιώς θα της κατέθετε δια βίου ένα υπέρογκο για κείνη την περίοδο ποσό, ετησίως!!!
Ο γάμος τελέστηκε άμεσα, τον Αύγουστο του 1782 στον καθεδρικό του Αγίου Στεφάνου, παρόλες τις εκ νέου αντιδράσεις του πατέρα.

Απ'ότι έδειξε ο χρόνος και η ιστορία,  ήταν γάμος επιτυχημένος με το ζευγάρι να  ζει μια πολύ ευτυχισμένη ζωή...

Η Κωνστάντζα γνωρίζοντας μουσική, βοήθησε πολλές φορές το σύζυγό της στις συνθέσεις του.Είτε ασκώντας επιρροή με το κριτήριό της , είτε παροτρύνοντάς τον να ασχοληθεί με κάτι, που ο Βόλφγκαγκ θεωρούσε επουσιώδες...
Μια τέτοια περίπτωση θα μας απασχολήσει, με αφορμή την σαν σήμερα γέννηση της Κωνστάντζα Βέμπερ-Μότσαρτ την 5η του  Γενάρη του 1762.

Την περίοδο εκείνη ο Μότσαρτ επισκεπτόταν συχνά στη Βιέννη το σπίτι του βαρόνου φαν Σβήτεν, λάτρη της μπαρόκ μουσικής και με πολλά, ανεκτίμητης αξίας χειρόγραφα των Χαίντελ και Μπαχ στην κατοχή του.
Η μελέτη τους ενθουσίασε τον Μότσαρτ κι ετοίμασε μια σειρά συνθέσεων στο ύφος τους.
Σημαντική ώθηση σε αυτή την ενέργειά του άσκησε η γυναίκα του, Κωνστάντζα, όπως φαίνεται καθαρά από το γράμμα που είχε στείλει στην αδερφή του, συνοδευόμενο από χειρόγραφο αντίγραφο της "Φαντασίας και Φούγκας, Κ 394" του συνθέτη :

"20 Απριλίου, 1782

Αγαπημένη μου Νάνερλ,

Σου στέλνω την παρτιτούρα από μια φούγκα, που έγραψα πρόσφατα.

Τελευταία, τις Κυριακές πηγαίνω στο σπίτι του βαρώνου φαν Σβήτεν.Εκεί γνώρισα τα έργα των Χαίντελ και Μπαχ.Πήρα και κάποια στο σπίτι προς μελέτη...

Διασκεύασα δε μερικά για κουαρτέτο εγχόρδων προκειμένου να εκτελεστούν στις δεξιώσεις του βαρώνου Σβήτεν.

Η ακρόασή τους ενθουσίασε την Κωνστάντζα! Σχεδόν ερωτεύτηκε αυτό το στυλ γραφής τόσο που, δεν ακούει τίποτε άλλο πέρα από αντιστικτικά έργα των Χαίντελ και Μπαχ.

Χτες, με ρώτησε αν εγώ έχω συνθέσει ποτέ κάτι παρόμοιο και η αρνητική απάντησή μου την εκνεύρισε.

Με επέπληξε απερίφραστα και άρχισε τα παρακάλια...

Η παρότρυνσή της ήταν τόσο χαριτωμένη, που γέννησε αυτήν εδώ την Φαντασία και Φούγκα.  Μια σύνθεση στο ύφος του Μπαχ, αποκλειστικά και μόνο γραμμένη για την αγαπημένη μου, γιατί εκείνη είναι η αιτία της γέννησής της..."

(Δική μου ελεύθερη απόδοση-προσαρμογή της μακροσκελούς επιστολής του Μότσαρτ από το βιβλίο: "Γράμματα του Β.Α.Μότσαρτ" του ΜΜΑ, μτφ. Αλ. Πανούσης, σελ. 327-329)

Όπως δηλώνουν οι μουσικοαναλυτές ο Μότσαρτ  σκόπιμα ακολουθεί ένα αργό, μεγαλόπρεπο  τέμπο, γιατί θεωρεί πως με τη γρήγορη ταχύτητα στην εκτέλεση, το αυτί δεν μπορεί να διακρίνει με σαφήνεια το θέμα και, κατά συνέπεια χάνεται η ομορφιά του ηχητικού αποτέλεσματος.
Ο θαυμασμός του Μότσαρτ για τη μουσική του Μπαχ είναι εμφανής και η ενσωμάτωση της πολυφωνικής γραφής στα έργα του αποτελεί μια πολύ σημαντική πτυχή του ώριμου ύφους του.

Ετσι, αυτό το πρωινό οι φίλοι της κλασικής μουσικής, αφηνόμαστε στο "Andante Maestoso" του και απολαμβάνουμε την περίπλοκη Φαντασία(Πρελούδιο) και Φούγκα του!

Η αρμονική γλώσσα στα τμήματα της φούγκας και η  αντιστικτική γραφή φανερώνει όχι απλώς μια καλλιτεχνική σύνθεση, αλλά και μια άσκηση στην αντίστιξη.
Στη Φαντασία, ο Μότσαρτ χρησιμοποιεί τεχνικές , όπως τη χρήση των αρπέζ που είναι παρόμοιες με εκείνες του Μπαχ στη "Χρωματική Φαντασία" και καταλήγει αφήνοντας την αίσθηση προσδοκίας για τη φούγκα, που ακολουθεί, συνήθεια αντίθετη με κείνη του Μπαχ, που προτιμά την ολοκλήρωση του πρελούδιου.
Ίσως όμως αυτό να οφείλεται στο ότι η συλλογή του φαν Σβήτεν δεν περιελάμβανε τα πρελούδια κι έτσι ο Μότσαρτ φαίνεται να μην είχε  πλήρη επίγνωση της πρακτικής του συνθέτη, που έγραψε σύμφωνα μ'αυτόν, προκειμένου να ικανοποιήσει την επιθυμία της πολυαγαπημένης του Κωνστάντζας.


Επιλέγω να το ακούσουμε από το ρώσο Samuil Feinberg,  τις εκτελέσεις του οποίου η μεγάλη Τατιάνα Νικολάγεβα είχε αποκαλέσει "ποίημα ζωής"!
Γνώριζε καλά την τεχνική εκτέλεσης των αντιστικτικών έργων, καθώς είναι ο πρώτος ρώσος πιανίστας που ηχογράφησε το "Καλώς συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο" και τις μεταγραφές του.