Κούντερα - Μπετόβεν: Πρέπει ή δεν πρέπει;...Μια δύσκολη απόφαση...

 

"...πέντε μέρες μετά την αναχώρηση της Τερέζας ο Τόμας ανήγγειλε στο δ/ντή της κλινικής πως έπρεπε να γυρίσει.Ντρεπόταν.
Είχε την επιθυμία να του τα εμπιστευτεί όλα και να του μιλήσει για την Τερέζα και για το γράμμα που του είχε αφήσει πάνω στο τραπέζι. Αλλά δεν έκανε τίποτα.
Ο γιατρός δεν θα μπορούσε να δει στον τρόπο με τον οποίο αντιδρούσε η Τερέζα τίποτ' άλλο παρά μια αντιπαθητική, υστερική συμπεριφορά. 
Και ο Τόμας δεν μπορούσε να επιτρέψει σε κανένα να σκεφθεί άσχημα για την Τερέζα.
Ο διευθυντής θύμωσε πραγματικά.

Ο Τόμας ύψωσε τους ώμους και είπε: "Es muss sein. Es muss sein".
Ήταν ένας υπαινιγμός. Την τελευταία κίνηση του τελευταίου του κουαρτέτου ο Μπετόβεν την είχε συνθέσει πάνω σ' αυτά τα δύο μοτίβα...
Για να είναι το νόημα αυτών των λέξεων απόλυτα σαφές, ο Μπετόβεν είχε γράψει πάνω απ' την τελευταία κίνηση τις λέξεις: "Der schwer gefasste Entschluss" - η βαριά ζυγισμένη απόφαση.
Η αναφορά στον Μπετόβεν ήταν πραγματικά για τον Τόμας ένας τρόπος να επανέλθει στην Τερέζα, γιατί ήταν εκείνη που τον είχε πιέσει να αγοράσει τους δίσκους με τα κουαρτέτα και τις σονάτες του Μπετόβεν. Αυτή η αναφορά ήταν πιο πρόσφορη απ' όσο φανταζόταν, γιατί ο διευθυντής ήταν μουσοτραφής. Μ' ένα γαλήνιο χαμόγελο, είπε γλυκά, σιγοτραγουδώντας τη μελωδία του Μπετόβεν: "Muss es sein?". Πρέπει;
Ο Τόμας είπε ακόμα μια φορά: "Ναι, πρέπει! Ja, es muss sein!".

Σε αντίθεση με τον Παρμενίδη, ο Μπετόβεν έμοιαζε να θεωρεί τη βαρύτητα κάτι θετικό. "Der schwer gefasste Entschluss", n βαριά ζυγισμένη απόφαση είναι συνδεδεμένη με τη φωνή του Πεπρωμένου ("Es muss sein" η βαρύτητα, η ανάγκη και η αξία είναι τρεις έννοιες στενά και βαθιά ενωμένες: δεν είναι βαρύ παρά αυτό που είναι αναγκαίο, δεν έχει αξία παρά μόνον ό,τι βαραίνει).

Αυτή η πεποίθηση γεννιέται απ' τη μουσική του Μπετόβεν και,  για μας αυτό που κάνει το μεγαλείο του ανθρώπου είναι ότι φέρει το πεπρωμένο του όπως ο Άτλας έφερε στους ώμους του το θόλο του ουρανού. Ο ήρωας του Μπετόβεν είναι ένας αρσιβαρίστας που σηκώνει βάρη μεταφυσικά.
Ο Τόμας έτρεχε προς τα ελβετικά σύνορα και φαντάζομαι ότι ένας Μπετόβεν δύστροπος και μαλλιαρός διηύθυνε αυτοπροσώπως την τοπική πυροσβεστική μπάντα και του έπαιζε σαν αποχαιρετισμό στην εξορία του ένα "Μαρς" με τον τίτλο: Es muss sein!"

("Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι", Μίλαν Κούντερα, μτφ.Κ.Δασκαλάκη, σελ.35, 36, 37)

*****

[O Μίλαν Κούντερα γεννήθηκε σαν σήμερα 1 Απριλίου 1929 στο Μπρνο της Τσεχίας.

Σπούδασε ανάμεσα σε άλλα και μουσικολογία, ενώ πιάνο διδάχτηκε από τον πιανίστα πατέρα του, που υπήρξε μαθητής του Λέος Γιάνατσεκ. Πολλές από τις μουσικολογικές γνώσεις του ο Κούντερα τις χρησιμοποιεί και στο συγγραφικό έργο του.]

*****

Ο Λ.Β.Μπετόβεν το 1826 έγραψε το τελευταίο κουαρτέτο εγχόρδων του Quartet No 16. op. 135, που απαρτίζεται από 4 μέρη:  

Ι. Allegretto 

ΙΙ. Vivace 

ΙΙΙ. Lento assai, cantante e tranquillo  και

ΙV. Der schwer gefabte Entschlub - Grave, ma non troppo 

Στο τελευταίο μέρος, ο συνθέτης σημειώνει πάνω στην παρτιτούρα τον τίτλο "Der schwer gefasste Entschluss = Μια δύσκολη απόφαση".
Ο τίτλος συμπληρώνεται με δύο ακόμη σύντομες φράσεις, μία για κάθε μέρος του φινάλε.
Στο αργό Grave με την ερωτηματική φράση: "Muss es sein? - πρέπει να είναι αυτό;" και στο δεύτερο Allegro με την καταφατική απάντηση: "Es muss sein!-πρέπει να είναι". 

Γιατί μπορεί διάφοροι εξωτερικοί παράγοντες να καθορίζουν τη ζωή μας, όμως είναι δική μας η απόφαση και η ευθύνη να χρωματίζουμε το νόημά της και να επιλέγουμε τον προσανατολισμό που θα τής δώσουμε...

Quartet No 16, op. 135. Mov: IV-Muss es sein: