"Ημέρα των Ψυχών": Όταν η μνήμη γίνεται εικαστική και μουσική προσευχή...

William-Adolphe Bouguereau: "The Day of the Dead"

"Ημέρα των Ψυχών" η 2 του Νοέμβρη,  είναι μια γλυκιά ανάπαυλα μέσα στο πέρασμα του χρόνου, μια μέρα που οι σκέψεις μας γίνονται προσευχή και τα δάκρυα μεταμορφώνονται σε φως. Είναι ο ψίθυρος της καρδιάς προς όσους αγαπήσαμε και δεν είναι πια κοντά, μα συνεχίζουν να μας αγγίζουν αόρατα, όπως το αεράκι που περνά ανάμεσα στα δέντρα.
Οι καμπάνες ηχούν απαλά, σαν να μην θέλουν να ταράξουν τη σιωπή. Το φως απλώνεται τρυφερά πάνω στη γη, κι ο ουρανός σκύβει από πάνω μας. Δεν είναι μέρα θλίψης, είναι μέρα αγάπης και μνήμης, μέρα συνάντησης ψυχών, όπου ζωντανοί και απόντες συναντιούνται σε ένα χαμόγελο μνήμης.
Η μνήμη σήμερα δεν βαραίνει..., ανθίζει. Είναι κερί που καίει ήσυχα, μια καρδιά που ψιθυρίζει: "...δεν έφυγες...είσαι εδώ, πάντα εδώ, στη μνήμη και την καρδιά μου..."

Στο έργο του William-Adolphe Bouguereau "The Day of the Dead", η Ημέρα των Ψυχών μεταμορφώνεται σε εικαστική προσευχή και ύμνο στη μνήμη. Στο επίκεντρο βρίσκονται μια γυναίκα και ένα παιδί, πιθανόν μητέρα και κόρη, ντυμένες στα μαύρα μπροστά σ' έναν τάφο. Η γυναίκα, με το βλέμμα στραμμένο χαμηλά και την έκφραση στοχαστική και γαλήνια, ακουμπάει απαλά σε έναν πέτρινο σταυρό, κρατώντας μικρό στεφάνι από λευκά άνθη, σύμβολα αγνότητας, αιωνιότητας και μνήμης των αγαπημένων. Το παιδί αναζητά παρηγοριά στην αγκαλιά της κρύβοντας το πρόσωπό του, υποδηλώνοντας τη βαθιά συναισθηματική σύνδεση και την κοινή θλίψη τους.

Η παλέτα του Μπουγκερώ είναι ήπια, γήινη, ντυμένη με απογευματινό φως που μαλακώνει τα περιγράμματα και μετατρέπει το πένθος σε ποιητική στιγμή. Οι μορφές δεν κλαίνε, συλλογίζονται, μεταφέροντας την ιδέα ότι η αγάπη δεν τελειώνει με τον θάνατο αλλά μεταμορφώνεται σε ανάμνηση, προσευχή και ψίθυρο.
Στο φόντο, φθινοπωρινά δέντρα με γυμνά κλαδιά ενισχύουν την αίσθηση θνητότητας και περάσματος του χρόνου. Το έργο δεν είναι σκηνή θρήνου, αλλά ύμνος στην τρυφερότητα της μνήμης. Το απαλό, διάχυτο φως και η καθαρότητα της σύνθεσης δημιουργούν ατμόσφαιρα βαθιάς γαλήνης, όπου το ανθρώπινο πένθος ανυψώνεται σε πνευματική σιωπή και η ψυχή συναντά το άπειρο με ταπεινότητα και αγάπη.



Ήταν μόλις δεκαεννέα ετών όταν ο Φραντς Σούμπερτ συνέθεσε τη "Litanei auf das Fest Aller Seelen - Λιτανεία για την Ημέρα των Ψυχών, D.343", μία από τις πιο κατανυκτικές και τρυφερές δημιουργίες του, αφιερωμένη στη μνήμη των εκλιπόντων.

"Αναπαύονται εν ειρήνη όλες οι ψυχές,

που πέρασαν από αγωνία και λύπη,

που τελείωσαν το γλυκό τους όνειρο,

γεμάτες ζωή ή μόλις γεννημένες,

κι έφυγαν απ’ αυτόν τον κόσμο.

Όλες οι ψυχές, ας αναπαύονται εν ειρήνη.

Κι εκείνες που ποτέ δεν γέλασαν στον ήλιο,

που αγρύπνησαν κάτω απ’ τ’ αγκάθια του φεγγαριού,

Εσύ, Θεέ που τις έπλασες με έλεος,

δώσε κι αυτές ν’ ακούσουν τη φωνή Σου

σε όσες έφυγαν μέσα στον πόνο 

σε όλες τις ψυχές, δώσε ειρήνη"

(ελεύθερη απόδοση δική μου)

Franz Schubert

Το ποίημα, γραμμένο από τον Johann Georg Jacobi, αποπνέει ηρεμία, πίστη και ελπίδα. Δεν πρόκειται για θρήνο, αλλά για μια ήσυχη προσευχή προς όσους έχουν φύγει, με παρακλητικούς στίχους για ανάπαυση και ειρήνη των ψυχών μεταδίδοντας παράλληλα τη βεβαιότητα της αιώνιας ζωής.

Η σύνθεση είναι για φωνή και πιάνο, σε σι ύφεση μείζονα, τονικότητα ζεστή και λυρική, που αποφεύγει τη σκοτεινή δραματικότητα του πένθους. Η μουσική έχει υμνικό, εκκλησιαστικό χαρακτήρα, με απαλή μελωδική γραμμή και ρυθμική γαλήνη, θυμίζοντας λιτανεία. Το πιάνο συνοδεύει διακριτικά, με ήρεμες συγχορδίες, που δημιουργούν αίσθηση αιώνιας ειρήνης.
Η μελωδία ηχεί διάφανη, βαθιά ανθρώπινη με την απλότητά της να γίνεται φορέας συγκίνησης. Ο Σούμπερτ κατορθώνει να αποδώσει το πνεύμα της συγχώρεσης και της ανάπαυσης με μουσική ιερή ευγένεια. Πολλοί θεωρούν τη "Litanei", προσευχή σε μουσική μορφή, ένα μικρό θαύμα εσωτερικότητας και γλυκιάς κατάνυξης.
Δεν είναι απλώς θρησκευτικό έργο, αλλά μια εξομολόγηση. Μια μεταμόρφωση της πένθιμης μνήμης σε ειρηνική αποδοχή, σε ύμνο για την αιώνια ανάπαυση και την ομορφιά της ψυχής που επιστρέφει στο φως...

Όπως έχει ειπωθεί: "Στον Σούμπερτ, ακόμη και ο θάνατος μοιάζει με ήρεμο ύπνο κάτω από τον ήλιο του Θεού.."

F. Schubert: "Litanei auf das Fest Aller Seelen, D.343"

H συγκινητική ερμηνεία της Elisabeth Schwarzkopf δημιουργεί αίσθηση μυσταγωγίας, που κάνει τον ακροατή να νιώθει "συνδεδεμένος" με το πνεύμα της Ημέρας των Ψυχών...

Η χορωδιακή διασκευή της σύνθεσης ηχεί αγαλλιαστικά, γεμίζει τον χώρο με τρυφερή γαλήνη και μετατρέπει τη μνήμη των αγαπημένων που έφυγαν σε συγκινητική, μουσική προσευχή...