Manuel de Falla: Στα "Μαύρα Μάτια" της Ανδαλουσίας...

Σήμερα, καθώς θυμόμαστε τη γέννηση ενός από τους σημαντικότερους Ισπανούς συνθέτες του 20ού αιώνα, του Manuel de Falla, που ήρθε στον κόσμο στις 23 Νοεμβρίου 1876 στο Κάντιθ, είναι εύκολο να στοχαστεί κανείς πάνω στο ταξίδι ενός ανθρώπου που αφιέρωσε τη ζωή του στην αποτύπωση της ψυχής της Ισπανίας μέσα από τη μουσική.
Από νεαρή ηλικία, ο Ντε Φάγια ασχολήθηκε με το πιάνο και τη σύνθεση, σπούδασε στη Μαδρίτη και άφησε τη μουσική του να εμπλουτιστεί από τον ιμπρεσιονισμό, το φλαμένκο και τις παραδοσιακές μελωδίες της Ανδαλουσίας, δημιουργώντας μια γλώσσα που θα γινόταν μοναδική και αναγνωρίσιμη. Τα χρόνια που πέρασε στο Παρίσι, ανάμεσα στους Debussy, Ravel και Dukas, σφυρηλάτησαν ακόμη περισσότερο το μουσικό του ύφος, γεμίζοντάς το με λεπτή ορχηστρική δεξιοτεχνία, λαϊκά χρώματα και ρυθμική ένταση, στοιχεία που αναδεικνύονται στα μεγάλα του έργα όπως το "El amor brujo - Ο Μάγος Έρωτας" και το "El sombrero de tres picos - Το Τρίκωχο Καπέλο".
Παρά τις αναταράξεις της εποχής, από τον Ισπανικό Εμφύλιο έως τη μετοίκηση του στην Αργεντινή, η μουσική του παραμένει ένας φάρος που φέρνει την ισπανική παράδοση στο διεθνές προσκήνιο.

Στην πρώιμη περίοδο της πορείας του, ο Ντε Φάγια στράφηκε στη σύνθεση μικρών φωνητικών έργων, μελοποιώντας ποιήματα που αντλούσαν από τη λαϊκή μουσική της Ανδαλουσίας και την ισπανική παράδοση. Ήδη γύρω στο 1900, ο συνθέτης φανέρωσε την ιδιαίτερη ευαισθησία του στην ένωση μουσικής και λόγου, αναζητώντας να αποδώσει με νότες την εικόνα και τα συναισθήματα που αναδύονταν από τον ποιητικό λόγο. Μέσα από την επιλογή παραδοσιακών και σύγχρονων ποιημάτων, πειραματίστηκε με τη φωνητική γραμμή, τον ρυθμό και τις χρωματικές αποχρώσεις της αρμονίας, δημιουργώντας μια γέφυρα ανάμεσα στην πλούσια λαϊκή αισθητική και τις σύγχρονες ευρωπαϊκές επιρροές.

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα αυτής της πρώιμης περιόδου είναι το τραγούδι "Tus ojillos negros - Τα μαύρα μάτια σου", σε ποίηση του Cristóbal de Castro, που συνέθεσε το 1902 βασισμένο σε παραδοσιακή ανδαλουσιανή μελωδία.
Το ποίημα μιλάει για τα μαύρα, παιχνιδιάρικα μάτια που γοητεύουν και παραπλανούν ταυτόχρονα:

"Δεν ξέρω τι έχουν τα μαύρα σου μάτια

και με προβληματίζουν, με συγκινούν όταν τα βλέπω,

Είναι παιχνιδιάρικα και τόσο εκφραστικά,

Το κοφτερό τους βλέμμα φτάνει βαθιά μέσα μου.

Κάποιοι ορκίζονται ότι τα έφτιαξε ο Θεός

για να δείξει τι θα πει καλοσύνη,

να δηλώσει τη δόξα Του και πώς είναι ο Παράδεισος...

Αλλά, από την άλλη, είναι και τόσο πλάνα!

Λέγοντας τόσα, που αργότερα αθετούν

Κάποιοι ορκίζονται ότι τα έφτιαξε ο Θεός

για να δηλώσει πως είναι το μαρτύριο

να δείξει τι θα πει θλίψη και πώς είναι η Κόλαση.

Και μέσα στα μάτια σου, όπως μέσα στους ουρανούς,

Υπάρχουν νύχτες σκοτεινές, και ήσυχες μέρες.

Μέσα στο βλέμμα τους βρίσκεις το αιώνιο ζευγάρωμα

της άγριας ηδονής και της νηφάλιας περιφρόνησης..."

Ο ποιητής περιγράφει τα μάτια αυτά σαν ένα μέσο που περιλαμβάνει παράδεισο και κόλαση, ικανό να προκαλέσει βαθιά χαρά και πόνο ταυτόχρονα. Η διπλή τους φύση, παιχνιδιάρικη αλλά και επικίνδυνη, γίνεται το κεντρικό μοτίβο του τραγουδιού. Ο Ντε Φάγια αντιμετωπίζει το ποίημα με απόλυτη τρυφερότητα και σεβασμό στη ροή της γλώσσας. Η φωνητική γραμμή λυρική και εκφραστική, ενώ η συνοδεία, πιανιστική ή κιθαριστική, είναι ευρηματική και με ισπανικό χρώμα, αναδεικνύοντας τα μικρά διακριτικά σκαμπανεβάσματα της μελωδίας που ανταποκρίνονται στην αντίθεση μεταξύ παιχνιδιού και σοβαρότητας που περιγράφει το ποίημα.
Το αποτέλεσμα είναι ένα μικρό αλλά πολύ υποσχόμενο έργο, που ήδη στην πρώιμη αυτή φάση δείχνει την ικανότητα του συνθέτη να συνδυάζει τη λαϊκή μουσική παράδοση με την προσωπική του εκφραστική ταυτότητα. Το τραγούδι σαγηνεύει το αυτί, ενώ ταυτόχρονα αποτυπώνει το βάθος της ανθρώπινης εμπειρίας μέσα από την απλότητα μιας τρυφερής μελοποίησης.

Ακούγοντας το τραγούδι, στοχαζόμαστε πόσο ο ήχος, η μελωδία και η τρυφερότητα που πηγάζει από τη μουσική του Ντε Φάγια συνεχίζουν να αγγίζουν την ψυχή μας, θυμίζοντάς μας την αιώνια ομορφιά που γεννιέται όταν η μουσική συναντά τον λόγο και τα ανθρώπινα συναισθήματα. Κάθε νότα του φαίνεται να φέρει μαζί της τη ζωντάνια των ανδαλουσιανών δρόμων, τη σιωπή των νυχτερινών ουρανών και την ένταση της καρδιάς που αγαπά και υποφέρει. Αισθανόμαστε ότι η μουσική του δεν είναι μόνο ένα ιστορικό ή πολιτισμικό απόθεμα, αλλά μια ζωντανή παρουσία, μια ανάμνηση και μια υπόσχεση ότι η τέχνη μπορεί πάντα να μας συνδέσει με το βαθύτερο νόημα της ζωής και την αδιάκοπη μαγεία των αισθήσεων...

Manuel de Falla: "Tus ojillos negros - Τα μαύρα μάτια σου":

Παλαιότερα κείμενα για τον Ντε Φάγια μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ.