 |
| Ivan Turgenev's portrait, Ilya Repin |
Γεννήθηκε στο Οριόλ της Ρωσίας στις 9 Νοεμβρίου του 1818 και μεγάλωσε σε μια αριστοκρατική, αλλά αυταρχική οικογένεια, γεγονός που επηρέασε έντονα το έργο και την κοσμοθεωρία του. Σπούδασε φιλολογία και φιλοσοφία στη Μόσχα, στην Αγία Πετρούπολη και στη Γερμανία, όπου επηρεάστηκε από τη δυτικοευρωπαϊκή σκέψη.
Υπήρξε φίλος και συνομιλητής μεγάλων Ευρωπαίων διανοουμένων και καλλιτεχνών, ενώ έζησε μεγάλο μέρος της ζωής του στη Γαλλία.
Η πλατωνική και μακρόχρονη σχέση του με την διάσημη σοπράνο, Πολίν Βιαρντό επηρέασε βαθιά την προσωπική και καλλιτεχνική του πορεία.
Ανάμεσα στα έργα του, τα γεμάτα ευαισθησία, λεπτότητα και διαχρονική δύναμη ξεχωρίζουμε σήμερα "Το τραγούδι του έρωτα θριαμβευτή", όπου εξερευνά τα ιδανικά της αγάπης και τις αναπόφευκτες απώλειες που τη συνοδεύουν. Μέσα από τη συγκινητική του αφήγηση, το έργο εξετάζει την αλληλεπίδραση μεταξύ πάθους και απελπισίας, καταδεικνύοντας πώς η αγάπη μπορεί τόσο να ανυψώσει όσο και να βασανίσει το ανθρώπινο πνεύμα. Ο Τουργκένιεφ που έγραψε τη νουβέλα γύρω στα 1882 τοποθετεί την ιστορία του στην αναγεννησιακή Φεράρα. Δύο φίλοι, ο ζωγράφος Φάμπιο και ο μουσικός, Μούτσιο, είναι ερωτευμένοι με την ίδια γυναίκα, την εκθαμβωτική Βαλέρια. Εκείνη, παρότι και οι δύο της είναι αρεστοί, τελικά επιλέγει να παντρευτεί τον Φάμπιο.
Ο Μούτσιο, πληγωμένος αλλά φαινομενικά ψύχραιμος, φεύγει για ταξίδι στην Ανατολή.Οταν επιστρέφει μετά από 4 χρόνια, είναι βαθιά αλλαγμένος. Φέρνει μαζί του έναν αέρα εξωτικό, μαζί με μυστικιστικά αντικείμενα, παράξενες ιστορίες και μια αινιγματική, σχεδόν απόκοσμη αύρα.Αρχίζουν να συμβαίνουν παράξενα πράγματα:
Ο Φάμπιο νιώθει σκιές να βαραίνουν το σπίτι του, ανησυχία να διαποτίζει τις νύχτες του, και, πάνω απ’ όλα, ένα μυστηριώδες τραγούδι -μελωδία αλλόκοτη και υπνωτιστική- να τον ξυπνά τις νύχτες. Το τραγούδι είναι γεμάτο ένταση, πάθος και σκοτεινή δύναμη, σαν επίκληση ή παλιό ξόρκι. Μοιάζει να αναδύεται από τα βάθη της ψυχής… ή της ζήλιας;
Η Βαλέρια φαίνεται διχασμένη. Δεν μιλάει γι’ αυτό, αλλά κάτι μέσα της αλλάζει. Νιώθει ν' απομακρύνεται. Ο Φάμπιο αρχίζει να υποψιάζεται πως η επιστροφή του Μούτσιο έχει φέρει πίσω το παλιό πάθος, αλλά και μια δύναμη ανεξήγητη, που λειτουργεί υπόγεια.
Τελικά, το τραγούδι που ακούγεται κάθε νύχτα -το τραγούδι του θριαμβευτή έρωτα- είναι η μουσική έκφραση ενός έρωτα που δεν λησμονήθηκε ποτέ, που δεν χάθηκε, αλλά επέμεινε στο σκοτάδι, μεταμορφώθηκε σε εμμονή και επιστρέφει σαν φάντασμα για να διεκδικήσει τα πάντα.
Ο Φάμπιο νιώθει ότι ο Μούτσιο ασκεί μυστηριώδη δύναμη πάνω στη Βαλέρια. Δεν μπορεί να συγκεντρωθεί ώστε να ολοκληρώσει το πορτρέτο της Βαλέριας που του ποζάρει ως Αγία Καικιλία, προστάτιδας της Μουσικής... Η αόρατη παρουσία του άλλοτε φίλου του γίνεται ολοένα και πιο απειλητική, σχεδόν μαγική ή σατανική, ιδιαίτερα τη νύχτα, όταν αντηχεί το υπνωτιστικό τραγούδι.
Στη δραματική κορύφωση της ιστορίας, ο Φάμπιο εισβάλλει στο δωμάτιο του Μούτσιο και τυφλωμένος από πάθος, φόβο και ζήλια, τον μαχαιρώνει.
Ο Φάμπιο είναι πεπεισμένος ότι σκότωσε τον Μούτσιο. Ωστόσο, ο Μαυριτανός υπηρέτης του τελευταίου φαίνεται να τον επαναφέρει στη ζωή, και μαζί φεύγουν από το σπίτι.
Την επόμενη μέρα, ο Φάμπιο συνεχίζει να ζωγραφίζει τη Βαλέρια ως Αγία Καικιλία, κρατώντας βιολί. Κι εκεί, μέσα στην ησυχία του δωματίου, το υπνωτιστικό, μυστηριώδες τραγούδι αντηχεί ξανά, σαν ψίθυρος από έναν κόσμο αόρατο.
Η Βαλέρια, αγγίζοντας τις χορδές νιώθει μέσα της κάτι να ζωντανεύει. Σαν να ξυπνά αναγεννημένη από έναν βαθύ λήθαργο.
Ο συγγραφέας αφήνει το τέλος ανοιχτό, δίχως ξεκάθαρες απαντήσεις. Ο αναγνώστης καλείται να στραφεί μέσα του, να αναζητήσει τα δικά του "γιατί" και "πώς", να ανακαλύψει αν είναι τελικά η αγάπη -μέσω της μουσικής εδώ- που, μετά από ζήλια, πάθη και εσωτερικό χάος, βρίσκει ξανά σχήμα και ουσία.
Ίσως, τελικά, η μεγαλύτερη νίκη της αγάπης να μην είναι η κατοχή, αλλά η παρουσία. Μια παρουσία διακριτική, μα αιώνια, μέσα στην ψυχή.
Η σχέση του Ιβάν Τουργκένιεφ με την Πολίν Βιαρντό υπήρξε μία από τις πιο βαθιές και καθοριστικές προσωπικές συνδέσεις της ζωής του. Η Πολίν, πολυτάλαντη σοπράνο, πιανίστα και συνθέτρια, δεν ήταν μόνο πηγή έμπνευσης για τον Τουργκένιεφ, αλλά και πνευματική συνοδοιπόρος, μια παρουσία που τροφοδοτούσε τη σκέψη, τη δημιουργία και το συναίσθημά του.
Ο έρωτάς του για εκείνη, αν και πλατωνικός, ανέφικτος, σημάδεψε τόσο την προσωπική του πορεία όσο και το λογοτεχνικό του έργο, μετουσιώνοντας την αγάπη, τον πόθο και την αφοσίωση σε μια υπέρβαση της συμβατικής ερωτικής σχέσης. Η σύνδεσή τους ήταν ένα μίγμα θαυμασμού, τρυφερότητας και βαθέος ψυχικού δεσμού, που άφησε ανεξίτηλα ίχνη στην τέχνη της εποχής.
Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν πως στη νουβέλα Το τραγούδι του έρωτα θριαμβευτή, ο Τουργκένιεφ αποτυπώνει στοιχεία αυτής της ανεκπλήρωτης αγάπης. Ο μουσικός που μένει στο περιθώριο του έρωτα, η γυναικεία μορφή που εμπνέει και διχάζει, η μεταμόρφωση του πόνου σε δημιουργία, όλα αυτά μοιάζουν να αντηχούν την εσωτερική του εμπειρία.
Ίσως, τελικά, στο πρόσωπο της Βαλέριας, ο Τουργκένιεφ είδε αντανακλάσεις της Πολίν Βιαρντό, της μούσας που δεν έγινε ποτέ ερωμένη, αλλά έμεινε για πάντα παρουσία καθοριστική, μια αθόρυβη συμφωνία ανάμεσα στην καρδιά και στην τέχνη του.
Από τη νουβέλα του Ιβάν Τουργκένιεφ "Το Τραγούδι του Έρωτα Θριαμβευτή", που διαδραματίζεται στη Φεράρα του 16ου αιώνα και στην οποία μια μυστηριώδης μελωδία που παίζεται στο βιολί μοιάζει με μαγικό ξόρκι, εμπνεύστηκε ο Ερνέστ Σωσσόν τη σύνθεση "Poème, op. 25".
Πρόκειται για ένα έργο για βιολί και ορχήστρα, που ο Σωσσόν συνέθεσε στην Ιταλία το 1896, κατόπιν παραγγελίας του σπουδαίου βιρτουόζου βιολονίστα Eugène Ysaÿe, στον οποίο και το αφιέρωσε. Ο Ysaÿe ήταν και εκείνος που το ερμήνευσε στην πρεμιέρα του, απογειώνοντας τη δημοτικότητά του.
Η σύνθεση εκτυλίσσεται σε τρία μέρη (Lento e misterioso – Animato – Finale), τα οποία εκτελούνται χωρίς διακοπή, διαμορφώνοντας μια ελεύθερη, φανταστική μορφή.
Ανάμεσα στα έργα του, τα γεμάτα ευαισθησία, λεπτότητα και διαχρονική δύναμη ξεχωρίζουμε σήμερα "Το τραγούδι του έρωτα θριαμβευτή", όπου εξερευνά τα ιδανικά της αγάπης και τις αναπόφευκτες απώλειες που τη συνοδεύουν. Μέσα από τη συγκινητική του αφήγηση, το έργο εξετάζει την αλληλεπίδραση μεταξύ πάθους και απελπισίας, καταδεικνύοντας πώς η αγάπη μπορεί τόσο να ανυψώσει όσο και να βασανίσει το ανθρώπινο πνεύμα. Ο Τουργκένιεφ που έγραψε τη νουβέλα γύρω στα 1882 τοποθετεί την ιστορία του στην αναγεννησιακή Φεράρα. Δύο φίλοι, ο ζωγράφος Φάμπιο και ο μουσικός, Μούτσιο, είναι ερωτευμένοι με την ίδια γυναίκα, την εκθαμβωτική Βαλέρια. Εκείνη, παρότι και οι δύο της είναι αρεστοί, τελικά επιλέγει να παντρευτεί τον Φάμπιο.
 |
| Πηγή: fnac.com |
Ο Φάμπιο νιώθει σκιές να βαραίνουν το σπίτι του, ανησυχία να διαποτίζει τις νύχτες του, και, πάνω απ’ όλα, ένα μυστηριώδες τραγούδι -μελωδία αλλόκοτη και υπνωτιστική- να τον ξυπνά τις νύχτες. Το τραγούδι είναι γεμάτο ένταση, πάθος και σκοτεινή δύναμη, σαν επίκληση ή παλιό ξόρκι. Μοιάζει να αναδύεται από τα βάθη της ψυχής… ή της ζήλιας;
Η Βαλέρια φαίνεται διχασμένη. Δεν μιλάει γι’ αυτό, αλλά κάτι μέσα της αλλάζει. Νιώθει ν' απομακρύνεται. Ο Φάμπιο αρχίζει να υποψιάζεται πως η επιστροφή του Μούτσιο έχει φέρει πίσω το παλιό πάθος, αλλά και μια δύναμη ανεξήγητη, που λειτουργεί υπόγεια.
Τελικά, το τραγούδι που ακούγεται κάθε νύχτα -το τραγούδι του θριαμβευτή έρωτα- είναι η μουσική έκφραση ενός έρωτα που δεν λησμονήθηκε ποτέ, που δεν χάθηκε, αλλά επέμεινε στο σκοτάδι, μεταμορφώθηκε σε εμμονή και επιστρέφει σαν φάντασμα για να διεκδικήσει τα πάντα.
Ο Φάμπιο νιώθει ότι ο Μούτσιο ασκεί μυστηριώδη δύναμη πάνω στη Βαλέρια. Δεν μπορεί να συγκεντρωθεί ώστε να ολοκληρώσει το πορτρέτο της Βαλέριας που του ποζάρει ως Αγία Καικιλία, προστάτιδας της Μουσικής... Η αόρατη παρουσία του άλλοτε φίλου του γίνεται ολοένα και πιο απειλητική, σχεδόν μαγική ή σατανική, ιδιαίτερα τη νύχτα, όταν αντηχεί το υπνωτιστικό τραγούδι.
Στη δραματική κορύφωση της ιστορίας, ο Φάμπιο εισβάλλει στο δωμάτιο του Μούτσιο και τυφλωμένος από πάθος, φόβο και ζήλια, τον μαχαιρώνει.
Ο Φάμπιο είναι πεπεισμένος ότι σκότωσε τον Μούτσιο. Ωστόσο, ο Μαυριτανός υπηρέτης του τελευταίου φαίνεται να τον επαναφέρει στη ζωή, και μαζί φεύγουν από το σπίτι.
Την επόμενη μέρα, ο Φάμπιο συνεχίζει να ζωγραφίζει τη Βαλέρια ως Αγία Καικιλία, κρατώντας βιολί. Κι εκεί, μέσα στην ησυχία του δωματίου, το υπνωτιστικό, μυστηριώδες τραγούδι αντηχεί ξανά, σαν ψίθυρος από έναν κόσμο αόρατο.
Η Βαλέρια, αγγίζοντας τις χορδές νιώθει μέσα της κάτι να ζωντανεύει. Σαν να ξυπνά αναγεννημένη από έναν βαθύ λήθαργο.
Ο συγγραφέας αφήνει το τέλος ανοιχτό, δίχως ξεκάθαρες απαντήσεις. Ο αναγνώστης καλείται να στραφεί μέσα του, να αναζητήσει τα δικά του "γιατί" και "πώς", να ανακαλύψει αν είναι τελικά η αγάπη -μέσω της μουσικής εδώ- που, μετά από ζήλια, πάθη και εσωτερικό χάος, βρίσκει ξανά σχήμα και ουσία.
Ίσως, τελικά, η μεγαλύτερη νίκη της αγάπης να μην είναι η κατοχή, αλλά η παρουσία. Μια παρουσία διακριτική, μα αιώνια, μέσα στην ψυχή.
***
Ο έρωτάς του για εκείνη, αν και πλατωνικός, ανέφικτος, σημάδεψε τόσο την προσωπική του πορεία όσο και το λογοτεχνικό του έργο, μετουσιώνοντας την αγάπη, τον πόθο και την αφοσίωση σε μια υπέρβαση της συμβατικής ερωτικής σχέσης. Η σύνδεσή τους ήταν ένα μίγμα θαυμασμού, τρυφερότητας και βαθέος ψυχικού δεσμού, που άφησε ανεξίτηλα ίχνη στην τέχνη της εποχής.
Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν πως στη νουβέλα Το τραγούδι του έρωτα θριαμβευτή, ο Τουργκένιεφ αποτυπώνει στοιχεία αυτής της ανεκπλήρωτης αγάπης. Ο μουσικός που μένει στο περιθώριο του έρωτα, η γυναικεία μορφή που εμπνέει και διχάζει, η μεταμόρφωση του πόνου σε δημιουργία, όλα αυτά μοιάζουν να αντηχούν την εσωτερική του εμπειρία.
Ίσως, τελικά, στο πρόσωπο της Βαλέριας, ο Τουργκένιεφ είδε αντανακλάσεις της Πολίν Βιαρντό, της μούσας που δεν έγινε ποτέ ερωμένη, αλλά έμεινε για πάντα παρουσία καθοριστική, μια αθόρυβη συμφωνία ανάμεσα στην καρδιά και στην τέχνη του.
***
Πρόκειται για ένα έργο για βιολί και ορχήστρα, που ο Σωσσόν συνέθεσε στην Ιταλία το 1896, κατόπιν παραγγελίας του σπουδαίου βιρτουόζου βιολονίστα Eugène Ysaÿe, στον οποίο και το αφιέρωσε. Ο Ysaÿe ήταν και εκείνος που το ερμήνευσε στην πρεμιέρα του, απογειώνοντας τη δημοτικότητά του.
Η σύνθεση εκτυλίσσεται σε τρία μέρη (Lento e misterioso – Animato – Finale), τα οποία εκτελούνται χωρίς διακοπή, διαμορφώνοντας μια ελεύθερη, φανταστική μορφή.
Η ατμόσφαιρα του έργου, βαθιά λυρική και εμποτισμένη με εσωτερική ένταση και συγκρατημένο πάθος, αντανακλά τη μελαγχολία, τον πόθο και την αινιγματική αύρα της νουβέλας του Τουργκένιεφ. Λέγεται, μάλιστα, πως ο μελωδικός πλούτος και οι αρμονικές αναλογίες του έργου συνάρπασαν τον Κλωντ Ντεμπυσσύ, που είδε σ’ αυτό μια νέα ποιητικότητα στη γαλλική μουσική.
Το "Poème" δεν διαβάζεται μόνο ως φόρος τιμής στη νουβέλα, αλλά και ως αντήχηση της συναισθηματικής πολυπλοκότητας της εποχής, όπως, για παράδειγμα, της σχέσης του ίδιου του Τουργκένιεφ με την Πολίν Βιαρντό. Μια σχέση βαθιά και σύνθετη, στην οποία, τουλάχιστον από τη μεριά του Ρώσου συγγραφέα, υπήρχε ερωτική χροιά και προσδοκία.
Όπως ο ίδιος έγραψε:
Όπως ο ίδιος έγραψε:
"Μόνο ο έρωτας, περισσότερο από κάθε τι άλλο, κάνει την ύπαρξή μας ν' ανθίσει…"
Και στη μουσική του Σωσσόν, ο έρωτας -ανεκπλήρωτος, μυστηριώδης, αθόρυβα παντοτινός- ανθίζει σαν υπόγεια μελωδία που δεν παύει να πάλλεται, σαν ένας λυγμός μεταμορφωμένος σε τέχνη, που διατρέχει σιωπές και συγκινήσεις...
Ernest Chausson : "Poème, Op 25", David Oistrakh
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου