Η "Μουσική" του χρώματος και ο "Χορός" της μορφής στον Ματίς...

Matisse: "La Musique"

Η σχέση του Henri Matisse με τη μουσική υπήρξε βαθιά και διαρκής. Από νεαρή ηλικία έπαιζε βιολί και ενθάρρυνε τα παιδιά του να ασχοληθούν με τη μουσική, μαθαίνοντάς τους βιολί, τσέλο και πιάνο. Η μουσική αποτέλεσε προσωπικό του πάθος αλλά και βασική πηγή έμπνευσης για το έργο του.

Henri Matisse self portrait

Σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, δούλευε μέσα σε περιβάλλοντα εμποτισμένα με ήχους και ρυθμούς, που του ενέπνεαν κίνηση, χαρά και αρμονία. Η τέχνη του εντάσσεται στη μακρά παράδοση δεσμών μεταξύ ζωγραφικής, μουσικής και χορού. Οι αναπαραστάσεις μουσικών και χορευτών εμφανίζονται συχνά στα έργα του, είτε πρόκειται για σχέδια, χαρακτικά, πίνακες ή χαρτοκοπτική με την τεχνική του κολάζ.

Όπως έλεγε χαρακτηριστικά: "Ο ζωγράφος επιλέγει το χρώμα του στην ένταση και το βάθος που του ταιριάζει, όπως ο μουσικός επιλέγει τη χροιά και την ένταση των οργάνων του"

Στις αρχές της δεκαετίας του 1890, εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου παράλληλα με την καλλιτεχνική του πορεία καλλιέργησε ακόμη περισσότερο το ενδιαφέρον του για τη μουσική. Tα μουσικά-καφέ, οι λαϊκές γιορτές και οι θεατρικές παραστάσεις του πρόσφεραν ευκαιρίες να διευρύνει τη μουσική του εμπειρία. Από την Opéra-Comique έως τις παραδοσιακές χορευτικές μορφές της Μεσογείου, ο Mατίς παρέμεινε ένθερμος θαυμαστής της μουσικής και του χορού.

Από το 1905 άρχισε να απεικονίζει συστηματικά μουσικά θέματα(μουσικά όργανα, μουσικοί και χορευτές) αποδίδοντάς τα με κομψότητα και φυσικότητα.

Henri Matisse self portrait

Η συνεργασία του με τα Ballets Russes του επέτρεψε να ασχοληθεί με τη σκηνογραφία και τα κοστούμια(π.χ για το μπαλέτο του Στραβίνσκι "The Nightingale’s Song", "Rouge et Noir" με μουσική του Σοστακόβιτς κ.α).

Για τον Matisse, η μουσική υπήρξε πηγή απόλαυσης, δημιουργικής έμπνευσης αλλά και παρηγοριάς. Για δεκαετίες στο ατελιέ του μουσικά όργανα όπως πιάνο, βιολί, κιθάρα, μαντολίνο, αποτελούσαν αναπόσπαστο στοιχείο του χώρου.

Η γλώσσα του σπουδαίου ζωγράφου συχνά αντλούσε όρους από τη μουσική.  Έννοιες όπως "βιμπράτο", "σουρντίνα"  ή "ενορχήστρωση" χρησιμοποιούνται για να περιγράψει τις χρωματικές και ρυθμικές ισορροπίες των έργων του, αποδεικνύοντας πόσο βαθιά είχε ενσωματώσει τη μουσικότητα ως θεμελιώδες στοιχείο της τέχνης του.

Ο παραπάνω πίνακας με τίτλο "La Musique" αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έργα του Ανρί Ματίς, όπου η ζωγραφική και η μουσική συναντιούνται σε απόλυτη αρμονία. Δύο γυναικείες μορφές κυριαρχούν στο προσκήνιο. Η μία κάθεται και παίζει κιθάρα, ενώ η άλλη τραγουδά διαβάζοντας την παρτιτούρα. Οι μορφές αποδίδονται με τη χαρακτηριστική απλότητα και καθαρότητα του ύφους του Mατίς, πλατιές, επίπεδες χρωματικές επιφάνειες, καθαρές γραμμές, απουσία κάθε περιττής λεπτομέρειας.

Το φόντο χωρίζεται σε δύο βασικές χρωματικές ζώνες, ένα βαθύ μπλε και ένα έντονο κόκκινο, που δημιουργούν έντονη αντίθεση και δονούνται μεταξύ τους, σαν να παράγουν έναν "οπτικό ήχο". Αυτή η αντιπαράθεση λειτουργεί σαν "βιμπράτο", μια πάλλουσα δόνηση μεταξύ θερμής και ψυχρής χρωματικής ενέργειας. 
Η στάση της κιθαρίστριας, με το σώμα στραμμένο ελαφρά και τα χέρια να αγγίζουν το όργανο, εκφράζει ηρεμία και συγκέντρωση. Αντίθετα, η τραγουδίστρια δίπλα της φαίνεται  έτοιμη να απελευθερώσει τον ήχο. Μαζί σχηματίζουν ένα οπτικό ντουέτο, όπου η μία ενσαρκώνει το ρυθμό και η άλλη τη μελωδία.

Matisse: "La Dance"

Ένα από τα πιο εμβληματικά έργα του Ανρί Ματίς είναι "La Dance - Ο Χορός", ένας πίνακας που αποτυπώνει την ουσία της κίνησης, της ενέργειας και της χαράς της ζωής. Με τρία μόνο χρώματα, το κόκκινο των σωμάτων, το μπλε του ουρανού και το πράσινο της γης, ο καλλιτέχνης δημιουργεί μια σύνθεση πρωτόγονης δύναμης και ελευθερίας. Οι πέντε γυμνές μορφές, πιασμένες χέρι με χέρι, κινούνται σε κυκλική κίνηση, που παραπέμπει σε τελετουργικό χορό. Μέσα από αυτό το έργο, ο Matisse δεν απεικονίζει απλώς την κίνηση, τη μεταμορφώνει σε οικουμενική γλώσσα χρώματος και συναισθήματος.

Henri Matisse self portrait

Ο Βρετανός συνθέτης Edward Gregson στο έργο του "Three Matisse Impressions - Τρεις Εντυπώσεις απ' τον Ματίς", επιχειρεί μια μουσική συνομιλία με την εικαστική γλώσσα του ζωγράφου. Εμπνευσμένος από τρία εμβληματικά έργα του(Pastorale - Luxe, calme et volupté και La Danse), ο Γκρέγκσον μεταφράζει σε ήχο τις χρωματικές αντιθέσεις, τις τονικές ισορροπίες και τη ρυθμική ενέργεια που χαρακτηρίζουν την τέχνη του Ματίς. Αντιμετωπίζει τον Γάλλο καλλιτέχνη ως έναν από τους πιο πολυδιάστατους ύστερους ιμπρεσιονιστές, διερευνώντας πώς το φως, η κίνηση και η μορφή μπορούν να μετατραπούν σε μουσική.

Στο μέρος που εμπνέεται από το "La Danse", ο συνθέτης αποδίδει την υπονοούμενη ταχύτητα, την εκρηκτική ροή και τη στροβιλιστική ενέργεια του πίνακα μέσα από ένα ζωηρό και ρυθμικά έντονο μουσικό τοπίο. Το φλάουτο, με τη φωτεινή και εύπλαστη χροιά του, καθορίζει τον χορευτικό ρυθμό, ενώ τα έγχορδα δημιουργούν ένα παλλόμενο υπόβαθρο, που θυμίζει το ελαφρύ έδαφος πάνω στο οποίο κινούνται οι χορευτές του Mατίς. Όπως και στον πίνακα, έτσι και στη μουσική του Γκρέγκσον, ο ακροατής μεταφέρεται από τον γήινο χώρο στον αφαιρετικό, εσωτερικό κόσμο του χορού, έναν κόσμο όπου η ύλη εξαφανίζεται και απομένει μόνο η καθαρή ουσία της κίνησης και του ρυθμού.

Edward Gregson: "Three Matisse Impressions, Mov III: La Dance":