Ανρί ντε Τουλούζ-Λοτρέκ: Ο νάνος - γίγαντας της αφίσας ...

Toulouse Lautrec: "Moulin Rouge - La Goulue"

Γεννημένος σαν σήμερα, 24 Νοεμβρίου 1864, στο Αλμπί της νότιας Γαλλίας, ο Ανρί ντε Τουλούζ-Λοτρέκ έμελλε να χαράξει το όνομά του στο πάνθεον της τέχνης ως ένας από τους πιο τολμηρούς μετα-ιμπρεσιονιστές δημιουργούς και ο αδιαμφισβήτητος "πατέρας της αφίσας".
Το εύθραυστο σώμα του -σημάδι τόσο ενός σοβαρού ατυχήματος με άλογα όσο και της κληρονομικής επιβάρυνσης από την αιμομικτική ένωση των γονιών του, που ήταν πρωτοξάδελφοι- τον καταδίκασε σε νάνο και μόνιμη αναπηρία. Κι όμως, αυτός ο σωματικός περιορισμός λειτούργησε σαν πύλη προς έναν εσωτερικό κόσμο εκτυφλωτικού χρώματος και καλλιτεχνικής ελευθερίας.
Σπάνια ζωγράφιζε τον εαυτό του κι όταν το έκανε, ήταν με μια πικρή ειρωνεία, σαν καρικατούρα που αποτύπωνε την απόσταση ανάμεσα στο σώμα και στο πνεύμα του. Διότι το πνεύμα του Λοτρέκ ήταν αδάμαστο, αεικίνητο, παθιασμένο.

Η πραγματική του πατρίδα δεν ήταν το Αλμπί, αλλά η νυχτερινή καρδιά του Παρισιού. Εκεί, στα καμπαρέ της Μονμάρτης, στο εκρηκτικό Μουλέν Ρουζ και στα παρασκήνια της Όπερας, βρήκε τον κόσμο που θα τον υιοθετήσει...μουσικούς, χορευτές, ακροβάτες, γυναίκες του περιθωρίου και ερμηνευτές της εποχής που ζούσαν στο μεταίχμιο ανάμεσα στην τέχνη και την επιβίωση. Αυτοί έγιναν η "δεξαμενή" της έμπνευσής του, η βιωματική του παλέτα.

Ξεχωριστή θέση στο έργο του κατέχει η Louise Weber, η περίφημη "La Goulue", η "λαίμαργη" βασίλισσα της Μονμάρτης. Μια πλύστρα από την επαρχία που μεταμορφώθηκε σε θρύλο χορεύοντας καν-καν με ακόρεστη δίψα για ζωή. Τα διάφανα κοστούμια της, τα τολμηρά ντεκολτέ, τα δαντελωτά μεσοφόρια και η χαρακτηριστική μαύρη κορδέλα στον λαιμό της δεν ήταν απλές ενδυματολογικές επιλογές. Ήταν δήλωση ύπαρξης. Με το σπινθηροβόλο βλέμμα της και τις φλογερές πόζες μαγνήτισε τον Λοτρέκ, που την ακολούθησε στα παρασκήνια και την απέδωσε με ακρίβεια και τρυφερότητα παρατηρητή.

Οι ελαιογραφίες και οι διασημότερες αφίσες του, επηρεασμένες από τα μυστηριακά ιαπωνικά ουκίγιο-ε, έδωσαν νέα διάσταση στη σχέση τέχνης και δρόμου. Εικόνες που διαφήμιζαν το θέαμα, αλλά συγχρόνως αφηγούνταν έναν ολόκληρο τρόπο ζωής. Με αυτές, ο Λοτρέκ μεταμόρφωσε το Παρίσι σε σκηνή και τους ανθρώπους της νύχτας σε ήρωες.
Κι έτσι, ο μικρόσωμος καλλιτέχνης έγινε ένας από τους μεγαλύτερους αφηγητές της ανθρώπινης επιθυμίας, της αλήθειας της απόλαυσης και της μελαγχολίας που κρύβεται πίσω από το φως των προβολέων. Ένας νάνος στο σώμα, αλλά γίγαντας στην τέχνη.




Η εμβληματική λιθογραφία του 1891, "Moulin Rouge: La Goulue" είναι από τις πρώτες και σημαντικότερες αφίσες του Ανρί ντε Τουλούζ-Λοτρέκ. Ξεδιπλώνεται μπροστά μας σαν θεατρική αυλαία που μόλις άνοιξε, φανερώνοντας τον παλμό της Μονμάρτης και τη νέα, λαμπερή αίθουσα του καμπαρέ. Με περίπου 3.000 αντίτυπα να κυκλοφορούν στους δρόμους του Παρισιού, η αφίσα αυτή έγινε οπτικό κάλεσμα σε μια νύχτα αχόρταγης χαράς.

Στο προσκήνιο δεσπόζει η Goulue, η βασίλισσα του κανκάν, με τη φιγούρα της ν’ απογειώνεται μέσα από το φωτεινό, περιστρεφόμενο κύμα της φούστας της. Ο Λοτρέκ αποκαλύπτει, μεταφέρει την αδιόρατη ένταση της στιγμής όπου το χέρι υψώνεται, το πόδι στριφογυρίζει και η ενέργεια διαχέεται σαν ηλεκτρισμός στον αέρα. Δίπλα της, ο παρτενέρ της Valentin le Désossé, σκελετώδης και κομψός, προβάλλει ως λεπτή σκιά που σχηματίζει αρμονικό αντίβαρο στη δίνη της χορεύτριας.
Στο βάθος, το κοινό αποδίδεται σε μια σειρά από σκοτεινές, επίπεδες, άυλες σιλουέτες, σαν χάρτινες φιγούρες θεάτρου σκιών. Αυτή η επιλογή αποτελεί αισθητική δήλωση του καλλιτέχνη. Με τόλμη, το βλέμμα του μετατρέπει το πλήθος σε μοτίβο, σε διάκοσμο που αναδεικνύει τον πραγματικό πρωταγωνιστή, το ίδιο το θέαμα. Τα χρώματα -ώχρα, μαύρο, κόκκινο και το χαρακτηριστικό βαθύ πορτοκαλί- λειτουργούν με ακρίβεια και καθαρότητα, ενώ το επίπεδο, γραφιστικό ύφος φανερώνει την επίδραση των ιαπωνικών ουκίγιο-ε.

Κριτικά, η αφίσα αποτελεί επανάσταση. Δεν επιδιώκει ρεαλισμό, αλλά αίσθηση. Δεν διαφημίζει την παράσταση μόνο, αλλά συλλαμβάνει την αποθέωση της παρισινής νύχτας. Το έργο αυτό καθιέρωσε τον Λοτρέκ ως ζωγράφο της χαράς, του θεάματος, της στιγμής που γλιστρά αλλά μένει ανεξίτηλη στην ψυχή του θεατή.

Και είναι αυτή ακριβώς η αισθητική της έντασης, του ρυθμού και της στιγμιαίας λάμψης που ενέπνευσε τη μουσική δημιουργία…
Έτσι, εμπνέεται ο σύγχρονος-κλασικός συνθέτης Aldo Forte στο έργο του "Impressionist Prints", όπου συναντώνται κορυφαίοι ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι σε δύο "Galleries". Γραμμένο για σύνολο πνευστών, το έργο αποτελείται από έξι μέρη -τρία σε κάθε "πινακοθήκη"-  με κάθε τμήμα να τιμά έναν ζωγράφο, μεταφράζοντας σε μουσική τις αισθητικές ποιότητες, τις υφές και τους παλμούς που η τέχνη τους γέννησε.

Η σύνθεση "Moulin Rouge" ολοκληρώνει την Gallery ΙΙ και μοιάζει να μεταφράζει σε ήχο όλη τη ζωντάνια, τη θεατρικότητα και τον παλμό της περίφημης αφίσας του Τουλούζ-Λοτρέκ.
Από τις πρώτες κιόλας νότες, η μουσική αρπάζει τον ακροατή με ένα γοργό, στροβιλιστικό ρυθμικό μοτίβο που θυμίζει τον ασταμάτητο βηματισμό των χορευτών του κανκάν. Τα ξύλινα πνευστά διατυπώνουν κοφτές, παιχνιδιάρικες φράσεις, ενώ τα χάλκινα παρεμβαίνουν με λαμπρές εκρήξεις, σαν επιφωνήματα του κοινού που παρακολουθεί με ενθουσιασμό τη σκηνή. Οι συνεχείς αρμονικές εναλλαγές αποκαλύπτουν τη διπλή φύση του καμπαρέ: τη λάμψη του θεάματος και την ανεπαίσθητη μελαγχολία που κρύβεται πίσω από τα φώτα. Τα φλάουτα σκορπούν σπίθες φωτός, τα κλαρινέτα δίνουν ζεστασιά, ενώ τα χάλκινα προσθέτουν τον επιβλητικό στόμφο μιας νύχτας στη Μονμάρτη.
Καθώς εξελίσσεται, η μουσική δημιουργεί την αίσθηση πως ο ακροατής μπαίνει κυριολεκτικά μέσα στην αφίσα. Σποραδικά, ακούγεται το μοτίβο από το περίφημο "Γκαλόπ της Κόλασης" σε ρυθμό καν-καν, από την οπερέτα του Ζακ Όφενμπαχ "Ο Ορφέας στον Άδη", άκουσμα άρρηκτα συνδεδεμένο με τον χορό και τη Μονμάρτη. Ο ρυθμός συνεπαίρνει, κάνοντάς σε να νιώθεις το πάτωμα να πάλλεται από τα χτυπήματα των παπουτσιών και την ένταση της στιγμής. Είναι μια ηχητική αναβίωση της αισθητικής του Λοτρέκ, της ενέργειας που απλώνεται στο πλήθος, της έκστασης που ξεπηδά από τη σκηνή, της ομορφιάς και της εφήμερης λάμψης που χαρακτηρίζουν τη νυχτερινή ζωή της Μονμάρτης.

Στο κλείσιμο της σύνθεσης, η μουσική δεν σβήνει απότομα, αποσύρεται σταδιακά, σαν να αδειάζει αργά η αίθουσα του καμπαρέ. Η ένταση χαμηλώνει, οι ρυθμικές εξάρσεις κοπάζουν, και μια πιο ήπια, νοσταλγική χροιά παραμένει, σαν ανάμνηση που επιμένει να φωτίζει το σκοτάδι. Είναι τέλος που θυμίζει την τελευταία ματιά προς τη σκηνή πριν κλείσουν τα φώτα...ένα απαλό ίχνος μαγείας που συνεχίζει να αντηχεί μέσα σου ακόμη κι όταν η τελευταία νότα έχει σιωπήσει...

Aldo Forte: "Impressionist Prints, "Moulin Rouge: La Goulue":

Παλαιότερο κείμενο για τον Ανρί Τουλούζ Λοτρέκ μπορείτε να διαβάσετε εδώ.