"Οι ταινίες του Παζολίνι αποτελούν ένα αίνιγμα. Αίνιγμα οι ταινίες του αίνιγμα και η ζωή του που ακόμη και σήμερα εξακολουθούν να ερεθίζουν τη φαντασία μας"
(Βασίλης Ραφαηλίδης)
Αιχμηρός, αιρετικός, αμφιλεγόμενος...Το στίγμα του όμως βαθύ κι ανεξίτηλο στο χώρο της τέχνης.
Ήταν 2 Νοεμβρίου που ο Πιερ Πάολο Παζολίνι, κινηματογραφιστής, αλλά και ποιητής και συγγραφέας, βρέθηκε νεκρός στην παραλία της Όστια, έξω από τη Ρώμη. Το πτώμα έφερε σημάδια άγριας κακοποίησης...Κάποιοι υποστήριξαν πως ο θάνατός του ήταν πολιτική δολοφονία από φασίστες που ενοχλήθηκαν από τις αντιφασιστικές του ταινίες. Ο δολοφόνος συνελήφθη και ομολόγησε. Ομολογία, που απέσυρε τρεις δεκαετίες αργότερα, λέγοντας πως το έκανε επειδή δεχόταν απειλές. Ετσι, η υπόθεση ξανάνοιξε...
Η σχέση του Παζολίνι με την τέχνη της μουσικής είναι αξιοσημείωτη. Ανατρέχοντας κανείς στη φιλμογραφία του, παρατηρεί πως η τέχνη των ήχων έχει ακριβως την ίδια βαρύνουσα σημασία με τα άλλα πρωτεύοντα στοιχεία των δημιουργιών του. Χωρίς ο ίδιος να είναι μουσικός δημιουργός συστήνει μια καινούργια αισθητική γλώσσα καμωμένη από ήχους, με την εικόνα σε σμίξιμο έκφρασης.
Ξεφυλλίζοντας, λόγω της επετείου της απώλειάς του, το βιβλίο του Ντομινίκ Φερνάντεζ , που παρουσιάζει κάτω από ένα, εντελώς ιδιαίτερο, οπτικό πρίσμα τον καλλιτέχνη και τη ζωή του, στέκομαι και αντιγράφω:
"Ο χωρισμός σε δυο φατρίες που η μια αντιμάχεται και κατηγορεί τις πεποιθήσεις του αντιπάλου, υπήρξε πάντα τονωτικό γεγονός για την επαρχιακή ζωή. Στο Μεσαίωνα έπρεπε να είσαι γουέλφος ή γιβελίνος. Στη Φλωρεντία όφειλες να διαλέξεις ανάμεσα στους Μαύρους και τους Άσπρους, όπως στη Βερόνα ανάμεσα στους Μοντέγους και τους Καπουλέτους. Στις μέρες μας οι Μερκούτιοι σκοτώνονται για το ποδόσφαιρο, τη μοτοσικλέτα ή την όπερα. Ο ανταγωνισμός σπείρει ζιζάνια. Οι φανατικοί θαυμαστές της Κάλλας έσπρωχναν σ'ένα κανάλι της Βενετίας τους οπαδούς της Τεμπάλντι..."
("Εγώ ο Πιερ Πάολο στα χέρια του αγγέλου", Ντομινίκ Φερνάντεζ, εκδ. Αστάρτη, μτφ.Λ. Θεοδωρακόπουλος,σελ. 84)
Ο Παζολίνι αναφέρεται στην πασίγνωστη αντιπαλότητα ανάμεσα στις δυο μεγάλες κυρίες της όπερας: Κάλλας Vs Τεμπάλντι, η οποία ξεκίνησε όταν αρχές της δεκαετίας του '50 σε μια κοινή τους εμφάνιση στη Βραζιλία, κι ενώ είχε συμφωνηθεί να μην προβούν σε encores, η Τεμπάλντι αθέτησε το λόγο της, κάτι που εξόργισε τη Μαρία. Αυτό το συμβάν πυροδότησε μια μακρά περίοδο κόντρας, στην οποία παρέσυραν και τους φανατικούς θαυμαστές τους.
"Έχω κάτι, που η Κάλλας δεν έχει: καρδιά", φέρεται να είπε η Τεμπάλντι, ενώ η ελληνίδα ντίβα δήλωνε πως δεν τίθεται θέμα σύγκρισης μεταξύ τους καθώς είναι "σαν να συγκρίνεις σαμπάνια με κονιάκ".
Βέβαια, το πιο πιθανό είναι όλο αυτό να ήταν δημιούργημα του Τύπου και προϊόν μάρκετινγκ.. γιατί και οι δυο μίλησαν με τα θερμότερα λόγια για το ταλέντο και τις ερμηνείες της άλλης.
Tις ακούμε στο ρόλο της Κάρμεν και την περίφημη Χαμπανέρα. Τα συμπεράσματα δικά σας...
Ας επανέλθουμε όμως στον Παζολίνι, ο οποίος λάτρευε την Κάλλας και την είχε αποκαλέσει: "μύθο, φτιαγμένο από υλικό πιο ανθεκτικό από εκείνο της ζωής, δηλαδή από το υλικό της ποίησης".
Η φιλία τους υπήρξε σπουδαία, με βάση της το θαυμασμό του ενός στον άλλο για την καλλιτεχνική του προσφορά! Φιλία, η δύναμη της οποίας και εμπράκτως υπογραμμίστηκε κατ' επανάληψη.
Ο Παζολίνι ήταν εκείνος που στάθηκε στήριγμα στην Κάλλας, όταν εκείνη υπέφερε από την εγκατάλειψη του Ωνάση και η Κάλλας εκείνη που διακριτικά τόνωνε τις ανασφάλειές του όταν συνειδητοποίησε πως δεν θα είχε ποτέ τον αγαπημένο του, Νινέτο Ντάβολι. Ατέλειωτες οι συζητήσεις τους για πάθη και ανομολόγητες επιθυμίες.
Η "Μικρή Μαρία-Maria Fanciullina", όπως την φώναζε χαϊδευτικά ο Παζολίνι, τον καλούσε να συνειδητοποιήσει πως μόνο στον εαυτό μας μπορούμε να βασιζόμαστε. Είναι νόμος της φύσης. Τον προέτρεπε πως "είναι ανάγκη να βρίσκει κανείς τη δύναμη, τη φαινομενική τουλάχιστον.. πως είναι απαραίτητο να' χουμε τα πόδια μας στη γη κι ύστερα μπορεί κανείς να ονειρεύεται"...
Ευαίσθητοι κι ευάλωτοι κι οι δυο, ενώθηκαν σε μια παθιασμένη, πλην πλατωνική σχέση, που αναπτέρωνε τη διάθεσή τους για ζωή και δημιουργία.
Η Κάλλας είναι εκείνη που θα επιλέξει ο Παζολίνι για να ενσαρκώσει την κινηματογραφική Μήδεια, λίγο διαφορετική από το Ευριπίδειο κείμενο , καθώς ο σκηνοθέτης, αναζητητής και ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής εστιάζει στην εσωτερική κατάρρευση της ηρωΐδας.
Κι όλα ξεκινούν υπό το ανατρεπτικό όραμα του μεγάλου καλλιτέχνη.
"Μαρία, απεχθάνομαι την όπερα! Θυμηθείτε αυτό που συμφωνήσαμε. Στην ταινία μας δεν θα τραγουδήσετε ούτε μία νότα".
Έτσι η ταινία πλαισιώνεται από παραδοσιακά ακούσματα Ανατολής για να δηλωθεί και η πρωτόγονη φύση των ανθρώπων την εποχή της Μήδειας.
Είναι ο καιρός της φωνητικής κρίσης για την Κάλλας κι εκείνη παρασυρμένη από το φίλο της ελπίζει σε μια νέα καριέρα στον κινηματογράφο.
Άσχετα με τις προσδοκίες, το αποτέλεσμα ή τις κριτικές, αναμφισβήτητα ο Παζολίνι συλλαμβάνει την "Μήδεια ως ένα θεϊκό πλάσμα με διττή υπόσταση. Μια βάρβαρη και μια Ελληνίδα γυναίκα. Μια γυναίκα, που με την πράξη της δηλώνει τη συνύπαρξη της γυναικείας τραγωδίας μέσα στην ίδια την τραγωδία"
Ο Παζολίνι εκτός από σκηνοθέτης-κινηματογραφιστής έγραψε και συναρπαστική ποίηση, στην οποία προτρέπει τον αναγνώστη σ' ένα διάλογο μαζί του. Όπως υπήρξε "ποιητής των εικόνων", έτσι διαβάζοντας τα κείμενά του τον χαρακτηρίζεις και "ποιητή των λέξεων"...
Με σκέψεις άλλοτε αιχμηρές, που καυτηριάζουν τα κακώς κείμενα ή ανασύρουν τα οδυνηρά τραύματα της ψυχής δημιουργώντας αίσθηση πως παρακολουθείς όσους στέκονται απελπισμένοι στη σκιά της ζωής, κι άλλοτε περιπλανώμενος σε πιο λυρικά μονοπάτια, πλάθοντας εγκώμια, όπως στις αράδες που εμπνέεται για τη "Maria Fanciullina", την καρδιακή φίλη, την φτιαγμένη από το υλικό της ποίησης...
με τη φωνή σου
Δεν αστειεύομαι: γιατί εσύ έχεις δοκιμάσει
Τελικά το ερώτημα παραμένει αναπάντητο;
Ο ιταλός υπήρξε "Χριστός ή Δαίμονας; Άγιος ή Ληστής;...Υπήρξε ένας Άνθρωπος! Ένας άνθρωπος μόνος ενάντια σ' όλους, ο αιώνια ασυμβίβαστος, ο κατ' εξοχήν εξεγερμένος", ο ευαίσθητος ποιητής Πιερ Πάολο Παζολίνι...
