"Στα έργα μου υπάρχει η ανθρώπινη οδύνη, αλλά και η αποφασιστικότητα…
Οι άνθρωποι που κινούνται στα έργα μου σηκώνουν το βάρος της σκλαβιάς και της τυραννίας.
Αλλά είναι τόσο αλύγιστοι εκφραστικά, που δεν μπορούν παρά να μένουν όρθιοι ως το τέλος.
Όρθιοι ακόμα κι όταν πέφτουν. Αυτό είναι το βαθύτερο μήνυμά μου…",
λέει κάπου ο μεγάλος μας χαράκτης Αναστάσιος Αλεβίζος, γνωστός ως ΤΑΣΣΟΣ.
Ιδιαίτερα αναγνωρίσιμο και προσφιλές το προσωπικό του ύφος με τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. Απεικονίζει εργάτες της υπαίθρου, γυναίκες και άντρες του μόχθου, με τρόπο που παραπέμπει σε βυζαντινή τεχνοτροπία ή αρχαιοελληνικά μοτίβα.
Έργα επικής μεγαλοπρέπειας, που υμνούν τον ανθρώπινο αγώνα για μια κοινωνία, δίκαιη και δημοκρατική.
Τα έργα του, ιδιαίτερα εκείνα που φιλοτέχνησε στα χρόνια της Δικτατορίας έχουν έντονο συμβολικό χαρακτήρα.
Συνεργάστηκε με τα ΕΛΤΑ (φιλοτεχνώντας γραμματόσημα), τον ΟΕΔΒ (εικονογράφησε πολλά σχολικά αναγνωστικά), αλλά και δισκογραφικές εταιρείες, όπως τη ΛΥΡΑ για τα εξώφυλλα σχεδόν όλων των δίσκων της Σωτηρίας Μπέλλου. Ο χαράκτης ήταν προσωπική επιλογή της λαϊκής μας τραγουδίστριας. Ως αδάμαστη και ασυμβίβαστη προσωπικότητα, που τραγούδησε τον πόνο, τις αγωνίες, τις ελπίδες και την καθημερινή πάλη για βιοπορισμό, η μεγάλη ρεμπέτισσα "επέβαλλε" έναν δημιουργό που πρότασσε παρόμοια -με τα δικά της- πιστεύω και ιδανικά.
"Δεν θέλω βεντετίστικα καραγκιοζιλίκια. Για το εξώφυλλο θέλω πάντα Τάσσο...", έλεγε...
Οι δυο τους έσμιξαν στην ανάγκη του ανθρώπου να εκφραστεί...να μη λυγίσει.. "Να παραμείνει όρθιος ακόμα κι όταν πέφτει", όπως πάντα υπογράμμιζε ο χαράκτης μας όταν αναφερόταν στο βαθύτερο μήνυμα των δημιουργιών του.
[Ο Τάσσος έφυγε σαν σήμερα 13 Οκτώβρη 1985]
Από αυτή τη σειρά δίσκων καλημερίζω με το τραγούδι "Αραμπάς περνά", σε στίχους Κώστα Μάνεση και μουσική του Βασίλη Τσιτσάνη.
"Αραμπάς περνά κι η σατράπισσα που αγάπησα είναι μέσα αγκαλιάζεται κι ούτε νοιάζεται η μπαμπέσα Αραμπάς περνά με την βλάμισσα που χαράμισα την ζωή μου με ρεστάρισε, στραπατσάρισε το τσαρδί μου Αραμπάς περνά, ωχ μανούλα μου η καρδούλα μου πώς χτυπάει κι η σατράπισσα, που αγάπησα μ’ άλλον πάει"
Άρεσε πολύ αυτό το τραγούδι στον χαράκτη μας, Τάσσο, που πάντα ενόσω δούλευε έβαζε την κασέτα να παίζει και να ακούει ρεμπέτικα, που με το μοναδικό εκφραστικό της τρόπο απέδιδε η Μπέλλου...
"Να ζούμε σ’ έναν κόσμο όπου η επιθυμία σου να γελάσεις, ξεσπάει από μέσα σου σα γιορτή,
η επιθυμία να παίξεις και να γιορτάσεις…"
(απόσπασμα από το θεατρικό του Ντάριο Φο: Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω)
Yπήρξε μοναδικός θεατράνθρωπος με μοναδική αντίληψη για την τέχνη, ως σμίλεμα ψυχής και νου κι ως γλώσσα αιχμηρότατη και καυστική, που μπορεί να διορθώσει, πλάσει, μεταμορφώσει, διυλίσει... Ελεύθερη και ασυμβίβαστη η σκέψη του, η ματιά του καλλιτεχνική, μα κυρίως ανθρωπιστική, χειριζόταν το λόγο άλλοτε ειρωνικά, άλλοτε σαρκαστικά, πάντα όμως προς όφελος της ανθρώπινης ψυχής.
Ένας χρόνος χωρίς τον Ντάριο Φο... Ο αγαπημένος, αντισυμβατικός και γνωστός για την εξαιρετική ευφυΐα του ιταλός καλλιτέχνης έφυγε πέρσι σαν σήμερα 13 Οκτώβρη πλήρης ημερών αφήνοντας φτωχότερο κατά πολύ τον κόσμο της Τέχνης! Το θέατρό του λαϊκό, με κείμενα και παραστάσεις αποενοχοποιητικά...Μια αύρα σύγχρονου Διονυσιασμού, με τη χαρά της ζωής να κυριαρχεί.
Ακόμα θυμάμαι μια μαθητική παράσταση του "Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω", έργο, που σαν κείμενο, με συντάραξε! Τρομερά επίκαιρο, έργο που θίγει σημαντικά κοινωνικά προβλήματα με ένα ιδιόμορφο χιούμορ, σατιρίζει τα κακώς κείμενα και την ανάγκη του απλού ανθρώπου να απεγκλωβιστεί από τη θηλιά της κοινωνίας... Είχα γελάσει πολύ, παρότι θίγονται τόσο σοβαρά θέματα, κι ας ήταν η παράσταση μαθητική...
Ναι, ο Φο, λάτρευε την κωμωδία και κυρίως την ιταλική, που τής έδωσε άλλη πνοή, έτσι δεν θα μπορούσε να τον αφήσει ασυγκίνητο ο συμπατριώτης του Τζοακίνο Ροσίνι, που έφερε την όπερα μπούφα στην πρώτη γραμμή.
Από τις ιδιαίτερες συνεργασίες του με την όπερα (και καθώς -θαρρεί κανείς- σύγχρονος κληρονόμος ενός μεσαιωνικού γελωτοποιού, τού άρεσε να χρησιμοποιεί τεχνικές της κομέντια ντελ' άρτε) ήταν με τις όπερα μπούφα του ιταλού συνθέτη.
Το 1992, στο 'Αμστερνταμ και για τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Ροσίνι, σκηνοθετεί, σκηνογραφεί και κάνει τα κοστούμια στον "Κουρέα της Σεβίλλης". Ο Φο έχει πει πως:
"O Ροσσίνι είναι ο μουσικός της διατροφής και της αγάπης.
Συνθέτει μουσική πλούσια σε βότανα και αρώματα, όπου μπορεί κανείς να βρει ελιές,
ντομάτες, ψάρια, δεντρολίβανο, ζουμερά σταφύλια κι ευωδιαστά τριαντάφυλλα,
μα και γλυκό κρασί που σε μεθά μαζί με το γέλιο των κοριτσιών".
Αυτή η σύλληψη τον οδηγεί στην ιδέα να πλάσει στη σκηνή ένα χαρούμενο καρναβάλι. Κι ενώ ακούγεται η ουβερτούρα, γεμίζει το θεατρικό σανίδι με γλεντζέδες καρναβαλιού, βγαλμένους λες απ'την παλιομοδίτικη, μα πάντα νοσταλγική Κομέντια ντελ άρτε...
Εκτός από το Ροσίνι είχε αναδιατάξει και την "Ιστορία του Στρατιώτη" του Στραβίνσκυ, που όπως είχε ομολογήσει όταν είχε πρωτοδεί το έργο, είχε συγκλονιστεί βαθιά, τόσο που να μένει άγρυπνος για μερόνυχτα.
(Σχέδια κοστουμιών του Ντάριο Φο για τους ρόλους της Rosina και του Basilio)
Aπό την συγκεκριμένη παραγωγή της όπερας, σε σκηνοθεσία-σκηνικά και κοστούμια του Ντάριο Φο, ακούμε την άρια του Basilio από την 1η πράξη: "η συκοφαντία είναι αγεράκι":
Ο αντισυμβατικός καλλιτέχνης καθόλη τη διάρκεια της ζωής του υπήρξε αναζητητής. Αναζητητής της προόδου και της καινοτομίας. Ως λάτρης της ελευθερίας του λόγου και της έκφρασης υπογράμμιζε τις αντιθέσεις και τις διαφορές μεταξύ των τάξεων.
Για το λόγο αυτό, απέφυγε τις επίσημες και κλασικές μορφές θεατρικής επικοινωνίας. Με προσωπικό, ιδιαίτερα νεωτεριστικό τρόπο, παρουσίασε ιστορικά γεγονότα με τη φωνή των αγράμματων και αδαών, χρησιμοποιώντας το "grammelot", μια γλώσσα που "εφηύραν" οι ηθοποιοί της commedia dell’ arte, ένα αστείο μείγμα ιταλικών διαλέκτων και ξένων γλωσσών, ονοματοποιητικούς ήχους και φωνητικές προεκτάσεις, ως καθολική γλώσσα.
Ο λόγος του Φο έρεε σαν ορμητικό ρυάκι, έτρεχε ακατάπαυστα χωρίς κομπιάσματα, που συνδυαστικά με την αρμονία των μιμητικών κινήσεων και μορφασμών του, ηχούσε σαν μουσικό κελάρυσμα και στ’ αυτιά του πιο ανίδεου θεατή...
Dario Fo - Grammelot Blues:
Μέρος του κειμένου δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr
"Ο Arthur Nikisch διευθύνοντας", Robert Sterl (Πηγή: pinterest)
"...Μετά την εισαγωγή της όπερας ο Πιοτρ Ίλιτς έσκυψε και είπε στον Ράινεκε:
-Ο νεαρός μαέστρος σας είναι θαυμάσιος! Είμαι καταγοητευμένος μαζί του! Φαίνεται να ασκεί μια μαγική επίδραση στην ορχήστρα! Θεέ μου και δεν κάνει σχεδόν τίποτε! Ενώ, ένας γέρος αρχάριος όπως εγώ χτυπιέται και σπαρταρά , πηδά και χορεύει... Αυτός αποφεύγει κάθε περιττή χειρονομία, παραμένει εντελώς ήσυχος, εξοργιστικά ήσυχος και συγχρόνως εξαναγκάζει την ορχήστρα να βροντά για λίγο όπως χίλιες σάλπιγγες από την Ιεριχώ και μετά πάλι ελαφρά να γουργουρίζει όπως...ένα περιστεράκι και να σβήνει με μια γλυκύτητα.
Αυτό είναι να σού κόβει την ανάσα! Γνωρίζετε λοιπόν τι έχετε με αυτόν εδώ;
-Και βέβαια γνωρίζουμε! Ο Άρτουρ Νίκις είναι η περηφάνεια μας και η ελπίδα μας .
[...]Ο Νίκις παραμένει ολύμπιος!
Στο διάλειμμα οδήγησαν τον Νίκις στον Τσαϊκόφσκυ.
Ήταν περίπου τριάντα ετών, λεπτός και ευαίσθητος.
Στο χλωμό του πρόσωπο έλαμπαν τα δυο του μάτια.
-[...]Αισθάνομαι ντροπιασμένος αγαπητέ μου, είπε ο Πιοτρ Ίλιτς.
Ναι, κάποιος σαν και μένα να τολμά να παρουσιάζεται κάνοντας το μαέστρο.
Θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους μαέστρους όλων των εποχών! Γεννήθηκε 12 Οκτωβρίου 1855 και θαυμάστηκε από τους Στοκόφσκι, Τοσκανίνι, Ράινερ, αλλά και Μπερνστάιν, που εν μέρει υιοθέτησε το στυλ των ματιών του. Eίναι ο ούγγρος μαέστρος στον οποίο -όπως διαβάσατε στο απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Κλάους Μαν "Παθητική Συμφωνία"- υποκλίθηκε και ο ίδιος ο Τσαϊκόφσκυ!
Ο Νίκις υπήρξε πρωτοπόρος του πόντιουμ! Χαρισματικός στη διεύθυνση ορχήστρας, ανέλυε βαθιά την παρτιτούρα, μα κυρίως αναδείκνυε πλήρως τις ηχητικές της ικανότητες! Ο Ράινερ αναφέρει ότι από κείνον διδάχτηκε "πώς να χρησιμοποιεί τα μάτια για να οδηγήσει την ορχήστρα!" Είναι γνωστό ότι η επαφή με το βλέμμα και η έκφραση του προσώπου ήταν τα μέσα με τα οποία ο Νίκις επεδίωκε την επικοινωνία του με την ορχήστρα. Τα δυο "ποιητικά" του μάτια!
Ακόμα και ο μέγας βιολονίστας Carl Flesch, που φημιζόταν για την αυστηρή κριτική του χαρακτήρισε "αποκάλυψη" τον Άρτουρ Νίκις! Τον γοήτευε ο τρόπος που "αιωρείτο" η μπαγκέτα του, σαν παλέτα ενός μουσικού που "ζωγραφίζει στον αέρα τον ιμπρεσιονιστικό του πίνακα!...Ρυθμός, διαμόρφωση μουσικών φράσεων, μα κυρίως η δυναμική ήταν στοιχεία που αναδείκνυαν όλα τα μυστήρια και τα κρυμμένα μυστικά ανάμεσα στις νότες!"
Ο Νίκις ήταν ένας μάλλον μετρίου αναστήματος άνδρας, όμως εξαιρετικά κομψός εμφανισιακά. Είχε περιποιημένο, μικρό μούσι αλλά πλούσιο μουστάκι και μαύρα, κυματιστά μαλλιά. Συχνά, κατά τη διάρκεια της δ/νσης η μπούκλα των μαλλιών του έπεφτε και μισοκάλυπτε τα μάτια του, κάτι που πρόσθετε ρομαντική αύρα στην εμφάνισή του. Μάλιστα μερικοί από τους ανταγωνιστές του ισχυρίζονταν πως αυτό ήταν το κόλπο, που προβάριζε πριν από κάθε συναυλία του μπροστά στον καθρέφτη!
Όμως κάτω από την πλούσια φράντζα του εύκολα παρατηρούσες δυο μάτια ικανά να σε "υπνωτίζουν"!
Μέλη της ορχήστρας περιγράφουν πως είχε αξιοθαύμαστη τεχνική μπαγκέτας, την οποία κρατούσε σαν ιερό δοξάρι βιολιστή. Με το δεξί του χέρι κρατούσε πάντα το ρυθμό, ενώ το αριστερό του υποδείκνυε τη δυναμική. Συχνά, το στήριζε λίγο κάτω από τη μέση ή έβαζε μερικά δάχτυλα στην τσέπη του, παίρνοντας κατ' αυτόν τον τρόπο μια πολύ κομψή στάση.
Εκείνο όμως που όλοι θαύμαζαν ήταν το περίφημο "Nikisch κρεσέντο"!!! Σηματοδοτείτο, με το να σηκώνει το αριστερό του χέρι πάνω από το κεφάλι. Ακολουθούσε ο αντίχειρας με μια αέρινη κυκλική κίνηση...Το αριστερό του κατέβαινε σταδιακά μέχρι το στήθος...Τότε, ανασήκωνε τον αντίχειρα, άνοιγε το μέσο δάκτυλο και κατέβαζε το χέρι ως τη μέση. Πολλές φορές φορούσε ένα διαμαντένιο δαχτυλίδι, που με τα φώτα της αίθουσας λαμπύριζε ακόμη περισσότερο. Η λάμψη του ήταν το σινιάλο στην ορχήστρα για το ηχητικό αποκορύφωμα!
Λέγεται πως κάποτε διευθύνοντας την "Παθητική Συμφωνία" του Τσαϊκόφσκυ συγχρόνισε τη λάμψη απ' το διαμάντι με την κρούση των κυμβάλων.
Σίγουρα είναι ένας μαέστρος που ανέδυε από την ορχήστρα του τους μεταξωτούς και βίαιους τόνους της, όλη τη διαβάθμιση από ένα ψιθυριστό πιανίσιμο ως το θορυβώδες φορτίσιμo.
Πατώντας εδώ μπορείτε να παρακολουθείστε ένα απόσπασμα ιστορικής αξίας από ένα φιλμ του 1913 όπου δείχνει τον Νίκις να διευθύνει Λιστ.
Ο Άρτουρ Νίκις τραγουδούσε πάντα τη μελωδία στα μέλη τη ορχήστρας με έντονο χρωματισμό της φωνής ώστε να εκφράζει το προσωπικό του συναίσθημα. Έπειτα γύριζε και τούς έλεγε: "Παίξτε τώρα, όπως το νοιώθετε εσείς..."
Ο Άρτουρ Νίκις πέθανε στις 23 Γενάρη 1922 στη Λειψία.
Αφού δεν υπάρχει δ/νση του Νίκις σε Τσαϊκόφσκυ, ας χαρούμε μια σπάνια ηχογράφηση της 5ης του Μπετόβεν, μια από τις πρώτες ολοκληρωμένες ηχογραφήσεις της συμφωνίας.
Κάθε φορά που γκρίζα σύννεφα μαντρώνουν τις σκέψεις και τη διάθεσή μου ανατρέχω σε ένα βιβλιαράκι, που διάβασα πρόπερσι το καλοκαίρι και από τότε το κουβαλώ σχεδόν πάντα μαζί μου-βοηθό στο γκρέμισμα κάθε μαυρίλας που θα τολμήσει να μουντζουρώσει την εύθυμη πολυχρωμία της καθημερινότητάς μου...
Το "Αλάτι της ζωής"-αυτός είναι ο τίτλος του βιβλίου- βραβεύτηκε ως ένα από τα πιο "αισιόδοξα" βιβλία και κοντολογής μάς καλεί να αναρωτηθούμε "τι θα μάς έλειπε περισσότερο, αν ήταν να χαθεί για πάντα από τη ζωη μας;"
Η Φρανσουάζ Εριτιέ συνθέτει ένα μωσαϊκό μικρών "τίποτε", προσωπικών "μηδέν". Δείχνει έναν άλλο τρόπο σκέψης, τον τρόπο να αναρωτηθείς ποιά και τι είναι η ομορφιά της δικής μας ζωής... Μια απαρίθμηση, ένας κατάλογος, ένα εκτενής μονόλογος για τις αισθήσεις, τις συγκινήσεις, τις μικρές ή μεγαλύτερες απολαύσεις και χαρές, τις βαθιές απογοητεύσεις, ακόμη και τις οδύνες(κι αυτές είναι αλάτι, μια "νοστιμιά" στη μονοτονία και το βάλτωμα κάποιων περιόδων της ζωής μας μερικές φορές)...Σε ασήμαντα, κοινά γεγονότα, χαραγμένα σαν εικόνα, ανεξίτηλα στην καρδιά και τη μνήμη..Μια ελαφράδα, μια χάρη, μια νοστιμιά, ...το αλάτι να σερβιριστεί και να φαγωθεί με ευχαρίστηση το πιάτο της ζωής.
Πόσος χρόνος μένει για να γευτεί κανείς το αλάτι της ζωής; Οι διακοπές, το θέατρο, το σινεμά, κάποια συναυλία ή ζωγραφικές εκθέσεις, το διάβασμα ενός βιβλίου, οι περίπατοι στην εξοχή, η επίσκεψη σε ένα φίλο, τα ταξίδια, ο κήπος και η βεράντα μας, η μουσική, ακόμα και η γλυκιά απραξία ή η ονειροπόληση... Πόσος χρόνος; Μόλις μιάμιση ώρα καθημερινά... Και οι περισσότεροι επιμηκύνουμε το χρόνο σε ανούσια, θαμπά και άγευστα, κλείνοντας την πόρτα στις απολαύσεις που λαχταρά η ψυχή μας...
Φίλοι μου, για να διατηρήσουμε την "νοστιμιά" είναι απαραίτητα τα κρυφά ρίγη των μικροαπολαύσεων... Αντιγράφω από το "νόστιμο" βιβλιαράκι:
"...Αλάτι της ζωής είναι τα ξεκαρδιστικά γέλια, οι κουβεντούλες περί ανέμων και υδάτων...οι μπύρες στην μπάρα, το καφεδάκι στη λιακάδα, τα φιλικά παλέματα στ'αστεία, τα μακάρια δροσερά, φθινοπωρινά βράδια... να προσπαθείς να θυμηθείς λόγια παλιών τραγουδιών...να αναζητάς μυρωδιές ή γεύσεις..., το ξεφύλλισμα ενός άλμπουμ με φωτογραφίες, να χτίζεις ένα σπίτι με τη φαντασία σου, να κουρνιάζεις στον καναπέ, , να σιγοσφυρίζεις με τα χέρια στις τσέπες..., οι απολαυστικές στιγμές σιωπής και μοναξιάς, τα φιλιά στο λαιμό, οι χαρούμενες παιδικές φωνές στο διάλειμμα, να μπουκώνεσαι με σοκολάτα, το πρωινό χουζούρι στο κρεβάτι... ...να περπατάς στην παραλία μια μέρα με δυνατό αέρα, να σε γοητεύουν οι Μπητλς ακόμα και σήμερα, ν'ακούς ευλαβικά μια σονάτα του Μότσαρτ..." Ας ζούμε τις στιγμές με όλες μας τις αισθήσεις, φίλοι μου!... Να βλέπουμε, να χαϊδεύουμε, να αγγίζουμε, να γευόμαστε, να μυρίζουμε, να ακούμε και να παρατηρούμε... Ο κόσμος μας είναι νοστιμότερος μέσα από τις αισθήσεις...
...ν'ακούς ευλαβικά μια σονάτα του Μότσαρτ...ιδιαίτερα αν ξέρεις πως γράφτηκε για μια δεκατριάχρονη δεσποσύνη, φορτωμένη την ευαισθησία και τη νεανική ορμή ενός ταλαντούχου πλάσματος όπως ο Μότσαρτ!.. Με παραλήπτη μια γλυκιά, ολόχαρη "Τριανταφυλλένια"...
Η Ρόζα ήταν μαθήτρια του αυστριακού συνθέτη όταν ζούσε στο Μανχάιμ, κόρη του αρχιμουσικού της πόλης, η μεγαλύτερη από τα έξι παιδιά του, πλάσμα χαρισματικό και προικισμένο απλόχερα... Βελουδένια, τρυφερή, φιλική, καλοσυνάτη, γενναιόδωρη σε αισθήματα, που ο Μότσαρτ προσπάθησε να περιγράψει στο Αντάτζιο της Σονάτας του αρ. 7. Μιας Σονάτας με πολυάριθμες αντιθέσεις στη δυναμική, με τα forte και τα piano ν' αναπνέουν τον ενθουσιασμό και τη νεανική αφέλεια της Τριανταφυλλένιας...
Μιας Σονάτας, που ακούω μόλις ευλαβικά κι απολαμβάνω, νοστιμίζοντας το "τώρα" της στιγμής μου...Εσείς;
Mozart: "Piano Sonata in C major- ΙΙ mov."
Στο πιάνο η κορυφαία Μιτσούκο Ουτσίντα, που έχει συνδεθεί με την ερμηνεία έργων Μότσαρτ.
Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr
Καλημερίζω με άρωμα Ανατολής σε ύφος κλασικό και με τη γαλλική φινέτσα του Σαιν Σανς!
Γεννημένος στις 9 Οκτωβρίου του 1835 στο Παρίσι, ο Καμίγ Σαιν-Σανς θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους γάλλους συνθέτες. Ανατράφηκε από τη μητέρα και τη θεία του, αφού ο πατέρας του πέθανε λίγο πριν ο Καμίγ έρθει στη ζωή. Η θεία του, καλλιεργημένη γυναίκα, τον πρωτοδίδαξε πιάνο. Σύντομα φάνηκε η ιδιοφυία του. Λέγεται πως στα δυόμισι του χρόνια έπαιζε μελωδίες στο πιάνο και στα τρία του είχε ήδη συνθέσει το πρώτο του έργο. Το 1856 κατέπληξε το ακροατήριο, προσφερόμενος να παίξει οποιαδήποτε από τις 32 σονάτες για πιάνο του Μπετόβεν από μνήμης.
Συνέβαλλε στη διάδοση της γαλλικής μουσικής και ενθάρρυνε τη σύνθεση και την παρουσίαση έργων Γάλλων συνθετών. Ο 40χρονος Σαιν-Σανς το 1875 παντρεύτηκε την 19χρονη Μαρί Τριφό και απέκτησαν 2 γιους. Η μοίρα όμως χτύπησε άδικα το συνθέτη, ο οποίος σε διάστημα έξι εβδομάδων έχασε και τα δυο του παιδιά, γεγονός για το οποίο έριξε ευθύνες στη γυναίκα του, λόγος, που την εγκατέλειψε. Από τότε έζησε μόνος με παρηγοριά τη μουσική, τα σκυλιά και τα ταξίδια του.
Στο ταξίδι του στη νότια Αμερική εμπνεύστηκε τον εθνικό ύμνο της Ουρουγουάης.
Αγαπούσε τα εξωτικά μέρη της Ανατολής. Oι φίλοι του στο Παρίσι τον αποκαλούσαν "πουλάκι του χιονιού", καθώς τους χειμώνες του άρεσε να φεύγει από το Παρίσι για πιο ζεστά κλίματα. Αγαπημένοι του προορισμοί ήταν η Αίγυπτος και η Αλγερία.
Το χρώμα και η αρχαία μουσική τους, ενέπνευσαν στον Σαιν-Σανς αρκετά έργα όπως η Αλγερινή Σουίτα και το Κοντσέρτο για πιάνο αρ.5 “Αιγυπτιακό”. Λάτρης της επιστήμης της Αρχαιολογίας χαιρόταν να επισκέπτεται τα αρχαία μνημεία της χώρας και να εμπνέεται απ'αυτά. Ο ενθουσιασμός του ήταν απερίγραπτος ιδιαίτερα μετά την επίσκεψη στο ναό του Καρνάκ του Λούξορ.
Ο συνθέτης με τον αιγυπτιολόγο, Georges Legrain, στο Καρνάκ (πηγή: egyptophile)
Στο μεγαλειώδες Κοντσέρτο για πιάνο αρ.5 , το επονομαζόμενο “Αιγυπτιακό”, ο συνθέτης μιμείται το κόασμα των βατράχων και τον ήχο των γρύλλων, που άκουσε στο Νείλο, ένα ερωτικό τραγούδι της φυλής Νουμπιάν, που αποδίδει με τρέμολο στα έγχορδα και στο φινάλε τη στροφή των ελίκων του πλοίου.
Οι κριτικοί χαιρέτισαν το έργο ως "ένα έργο φαντασίας διακοσμημένο και χρωματισμένο με πορφυρό Ανατολής".
Σε μορφή σονάτας, με πιο ελεύθερη δομή. Με μέρη, που λέγεται πως αντανακλούν την ευτυχία του συνθέτη που βρίσκεται στην Ανατολή, αν και ο ίδιος δήλωνε πως αντανακλούσε ένα ταξίδι στη θάλασσα. Στην πρεμιέρα, που είχε ενθουσιώδη υποδοχή, στο πιάνο ως σολίστ εμφανίστηκε ο ίδιος ο συνθέτης.
Το πρώτο θέμα allegro, απλό με ζωντανό ύφος, σε χορευτικό ρυθμό, κάπως κωμικό, τρέχει πάνω και κάτω στο πληκτρολόγιο του πιάνου.
Το δεύτερo θέμα andante, κινείται σε μια πιο λυρική ιδέα, μελαγχολική... Η ασυνήθιστη ενορχήστρωση του συνθέτη παραπέμπει στο εξωτικό στοιχείο. Ιδιαίτερα στο συνδυασμό των κεράτων και πιάνου, καθώς και η έκφραση των κυματισμών του νερού μέσω της άρπας.
Στο τρίτο μέρος molto alegro, η ιλιγγιώδης κίνηση στα πνευστά και έγχορδα αλληλεπικαλύπτονται, δημιουργώντας ένταση και οδηγώντας έξυπνα σε ένα θριαμβευτικό φινάλε!
"Ο Κομιτάς στο πιάνο", Sarkis Muradyan (Πηγή: artinvestment)
Ένας από τους μεγαλύτερους Αρμένιους συνθέτες γεννήθηκε σαν σήμερα, 8 Οκτωβρίου 1869, ο Σογομόν Σογομονιάν ή περισσότερο γνωστός ως Κomitas. To όνομα Komitas είναι όνομα καθολικού επισκόπου που δόθηκε στον Σογομόν, όταν αποφοίτησε από το Ιεροδιδασκαλείο. Αργότερα πήρε τον τίτλο του "λόγιου ιερέα" ή στα αρμένικα: "Vartabed".
O Σογομόν Σογομονιάν υπήρξε εκτός από ιερέας, και συνθέτης, χοράρχης, συλλέκτης, εθνομουσικολόγος, μουσικοπαιδαγωγός. Πολλοί τον θεωρούν ως τον ιδρυτή της σύγχρονης αρμενικής κλασικής μουσικής.
"Komitas", Panos Terlemezian
Αρχικά είχε σπουδάσει εκκλησιαστική και λαϊκή μουσική, τις οποίες θεωρούσε κοινής ρίζας. Οι σπουδές του τον φέρνουν στο Βερολίνο, όπου έρχεται σε επαφή με την πολυφωνία και το ύφος της Ευρωπαϊκής μουσικής. Σπούδασε Ανώτερα θεωρητικά, σύνθεση, πιάνο και όργανο. Επίσης πήρε μαθήματα τραγουδιού καλλιεργώντας μια όμορφη φωνή βαρύτονου. Ταυτόχρονα, ο Κομιτάς προετοιμαζόταν για μαέστρος, έτσι συμμετείχε σε πρόβες της Συμφωνικής ορχήστρας και πρόβες όπερας. Παρακολούθησε επίσης διαλέξεις για Φιλοσοφία, Ιστορία της Τέχνης, Ιστορία της Μουσικής και Γενική Ιστορία.
Κατά τη διάρκεια της μελέτης του είχε την ευκαιρία να "επικοινωνήσει" με την ευρωπαϊκή μουσική, εμπλουτίζοντας συνεχώς τις γνώσεις και στη μουσικοκριτική. Πραγματοποίησε διαλέξεις με τον επιφανή καθηγητή της Βερολινέζικης Μουσικής Ακαδημίας Richard Schmidt να παρατηρεί πως "ο Κομιτάς ήταν ένας παθιασμένος εκπρόσωπος της Ανατολής, έτοιμος να χύσει αίμα για κάθε νότα της".
Η προσφορά του στη διατήρηση του Αρμένικου μουσικού πολιτισμού είναι ανεκτίμητη, καθώς το μεγαλύτερο μέρος της μουσικής του δεν είναι πρωτότυπη, αλλά πολυφωνική επεξεργασία των μονοφωνικών παραδοσιακών Αρμένικων μελωδιών. Ο Κομιτάς έγινε το σύμβολο της τραγικής ιστορίας της Αρμενίας. Το έργο του μεταφέρει την πνευματικότητα του αρμενικού λαού με εκπληκτική ακρίβεια. Κατά την Γενοκτονία των Αρμενίων, συνελήφθη και μεταφέρθηκε στην Ανατολία. Μια εμπειρία τραυματική, που του προξένησε ψυχική διαταραχή. Νοσηλεύτηκε σε ψυχιατρικές κλινικές και πέθανε σε ψυχιατρικό ίδρυμα το 1935. Έχοντας ζήσει τη Γενοκτονία των Αρμενίων το 1915 κατατάσσεται μεταξύ των Αρμενίων μαρτύρων της γενοκτονίας.
"Κomitas", Yeghishe Tadevosyan
O πιο γνωστός Αρμένιος συνθέτης, Αράμ Χατσατουριάν, συνήθιζε να λέει πως ο συμπατριώτης του, Κομιτάς:
"Έθεσε τις βάσεις για την κλασική παράδοση της Αρμενίας.
Ως συλλέκτης και ενορχηστρωτής λαϊκών τραγουδιών, έκανε για την Αρμενία αυτό που έκανε ο Μπέλα Μπάρτοκ για την Ουγγαρία,
μετατρέποντας το απλό υλικό σε μαγευτικά εκλεπτυσμένη πολυφωνία".
Ο δε γάλλος ιμπρεσιονστής Κλωντ Ντεμπισί το 1906 μετά από συναυλία του Κομιτάς στο Παρίσι, φανερά εντυπωσιασμένος και συγκινημένος γονάτισε και φίλησε τα χέρια του Αρμένη μουσικού λέγοντας:
"Υποκλίνομαι στη μουσική σας μεγαλοφυΐα !
Σάς αξίζει η αναγνώριση ως μεγάλος συνθέτης"
"Ο Κομιτάς είναι το καμάρι του λαού μας, το έργο του είναι ο ανεξάντλητος εθνικός μας πλούτος ... Έθεσε τα θεμέλια τoυ μουσικού μας πολιτισμού... Η ζωή του ασκητική, αφοσιωμένη στον αρμένικο λαό, του οποίου το μέλλον πίστευε λαμπρό! Με το έργο του έφερε στο φως την βουβή διαμαρτυρία και οργή εκείνων, που καταπιέστηκαν στο σκοτάδι των αιώνων ",
θα πει ο μεγάλος Αρμένιος ποιητής , πεζογράφος, μεταφραστής και Ακαδημαϊκός, Avetik Isahakyan.
Από τους "7 Χορούς για πιάνο" του Κοmitas θα ακούσουμε το "Shushiki".
Aναφέρεται σε παραδοσιακό, Αρμένικο ζευγαρωτό χορό.
(Στη μνήμη του Άλφρεντ Τέννυσον, που πέρασε στην αιωνιότητα σαν σήμερα, 6 Οκτωβρίου 1892)
Στους σημαντικότερους Άγγλους ποιητές, εκπροσώπους της βικτωριανής ποίησης, αναμφισβήτητα συγκαταλέγεται και ο Άλφρεντ Τέννυσον.
Στα πρώτα του καλλιτεχνικά βήματα, η ποίησή του επηρεάστηκε από το ρομαντισμό του Λόρδου Βύρωνα και του Τζων Κητς. Αργότερα όμως κατάφερε να παντρέψει το ρομαντισμό με τη φιλοσοφία και τους βαθύτερους πόθους του αιώνα του.
Η επιτυχία ήταν μεγάλη σε κοινό και κριτικούς και η βασίλισσα Βικτωρία για τα γραπτά του τού απένειμε τον τίτλο του "poet laureate-δαφνοστεφούς ποιητή", ενώ το 1884 τού αποδόθηκε ο αριστοκρατικός τίτλος ευγενείας του λόρδου.
To "Maud" ήταν το πρώτο ποίημα μετά την απονομή του τίτλου που έγραψε ο Τέννυσον και το εμπνεύστηκε από την Charlotte Rosa Baring, που ζούσε στο Lincolnshire, σε μια έπαυλη περιβαλλόμενη από έναν θαυμάσιο, γεμάτο χρώματα και ευωδιές, κήπο, την περιγραφή του οποίου δίνει ανάμεσα σε άλλα στις ποιητικές του αράδες...
Alfred Tennyson: "Maud"
Γουοτερχάουζ: "My sweet rose ή του ρόδου η ψυχή"
Έλα στον κήπο, Μωντ, τώρα μακρυά η μαύρη Νύχτα-νυχτερίδα έχει φύγει. Έλα στον κήπο, Μωντ, η μοναξιά στου κήπου σου την θύρα με τυλίγει, σκορπά τ’αγέρι παντού ρόδων ευωδιά και τ’άρωμα απ’τ’αγιόκλημα με πνίγει.
Έλα,τώρα αυγής αύρα φυσά, τ’άστρο του Έρωτα, σε νύχτας μεσημέρι, στο φως να σβήνει αρχίζει,π’αγαπά, σε ουρανού ασφόδελων παρτέρι, στου ήλιου το φως να σβήνει, π’αγαπά, κι’απ’το δικό του να πεθαίνει χέρι.
Τα ρόδα άκουγαν στο κράτημα της νύχτας, το φλάουτο, το μπάσο, το βιολί. Στα βήματα των χορευτών της πίστας σιγότρεμε του περβαζιού το γιασεμί, Είπα στο κρίνο:-Ένας είν’μονάχα που με αυτόν μπορεί η καρδιά της να χαρεί.
Οι χορευτές θα την αφήσουν τάχα; Απ’το παιγνίδι, τον χορό’χει κουραστεί. Στην φεγγαρόδυση μισοί φυγάν μονάχα κι’άλλοι μισοί με της ημέρας την αυγή, πνιχτά στην άμμο, δυνατά στην πέτρα η τελευταία άμαξά τους αντηχεί.
-.Γοργά η νύχτα φεύγει, είπα στο ρόδο, με φασαρία, γλεντοκόπι και κρασί. -Τι αχ! είν’τούτα εραστή, μικρέ μου λόρδε, για κάποια που ποτέ δεν θά’χεις σύ; Παρά εγώ, παρά εγώ! κι’ώμοσα τότε -Δική μου πάντα και γιά πάντα θά’ναι αυτή..
Και μπήκε στο αίμα μου του ρόδου η ψυχή, -από την σάλα μουσικής βαρειά ηχώ- κι’εκεί στου κήπου σου την λίμνη ώρα πολλή του ρυακιού αφουγκραζόμουν το νερό από την λίμνη στο λειμώνα.. κι’από’κεί στο δάσος μας.. το απ’όλα πιο ακριβό...
Ο βρετανός ζωγράφος Τζον Γουίλιαμ Γουοτερχάουζ, όταν διάβασε αυτό το γεμάτο ευαισθησία, τρυφερό και ρομαντικό ποίημα του Τέννυσον εμπνεύστηκε τον πίνακά του: "My Sweet Rose ή Του ρόδου η ψυχή", ένα από τα πιο διάσημα έργα του. Ο ζωγράφος συγκινηθηκε από την περιγραφή της τραγικής αγάπης του νεαρού άνδρα για την πλούσια κόρη, που η μοίρα δεν τους ήθελε μαζί. Ο καλλιτέχνης απομονώνει τη φράση του ποιήματος και δίνει την ξέχειλη τρυφερότητας και ρομαντισμού εικόνα του:
"...και μπήκε στο αίμα μου του ρόδου η ψυχή..."
Και συνεχίζει ο ποιητής:
Τόσο γλυκό το πέρασμά σου απ’τον λειμώνα
"Maud in the garden", από εικονογράφηση του βιβλίου από την Eleanor Fortescue-Brickda
που σαν ο άνεμος του Μάρτη αναστενάζει βιολέτες μπλέ, όπώς τα μάτια σου, στο χώμα των φίνων αχναριών σου ‘κείνος βάζει, ως της κρυφής μας της αγάπης την κρυψώνα στης Παραδείσου των κοιλάδων το περβάζι.
Της ακακίας τα κλαδιά ακινητούσαν, λευκά λουλούδια της δεν έπαιρνε αέρας. Στην λίμνη οι λευκανθοί της σάν σκορπούσαν λαγοκοιμόνταν τα ηράνθεμα της σέρας.. Όμώς μ'εμέ τα ρόδα αγρυπνούσαν, τι γνώριζαν τον λόγο σου σε μένα, οι κρίνοι και τα ρόδα πως πονούσαν, προσμέναν την αυγή ..προσμέναν σένα!
Του μπουμπουκόκηπου των ροδοκοριτσιών ρόδων βασίλισσα έλα εδώ, οι χοροί τελειώσαν Σε σατέν λάμψη.. μαργαριταριών.. κρίνα και ρόδα εσέ βασίλισσα ωμόσαν. Μικρό κεφάλι, μέσ’την λάμψη των μαλλιών, βγες,γίνε ήλιος , για τα άνθη που νυχτώσαν!
Δες! Έχει ένα υπέροχο κυλήσει δάκρυ στην θύρα ,από του πάθους το λουλούδι. Η περιστέρα, η αγαπώ μου δεν θ’αργήσει, έρχεται η μοίρα, η ζωή μου, το τραγούδι. Το κόκκινο το ρόδο:- "Είναι κοντά!,'Είναι κοντά!" λέει και τ’άσπρο κλαίει:- ‘Έχει αργήσει!’ "Ακούω!ακούω!" λέει το δελφίνιο πνιχτά, το κρίνο:- "Καρτερώ! 'χει ψιθυρίσει"
Έρχεται η δική μου, η γλυκειά μου, αερικού βηματισμό, όπως εκείνης, θά’κουγε και θα χτύπαγε η καρδιά μου, κι’αν χώμα ήταν χωματένιας κλίνης, την σκόνη της θα άκουγε η δικιά μου, έναν αιώνα και αν ήμουνα νεκρός, κάτ’απ’τα πόδια της θα τρέμιζε η καρδιά μου, σαν ερυθρός και πορφυρός θα’βγαινε ανθός!"
Τη δραματικότητα και ανησυχία των στίχων μεταφέρουν με τις μελωδίες τους αρκετοί συνθέτες:
Το ποίημα ενσωματώνεται στη Συλλογή "Τραγούδια από δημοσιευμένα γραπτά του Άλφρεντ Τέννυσον" την οποία μελετά ο Ζυλ Μασνέ και επιλέγει ορισμένες στροφές του από το "Έλα στον κήπο, Μωντ" για να μελοποιήσει. Η σύνθεση του 1880 για φωνή και πιάνο προκάλεσε αίσθηση, με το συνθέτη να μετουσιώνει μουσικά το δραματικό περιεχόμενο του κειμένου υποβάλλοντας την ζοφερότητα των εικόνων, ενώ ως δημιουργία χαρακτηρίστηκε εκστατική, περίσσεια λυρισμού...
Jules Massenet: "Come into the garden, Maud":
Michael William Balfe και Arthur Somervell ...
O ιρλανδός Michael William Balfe, γνωστός βιολιστής και συνθέτης οπερών και λήντερ υπήρξε ένα παιδί-θαύμα, που ξεχώρισε για τη μνήμη και το μουσικό του αυτί, την δεξιοτεχνία του στο βιολί και την μελωδική του ευρηματικότητα! Λέγεται πως έξι χρονών και με ελάχιστα μαθήματα βιολιού συνέθεσε μια polacca για μπάντα, η οποία εκτελέστηκε με μεγάλη επιτυχία, καθιστώντας τον Balfe μια μικρή διασημότητα.
Ο άγγλος Sir Arthur Somervell θεωρείται ο πιο επιτυχημένος συνθέτης τραγουδιών μετά τον Hubert Parry την περίοδο αναγέννηση της αγγλικής μουσικής(1890-1900).
1. Alfred Tennyson: "Come into the garden, Maud, M. W. Balfe Eρμηνεύει ο άγγλος τενόρος Heddle Nash και στο πιάνο συνοδεύει ο Gerald Moore:
2. Alfred Tennyson: "Come into the garden, Maud", Arthur Somervell:
«…από τη γης όπου πατούσαν τα πόδια του, ίσαμε το κεφάλι του, το μπόι του ήταν κοντό, μα από το κεφάλι κι απάνω, το μπόι του ήταν θεόρατο. […] Και τα μάτια του μεγάλα αμυγδαλάτα, κατάμαυρα…Έλεγες: μάτια πιο ήμερα, πιο βελουδένια δεν είδες ποτέ… Το πρωί όταν ξημέρωνε κι άρχιζαν πάλι τα πουλιά να κελαηδούν ή όταν καταμεσήμερα βυθίζουνταν στον δροσάτο ίσκιο του δάσου, ή τη νύχτα, κάτω από τ'άστρα ή στο φεγγαρόφωτο, ανατρίχιαζε από αφράτη ευδαιμονία, με κοίταζε, τα μάτια του ήταν γεμάτα δάκρυα. -Φράτε Λεόνε, μου λεγε, αδερφέ μου, τί 'ναι ετούτο το θάμα; Τι πρέπει λοιπόν να΄ναι Αυτός που έπλασε μιαν τέτοιαν ομορφιάν ;Πώς να Τον πούμε; -Θεό , αδερφέ Φραγκίσκο, του αποκρίθηκα… -Όχι Θεό,…Πατέρα!»
(Ο Φτωχούλης του Θεού, Ν.Καζαντζάκης-απόσπασμα)
Στον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης αναφέρεται το παραπάνω απόσπασμα που το διάλεξα και το στέλνω μαζί με την καλημέρα μου, φίλοι μου, μια και σήμερα 4 Οκτώβρη η Καθολική Εκκλησία γιορτάζει τη μνήμη του Αγίου Προστάτη της Φύσης και των Ζώων.
Σε μια σπάνια συλλογή μύθων του 13ου αιώνα, με τίτλο «Τα Μικρά Λουλούδια του Αγίου Φραγκίσκου», αναφέρεται πως βαδίζοντας κάποια μέρα στην εξοχή ο Φραγκίσκος με άλλους μοναχούς είδε ανάμεσα στα πανύψηλα δέντρα πολυάριθμα, κάθε λογής πουλιά. Ζήτησε στους υπόλοιπους να προχωρήσουν ενώ εκείνος θα στεκόταν σιμά στο φτερωτό κοπάδι... Περπάτησε, στάθηκε ανάμεσά τους κι άρχισε να τους κηρύττει το Λόγο του Θεού. Τα κουρνιασμένα στα δέντρα, πουλιά, αντί να πετάξουν και να φύγουν μακριά τρομαγμένα, μαζεύτηκαν γύρω του ν' ακούσουν το Θείο λόγο Του, που τούς είχε μαγέψει...
Αυτός ο θρύλος ενέπνευσε τον Φραντς Λιστ, να συνθέσει το πιανιστικό του έργο: «Legend N.1: Κήρυγμα στα Πουλιά», πρώτο μέρος των «Deux Légendes», που γράφτηκαν περί το 1865, εποχή που ο Λιστ ήταν συνεπαρμένος από εντονη θρησκευτικότητα, που οφείλεται και στον ξαφνικό θάνατο της κόρης του, Μπλαντίν. Απώλεια, που τον οδήγησε σε υπαρξιακή αναζήτηση... Πήγε στη Ρώμη ..Επισκέφτηκε τον Πάπα και τελικά έγινε δεκτός στις κατώτερες βαθμίδες της ιεροσύνης…Το 1865, έγινε αββάς. Τότε είναι που μελετά Βίους Αγίων, ανάμεσά τους κι ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης.
Το επεισόδιο με τον άγιο να κηρύσσει στα πουλιά, εμπνέει στον Λιστ ένα αριστούργημα προγραμματικής μουσικής. Στα τρίηχα και τις τρίλλιες στην αρχή του έργου εύκολα κανείς μπορεί να διακρίνει τα τσιμπήματα και τα κελαηδίσματα των φτερωτών υπάρξεων, που καθηλώνονται από τα λόγια του Αγίου προστάτη τους, ο οποίος σκιαγραφείται μουσικά στο μεσαίο, με εμφανή την επισημότητα, τμήμα του έργου.
Δομικά η σύνθεση χτίζεται από:
Εισαγωγή(τσίμπημα των πουλιών), Έκθεση (είσοδος του Αγίου Φραγκίσκου), Ανάπτυξη και μια μικρή coda.
Επιλέγω να το ακούσουμε από τον Βίλχελμ Κεμπφ. Μπορεί να μην είναι ο κατεξοχήν Λιστ-ικός ερμηνευτής, όμως σε αυτή την ηχογράφηση, παρότι είχε ξεπεράσει τα 80 χρόνια του, εκτιμώ πως κυριαρχεί στο πληκτρολόγιο με το λεπτό του ρουμπάτο... Παίζει με την ευγένεια και την ποίηση που απαιτεί αυτό το έργο. Ένας γητευτής των πλήκτρων, που με τα μαγικά του ξόρκια αναδύει την εικόνα, περιγράφει τη σκηνή, που ο συνθέτης ως εσωτερική ανάγκη του δημιούργησε, ανασύροντας εκ βαθέων όλη την ευσέβεια, τη βαθειά αφοσίωση και τη συναισθηματικότητα που πηγάζει από αυτή τη μορφή επικοινωνίας του Λιστ με το θείο.
Liszt: «St. Francis of Assisi Preaching To The Birds»
Γενέθλια επέτειος του σπουδαίου διανοούμενου: ΛΟΥΙ ΑΡΑΓΚΟΝ (3 Οκτωβρίου 1897), ενός πνευματικού ανθρώπου(συγγραφέας, δοκιμιογράφος, ποιητής, κριτικός τέχνης, διπλωμάτης), από τους σπουδαιότερους της γενιάς του, ένας "αιώνιος έφηβος", όπως τον αποκάλεσε ο Γιάννης Ρίτσος σε ένα από τα ποιήματα που του αφιέρωσε:
"Αραγκόν, εσύ ο αιώνιος έφηβος πώς μπορεί να ’σαι ογδόντα χρονώ και πώς μπορεί να ’σαι μόνον ογδόντα χρονώ εσύ που βίωσες κι έπραξες την αιωνιότητα;"
Συνοδοιπόρος, ομοϊδεάτισσα, και από το 1939 αγαπημένη του σύζυγος η Elsa Triolet, που μετά την πρώτη τους συνάντηση, και τον ποιητή κεραυνοβολημένο από έρωτα, θα εκθειάσει τα όμορφα μάτια της:
Jean Mirre: "Aragon et Elsa" (φωτο από saatchiart)
"Τόσο βαθιά τα μάτια σου πόσκυψα να πιω πάνω Κι είδα τους όλους ήλιους σ’ αυτά ν’ αντιφεγγούν Και τους απελπισμένους να πέφτουν να πνιγούν Τόσο βαθιά τα μάτια σου που εκεί τη μνήμη χάνω
Κάτω από σύννεφο πουλιών μουντός ωκεανός Και φέξιμο ύστερα ουρανών στα μάτια σου ανεφέλων Το θέρος κόβει σύννεφα στις ρόμπες των αγγέλων Πάνω απ’ τα στάχυα ο ουρανός τόσο είναι γαλανός
Πασχίζει η αύρα του γλαυκού τα νέφη ν’ αλαφιάσει Τα μάτια σου πιο διάφανα στο δάκρυ τους υγρά Που κι ο ουρανός ο απόβροχος ζηλιάρης τα τηρά Γαλάζιο τόσο το γυαλί στο μέρος πόχει σπάσει
Μάνα των εφτά βάσανων σελαγισμέ μου υγρέ Εφτά ρομφαίες πέρασαν το πρίσμα των χρωμάτων Οι ωραίες μέρες έχουνε πικρό το χάραμά των Η μελανόστικτη ίριδα στα μαύρα είναι πιο μπλε
Τα πονεμένα μάτια σου ρήγμα διπλό ανοιγμένο Απ’ όπου μεταγίνεται το θαύμα σαν μεμιάς Οι Μάγοι οι τρεις αντίκρισαν με χτύπο της καρδιάς Το φόρεμα της Παναγιάς στη φάτνη κρεμασμένο
Λόγια στου Μάη τη μουσική και στον πολύ καημό Θα ’φτανε κι ένα μοναχό στόμα να δώσει πλέρια Μονάχα ένα άπειρο στενό και θα ’πρεπαν στ’ αστέρια Τα μάτια σου με των Διδύμων τον αστερισμό
Ούτε παιδί που εκστατικό θαυμάζει ωραίες εικόνες Δε στήνει μάτια σαν κι εσέ μεγάλα φωτερά Δεν ξέρω αν λες και ψέματα σα γίνονται γλαρά Άγριες θαρρείς απ’ τη βροχή κι ανοίγονται ανεμώνες
Να κρύβονται άραγε αστραπές μες στη λεβάντα αυτή Που εντόμων μέσα της σφοδρός ερωτισμός ανάφτει Στων διαττόντων πιάστηκα το δίχτυ σαν το ναύτη Μεσαύγουστο από κύματα πόχει άξαφνα αρπαχτεί
Τράβηξα αυτό το ράδιο από ουρανίτη ουσία Τα δάχτυλά μου καίγοντας σ’ απρόσιτη φωτιά Κοντά μου είσαι παράδεισε κι ωστόσο είσαι μακριά Περού μου είναι τα μάτια σου Γολκόνδη μου κι Ινδία
Κι ήρθε ένα βράδυ που το σύμπαν έγινε κομμάτια Σε βράχους που τους κόρωσαν οι ναυαγοί μα εγώ Πάνω απ’ τη θάλασσα έβλεπα ζευγάρι λαμπερό Τα μάτια της Έλσας τα μάτια της Έλσας τα μάτια"
[Χρ.Λιοντάκης: "Ανθολογία Γαλλικής Ποίησης-Από τον Μπωντλαίρ ως τις μέρες μας", εκδ. Καστανιώτης, Μτφ: Αλ. Μπάρας]
Το έντονου λυρισμού και ευαισθησίας ποίημα, υπέροχα θα μελοποιήσει ο Λεό Φερέ:
Με έμπνευση το ποίημα "Ελσα" του Αραγκόν ο γάλλος ζωγράφος Jean Mirre, φιλοτέχνησε την ελαιογραφία του: "Aragon et Elsa", που βλέπετε παραπάνω. O ζωγράφος, που αγαπά βαθιά την ποίηση, νεότερος θέλησε -όπως ο ίδιος ομολογεί- να γίνει ποιητής, οπότε σπούδασε Γλώσσα και Λογοτεχνία. Σύντομα, όμως ανακάλυψε ότι η πραγματική του κλίση ήταν να δημιουργεί ποίηση μέσω της εικαστικής τέχνης.
Το ζευγάρι, Λουί και Έλσα, γνωρίστηκε στις 5 Νοέμβρη του 1928, την επομένη μέρα από τη συνάντηση του Αραγκόν με τον Μαγιακόφσκι. Η πρώτη γνωριμία του με το ρώσο ποιητή έγινε σ' ένα μπαράκι στο Μονπαρνάς...Ο Μαγιακόφσκι σχετιζόταν με τη Λίλια, αδερφή της 'Ελσας, που τότε είχε ακόμη το αρχικό ρώσικο όνομά της, Έλλα. Στο ίδιο μπαρ του Μονπαρνάς, θα κεραυνοβοληθεί από τα καταγάλανα μάτια της μελλοντικής και αιώνιας μούσας του, της παντοτινής συντρόφισσάς του. Κι αργότερα θα περιγράψει στις ποιητικές αράδες του αυτή τους τη συνάντηση...:
"Με βρήκες μες στη νύχτα σα λόγο ανεπανόρθωτο
σαν τον αλήτη που'χει ξαπλώσει σε στάβλο για να κοιμηθεί
σα σκυλί που φορά περιλαίμιο με ξένα αρχικά
σαν άνθρωπο του άλλοτε, γιομάτο μανία και θόρυβο
[...]
Γεννήθηκα στ'αλήθεια απο τα χείλη σου
η ζωή μου αρχίζει με σένα..."
Και στο ποίημά του: "Άσμα στην Έλσα" που θα δημοσιευτεί το 1942 θα αναφέρει:
"Σ'αγγίζω και βλέπω το κορμί σου
κι αναπνέεις,
πέρασαν πια οι μέρες που ζούσαμε
χώρια
εισ'εσύ, πας, 'έρχεσαι κι είμαι το
βασίλειό σου
Για το καλύτερο και για το
χειρότερο"
(τα παραπάνω αποσπάσματα ποιημάτων είναι από το περιοδικό "Διαβάζω", Τεύχος 168)
Το πιάνο της Έλσας στο σαλόνι του σπιτιού τους (φωτο από: sortir-yvelines)
Η Έλσα τού εμφυσά πίστη για τη ζωή...τον κάνει ν' ανθίζει! Μαζί της βιώνει σε άλλο επίπεδο τον έρωτα! Η Έλσα είναι η χαρά και η αρμονία του, η πατρίδα και η τάξη του, ο χρόνος του όλος που τής αφιερώνεται! Από τη μέρα της γνωριμίας τους θα' ναι για πάντα μαζί. Δημιουργούσαν, αγωνίζονταν μαζί, ταλαιπωρίες διάφορες και φτώχια μαζί τα αντιμετώπιζαν... Αχώριστοι σύντροφοι, πάντα πιασμένοι χέρι-χέρι, με τις ανάσες και τις καρδιές τους συγχρονισμένες στον ίδιο χτύπο και ρυθμό...
Αγαπούσαν τη φύση, το άρωμα των αγριολούλουδων, και κείνη που ήξερε πιάνο και η καθηγήτρια μουσικής μητέρα της τήν είχε μυήσει στην κλασική μουσική, έπαιζε συχνά στο πιάνο του σπιτιού τους στο Saint-Arnoult-en-Yvelines κι έμαθε τον Λουί ν' απολαμβάνει τον Μπαχ, έναν συνθέτη που τα έργα του φέρνουν τον ακροατή πιο κοντά στη λύτρωση, χαρίζοντάς του πνευματική ευφορία και αγαλλίαση ψυχής ...
«Η μουσική δεν βγαίνει μόνο απ' το λαιμό. Υπάρχει μουσική του νου, των αισθήσεων και της καρδιάς. Αν δεν υπήρχε η μουσική και το γέλιο μέσα μου, θα πέθαινα από συντριπτικό πλάκωμα στην ψυχή μου"
(Μαχάτμα Γκάντι)
Πολιτικός, επαναστάτης ακτιβιστής...
Ο Μαχάτμα Γκάντι(Μεγάλη Ψυχή), παγκόσμιο σύμβολο και ορόσημο της φιλοσοφικής διανόησης του 20ου αιώνα υπήρξε ένας πνευματικός ηγέτης, ο εμπνευστής της αντίστασης χωρίς χρήση βίας. Συγχρόνως υπήρξε λάτρης της μουσικής με μια ιδιαίτερη φιλοσοφία για την τέχνη της. Θεωρούσε την μουσική ιερή και τόσο ισχυρή ώστε έχει την ικανότητα να μεταβάλλει και να ελέγχει τα συναισθήματα...
O Φίλιπ Γκλας στην τριλογία του με έμπνευση προσωπικότητες που άλλαξαν τον κόσμο, κινείται γύρω από τον Ακενατών, τον Αϊνστάιν και τον Γκάντι.
Δεύτερο μέρος της τριλογίας με τίτλο «Satyagraha», αφιερώνεται στο μεγάλο ινδό ηγέτη και παρουσιάζει τις εμπειρίες του στη Ν. Αφρική, όπου συνάντησε τις αδικίες εις βάρος των εγχρώμων, παίρνοντας την απόφαση να διαμαρτύρεται για αυτές δημόσια...
Η αντίδρασή του στις αδικίες της ανθρωπότητας ήταν η «Σατγιαγκράχα: Όχι επίθεση, όχι υποχώρηση».
Χωρίς να κάνει ποτέ κακό στους αντιπάλους του, υποστήριζε ασταμάτητα τις θέσεις του που αντιπροσώπευαν τους φτωχούς και εξαθλιωμένους.
Ο τίτλος είναι σανσκριτική λέξη που σημαίνει «δύναμη αλήθειας» και επικεντρώνεται στη θεωρία του Γκάντι για την παθητική αντίσταση ενάντια στην αδικία.
Η όπερα έχει ημι-αφηγηματική μορφή και κυριαρχούν τρεις ιστορικές προσωπικότητες, τα πνεύματα των οποίων ενσαρκώνονται στη σκηνή:
ο ινδός ποιητής Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ, που υπήρξε στενός φίλος του Μαχάτμα Γκάντι, ο Ρώσος συγγραφέας Λέων Τολστόι, με τον οποίο όπως γνωρίζουμε συχνά αντάλλασσε πνευματική και ηθική σοφία μέσω των επιστολών τους, κι ο Αμερικανός ηγέτης πολιτικών δικαιωμάτων Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο οποίος εμπνεύστηκε από τη μη βίαιη πολιτική του δράση.
Εχω επιλέξει να ακούσουμε το «Άσμα του σούρουπου», από την τρίτη πράξη, όπου ο Γκάντι προσεύχεται ενώ το πνεύμα του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ βρίσκεται πάνω στο βάθρο με γυρισμένη την πλάτη στο κοινό…
Είναι η εποχή που οι ΗΠΑ συγκλονίζονται, από βίαιες, αιματηρές φυλετικές συγκρούσεις …
Συνεχείς οι εκδηλώσεις του αντιρατσιστικού κινήματος με αποκορύφωμα τη μνημειώδη διαδήλωση του '63 με κεντρικό ομιλητή τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ…
Ο Γκάντι προσεύχεται κι ο μαύρος ηγέτης με παντομιμικές κινήσεις εκφωνεί την ιστορική ομιλία του: «Έχω ένα όνειρο…»…
«Κάθε φορά που η δικαιοσύνη μαραίνεται και το κακό κυβερνά τη γη, τότε εγώ δημιουργώ τον εαυτό μου στη γη... για την προστασία του αγαθού και του ωραίου και για να στηθεί στο κάθισμά της πάλι η αρετή…Κάθε φορά που οι αξίες και τα ιδανικά απαξιώνονται, που το ήθος αλλοτριώνεται, τότε δίνω τον εαυτό μου! Ενσαρκώνομαι, παίρνω την υλική μου φύση, για την προστασία του καλού και τον εξοστρακισμό των δαιμόνων... Για χάρη της δικαιοσύνης, για χάρη της αρετής…»
Aπλή, ανεπιτήδευτη η μελωδική γραμμή, αντικατοπτρίζει τη λαχτάρα για ελευθερία, αρμονία και ειρήνη της ψυχής… Οι ήχοι απ'τους αυλούς του οργάνου διεισδύουν και φορτίζουν με ηλεκτρισμό την ατμόσφαιρα μ'ένα συνεχές και παρατεταμένο επαναλαμβανόμενο μοτίβο ... Έπεται η αιθέρια φωνή να σε μεταφέρει σε αγαλλιαστική νιρβάνα...όχι από εξάντληση ή μελαγχολία, αλλά από αναλλοίωτη, διαυγή, απόλυτη ευδαιμονία της ψυχής. Moυσική, κείμενο, δραματουργία, ιδανικά συναπαντήματα τέχνης και πνευματικότητας, αποπλανούν, συγκλονίζουν, οδηγούν σε στοχασμό...
Η μακροσκελής, τριών ωρών όπερα «Satyagraha» εκφράζει την ανθρωπότητα στο σύνολό της μέσα από τα εσωτερικά χαρακτηριστικά της. Τόσο η μουσική όσο και η δραματουργία προσδίδουν το συλλογικό ανθρώπινο στοιχείο που είναι απαραίτητο για την πραγματοποίηση της μη βίαιης πολιτικής ανυπακοής του Γκάντι.
Ο Γκλας καταφέρνει με την πλοκή, το λιμπρέτο, (που βασίζεται στα ιερά κείμενα του ινδουισμού, το Μπαγκαβάτ Γκίτα και το ινδικό έπος «Μαχαμπχαράτα», και ερμηνεύεται στα σανσκριτικά) και τη μινιμαλιστική μουσική του να φέρει έναν οικουμενισμό στην όπερα, αντάξια του μεγάλου ινδού άνδρα, που γεννήθηκε σαν σήμερα 2 Οκτώβρη 1869 στην Καλκούτα.
Philip Glass: «Satyagraha» . Στο ρόλο του Γκάντι ο τενόρος Ρίτσαρντ Κρόφτ:
Ο Μαχάτμα Γκάντι με τη στάση ζωής του δίδαξε αρετές, δίδαξε αξίες... Ανθρωπιά, ισότητα, πίστη στα υψηλά ιδανικά, δικαιοσύνη, καλοσύνη, ταπεινότητα! Ελευθερωτής, ειρηνιστής, στοχαστής και επαναστάτης έδειξε με τις διδαχές και τις αντιλήψεις του τη σωστή κατεύθυνση. Στην εσωτερική, προσωπική μας "αλλαγή" βρίσκεται το μυστικό! Ας προσπαθήσουμε να γίνουμε και μεις "Μαχάτμα", που στα σανσκριτικά σημαίνει μεγαλόψυχος! Κι αν κάποιες φορές βρίσκουμε εμπόδια και ψηλούς τοίχους σ'αυτή μας την προσπάθεια, να θυμόμαστε τη σοφή ρήση του δασκάλου : "Πρώτα σε αγνοούν, μετά σε κοροϊδεύουν, μετά σε πολεμούν, μετά τους νικάς!".
Ο Μαχάτμα Γκάντι γεννήθηκε σαν σήμερα 2 Οκτώβρη 1869 και έδωσε την αφορμή για τη σημερινή, μουσική μου πρόταση...
Ποιος να το πιστέψει; Μπορεί το κοινό να παραληρούσε εκστασιασμένο κάθε φορά που εμφανιζόταν, όμως...ήταν αρκετές οι φορές που κυνηγώντας την τελειότητα ένοιωθε αβέβαιος για την επιδοσή του και δίσταζε την τελευταία στιγμή να εμφανιστεί στη σκηνή, ακυρώνοντας τα ρεσιτάλ του ή τον οδηγούσαν με βία στη σκηνή!
Μιλώ για τον κορυφαίο ρωσοαμερικανό πιανίστα Βλάντιμιρ Χόροβιτς, φίλοι μου, που σαν σήμερα 1η Οκτωβρίου 1903, γεννήθηκε.
To ταλέντο του στη μουσική και η δεξιοτεχνία του στο πιάνο εντοπίστηκαν πολύ νωρίς από τη μητέρα του, επίσης πιανίστα.
Ο νεαρός Βολόντγια, όπως τον φώναζαν χαϊδευτικά καθόταν για ώρες εκστασιασμένος από τον ήχο του πιάνου. Κι όταν εκείνος έπαιρνε τη θέση στο κάθισμα "τα μικροσκοπικά χεράκια του φαίνεται πως ήταν έτσι κατασκευασμένα που χωρίς προσπάθεια μπορούσε να εκτελεί απομακρυσμένες συγχορδίες και αρπίσματα με μοναδική ευκολία".
Οι αναλυτές έχουν γράψει πως "το μεγαλύτερο χάρισμά του ήταν η έμφυτη και έντονη μουσικότητά του, η ικανότητά του να απορροφάται και να ταυτίζεται με τα συναισθήματα που τού γεννά η μουσική".
Μια ανάμνηση από την παιδική του ηλικία σε σχέση με το πιάνο έχει αναφερθεί από ξάδερφο του Χόροβιτς που τον θυμόταν να κάθεται με τα πόδια του μόλις να φτάνουν τα πεντάλ του οργάνου και κείνον με όλη του τη σοβαρότητα να εξηγεί καθώς έπαιζε: "Σ'αυτό το σημείο μπορείτε να δείτε τον ήλιο που λάμπει και τα πουλιά που κελαηδούν. (ο Βλάντιμιρ έπαζε απαλά και με τρυφερότητα). Αναπάντεχα, όταν ο μικρός ταραζόταν και φώναζε: "Μπουμ, μπουμ! Ακούτε τις βροντές; Είναι η καταιγίδα που πλησιάζει!"
Ο ρώσος Χόροβιτς άρχισε να δίνει συναυλίες από την ηλικία των έξι, που αντί χρημάτων λέγεται πως εκείνα τα δύσκολα χρόνια του εμφυλίου έπαιρνε γι' αμοιβή ψωμί με βούτυρο και σοκολάτα... Πέρασε τα σύνορα της Σοβιετικής Ένωσης κρυφά το 1925 με τα χρήματα για τα πρώτα έξοδα κρυμμένα στις σόλες των παπουτσιών του. Η γνωριμία του με τον Αρτούρο Τοσκανίνι έμελλε να σημαδέψει τη ζωή του με κορυφαίες συνεργασίες μαζί του δισκογραφικά και επί σκηνής, αλλά και με μια συγγένεια, αφού ο Χόροβιτς παντρεύτηκε την κόρη του μεγάλου μαέστρου, Βάντα Τοσκανίνι. Υπήρξε ένας γίγαντας με μαγικά χέρια και την αισθαντική του ερμηνεία να διαπερνά την ανθρώπινη ψυχή και με την άψογη τεχνική του κατάρτιση να καθηλώνει τους πάντες!
Οι εκτελέσεις του ήταν πλούσιες σε φαντασία, χρώμα και πάθος. Εκτελούσε "ορχηστρικά", όπως χαρακτηριστικά έχει ειπωθεί. Μέχρι και τον "δύσκολο" Γκλεν Γκουλντ είχε πείσει, ωθώντας τον σε κάποια από τις κριτικές του -παρότι δεν τού έτρεφε και τόση συμπάθεια- να γράψει:
"Οταν παίζει πιάνο, σκέφτεται ορχηστρικά κι αυτό είναι εξαιρετικής σημασίας.Η τεχνική δεν σχετίζεται με το γρήγορο ή το δυνατό παίξιμο. Δεν πιστεύω ότι οι παράμετροι αφορούν την ένταση ή την ταχύτητα. Το αντίθετο μάλιστα. Αφορούν το βαθμό στον οποίο μπορεί κανείς να κινηθεί μέσα σε στενά όρια διατηρώντας το μέγιστο δυνατό έλεγχο. Και ο Χόροβιτς το κατάφερε".
Τον ακούμε στο Αντάτζιο Σοστενούτο της Σονάτας "Υπό το Σεληνόφως" του Μπετόβεν.
Μια Σονάτα αφιερωμένη σε μια νεαρή μαθήτριά του συνθέτη, τη Giullietta Guissiardi, που μουσικά ρέει "σχεδόν σαν φαντασία", όπως επιθυμεί κατά δήλωσή του ο συνθέτης:Quasi una fantasia... Από τις πιο δημοφιλείς και αγαπημένες σονάτες του Χόροβιτς, που γέννησε ο έρωτας του Μπετόβεν για τη μικρή του μαθήτρια. Το "Adagio Sostenuto", ένα μουσικό ποίημα, που ο μαθητής του Μπετόβεν, Carl Czerny χαρακτήρισε "μια νυχτερινή σκηνή, που απ’το βάθος ακούγεται μια φωνή σπαρακτική", είναι το γνωστότερο μέρος της κι ίσως αυτό που χαρακτηρίζει εντονότερα και το ερωτικό ύφος της.
Πλατιές συγχορδίες στ'αριστερό χέρι ακούγονται σα θρηνητική ηχώ...σα βαθύς αναστεναγμός..., ενώ το δεξί αιωρείται πάνω σε ανάλαφρα τρίηχα...σε μια μαγική εκτέλεση από τον Χόροβιτς... Μάγος των πλήκτρων, στις προσταγές των δακτύλων του τ' ασπρόμαυρα κόκκαλα μετατρέπονται σε καταρράκτη χρωμάτων! Έχει μαζί τους μια σχέση μυστηριώδη...τρυφερή και σαρκική συγχρόνως! Και μεις ακροατές όλοι τυχεροί, που μπορούμε να απολαμβάνουμε τέτοιες θεϊκές ερμηνείες, να ονειρευόμαστε, να αισιοδοξούμε και να ελπίζουμε...Ερμηνείες...μουσικές...πουλιά ταξιδιάρικα που στα φτερά τους πετάμε κι ανεβαίνουμε στους ουρανούς!
L. van Beethoven – "Moonlight Sonata"Μov. I - Adagio sostenuto / Vladimir Horowitz:
.jpg)
