"Ave Maria στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου"

 

Βερονέζε: "Η ναυμαχία της Ναυπάκτου"

"…ήταν η πιο μεγαλόπρεπη στιγμή που γνώρισαν οι περασμένοι 

ή τούτοι οι σημερινοί καιροί, ή που θα δούνε οι μελλούμενοι…" 

(Μιγκέλ ντε Θερβάντες) 

Ο ισπανός συγγραφέας αναφέρεται στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου στην οποία  συμμετείχε και έχασε το αριστερό χέρι του..
Έλαβε χώρα στις 7 Οκτωβρίου 1571, και θεωρείται ιστορικής σημασίας.
Αντίπαλοι ήταν τα χριστιανικά κράτη της Δύσης και η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Έληξε  με θριαμβευτική επικράτηση των Δυτικών.

"Όταν απαντηθήκανε οι δυο χοντρές αρμάδες,
βροντοκοπούν οι κανονιές γίνεται η μέρα νύχτα
ποδάρια χέρια και κορμιά γιομίζουν τα καράβια

πλώρη με πλώρη σμίγουνε, κατάρτι με κατάρτι

λαμποκοπάνε τα λαμιά , βροντάνε τα τρομπόνια 

ποδάρια χέρια και κορμιά γιομίζουν τα καράβια..."

Έτσι περιγράφεται στο γνωστό δημοτικό τραγούδι η -κομβική για την Ιστορία- Ναυμαχία της Ναυπάκτου.

Ο θρύλος θέλει την παραμονή της μεγάλης ναυμαχίας ο Πάπας να  διέταξε μοναχούς  και λαό να προσευχηθούν στην "Παναγία με το ροζάριο" να δώσει τη νίκη.
Στη Ναύπακτο, η προσευχή έγινε στην Παναγία τη Ναυπακτιώτισσα που μετά τη νίκη ονομάστηκε "Παναγία του Ροδαρίου" και η γιορτή της καθιερώθηκε την 7 Οκτωβρίου, ημερομηνία της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου.
Στους Δυτικούς ολόκληρο το μήνα Οκτώβριο ψάλλεται με το ροζάριο ο λατινικός ύμνος:
"Ave Maria".

"Ave Maria Gratia plena

Ave, ave Dominus

Tecum

Benedicta tu in mulieribus

Et benedictus fructus ventris tuae

Ventris tuae, Jesus

Ave Maria..."

"Χαίρε Μαρία

Παρθένα επουράνια

Κεχαριτωμένη και ευσεβή Μητέρα

που δέχεσαι πάντων τις εγκάρδιες προσευχές

μην αρνείσαι

σ’ αυτόν τον χαμένο εμένα την αγάπη

την λύτρωση στον πόνο του!

Χαμένη η ψυχή μου γυρνάει σε Σένα

και γεμάτη ελπίδας πέφτει στα πόδια Σου

Σε επικαλείται και προσμένει την αληθινή ειρήνη

που μόνο Εσύ μπορείς να δώσεις

Χαίρε Μαρία!"

Στην Gallerie dell'Accademia της Βενετίας εκτίθεται το εικαστικό αριστούργημα του Πάολο Βερονέζε: "Η Νίκη στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου με την επέμβαση της Παναγίας του Ροδαρίου".

O ζωγράφος χωρίζει τον πίνακα σε δυο μέρη.
Στο κάτω μέρος απεικονίζει το στόλο των αντιμαχομένων, Χριστιανών και Οθωμανών.
Στο πάνω και ανάμεσα σε νέφη τους Αγίους Ρόκκο, Μάρκο, Πέτρο και Ιουστίνο να παρακαλούν την Παναγία να βοηθήσει τις χριστιανικές δυνάμεις, ενώ μια ομάδα Αγγέλων ψάλλουν το "Αβε Μαρία"...
Η Παναγία συγκατατίθεται κι έτσι ο Άγγελος με τον πορφυρό χιτώνα εκσφενδονίζει βέλη με φλόγες προς τα τουρκικά πλοία.


Από τις μουσικές μελοποιήσεις του Ύμνου προς την Θεοτόκο διακρίνονται και επιλέγω εκείνες των:
Κερουμπίνι , Ντονιτσέτι, Γκουνώ και Βέρντι.

Για να προλάβω ορισμένους που θα σκεφτούν την υπέροχη σύνθεση του Σούμπερτ να θυμίσουμε πως  το κείμενο στη Σουμπερτική σύνθεση βασίζεται στο ποίημα του Γουόλτερ Σκωτ: "Η κυρά της λίμνης". Oι πρώτες λέξεις(Χαίρε Μαρία), έδωσαν την ιδέα να προσαρμοστεί αργότερα όλο το λατινικό κείμενο πάνω στη μελωδία του.
Ετσι,  λανθασμένα αναφέρεται ως "Άβε Μαρία" του Σούμπερτ.

1. Cherubini:

μελοποιεί τον ύμνο με δραματικότητα και εκκλησιαστική σοβαρότητα. Η σύνθεση φέρει τα χαρακτηριστικά της εκκλησιαστικής πολυφωνίας με εμφανείς επιρροές από το αυστηρό ύφος της σχολής Παλεστρίνα, αλλά μέσα από το πρίσμα της προκλασικής αρμονίας.Το έργο συχνά ερμηνεύεται σε καθολικές λειτουργίες.

2. Donizetti:

Η εκδοχή του διακρίνεται για τη μελωδική τρυφερότητα, ευαισθησία κιι έντονο λυρισμό. Η εκδοχή του δεν ανήκει στο αυστηρά εκκλησιαστικό ρεπερτόριο. Αντίθετα, φέρει τη φραστική και μελωδική πλαστικότητα της όπερας, με εύκολα αναγνωρίσιμα μοτίβα, φωνητική εκφραστικότητα και έναν αέρα σχεδόν ερωτικό, όχι με την έννοια του κοσμικού, αλλά με το πάθος της πνευματικής αγάπης και ικεσίας προς την Παναγία.

3. Gounod:

συνδύασε τον λατινικό ύμνο με το Πρώτο Πρελούδιο του Μπαχ σε μια εκδοχή από τις πιο διάσημες παγκοσμίως. Η σύνθεση αποτελεί υπόδειγμα σύνθεσης πάνω σε προϋπάρχουσα αρμονία (καθώς το πρελούδιο του Μπαχ παραμένει σχεδόν ανέπαφο) και δημιουργεί έναν διάλογο ανάμεσα στον κλασικό μπαρόκ κόσμο του Μπαχ και τον ρομαντικό μελωδισμό του Γκουνώ. Η ενορχήστρωση, είτε για πιάνο, είτε για έγχορδα και φωνή, είναι διακριτική, αφήνοντας χώρο στη φυσική εκφραστικότητα της φωνής, που λειτουργεί σαν ευλαβικό ψίθυρο ή γλυκιά ικεσία.

4. Verdi:

Ο συνθετης συμπεριέλαβε το "Ave Maria" στην όπερά του Otello, δίνοντας του ένα βαθύ, σχεδόν δραματουργικό χαρακτήρα. Στην 4η Πράξη, λίγο πριν τον θάνατό της, η Δυσδαιμόνα ψάλλει μια προσευχή προς την Παναγία, γνωστή ως "Ave Maria" της Δυσδαιμόνας.

Αν και δεν πρόκειται για αυτούσια μελοποίηση του παραδοσιακού λατινικού ύμνου, η σκηνή δανείζεται τον τίτλο και το πνεύμα του.
Η μελωδία του Βέρντι είναι σπαρακτική, σχεδόν προφητική, γεμάτη φόβο, πίστη και αποδοχή του αναπόφευκτου. Η ορχηστρική συνοδεία είναι ελάχιστη, σχεδόν ανεπαίσθητη, για να αναδειχθεί η φωνή της ηρωίδας που, μόνη, μέσα στη νύχτα, καταθέτει την ψυχή της στην Παναγία λίγο πριν το τέλος. Η μουσική αυτή σκηνή αποπνέει μια δραματουργική ιερότητα και έχει συγκινήσει γενιές ακροατών και θεατών.

Σήμερα, αιώνες μετά, η Ναυμαχία της Ναυπάκτου δεν είναι μονάχα ένα πολεμικό γεγονός. Είναι μια στιγμή όπου η Ιστορία, η Πίστη και η Τέχνη -μουσική, ποίηση και ζωγραφική- σμίγουν για να θυμίζουν τον αγώνα του ανθρώπου για ελευθερία, ενότητα και ελπίδα.