«Έρωτας, η ελκτική του δύναμη στο μύθο – 6: ΛΗΔΑ και ΚΥΚΝΟΣ»

 

Οι πρόγονοί μας -ως γνωστόν- προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να ερμηνεύσουν όσα ανεξήγητα και ακατανόητα συνέβαιναν γύρω τους...Από φυσικά φαινόμενα ως τις ανθρώπινες ιδιότητες και αδυναμίες. Ανάμεσά τους και η αόρατη, κινητήρια δύναμη του έρωτα. Δύναμη που ασκεί τεράστια επιρροή πάνω σε όσους τον βιώνουν κι αποτελεί για κείνους, τουλαχιστον για όσο διάστημα υφίσταται, το βαθύτερο νόημα της ζωής. 

Σε αυτή τη σειρά αναρτήσεων κάθε Παρασκευή βράδυ θα αναφερόμαστε συνοπτικά σε δημοφιλή ζευγάρια της μυθολογίας, που ερωτεύτηκαν σφοδρά και σε κάποιες περιπτώσεις καταστροφικά, καθώς η δύναμη του έρωτά τους τέθηκε εκτός ελέγχου. 

Απόψε, ο μύθος της μεταμόρφωσης  σε κύκνο του Δία λόγω του έρωτά του για τη Λήδα.

"Λήδα και Κύκνος", Il Sodoma,
Γκαλερία Μποργκέζε

Η Λήδα ήταν μυθική βασίλισσα της Σπάρτης, σύζυγος του Τυνδάρεω. Λόγω της απερίγραπτης ομορφιάς της, πολλές είναι οι χώρες που διεκδίκησαν την καταγωγή της…

Το απαράμιλλο κάλλος της δεν μπόρεσε να αντισταθεί ούτε ο πατέρας των θεών, γνωστός για την αδυναμία του στο ωραίο φύλο.Την είδε στις όχθες του ποταμού Ευρώτα και αισθάνθηκε γι' αυτήν ακατανίκητο πόθο!

Για να την προσεγγίσει λοιπόν ο γυναικοφιλής Δίας ζήτησε τη βοήθεια της θεάς Αφροδίτης, η οποία μεταμόρφωσε εκείνον σε κύκνο και τον εαυτό της σε αετό που άρχισε να τον καταδιώκει. Βλέποντάς τους, η Λήδα θέλησε να προστατεύσει τον κύκνο και, για να τον σώσει, τον πήρε στην τρυφερή αγκαλιά της. 

Λίγο αργότερα η Λήδα γέννησε, όπως λέει ο μύθος, δύο αυγά, δυο ζεύγη διδύμων: Κάστωρ, Πολυδεύκης, Ελένη και Κλυταιμνήστρα....

"Λήδα και Κύκνος", Cesare da Sesto
Wilton House

Η ένωση του κύκνου με τη Λήδα συμβολίζει την ένωση του υλικού με τον πνευματικό κόσμο. Ο Κύκνος στην αρχαιότητα παραλληλιζόταν με  τον ήλιο, το φως και την αγνότητα.
Είναι επίσης το πλάσμα που ενώνει τρία στοιχεία: το νερό, τη γη και τον αέρα, δηλαδή τα εγκόσμια με τα αιθέρια.
Ήταν η προσωποποίηση της αρμονίας και της εσωτερικής γαλήνης… Είναι η χαρακτηριστική κίνηση του κύκνου, που τον καθιέρωσε ως έμβλημα αγάπης και έρωτα, που όταν πλησιάζει το ταίρι του λυγίζει τον μακρύ του λαιμό, κάνοντας κάποιους να υπστηριζουν πως το σύμβολο της καρδιάς προέρχεται από αυτό το σχήμα. Καθόλου δύσκολο, λοιπόν, να κερδίσει μια θέση στον συμβολισμό της αγάπης.

Ο Ζευς-Κύκνος-Νούς και η Λήδα-Λήθη αποτελούν τις δύο πρωταρχικές συμπαντικές δυνάμεις. Ο Δίας-Νους και το σκότος, το χάος, θα γεννήσουν  το κοσμικό ωόν, το αυγό απο την έκρηξη-σπάσιμο του οποίου θα γεννηθούν οι Διόσκουροι και η Ελένη, ο κόσμος και το φώς της ζωής.

"Λήδα και Κύκνος", 
Francesco Melzi

Ο μύθος αυτός έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη ζωγραφική δημιουργία του Λεονάρντο ντα Βίντσι, αφού για μεγάλα χρονικά διαστήματα επανήρχετο στο θέμα αυτό συμπληρώνοντας και τροποποιώντας την αρχική σύλληψή του.

Το έργο του ντα Βίντσι είναι χαμένο, όμως επηρέασε αρκετούς μεταγενέστερους καλλιτέχνες που εξαιρετικά αποτύπωσαν το μύθο, όπως οι δημιουργίες των  Cesare da Sesto, Il Sodoma ή του Francesco Melzi.

Η Λήδα απεικονίζεται μέσα σε εκτυφλωτική γυμνότητα και ο Κύκνος-Δίας καταφεύγει στην αγκαλιά της.
Ως φόντο ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί στοιχεία της φύσης με οργιώδη βλάστηση, δάση, τοπία, βουκολικές σκηνές…, ενώ στο κάτω μέρος των εικαστικών έργων σχεδιάζονται δυο αυγά με σπασμένο κέλυφος-αναφορά στη γέννηση των διδύμων.
Οι μορφές τους θυμίζουν τις μορφές των ερωτιδέων της Αναγέννησης.

Ο μύθος δίνει σπουδαία έμπνευση  για το ομότιτλο ποίημά του στον βρετανό Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς:

"Λήδα και Κύκνος"

Ξάφνου ρίπη: φτερά τρανά φτεροκοπούν ακόμη

"Λήδα και Κύκνος", ψηφιδωτό
Μουσείο Λευκωσίας

πάν’ από κόρη ανήμπορη, τους μηρούς της χαϊδεύουν;Και πώς μπορεί το σώμα της, σαν άσπρες ορμές τ’ ωθήσουν,ν’ αδιαφορήσει στους παλμούς που την καρδιά του δέρνουν;

Λιγνά χέρια τρεμάμενα πως τάχα ν’ απωθήσουντο μεγαλείο το φτερωτό απ’ τους μηρούς που λύνουν;Και πώς μπορεί το σώμα της, σαν άσπρες ορμές τ’ ωθήσουν,ν’ αδιαφορήσει στους παλμούς που την καρδιά του δέρνουν;

Ένας των λαγονιών σπασμός δημιουργεί εκειπέρασπασμένο τείχος, πυρκαγιά τρανής στέγνης και πύργου,τον Αγαμέμνονα νεκρό.Τόσο γερά πιασμένη,κι υποταγμένη απόλυτα στ’ άγριο αίμα του αέρα,τη γνώση και τη δύναμη απόχτησε του κύκνουπροτού τ’ αδιάφορο ραμφί την είχε αφημένη;"

(μτφ: Μ.Β. Ραΐζης, poihtikhalitheia)

Ενώ ο ποιητής μας Κωστής Παλαμάς γράφει:

Ο Κύκνος προς τη ΛήδαΦτάνει εγώ με τα φρύδια μου να γνέψω,

"Λήδα και Κύκνος", Πωλ Σεζάν

σειένται ουρανός και γη και καταχθόνια.Σ’ αγαπώ, με του Κύκνου ήρθα τη φύσητην απολλώνεια.Την ομορφιά σου για να ραψωδήσουντης χρυσής Ερατώς δε φτάνουν οι ύμνοι·του ζουμπουλένιου σου ύπνου εγώ ειμαι τ’ άσπροτ’ όνειρο, λίμνη!

Από τα φέγγη τ’ άσβηστα του Ολύμπουκατέβηκα, χαρά στα ριζικά σου,τον ύμνο τον υπέρτατο να ψάλωστην αγκαλιά σου.Τα μάτια μου κι ας τα φωτοβολήσουντης σάρκας σου τα πύρινα τα χιόνια,το πρόσωπο, τα στήθη σου, τα πόδια,τα θεία λαγγόνια.[…]

Καρπούς του γάμου της ισόθεης Λήδαςμε τον κύκνο θεό τα ωραία σου χέριατα παιδιά θα κρατήσουν που θα λάμψουν,του απείρου αστέρια.[…]μέσα στα φέγγη τ’ άσβηστα του Ολύμπου,σπάρασμα μιας στιγμής, το σπάρασμά σου.Πιο μουσικό από τον ψαλμό του κύκνου 

(από: greek-language)

ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΕΜΠΝΕΥΣΕΙΣ:

1. Από το περίφημο εικαστικό του Λεονάρντο ντα Βίντσι "Léda et l'oiseau" είναι εμπνευσμένο το πέμπτο μέρος της σουΐτας "Le Bal de Béatrice d'Este" του Βενεζουελανικής καταγωγής, Γάλλου συνθέτη, Ρεϋνάλντο Αν, γι' αυτό είναι γνωστό επίσης με τον υπότιτλο "Intermède Léonardesque". Τα σύντομο αιθέριο μοτίβο της άρπας παραπέμπει στο φτερούγισμα του αρχοντικού κύκνου κι ακολουθείται από μια φιγούρα μουσικού αραβουργήματος από τα πνευστά, που οδηγεί στη συνέχεια σ' ένα γαλήνιο αριόζο από το σόλο φλάουτο.

Reynaldo Hahn: "Le bal de Béatrice d’Este, Mov.V: Léda et l'oiseau":

2. Το μύθο της Λήδας και του Κύκνου-Δία χορογράφησε ο Roland Petit, ο οποίος αγάπησε πολύ την εικόνα του κύκνου απ' όταν είδε την Άννα Πάβλοβα στο ρόλο.
Έτσι, δίνει μια σαγηνευτική απεικόνιση του μύθου στην αισθησιακή μπαλετική μινιατούρα πάνω στη μουσική από το δεύτερο μέρος, "Largo" του "Oboe Concerto BWV 1056" του Γ.Σ Μπαχ.

Απολαύστε!

"Leda and the Swan", Βallet - Roland Petit / J.S.Bach:

3. Από το παραπάνω ποίημα του Γέιτς για την ερωτική συνεύρεση Λήδας-Δία-Κύκνου εμπνεύστηκαν τη μουσική τους σύνθεση οι Seraphim Trio(πιάνο, βιολί, τσέλο) με vocal  και  απαγγελία.

ενώ 

4. από το ίδιο ποίημα ο ταλαντούχος βρετανός Howard Blake  συνθέτει το ομώνυμο κουαρτέτο εγχόρδων: "Leda and the Swan, Op. 249a" για το Edinburgh Quartet:

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στην Κοινότητα των The Mythologists