Βιβάλντι και Άννα Ζιρό: η πρώτη συνεργασία στα βουκολικά Τέμπη...

 

"Κάτω στη σάλα αναμονής, ο δάσκαλος συνομιλούσε μ' έναν επισκέπτη με καλοφτιαγμένη περούκα στο κεφάλι.
-Ο μαέστρο Αντόνιο Βιβάλντι, μού είπε. Ήταν ντυμένος επίσημα και κάτω απ' το ράσο του, το κολλαρισμένο πουκάμισό του ήταν κουμπωμένο μέχρι το λαιμό. Φαινόταν τυπικός και εύθραυστος συνάμα.[...]
- Mi scuzi, σινιορίνα, το ζήτημα είναι επείγον, είπε.[...]
Έσκυψα να τού φιλήσω το χέρι. Τι μπορούσε να ήταν τόσο επείγον; Τα είχα χαμένα.[...]
Η Άννα Ζιρό, η κεντρική του ερμηνεύτρια, είχε μόλις απολύσει την κομμώτριά της. Σε μερικές ώρες, θα εμφανιζόταν στο Τέατρο Σαν Μοϊζέ στο "Dorilla in Tempe".Η Ζιρό, δεν μπορούσε να τραγουδήσει χωρίς κομμώτρια στο πλευρό της. Έπρεπε να έχει την κατάλληλη βουκολική κόμμωση. Αρνιόταν να βγει στη σκηνή χωρίς αυτή. Έτσι, ο μαέστρο στράφηκε σε μένα, που είχε ακούσει για το ταλέντο μου στην κώμη...

-Θα προσπαθήσω, σεβάσμιε πατέρα, είπα..."

("Η περουκέρισσα του Βιβάλντι", Ευτ. Αραούζου, εκδ. Λιβάνη, σελ. 102-104)

Το "Dorilla in Tempe" που αναφέρεται παραπάνω είναι pastorale όπερα σε τρεις πράξεις του Αντόνιο Βιβάλντι κι η πιο αγαπημένη του συνθέτη. 

Teatro San Angelo της Βενετίας

Το ιταλικό λιμπρέτο γράφτηκε από τον Antonio Maria Lucchini, στενό συνεργάτη του Βιβάλντι, ο οποίος υπογράφει και άλλα λιμπρέτα οπερών του. 
Η pastorale όπερα έκανε πρεμιέρα στο Teatro San Angelo της Βενετίας το 1726. Στη συνέχεια ο Βιβάλντι την αναθεώρησε πολλές φορές.

Η συγκεκριμένη όπερα αποτελεί και την πρώτη συνεργασία του Βιβάλντι με τη διάσημη μέτζο σοπράνο, και σύμφωνα με κάποιους ερωμένης του συνθέτη, Άννα Ζιρό.

 
Επίσης, το βουκολικό δράμα -πλην της εκφραστικής Βιβαλντικής μουσικής με τα συχνά βιρτουόζικα μέρη της, που ανέδειξαν για μια ακόμη φορά την ιδιοφυΐα του Βιβάλντι- άφησε εποχή για τα πλούσια σκηνικά του και τις εκπληκτικές χορογραφίες των μπαλέτων του.  

Από τη διαδικασία των αναθεωρήσεων προέκυψε για το Καρναβάλι του 1734 ένα pasticcio*, όπου εκτός από Βιβαλντικές μελωδίες χρησιμοποιήθηκαν και συνθέσεις των Γιόχαν-Ἄντολφ Χάσσε, Τζεμινιάνο Τζακομέλι και Λεονάρντο Λέο.

*"παστίτσιο", δηλαδή έργο διαμορφωμένο με υλικό διαφόρων συνθετών.

Η ιστορία της αγαπημένης όπερας του Βιβάλντι διαδραματίζεται στα Τέμπη. Ο πατέρας των θεών Δίας, για να τιμωρήσει τον Απόλλωνα, που σκότωσε τους Κύκλωπες, τον έχει στείλει να υπηρετήσει ως βοσκός το βασιλιά της Θεσσαλίας Άδμητο. Εκεί, ερωτεύεται την κόρη του, Δορίλλη και προσπαθεί ως ταπεινός βοσκός να τη σαγηνεύσει και να εκφράσει στην κοπέλα τα συναισθήματα του. Όμως εκείνη  αγαπά κάποιον άλλο βοσκό, τον Εύμυλο. 
Στην ιστορία υπάρχει και η νύμφη Ευδαμία,  πλάσμα γεμάτο χάρη, ομορφιά, ερωτισμό... Ο φτερωτός θεός, έχει και κείνης την καρδιά κυριεύσει. Λατρεύει ένα θνητό, τον ίδιο βοσκό, που αγαπά κι η βασιλοπούλα Δορίλλη. Έρωτες, αντιπαλότητες, εκδικητικές πράξεις και διλήμματα πλέκονται στην ιστορία με πρόσωπα και πράγματα να μπερδεύονται ακόμη περισσότερο.
H ανοιξιάτικη βλάστηση στη Θεσσαλία διακόπτεται κι αιτία είναι το δαιμόνιο εκδικητικό θαλάσσιο τέρας. Ο Άδμητος βρίσκεται σε δίλημμα.  Οι θεοί, και προς εξευμενισμό του τέρατος, τού ζητούν να θυσιάσει τη θυγατέρα του, κάτι που τελικά δέχεται για το καλό του λαού του...
Τελευταία στιγμή η Δορίλλη σώζεται από τον μεταμφιεσμένο σε βοσκό, Απόλλωνα, που φυσικά μετά απ'αυτό την ζητά σε γάμο. Η Δορίλλη που δεν τον θέλει, δραπετεύει με τον αγαπημένο της. Το ζευγάρι όμως συλλαμβάνεται και ο νέος καταδικάζεται σε θάνατο για την πράξη του.
Ο Απόλλων συγκινείται από την αγάπη τους, αποκαλύπτει την ταυτότητά του, σώζει το νεαρό Έλμυρο και το ζευγάρι παντρεύεται με όλα να βαίνουν κατ' ευχήν, όλους να ζουν καλά και μεις καλύτερα...

 

Vivaldi: "Dorilla στο Tempe". Αρχικές σελίδες από την έκδοση του λιμπρέτου για την πρεμιέρα,
κάτι που συνηθιζόταν εκείνη την εποχή προκειμένου να παρακολουθούν ευχερέστερα οι ακροατές
την εκτύλιξη της υπόθεσης κατά την διάρκεια της παράστασης.

Το όνομα του Βιβάλντι αναφέρεται κάτω δεξιά με την προσφώνηση: 

"del celebre - του διάσημου" . 

Το όνομα της Ζιρό φαίνεται δίπλα στο ρόλο που υποδύεται: 

"Eυδαμία, νύμφη, ερωτευμένη ανεπανόρθωτα με τον Έλμυρο"

Όπως διαβάσαμε στο απόσπασμα από το βιβλίο της Αραούζου, η Άννα Ζιρό υποδύθηκε και κατέπληξε στο ρόλο, την νύμφη Ευδαμία.

Η συγγραφέας -δια στόματος της ανίδεης μουσικά νεαρής περουκέρισσας του Βιβάλντι- περιγράφει την εντύπωση που προκαλεί από την έναρξή της ακόμα, η όπερα! 

"Το θέατρο ήταν κατάμεστο.[...]Τα κεριά έσβησαν το ένα μετά το άλλο. Οι βελούδινες κουρτίνες άνοιξαν. Η ορχήστρα άρχισε να παίζει. Ένας κοντός άντρας φορώντας μια ξεσπρισμένη περούκα κρατούσε ένα τυλιγμένο χαρτί στο χέρι του και το  ανεβοκατέβαζε φουριόζικα.

- Έχε το νου σου στην εισαγωγή σε Μι μείζονα, ψιθύρισε ο Βιβάλντι. Αρχίζει με μια εναλλαγή επαναλαμβανόμενων όγδοων με ένα ζεύγος δεκάτων έκτων. Πρόσεξε τα φόρτε και τα πιάνο. Το σόλο βιολί που μιμείται το κελάηδισμα των πουλιών. Σύντομες και παρατεταμένες τρίλιες, ρυάκια που κελαρύζουν στο απαλό αεράκι. Επάλληλα βιολιά σε κυματιστά δέκατα έκτα.[...]

Η μουσική πρέπει να αιχμαλωτίζει το κοινό. Η καλή μουσική πρέπει να τα υπερβαίνει όλα.[...] Λέξεις και μουσική, μουσική και λέξεις, η αλυσίδα, ένας μαγικός κύκλος που δεν πρέπει να σπάσει[...]

Στην Πρώτη Πράξη, βοσκοί και ροδομάγουλες νύμφες άρχισαν να τραγουδούν. Θύμιζαν αφοσιωμένα πνεύματα της φύσης.

"Dell'aura al sussurrar..." σιγοτραγουδούσε μαζί τους ο μαέστρος πίσω μου. Μelodramma pastorale.

Η χορωδία, οι νύμφες, οι βοσκοί. Ο ψίθυρος της αύρας. Το μουρμουρητό των κυμάτων..."

(Η περουκέρισσα του Βιβάλντι", Ευτ. Αραούζου, εκδ. Λιβάνη, σελ. 108-110)

Η περιγραφή της συγγραφέως παραστατικότατη για τη στιγμή που η αυλαία ανοίγει και η πρώτη σκηνή ξεκινά με την είσοδο των δυο χορωδιών να εγκωμιάζουν την ομορφιά της φύσης, τη σαγηνευτική θέα στους γύρω λόφους και τα ανθοφορεμένα λιβάδια! Νύμφες και βοσκοί υμνούν δοξαστικά την Άνοιξη, που την παρομοιάζουν με το υπέρτατο συναίσθημα του έρωτα, που και κείνο αναγεννά την ανθρώπινη ύπαρξη...Στο βάθος κι ανάμεσα στους μοσχοβολιστούς αγρούς συνομιλούν αγκαλιασμένοι η βασιλοπούλα Δορίλλη με τον αγαπημένο της βοσκό, Έλμυρο.

Τα Βιβαλντικά χορωδιακά στηρίζονται στo κύριο μοτίβο  της πρώτης κίνησης από την "Primavera", κάτι που ο συνθέτης δεν κάνει πρώτη φορά.

"Dell'aura al sussurrar..."

"Με την αύρα την ψιθυριστή, 

και με το κύμα που μουρμουρίζει,

τραγουδάμε με χαρά την Άνοιξη!

Ακούστε το αηδόνι

στο νιογέννητο κλαδί,

πόση ευφορία το πλημμυρίζει

καθώς μιλάει για την αγάπη.

Να τη η νέα εποχή, 

που δίνει ζωή σε άνθη και βοτάνια, 

φέρνει λουλούδια στις καρδιές,

τον έρωτα να ερμηνεύσουν...

Η άνοιξη γίνεται μάρτυρας

των όρκων μιας αιώνιας αγάπης..."

Vivaldi: "La Dorilla in Tempe - Dell'aura al sussurrar, Coro" / Cecilia Bartoli :

Η Άννα Ζιρό, σαν αέρινο ξωτικό, θλιμμένη και συνάμα οργισμένη από την απόρριψη του Έλμυρου, εμφανίζεται στην 7η σκηνή της Πρώτης Πράξης.

Συνεχίζει στο βιβλίο της η Ευτέρπη Αραούζου:

"Τη στιγμή που η Άννα Ζιρό βγήκε στη σκηνή, ο μαέστρο σώπασε. Δεν είχε μάτια, παρά μόνο για κείνη. Ήταν ντυμένη ως Νύμφη Ευδαμία με τα μισά της μαλλιά πιασμένα ψηλά σε υποτιθέμενες ατημέλητες πλεξούδες και λεπτές μπούκλες πασπαλισμένες με χρυσόσκονη να πέφτουν στο πρόσωπό της..

Ένα αέρινο ξωτικό που είχε μόλις ξυπνήσει από χειμερινό λήθαργο κι ετοιμάζονταν να εισέλθει στο μαγικό κόσμο του ξεχασμένου ονείρου της άνοιξης. [...]

Οι ανακλήσεις επί σκηνής ακολουθούσαν η μία την άλλη. Η Άννα έστελνε αέρινα φιλιά στο κοινό. Κάποιος πέταξε ένα τριαντάφυλλο στη σκηνή, Έσκυψε και το πήρε με χάρη...Το φίλησε. Μπράβο, επευφημούσε το κοινό. Μπράβο. Υποκλίθηκε ξανά και ξανά, ώσπου έπεσε η αυλαία.

[...]

-Μπορεί κάποιος να μάθει τις φιοριτούρες και  τις μπραβούρες, αλλά όχι και πώς πρέπει να αισθάνεται. Η Άννα Ζιρό ξέρει πώς να αισθάνεται, είπε ο μαέστρο Βιβάλντι κι εξαφανίστηκε στα παρασκήνια..."

(Η περουκέρισσα του Βιβάλντι", Ευτ. Αραούζου, εκδ. Λιβάνη, σελ. 110-111)

Ο Αντόνιο Βιβάλντι είχε γράψει άριες, που ταίριαζαν άψογα στις φωνητικές ικανότητες της Ζιρό.

Η φωνή της δεν ήταν δυνατή, αλλά ήταν εξαιρετικά γοητευτική, που έλκυε και ερέθιζε τα αυτιά κάθε φιλόμουσου. Η εκφραστικότητα και η μεταβίβαση τoυ συναισθήματος ήταν το κλειδί σ'αυτή την ερμηνεύτρια κι ο κοκκινοχαίτης το είχε καταλάβει, όπως και ο έτερος Βενετσιάνος του θεάτρου, ο Κάρλο Γκοντόνι που έλεγε για τη Ζιρό: "Δεν είναι ιδιαίτερα όμορφη, ασκεί όμως απίστευτη γοητεία. Εχει πολύ λεπτή μέση, πανέμορφα μάτια, υπέροχα μαλλιά και στόμα. Η φωνή της είναι λεπτή, αλλά τρομερά εκφραστική". 

Η Zιρό ακτινοβολεί και λάμπει, γλιστράει εκφραστικά από νότα σε νότα, χαϊδεύει τις φράσεις, που τής εμπιστεύεται ο μέντοράς της, Βιβάλντι.

Όπως η συναρπαστική άρια: "Al mio amore il tuo risponda " από την Πρώτη Πράξη, που έκανε τους πάντες να παραληρούν κι από τότε -όπως συνήθιζε ο Βιβάλντι- θα συμπεριλαμβανόταν και σε άλλες μελλοντικές όπερες, καθώς με τον Βενετσιάνο παπά τίποτα δεν χάνεται, όλα ανακυκλώνονται. 

Al mio amore il tuo risponda,

e consoli l’alma mia,

e non sia come quell’onda

che baciando il caro lido

vento infido

la respinge in alto mar.

Ciò ch’io vuò, tu già m’intendi

deh comprendi

quanto poi ti voglio amar.

Vivaldi: "La Dorilla in Tempe - Eudamia's aria "Al mio amore il tuo risponda":

Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του Αντόνιο  Βιβάλντι(4 Μαρτίου 1678), του Βενετσιάνου συνθέτη, δεξιοτέχνη βιολονίστα και δασκάλου της Μπαρόκ εποχής, γνωστού και ως "il Prete Rosso = ο κοκκινομάλλης παπάς" λόγω του χρώματος των μαλλιών του.

Στο μπλογκ υπάρχουν πολλά κείμενα για τον Βιβάλντι. Περιηγηθείτε!