Σολωμός - Καλομοίρης: "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι"

 

Θ. Βρυζάκης: "Ελλάς ευγνωμονούσα"

Μητέρα, μεγαλόψυχη στον πόνο και στη δόξα,

Κι αν στο κρυφό μυστήριο ζουν πάντα τα παιδιά σου

Με λογισμό και μ’ όνειρο, τι χάρ’ έχουν τα μάτια,

Τα μάτια τούτα, να σ’ ιδούν μες στο πανέρμο δάσος,

Που ξάφνου σου τριγύρισε τ’ αθάνατα ποδάρια

(Κοίτα) με φύλλα της Λαμπρής, με φύλλα του Βαϊώνε!

Το θεϊκό σου πάτημα δεν άκουσα, δεν είδα,

Ατάραχη σαν ουρανός μ’ όλα τα κάλλη πόχει,

Που μέρη τόσα φαίνονται και μέρη ‘ναι κρυμμένα·

Αλλά, Θεά, δεν ημπορώ ν’ ακούσω τη φωνή σου,    

Κι ευθύς εγώ τ’ Ελληνικού κόσμου να τη χαρίσω;

Δόξα ‘χ’ η μαύρη πέτρα του και το ξερό χορτάρι".

(Δ. Σολωμός: "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Γ΄ Σχεδίασμα) 

Oι "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι"  είναι από τα κορυφαία έργα του Σολωμού και απασχόλησε τον ποιητή μας σε όλη τη διάρκεια της ώριμης ποιητικής του περιόδου.

Θέμα του είναι ο ηρωικός αγώνας των Μεσολογγιτών κατά τη δεύτερη πολιορκία ως την απεγνωσμένη έξοδο, την παραμονή των Βαΐων. Ο ποιητής ξεκινώντας από το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός ανάγεται στον αγώνα του ανθρώπου για την ηθική, την εσωτερική του ελευθερία.

Ο Διονύσιος Σολωμός στο Γ' Σχεδίασμα, που διαβάσαμε παραπάνω προσωποποιεί την Ελλάδα, την οποία προσφωνεί "Μητέρα", τονίζοντας με αυτόν τον τρόπο τη βαθιά σχέση ανάμεσα σε Έλληνες και πατρίδα. Με "λογισμό και μ' όνειρο", δηλαδή συνειδητά ή όχι, ο Έλληνας διακατέχεται πάντα απ’ τον ασίγαστο πόθο για Λευτεριά! 

Το 1926 και για έναν μουσικό διαγωνισμό του Υπουργείου Στρατιωτικών με αφορμή την συμπλήρωση της  εκατονταετηρίδας από την Έξοδο του Μεσολογγίου, ο Μανώλης Καλομοίρης μελοποιεί το παραπάνω ποιητικό απόσπασμα του εθνικού μας ποιητή. 

Λίγο αργότερα, η σύνθεση εκτελείται στην Αθήνα από στρατιωτική μπάντα και χορωδία με τον Διονύσιο Λαυράγκα στο πόντιουμ, με τον τίτλο: "Επίκληση".
Σήμερα έχει καθιερωθεί με το όνομα του ποιήματος: "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι"

Ο πρωτεργάτης της Εθνικής μας σχολής χωρίζει τη σύνθεση σε 3 ενότητες. 

Η πρώτη ενότητα βασίζεται σε ένα μελωδικό βηματικό οστινάτο που εκτελείται από τα τοξοτά έγχορδα πάνω στο οποίο πατάει η υψίφωνος και συνδιαλέγεται με τη χορωδία. Η εναρμόνιση σκιαγραφεί μια απόκοσμη, μυστικιστική ατμόσφαιρα, ενός κόσμου άλλου. Ο ήχος της άρπας και της τσελέστας συμβάλλουν στο πλάσιμό του. Χωρίς διακοπή οι αρμονίες αλλάζουν. Η σύνθεση αποκτά μουσική λαμπρότητα, όταν ο Καλομοίρης χρησιμοποιώντας το ιδιαίτερο χρώμα των ιδιοφώνων κρουστών(τρίγωνα, κουδουνάκια) και του φλάουτου που ακούγεται σαν κελαηδισμός, προσπαθεί να αποδώσει  την υπερκόσμια υπόσταση της θεϊκής μορφής της Ελλάδας, που εμφανίζεται  με κλαδιά δάφνης όπως των Βαΐων (...τ’ αθάνατα ποδάρια με φύλλα του Βαϊώνε) που περιγράφει ο ποιητής.

Η δεύτερη ενότητα ολοκληρώνεται στον 9ο στίχο μεγαλόπρεπα με χτυπήματα κυμβάλων, χάλκινων και ρολαρίσματα από τα τύμπανα. Ακολουθεί ένα γαλήνιο μελωδικό μοτίβο, με την ορχήστρα να κινείται ήρεμα πάνω σε μελωδική γραμμή που στόχο έχει να συνοδεύσει διακριτικά τον περιγραφικό λόγο ο οποίος αποδίδει  την ομορφιά της θεϊκής, ουράνιας μορφής της Πατρίδας.

Η τρίτη ενότητα παρουσιάζει την ιδιαιτερότητα πως η κίνηση της χορωδίας γίνεται σε μορφή φούγκας πάνω στη λέξη "Δόξα" του τελευταίου στίχου. Ευφάνταστη η σκέψη του Καλομοίρη, καθώς με αυτόν τον τρόπο  εντυπωσιακά  οδηγεί στο θριαμβευτικό φινάλε.

Μανώλης Καλομοίρης: "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι":

Παρότι η έμπνευση του Καλομοίρη προήλθε από το ιστορικό γεγονός της "Εξόδου του Μεσολογγίου", θεωρώ πως ως ακρόαμα η δημιουργία του ταιριάζει περισσότερο με το αριστουργηματικό έργο του Θ. Βρυζάκη: "Ελλάς ευγνωμονούσα", στο οποίο ο καλλιτέχνης απεικονίζει την Ελλάδα -Πατρίδα ως αρχαία κόρη με δάφνινο στεφάνι στα μαλλιά, ενώ πατά στις σπασμένες αλυσίδες…

Έργο με φανερό συμβολισμό, όπου κυριαρχεί η αγέρωχη Ελλάδα με ανοιχτά τα χέρια της -στάση συμβολική προστασίας- ν’ αγκαλιάζει οπλαρχηγούς κι όλα τα παλικάρια που με λεβεντιά, περηφάνια κι ατρόμητοι βοήθησαν στην απελευθέρωση του Γένους!