O Brancusi, o Satie και ο Σωκράτης...

 

Brancusi και Satie παίζουν γκολφ (1923)

Στις 16 του Μάρτη 1957 περνάει στην αιωνιότητα ένας από τους πρωτοπόρους εκπροσώπους της αφηρημένης γλυπτικής, ο ρουμάνος Constantin Brancusi. 

Έμαθε να σκαλίζει το ξύλο αρχικά, καθώς ως γιος χωρικών βοηθούσε τον πατέρα του κατασκευάζοντας τα εργαλεία τους. Εκεί φάνηκε η ιδιαίτερη κλίση του και λίγο αργότερα ως έξοχο ταλέντο έγινε δεκτός στη Σχολή Καλών Τεχνών, παρότι δεν είχε ποτέ παρακολουθήσει σχολικά μαθήματα. Τα έργα του, από μπρούτζο και μάρμαρο, χαρακτηρίζονται από γεωμετρική κομψότητα και εξαίρετο φινίρισμα.
Γοητευμένος από τα έργα του Ροντέν και αφού δεν έχει χρήματα, μεταβαίνει πεζός στο Παρίσι, όπου γρήγορα πραγματοποιεί και την πρώτη του έκθεση. Από κει κι έπειτα ξεκινά μια λαμπρή καλλιτεχνική πορεία και καταξιώνεται ως ένας από τους σημαντικότερους γλύπτες του 20ου αι. 

"Το Φιλί"

Ήταν μικρόσωμος κι όχι ιδιαίτερα εμφανίσιμος. Όμως, το διαπεραστικό βλέμμα του, όπως και ο ξεχωριστός ναΐφ τρόπος που είχε επιλέξει να ντύνεται τράβαγε την προσοχή. Με μακριά γενειάδα, τού άρεσε να συμπληρώνει την αμφίεση του με αξεσουάρ παραδοσιακών ρουμανικών ενδυμασιών, στοιχείο που τον έκανε ακαταμάχητο με ένα στυλ "αρχαϊκό", απολύτως ταιριαστό με τα θέματα και τον τρόπο που σμίλευε τα φυσικά υλικά. Οι δημιουργίες του θυμίζουν κυκλαδικά ειδώλια, που αψηφούν τους νόμους ανατομίας και στατικής κι εντυπωσιάζουν με το μυστήριο και τον απλό αισθησιασμό τους. 

Δουλεύει πέτρα, ξύλο, μπρούντζο, μάρμαρο σιγοψιθυρίζοντας σκοπούς της ιδιαίτερης πατρίδας του, καθώς η τέχνη των ήχων πρόσθετε, όπως επιθυμούσε, το μυστήριο στην ατμόσφαιρα του χώρου που εμπνεόταν και δημιουργούσε..

Αξίζει να αναφέρουμε πως από παιδί έπαιζε οκαρίνα και βιολί κι ήταν αυτοδίδακτος.
Τού άρεσε επίσης να τραγουδά. Υπήρξε μέλος της εκκλησιαστικής χορωδίας και διακρίθηκε για το ποιοτικό ηχόχρωμα της φωνής του και τη μουσικότητά του. 

Στον κύκλο του βρέθηκαν σπουδαίοι καλλιτέχνες από όλους τους χώρους…Ρουσώ, Ματίς, Κοκτώ, Μοντιλιάνι, Aπολλιναίρ…

Aπό τους εκπροσώπους της κλασικής μουσικής τού άρεσε να παραλληλίζει τον Γ.Σ.Μπαχ με "λιοντάρι που μεγαλόπρεπα βαδίζει στην έρημο", αντίθετα με τη μουσική του Βάγκνερ που τού ακουγόταν βάρβαρη. Θεωρούσε τις συνθέσεις του Μπετόβεν ποτισμένες έντονη δραματικότητα, ενώ εκείνες του Μότσαρτ ξέχειλες ευγένειας και γλυκύτητας.

Ιδιαίτερη στάθηκε η φιλία του με τον Ερίκ Σατί. Γνωρίστηκαν το 1910 κι ο Μπρανκούζι λάτρεψε το χιούμορ, τη σατυρική διάθεσή του και την οξύνοιά του… Θαύμαζε την ευφυία του Σατί, τον οποίο θεωρούσε "σοφό" γι' αυτό συνήθιζε να τον φωνάζει "Σωκράτη" και τη φιλοφρόνηση ανταπέδιδε ο Σατί αποκαλώντας τον Μπρανκούζι: Πλάτων… 

Οι δυο τους συνήθιζαν να παίζουν γκολφ και τα βράδια να βρίσκονται στο ατελιέ του γενειοφόρου γλύπτη και να εκτελούν λαϊκά τραγούδια της Ρουμανίας.
Μπορεί να είχαν μια δεκαετία διαφορά ηλικίας και να ήταν παντελώς  διαφορετικές προσωπικότητες, όμως αναμφισβήτητα είχαν ανακαλύψει μια κοινή καλλιτεχνική γλώσσα να συνομιλούν, έναν ιδιαίτερο κώδικα επικοινωνίας, όπου το μουσικό στοιχείο έπαιζε πρωτεύοντα ρόλο. Μια δυνατή ανθρώπινη σχέση που κράτησε μέχρι το θάνατο του Σατί, το 1925. 

"Socrates" (moma.org)

Ο Μπρανκούζι φιλοτέχνησε ένα γλυπτό που σήμερα εκτίθεται στο ΜΟΜΑ, εμπνευσμένο από τον φίλο του, Ερικ Σατί γι' αυτό τιτλοφορείται: "Socrate", λίγο μετά την παρουσίαση του ομότιτλου έργου του γάλλου συνθέτη: "Socrate".

Το γλυπτό είναι σμιλευμένο σε μονόξυλο βελανιδιάς και παριστά το μεγάλο κεφάλι του Έλληνα φιλοσόφου με σχηματισμένα μάτια και στόμα, που ισορροπεί πάνω σε λεπτό λαιμό και ώμους ως βάση.

"Εν οίδα ότι ουδέν οίδα".
Η Σωκρατική φράση προκαλεί απεριόριστο θαυμασμό στον ρουμάνο γλύπτη, που μεταμορφώνει σε καλλιτεχνική πράξη και δημιουργία τη διαπίστωση πως τίποτα δεν ξεφεύγει από τον μεγάλο στοχαστή. Τα γνωρίζει, τα βλέπει και τ 'ακούει, όλα!

 

Η σύνθεση του Ερίκ Σατί είναι για φωνή και πιάνο, ένα συμφωνικό δράμα με ποιητικό κείμενο επιλεγμένο από τους "Διαλόγους" του Πλάτωνα, όλα αναφορές στο Σωκράτη, που τον περιγράφει "λευκό", έναν εκπρόσωπο της αρχαίας διαυγούς και αγνής σοφίας. Γι' αυτό -όπως ισχυρίζεται ο συνθέτης- ανάμεσα στις τόσες παραξενιές και εκκεντρικότητές του, επέμενε στην κατανάλωση  αποκλειστικά λευκών τροφών, όπως αυγά, ζάχαρη, αλάτι, ρύζι, γογγύλια,  άσπρο τυρί, γάλα και λευκά ψάρια…

Τα τρία μέρη του συμφωνικού δράματος είναι:

I. Πορτρέτο του Σωκράτη, από το Συμπόσιο του Πλάτωνα
II. Οι όχθες του Ιλισσού, από τον Φαίδρο του Πλάτωνα
III. Θάνατος του Σωκράτη, από τον Φαίδωνα του Πλάτωνα

Πρόκειται για αριστουργηματικό έργο, που ο Ερίκ Σατί συνέθεσε κατόπιν παραγγελίας της πριγκίπισσας ντε Πολινιάκ. Έκανε πρεμιέρα στο Παρίσι το 1920, με τον εκκεντρικό δημιουργό του πάλι να εκπλήσσει, καθώς μοίρασε στους παρευρισκόμενους την προειδοποίηση: "Όσοι δεν καταλάβουν, παρακαλούνται να τηρήσουν στάση απόλυτης υποταγής και κατωτερότητας". 

Erik Satie: "Socrate":