Κούντερα - Στραβίνσκυ: H απαράμιλλη ευτυχία της επινόησης...

Ο Μπαλανσίν με τον ελέφαντα, Μodoc, πρωταγωνιστή της παράστασης: "Circus Polka"
(από: forumangelcorella)

"Η ευτυχία θέλει καθημερινή εξάσκηση, όπως το βιολί", λέει ο Άγγλος πολιτικός και διανοούμενος, John Lubbock.
Συμφωνείτε;
Η ευτυχία δεν διδάσκεται, ούτε έχει μυστική συνταγή. Δεν είναι λεφτά, δόξα, επιτυχίες. Ευτυχία είναι στιγμές! Το γνωρίζουμε οι περισσότεροι. Στην απλότητα αυτών των στιγμών κρύβεται η ευτυχία κι ας πορευόμαστε σε πολύπλοκα μονοπάτια της καθημερινότητας...

20 Μάρτη: Διεθνής Ημέρα Ευτυχίας, σήμερα!

Έτσι ο χαιρετισμός μου έρχεται με μια εμπνευσμένη περί ευτυχίας αναφορά του Μίλαν Κούντερα, που πάντα εντυπωσιάζει με τη σαφήνεια και καθαρότητα του λόγου του, αλλά κυρίως με το σπινθηροβόλο χιούμορ του, που συχνά φθάνει ως τον σαρκασμό.

"Θυμάμαι την έκθεση Πικάσο στην Πράγα...Στη μνήμη μου έμεινε ένας πίνακας. Μια γυναίκα κι ένας άντρας τρώνε καρπούζι. Η γυναίκα είναι καθισμένη, ο άντρας είναι ξαπλωμένος κατάχαμα, με τα πόδια σηκωμένα ψηλά στον ουρανό, με μια κίνηση ανείπωτης χαράς. Κι όλα αυτά ζωγραφισμένα με απολαυστική ξεγνοιασιά, που μ' έκανε να σκεφτώ πως ο ζωγράφος, καθώς ζωγράφιζε τον πίνακα, θα ένιωσε την ίδια χαρά με τον άντρα που σηκώνει ψηλά τα πόδια. 

Η ευτυχία του ζωγράφου είναι διπλή ευτυχία. Είναι η ευτυχία να ατενίζεις με το χαμόγελο μια ευτυχία. Αυτό ακριβώς, το χαμόγελο.[...]

Στην ευτυχία του άντρα , ο ζωγράφος διακρίνει μια θαυμάσια σταγόνα κωμικού στοιχείου και αγάλλεται. Το χαμόγελό του ξυπνά μέσα του μια εύθυμη και ανεύθυνη φαντασία.[...]

Η ευτυχία για την οποία μιλώ, φέρει λοιπόν την σφραγίδα του χιούμορ..."

(Μίλαν Κούντερα: "Οι Προδομένες Διαθήκες", εκδ. Εστία, μτφ: Γιάννης Χάρης, σελ. 100-102)

Ο Μίλαν Κούντερα αναφέρεται προφανώς στο εικαστικό έργο: "Mangeuse de pastèque et homme écrivant-Τρώγοντας καρπούζι και άνθρωπος που γράφει" του Πικάσο που μπορείτε να δείτε εδώ.

Ο Κούντερα όπως θα γνωρίζετε, λάτρεψε τη μουσική του Ιγκόρ Στραβίνσκυ και συχνά μέσα από δοκίμιά του έσπευσε να τον υπερασπιστεί έναντι όσων τον κατηγόρησαν για λογής θέματα..

Έτσι, στο ίδιο Δοκίμιο, στο κεφ. "Ευτυχία και Έκσταση" και σαν απάντηση στον Τεοντόρ Αντόρνο που υποστήριξε πως ποτέ δεν αισθάνθηκε την παραμικρή απόλαυση ακούγοντας μουσική του Στραβίνσκυ, παραθέτει επιχειρήματα προκειμένου να αποδείξει την "ευτυχία, που ακτινοβολεί η μουσική του ρώσου συνθέτη".

Παράλληλα λοιπόν με την ανάμνηση του εικαστικού έργου του Πάμπλο Πικάσο με τον "ευτυχισμένο άνδρα", ο Κούντερα παραβάλλει κάτι από Στραβίνσκυ. 

Συνεχίζει:

"Τα ρόντο και τα μενουέτα των κλασικών συμφωνιών είναι πρόσκληση για χορό, αλλά η ευτυχία για την οποία μιλώ, δεν θέλει να εμφανιστεί σαν ευτυχία μέσα από την κίνηση ενός χορού.
Γι' αυτό και καμμιά πόλκα δεν μού προξενεί ευτυχία, εκτός από την "Circus Polka" του Στραβίνσκυ, που δεν γράφτηκε για να τη χορεύουμε, αλλά για να την ακούμε με τα πόδια ψηλά στον ουρανό.
Γιατί υπάρχουν και έργα που αποκάλυψαν την απαράμιλλη  ευτυχία του είναι, την ευτυχία που εκδηλώνεται με το να υπονοείς, να αιφνιδιάζεις, ακόμη και να σκανδαλίζεις, με μια επινόηση".

O πλήρης τίτλος της σύνθεσης του Στραβίνσκι που μνημονεύει ο Κούντερα και συνετέθη μετά από παρότρυνση του Μπαλανσίν είναι: "Circus Polka: For a Young Elephant", προορισμένη να  χορευτεί από 50 ελέφαντες με αμφίεση μπαλαρίνας και 50 μπαλαρίνες .

Ο ρώσος ιμπρεσάριος βρήκε ασυνήθιστη την πρόταση του τσίρκου Barnum & Bailey  της Ν.Υόρκης, που τού πρότεινε να χορογραφήσει ένα μπαλέτο για τον εξαιρετικά ευλύγιστο ελέφαντά τους, Μodoc. Πρόταση-πρόκληση την οποία και δέχτηκε. Αμέσως για την μουσική επένδυση της χορογραφίας σκέφτηκε τον Στραβίνσκυ, που πάντα ήταν ανοιχτός σε καινοτομίες και νεωτερισμούς. 

Την εποχή εκείνη ο Στραβίνσκυ βρισκόταν στο Παρίσι. Έτσι η επικοινωνία τους έγινε τηλεφωνικά κι ο χιουμορίστας συνθέτης δήλωσε πως θα δεχόταν να γράψει μουσική "μόνο για νεαρούς, παιχνιδιάρηδες  ελέφαντες..."

Ο Στραβίνσκυ ολοκλήρωσε τη σύνθεση μέσα σε ελάχιστες μέρες και πληρώθηκε με ένα υπέρογκο ποσό για τη δουλειά του. Η πρεμιέρα με τους ελέφαντες χορευτές να φορούν τις ροζ αέρινες tutu τους και τον νεαρό ελέφαντα Μodoc να πρωταγωνιστεί, έγινε το 1942 με τους παρευρισκόμενους αρχικά να αγωνιούν  και ανησυχούν μήπως τα ζώα πανικοβληθούν στην ακρόαση της μουσικής, όμως τελικά ήταν τόσο καλά εκπαιδευμένα που ανταποκρίθηκαν σχεδόν άψογα (εκτός από μια μικρή ρυθμική τους καθυστέρηση σε ορισμένα σημεία) και το πρωτότυπο show ενθουσίασε τους πάντες! 

Χαρακτηριστικό της χιουμοριστικής σύνθεσης είναι οι συχνές ρυθμικές εναλλαγές, χωρίς η φαντασία του Στραβίνσκυ  να περιορίζεται στο ρυθμό της πόλκας του τίτλου.  Στην ενορχήστρωσή του ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί συχνά ήχους από χαριτωμένα πίκολι και ρολαρίσματα ταμπούρλων, που παραπέμπουν εμπνευσμένα σε ήχους του τσίρκου, ενώ δίνεται έμφαση στα χάλκινα, λαμπροί, βηματικοί ήχοι που ταιριάζουν με την εικόνα του υπερμεγέθη ελέφαντα με το χαριτωμένο πλην ογκώδες παρουσιαστικό, που τον καθιστούν βαρύποδο και δυσκίνητο.

Ο δημιουργός χαρακτήρισε τη σύνθεση "μουσικοχορευτική  σάτιρα, ένα μουσικό ισοδύναμο με τα εικαστικά του Τουλούζ Λοτρέκ".

Αίσθηση κεφιού, ευθυμίας, απόλαυσης και ζωντάνιας απορρέει από την ακρόαση  και στο φινάλε μια ρυθμική πόλκα βασισμένη μελωδικά στο βασικό θέμα από το "Marche Militaire, Νο 1"  του Σούμπερτ, ξαφνιάζει ευχάριστα(3:12). Μια παραλλαγή-επινόηση που αιφνιδιάζει, προκαλεί ευφορική διάθεση, αποκαλύπτει ίσως την απαράμιλλη ευτυχία που εκδηλώνεται όταν ακομπλεξάριστα ένας δημιουργός "γελοιογραφεί" ή "παρωδεί" καταστάσεις...

Την ενορχήστρωση  για τη μπάντα του τσίρκου είχε κάνει ο David Raskin, και λίγο αργότερα ο συνθέτης έδωσε και μια εκδοχή για μεγάλη ορχήστρα, την οποία απολαμβάνουμε.

Stravinsky: "Circus Polka":

Τελικά, ουδείς αμφισβητεί πως ευτυχία είναι χιούμορ, είναι χαμόγελο...Χαμόγελο κι ελαφρότητα στις στιγμές...Είναι λίγες νότες από τον αγαπημένο μας συνθέτη, μια πινελιά του ζωγράφου που θαυμάζουμε...
Κάποιες φορές όμως ξεχνάμε πως κρύβεται στη στιγμή, που είναι μοναδική και κυνηγάμε άπληστα τα ύψη, κι ό,τι λάμπει...
Περίπλοκος και με πολλές ερμηνείες ο ορισμός της ευτυχίας...Τι να πω;......Για μένα είναι ηρεμία και γαλήνη ψυχής, είναι ησυχία συνείδησης πως πάλεψα για προσωπική, μα συγχρόνως και την ευτυχία του συνόλου, του οποίου είμαι μέρος...Αυτό, με κάνει ευτυχισμένη, με κάνει και χαμογελώ...
Ας μετράμε τη ζωή με τα χαμόγελα ..Είναι κάπως παρηγορητικό...

Για την Ημέρα Ευτυχίας μπορείτε να διαβάσετε κι ένα παλαιότερο άρθρο εδώ.