Fiodor Dostoevsky - Gustav Mahler

(Στη μνήμη του ρώσου λογοτέχνη, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκυ,
που έφυγε σαν σήμερα, 9 Φλεβάρη του 1881)

"Πώς μπορώ λοιπόν να είμαι ευτυχής, όταν κάπου αλλού ένα άλλο πλάσμα εξακολουθεί να υποφέρει;..."

("Αδελφοί Καραμαζώφ", Φ.Ντοστογιέφσκυ)

Υπήρξε κορυφαία προσωπικότητα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ένας αγωνιστής και επαναστάτης. Θέμα των έργων του, η ίδια η ζωή. Μελέτησε την κοινωνία και τους ανθρώπους ενδελεχώς. Γνώρισε τη φτώχεια, την εξαθλίωση των ταπεινών, τον πόνο και την αγωνία τους και τα αποτύπωσε συγκλονιστικά στα μυθιστορήματά του.

Το Γενάρη του 1881 έπαθε πνευμονική αιμορραγία. Στις διαβεβαιώσεις της γυναίκας του πως θα γίνει καλά και θα ζήσει για πολλά χρόνια ακόμη, ο Ντοστογιέφσκι της απάντησε: "Όχι, το ξέρω πως θα πεθάνω σήμερα!"

Ήταν 8.36 ακριβώς, το βράδυ της 9ης του Φλεβάρη που ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι άφηνε την τελευταία του πνοή. Τα νέα για το θάνατο του τάραξαν αφάνταστα τους Ρώσους της Αγίας Πετρούπολης. Για δυο συνεχείς ημέρες, πλήθος κόσμου έφτανε στο σπίτι του για το ύστατο χαίρε στον αγαπημένο του συγγραφέα.

Ηταν εξήντα χρονών. Λίγους μήνες νωρίτερα είχε γράψει και δημοσιεύσει το μυθιστόρημα "Αδερφοί Καραμαζώφ", το πιο ώριμο από τα μεγάλα έργα του. Πολύπλοκο σε ιδέες, πολυεπίπεδο και εξαιρετικά δύσκολο σε νοήματα.  Οι αδελφοί Καραμαζώφ εκφράζουν το πολύπτυχο της ανθρώπινης ψυχής και ο καθένας τους κουβαλάει και κάτι το σκοτεινό...

Παθιασμένος αναγνώστης και θαυμαστής του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκυ υπήρξε και ο Γκούσταβ Μάλερ. Αισθανόνταν εκλεκτός συγγενής του μεγάλου ρώσου συγγραφέα και θεωρούσε κοντινές  τις σκέψεις τους. Όπως ο Ντοστογιέφσκυ, έτσι και ο Μάλερ ενδιαφερόταν για την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, για απαντήσεις σε θρησκευτικά και ηθικά ερωτήματα .

Από τα μυθιστηρήματα του ρώσου συγγραφέα, περισσότερο εκτιμούσε τους "Αδερφούς Καραμαζώφ" και ιδιαίτερα τον άγγιζαν οι στοχασμοί και το κήρυγμα της αγάπης του Γέροντα Ζωσιμά (από το 6ο Βιβ., κεφ.3ο με υπότιλο: Ενας ρώσος καλόγερος).

"Ο Μάλερ μουσικοποίησε με την Συμφωνία του το ερώτημα από τους "Αδερφους Καραμαζώφ" , του Ντοστογιέφσκυ", είπε η Άλμα Μάλερ, αναφερόμενη στην φράση που παρέθεσα...

Κι αυτό γιατί το παραπάνω απόσπασμα για τον πόνο του ανθρώπου βρίσκει την έκφρασή του στην μεγαλειώδη "Τρίτη Συμφωνία" του Μάλερ, το πιο χαρούμενο από τα έργα του, όπου ο συνθέτης "οραματίζεται" το σύνολο της φύσης να στρέφεται προς το Θεό.
Μια συμφωνία που εστιάζει στα συναισθήματα...σε αυτά που προξενούν στον συνθέτη η δημιουργία του κόσμου, τα πλάσματα του Θεού και κυρίως η βαθιά και απέραντη αγάπη, όπως σκιαγραφείται στο θαυμάσιο τελευταίο μέρος, που το τιτλοφορεί: "Τι μού διηγείται η Αγάπη".

Τα λόγια του Γέροντα Ζωσιμά από το μυθιστόρημα οδηγούν στη θέωση μέσα από βαθύ οραματισμό και στοχασμό κι είναι που εμπνέουν στον Μάλερ το έκτο και τελευταίο μέρος της Συμφωνίας: "Τι μού διηγείται η Αγάπη".

"Αγαπάτε ολόκληρη τη Δημιουργία του Θεού, το σύμπαν ολάκερο, όπως κάθε ελάχιστο κόκκο άμμου. Αγαπάτε το κάθε φυλλαράκι, την κάθε ηλιαχτίδα του Θεού. Αγαπάτε τα ζώα, αγαπάτε τα φυτά, αγαπάτε το κάθε τι. Όποιος αγαπά το καθε τι, θα αντιληφθεί και το μυστήριο του Θεού στα πράγματα. Από τη στιγμή μάλιστα που θα το αντιληφθεί, θα το αναγνωρίζει πλέον καθημερινά, αδιάκοπα και τελικά θα αγαπήσει ολόκληρο τον κόσμο, με αμέριστη αγάπη που περιβάλλει τα πάντα"

(Ντοστογιέφκυ: "Αδερφοί Καραμαζώφ", σελ.429)

Ο ίδιος ο Μάλερ  γράφει σε επιστολή του στον φίλο του, Fritz Lohr:

(από: mahlerfoundation)

"Aγαπημένε, Φρίτς!
Το καλοκαίρι ολοκλήρωσα την Τρίτη Συμφωνία μου, ίσως την πιο ώριμη και πιο περίεργη σύνθεση που έχω μέχρι τώρα, δημιουργήσει.[...]Σού στέλνω τον τίτλο. Είναι σημαντικό για μένα να γνωρίζω την εντύπωση που προκαλεί κι αν  κατάφερα να βάλω τον αναγνώστη στο μονοπάτι το οποίο θέλω να συνταξιδέψουμε. Το "Τι μού διηγείται η Αγάπη" αποτελεί σύνοψη της αντίληψής μου για όλα τα πλάσματα, η οποία επίσης, δεν είναι δυνατό να μην εκτραπεί και σε βαθιά οδυνηρές παράπλευρες ατραπούς, που σταδιακά καταλήγουν σε μια μακαριότητα. Είναι η αγάπη για το Θεό, καθώς μόνο ως Αγάπη μπορεί να συλληφθεί".

Mahler: Symphony No 3, 6th mov / Jascha Horenstein, LSO:

Παλαιότερο κείμενο για τον Ντοστογιέφσκυ μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

(Στη συγγραφή του άρθρου έχουν χρησιμοποιηθεί στοιχεία και από:
"Gustav Mahler, οραματιστής και δυνάστης", Κ.Φλώρος, μτφ:Ι.Φούλιας, εκδ.Νεφέλη, σελ260-262,
"Gustav Mahler: Memories and Letters", Alma Mahler, p.337)

Azy Gouziou (Άζη Γουζίου)9 February 2021 at 08:27

Πώς μπορεί κάποιος να μείνει αδιάφορος μπροστά σ' αυτό το αριστούργημα του Ντοστογιέφσκυ, Ελπίδα μου! Αναλύσεις της ψυχής τόσων ηρώων και με μια εκπληκτική περιγραφή τόσων καταστάσεων. Ένα φιλοσοφικό μυθιστόρημα που ήταν και το κύκνειο άσμα του συγγραφέα, του οποίου τιμάς την μνήμη σήμερα καλή μου φίλη.
Όσο για τον Μάλερ, την έκτη συμφωνία του και την σχέση του με τον Ντοστογιέφσκυ και το μυθιστόρημά του, μπορούμε ν' ανιχνεύσουμε παρόμοιες δομές: υψηλή συγκινησιακή φόρτιση που απότομα αποδυναμώνεται, αντιπαράθεση ακραίων συναισθημάτων, ανατροπές, αφηγήσεις μέσα στην αφήγηση. Κι όπως είπε κάποιος σπουδαίος αναλυτής " δεν είναι ότι η μουσική θέλει να διηγηθεί, αλλά ότι ο συνθέτης θέλει να συνθέσει μουσική με τον τρόπο που διηγούνται άλλοι".
Ευχαριστούμε πολύ, αγαπημένη μου φίλη για το αξιόλογο αυτό άρθρο για δύο σπουδαίους της τέχνης που αγαπώ πολύ! Καλησπέρα! ❤
Replies

ELPIDA NOUSA9 February 2021 at 09:21

Αζη μου αγαπημενη, ενας ειδικός ψυχογράφος ο Ντοστογιέφκι, διαχρονικός και ακριβής στην περιγραφη χαρακτήρων, καθως μεχρι σημερα παντού συναντάς ανθρώπους που μοιάζουν στους ήρωες του. Καταγραφωντάς τους στα βιβλια του, τούς ελευθερωνει στο μέλλον που έρχεται, για να προειδοποιησει, να διδαξει και να καταγγείλει. Μιλά για την εποχή του και δι' αυτής παραπέμπει στο σήμερα....Θαυμαστη η μεγαλοφυία του Ρώσου συγγραφεα, που στους "Καραμαζωφ" μάς ριχνει στα δυσκολα, στους σκοτεινούς θαλάμους της ανθρωπινης υπαρξης, που με κοπο ζωης οδηγειται στο φως.. Απογυμνώνει τους ήρωές του, τους ανοίγει την ψυχή και εστιάζει σε κάθε κύτταρό τους, κατι που συγκλονισε τον οραματιστή και επίσης ψυχογράφο Μάλερ στην αριστουργηματική του Τριτη Συμφωνία, και ειδικότερα στο τελευταιο μερος της-αναφορά στην Αγάπη του Θείου.
Σ' ευχαριστώ πολύ, αγαπημένη μου φίλη για τον επαινο, καθώς και το θαυμασιο σχόλιό σου και για τους δυο κορυφαιους καλλιτεχνες που πραγματευεται το άρθρο μου!
Να εχεις μια ομορφη νυχτα! ❤

Νύχτες σε Ισπανικούς κήπους με μυστήριο "ντουέντε"...

 

"Garden of Generalife", Theodore Wores
(crockerart)

Ο μεγάλος Γκαίτε θέλοντας να δώσει τον ορισμό του "Ντουέντε", το απέδωσε ως "μυστήρια δύναμη που όλοι νιώθουμε μα που κανένας φιλόσοφος δεν εξήγησε ποτέ"...

Συμφωνεί φυσικά με τον Φεντερικο Γκαρθία Λόρκα, που στην περίφημη διάλεξή του στο Μπουένος Άιρες το 1934 διακήρυξε:

"Το ντουέντε είναι μια δύναμη κι όχι μια λειτουργία,... μια πάλη κι όχι μια αφηρημένη έννοια. [...]

Το ντουέντε δεν είναι μια ικανότητα, μα αληθινή μορφή, αίμα,
αρχαία κουλτούρα, στιγμή δημιουργίας.

[...]Η γριά τσιγγάνα χορεύτρια Λα Μαλένα φώναξε κάποτε ακούγοντας τον Μπραϊλόφσκυ
να παίζει ένα κομμάτι του Μπαχ: "Όλε! Αυτό έχει ντουέντε".

 [...] 

Κι ο Μανουέλ Τόρρες, που μες στις φλέβες του τρέχει περισσότερη κουλτούρα
απ΄ ό,τι σ΄ οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο που γνώρισα ποτέ,
ακούγοντας τον ίδιο τον Ντε Φάλια να παίζει το "Νοκτούρνο ντελ Χενεραλίφ",
είπε αυτή τη θαυμαστή κουβέντα:

"Ό,τι έχει μαύρους ήχους έχει Ντουέντε". Και δεν υπάρχει μεγαλύτερη αλήθεια..."

("Ντουέντε, Πρακτική και θεωρία": Φ. Γ. Λόρκα-μετ: Γ. Γεωργούσης, εκδ. Γαβριηλίδη)

Manuel de Falla

Το "Νοκτούρνο ντελ Χενεραλίφ", που αναφέρει στο κείμενό του ο Λόρκα, περιλαμβάνεται στη σύνθεση του de Falla με το γενικότερο τίτλο: "Οι νύχτες στους κήπους της Ισπανίας", ένα σύνολο νυχτερινών για σόλο πιάνο, που μεταγράφηκε για πιάνο και ορχήστρα.

Ο Χοακίν Τουρίνα χαρακτήρισε τη σύνθεση "την πιο τραγική και θλιβερή του ντε Φάλια, στην οποία εκφράζεται ένα παθιασμένο δράμα"!
Οι μελωδίες του ντε Φάλια με ζωντάνια, σφριγηλότητα, ρυθμική και αρμονική ευλυγισία εκφράζουν την ψυχή της Ισπανίας, την οποία γνώριζε καλά καθώς ο ιδιος ήταν γέννημα-θρέμα Ανδαλουσιανός.

Ο δημιουργός ονόμασε "Συμφωνικές εντυπώσεις" το έργο του, που δεν έχουν περιγραφική πρόθεση αλλά αποτελούν τη μετουσίωση σε μουσική εντυπώσεων και συναισθημάτων.
Στις νυχτωδίες αυτές, κάνει χρήση θεματικών στοιχείων και ρυθμών της Ανδαλουσίας και εντέχνως στην ενορχήστρωση μιμείται τα λαϊκά όργανα της περιοχής.

Ο Λόρκα στο περίφημο κείμενό του για το "Ντουέντε" αναφέρεται στο πρώτο από τα τρία νυχτερινά της σύνθεσης, κάτι σαν νυχτερινό ονειροπόλημα στο περίτεχνο μαυριτανικό παλάτι της Αλάμπρας και τους αρωματικούς κήπους "του Παραδείσου" ...

"Los jardines de Córdoba"

Εκτός από τους γιασεμιά ευωδιασμένους "Κήπους Χενεραλίφε" της Αλάμπρας,
η σύνθεση συμπληρώνεται με το "Danza lejana-Μακρινός Χορός" τίτλος για άγνωστης ταυτότητας Ανδαλουσιανό κήπο, όπου ο δημιουργός φαντάζεται πως στο χώρο του χορεύεται ένας αισθησιακός εξωτικός χορός, σκοτεινός και δραματικός και με το
"En los jardines de la Sierra de Córdoba", έμπνευση από τους μοσχομυριστούς πορτοκαλεώνες και τους πολύχρωμους κήπους από την εποχή των χαλίφηδων της Κόρδοβα με τσιγγάνικους χορευτικούς ρυθμούς να υφαίνουν την πλούσια σε ρομαντισμό ορχηστρική παρτιτούρα.

Ο Manuel de Falla δίνει μια πολύχρωμη παρτιτούρα, αποδεικνύοντας για μια ακόμη φορά τη μουσική του ιδιοφυία, που χάρισε στην κλασική μουσική την αυθεντικότητα της παραδοσιακής μουσικής της Ισπανίας.

Χαρίζει ηχητικές αναπολήσεις έντονα ποτισμένες με αίσθηση μυστηρίου και μελαγχολίας, που μάς καλούν να χαμηλώσουμε τα φώτα, ν' ανάψουμε κεριά, να ταξιδέψουμε νοερά σε αγαπημένα Ανδαλουσιανά τοπία...

Ο νους ας καλπάσει λοιπόν στο γλυκό, μαλακό, γιομάτο ανθρώπινη θερμότητα αραβίτικο πολιτισμό της Αλάμπρας, που όταν "δρασκέλισε το κατώφλι της κι έριξε αρπαχτικά τη ματιά στο θάμα που απλώνουνταν μπροστά του, ένιωσε ευθύς ανατριχίλα", όπως αναφέρει στο βιβλίο του : "Τα ταξίδια μου" και ο μέγας Καζαντζάκης...

Manuel de Falla:  "Nights in Spanish Gardens"

I. En el Generalife 

II. Danza lejana

III. En los jardines de la Sierra de Córdoba

Στο πιάνο ο Daniel Barenboim.
Διευθύνει ο Placido Domingo:

"Ο Λιστ και η Αγία Δωροθέα"

 

"Αποκεφαλισμός της Αγίας Δωρoθέας" ,
Hans Baldung Grien

Kαταγόταν από την Καισάρεια της Καππαδοκίας κι ήταν χριστιανή.
Την περίοδο των διωγμών επί Διοκλητιανού εκδιώχθηκε, φυλακίστηκε και βασανίστηκε , χωρίς όμως να χάσει ποτέ την πίστη της.
Την ώρα του αποκεφαλισμού της ένας ειδωλολάτρης ονόματι Θεόφιλος θέλοντας να τη χλευάσει, τής ζήτησε να του φέρει από τον "κήπο του Νυμφίου της, τριαντάφυλλα".
Αίφνης παρουσιάστηκε Άγγελος Κυρίου με τρία μοσχοβολιστά ρόδα, παρότι ήταν καταχείμωνο!
Εμβρόντητος ο Θεόφιλος, άρχισε να ομολογεί μεγαλοφώνως τον Χριστό.

Δωροθέα και Θεόφιλος, φίλοι μου, τιμώνται σήμερα από τη Δυτική Εκκλησία.

Η Δωροθέα θεωρείται προστάτιδα των κηπουρών, που αυτή τη μέρα, 6 του  Φεβρουαρίου ευλογεί τα δέντρα, τους κήπους, τα ανθοπωλεία, τις νύφες και τους νιόπαντρους.
Είναι πολιούχος της  Τοσκανικής Πέσια, γνωστού ανθοπαραγωγικού κέντρου.


Στην εικονογραφία, η Δωροθέα απεικονίζεται ως κοπέλα που μεταφέρει  καλάθι με τριαντάφυλλα και φρούτα,  φορώντας συχνά άνθινο στέμμα στα μαλλιά.

"Sancta Dorothea":

Το εικαστικό στα δεξιά είναι του Φρανθίσκο ντε Θουρμπαράν, του επονομαζόμενου "Ισπανού Καραβάτζιο". Οι συνθέσεις του απλές, με χρωματικό πλούτο και  συναισθηματική έκφραση, είναι αφιερωμένες σχεδόν καθ' ολοκληρία σε θρησκευτικά θέματα.

Στ' αριστερά το έργο είναι  του Λούκας Κράναχ του πρεσβύτερου, καρδιακού φίλου του  Μαρτίνου Λούθηρου, άρα και ενθουσιώδη οπαδό της Μεταρρύθμισης.




Ανήμερα στη Γιορτή της Αγίας Δωροθέας, 6 Φεβρουαρίου του 1866 πεθαίνει η μητέρα του Φραντς Λιστ, Μαρία-Άννα, με την οποία συνδεόταν ιδιαίτερα, καθώς ήταν μοναχοπαίδι της.

Έτσι εμπνέεται και δίνει στη θρησκευτική πιανιστική σύνθεσή του τον τίτλο: "Sancta Dorothea", το οποίο κατά συνέπεια παίρνει αυτοβιογραφική διάσταση. Διακρίνεται για την "στοχαστική" προσέγγιση του θέματος από τον Λιστ, ενώ είναι εμφανή εκφραστικά μέσα που δηλώνουν διάθεση ευλάβειας και ταπεινοφροσύνης.

Το έργο είναι αρκετά λυρικό, ξεκινάει με συνεχή τρίηχα στο αριστερό χέρι που υποστηρίζουν μια κομψή, βηματική μελωδία όλο ευγένεια, φόρος τιμής στην μάρτυρα Δωροθέα. Καθώς η σύνθεση εξελίσσεται, οι αρμονίες γίνονται πλουσιότερες για να εκφραστεί το ιερό πάθος.
Η συνοδεία αποκτά  νέα δυναμική, με το ειδικό βάρος της σύντομης τελετουργίας. Η πιανιστική κατακλείδα, με επιστροφή στο αρχικό μοτίβο και με καταλάγιασμα της δυναμικής, προδίδει την προθυμία του συνθέτη να πλάσει μιαν ατμόσφαιρα γαλήνης, κατάνυξης, λύτρωσης και απότισης σεβασμού.
Οι μουσικολόγοι χαρακτηρίζουν αυτό το σχετικά άγνωστο δίλεπτο έργο του Λιστ "πολύτιμο κόσμημα της θρησκευτικής μουσικής" του.

Το προτείνω σε ερμηνεία του επίσης ούγγρου, Dezsο Ranki, απόφοιτο της Ακαδημίας Λιστ της Βουδαπέστης και συμμαθητή των επίσης διακεκριμένων πιανιστών:  Andras Schiff και Zoltan Kocsis.

Liszt: "Sancta Dorothea" 

Azy Gouziou (Άζη Γουζίου)6 February 2021 at 08:53

Τρυφερό κι ευαίσθητο το κομμάτι αυτό του Λιστ, Ελπίδα μου, σαν μπουμπούκι τριαντάφυλλου στα χέρια της Αγίας Δωροθέας αλλά και σαν την ψυχή της μανούλας του που έφυγε την ημέρα της γιορτής της Αγίας!
Κι ο Λιστ, ο μεγαλοπρεπής, στιβαρός, με τις πλούσιες αρμονίες και των ακραίων ηχητικών εντάσεων έδωσε εδώ όλη την εσωτερικότητα, την ευλάβεια και την αγάπη του μέσα σ' αυτό το μικρής διάρκειας αριστούργημα!
Καλησπέρα, γλυκιά μου φίλη κι ευχαριστούμε! ❤
Replies

ELPIDA NOUSA6 February 2021 at 10:12

Μοσχοβολιστος ο χαρακτηρισμός σου, αγαπημενη μου Αζη, "σαν μπουμπούκι τριαντάφυλλου στα χέρια της Αγίας Δωροθέας" αυτη η μικρής διαρκειας αλλά μεγάλης μουσικης συλληψης, συνθεση του Λιστ!!
Ο εμπνευσμενος συνθετης κινειται στα γνωστα, δεξιοτεχνικά του πεδία, αναμικτα βεβαια από βαθια κατανυκτικότητα και θρησκευτικό σεβασμο, όπως απαιτει η Ημερα εορτασμου της Αγιας, που συνεπεσε με το θανατο της αγαπημενης του μητερας.
Εγω ευχαριστω από καρδιάς, γλυκιά μου φιλεναδα!Καλο μας Σαββατόβραδι!
Τα φιλιά και την αγάπη μου! ❤ 🌹 ❤

Μουσική για την "Υπαπαντή"...

"Presentation at the Temple", Lorenzetti / Uffizi 

"Ακούς να λένε στα χωριά οι γέροντες τα βράδια

κάτι μυστήρια πράματα που χτίζουν τα σκοτάδια.

Λένε για της Υπαπαντής το μέγα πανηγύρι

πως το λιβάνι πέτρωνε πριν μπει στο θυμιατήρι"

Κ. Χ. Μύρης

Kαλή σας μέρα, φίλοι μου!Της Υπαπαντής σήμερα.

Χρόνια Πολλά λοιπόν στους εορτάζοντες, στην Καλαμάτα, και η ευλογία της Παναγίας να προστατεύει όλους μας και να μας δίνει δύναμη να αντιμετωπίσουμε το πλήθος των προβλημάτων που εμφανίζονται καθημερινά!

Την Ημέρα της Υπαπαντής, που ετυμολογικά σημαίνει την προϋπάντηση, γιορτάζεται ο ερχομός και η παρουσίαση του Χριστού στο Ναό, καθώς σύμφωνα με το Μωσαϊκό Νόμο, σαράντα μέρες μετά τη γέννηση του βρέφους, η μητέρα  παρουσιαζόταν στο ναό για να καθαριστεί, και  το πρωτότοκο αρσενικό παιδί για να αφιερωθεί στο Θεό.

Στο παραπάνω αριστουργηματικό εικαστικό έργο του 14ου αι.: "Presentation at the Temple" του Ambrogio Lorenzetti  απεικονίζεται η Υπαπαντή, σύμφωνα με τα εβραϊκά τελετουργικά. 

Η Παναγία αναγνωρίζεται από τον  μπλε μανδύα και το κόκκινο φόρεμά της. Έχει μόλις παραδώσει το θείο βρέφος  στον ευσεβή γέροντα Συμεών που το κρατά  ευλαβικά στα δύο του χέρια, που είναι καλυμμένα σ’ ένδειξη σεβασμού, και ο οποίος αναγνωρίζει το παιδί ως τον Μεσσία. 

Δίπλα του η προφήτιδα Άννα κρατά έναν κύλινδρο με το απόσπασμα από το κατά Λουκάν  Ευαγγέλιο, που αφηγείται το γεγονός, ενώ ο Ιωσήφ στέκει παράμερα στ' αριστερά. 

Ο πίνακας ξεχωρίζει για τον πλούτο των λεπτομερειών του, όπως τα κοσμήματα  των γυναικών ή η παιδική στάση του Ιησού που πιπιλίζει τον αντίχειρά του, προσδίδοντας έναν αυθόρμητο χαρακτήρα στο ιερό θέμα. Στην κορυφή, έξω από το πλαίσιο, στέκουν οι προφήτες Μωυσής και Μαλαχίας.

Η "Παρουσίαση του Χριστού στο Ναό" στον Δυτικό κόσμο ονομάζεται "Candlemas" και για τη γιορτή της έχουν συντεθεί πολλά μοτέτα, καντάτες και ύμνοι.

Προτείνω να ακούσουμε:

1. Το "Senex portabat puerum" του  William Byrd(1539-1623).

Ο Μπερντ ήταν ο κυριότερος Άγγλος συνθέτης κατά τη βασιλεία της Ελισάβετ Ι. Παραγωγικότατος συνθέτης, το έργο του περιλαμβάνει  λειτουργίες,  μοτέτα, πολυφωνικά τραγούδια, και συνθέσεις για πληκτροφόρο. Ο Μπερντ από πολλούς συγκαταλέγεται στο επίπεδο του Παλεστρίνα και του Ορλάντο ντι Λάσσο. Υπήρξε μαθητής του  Τόμας Τάλλις του οποίου η επιρροή είναι εμφανής.

Το "Senex portabat puerum"(1605) είναι αντίφωνο για 4 φωνές a capella  για την Ημέρα της Υπαπαντής.

William Byrd: "Alleluia, Senex portabat puerum":

2. Την καντάτα "Er Freut Zeit im neuen Bunde" του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ. 

Μια από τις αρκετές συνθέσεις του Μπαχ για την Γιορτή της Υπαπαντής, γράφτηκε το 1724 στη Λειψία και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά σαν σήμερα, 2 Φεβρουαρίου του 1724.

J.S.Bach: "Erfreute Zeit im neuen Bunde -BWV 83",  Ton Koopman:

"Simeon in the Temple", Rembrandt(1669)

Στο Ναό, όπως αναφέρθηκε, βρισκόταν και ο Συμεών, ένας υπάκουος και ενάρετος γέροντας.


Το Άγιο Πνεύμα τού είχε αποκαλύψει ότι, για όλες τις αρετές του, θα πέθαινε μόνο αφ' ότου γεννιόταν ο Σωτήρας.


Την Ημέρα της Υπαπαντής, σαράντα μέρες μετά τη γέννηση του Χριστού, ο Συμεών ήρθε στο Ναό του Σολομώντα κι αφού κράτησε στην αγκαλιά του το Θείο βρέφος, μπορούσε πλέον να πεθάνει, οπότε αναφώνησε:

"Nunc dimittis servum tuum, Domine - Nῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, δέσποτα..."

"Τώρα, Κύριε, μπορείς να με πάρεις ειρηνικά, όπως μου υποσχέθηκες, διότι είδαν τα μάτια μου το Σωτήρα, που είναι φως για να φανερωθεί στα έθνη και δόξα του λαού σου του Ισραήλ".

(Κατά Λουκάν β΄ 25-35)

Ο ζωγράφος έχει κάνει δυο έργα με τον Συμεών. Αυτό είναι της ώριμης περιόδου, επικεντρώνεται εξ ολοκλήρου στο συναίσθημα του Συμεών, περισσότερο στοχαστικό και με συμβολιστικά στοιχεία, όπως τα μάτια που χαμηλώνουν και βυθίζονται, καθώς "τυφλώνονται" από το Φως που εκπέμπει το θείο βρέφος("...είδαν τα μάτια μου το Σωτήρα, που είναι Φως...")

Είναι ο τελευταίος πίνακας του Ρέμπραντ. Βρέθηκε ημιτελής στο εργαστήριό του την επόμενη μέρα του θανάτου του. 

Η γυναίκα στο παρασκήνιο πιθανώς προστέθηκε αργότερα από κάποιον άλλο. Κάποιοι πιστεύουν ότι είναι η Παναγία, άλλοι κάνουν λόγο για την προφήτισσα Άννα, που και αυτή τιμάται σήμερα.

Herbert Howells: "Nunc dimittis":

 

"Ο Ιππότης με το ρόδο" : Ούγκο φον Χόφμανσταλ-Ρίχαρντ Στράους

 

(από: interlude.hk)

Ο συγγραφέας, ποιητής, δραματουργός, δοκιμιογράφος, Χούγκο φον Χόφμανσταλ γεννήθηκε σαν σήμερα, 1 Φεβρουαρίου 1874 στη Βιέννη από κι έλαβε από πολύ νωρίς μια βαθιά ανθρωπιστική παιδεία. Από τα μαθητικά του χρόνια έγινε γρήγορα δεκτός από την ομάδα συγγραφέων της "Νέας Βιέννης". Στη συνέχεια σπούδασε νομικά και Ρομανική Φιλολογία, που όμως εγκατέλειψε για να στραφεί εξ ολοκλήρου στη λογοτεχνία.

Ο Χόφμανσταλ είναι γνωστός στους μουσικόφιλους ως λιμπρετίστας, κυρίως από τη συνεργασία του με τον Ρίχαρντ Στράους. Οι δυο τους συναντήθηκαν το 1900 και μεταξύ τους αναπτύχθηκε μακροχρόνια φιλία. Συνεργάστηκαν στο ανέβασμα μελοδραμάτων, ανάμεσά τους η "Ηλέκτρα", η "Γυναίκα δίχως σκιά" και ο "Ιππότης με το ρόδο", στο οποίο θα αναφερθούμε σήμερα. 

Με φόντο τη ρομαντική Βιέννη της εποχής της Μαρίας Θηρεσίας, η πλοκή περιστρέφεται γύρω από μια ώριμης ηλικίας αριστοκράτισσα, την Μαρσαλίν, η οποία χάνει το νεαρό εραστή της, Οκτάβιαν επειδή ερωτεύεται ένα συνομήλικό του κορίτσι, την Σοφί.

Η όπερα έχει αίσιο τέλος, ασυνήθιστο μέχρι τότε για τον Ρίχαρντ Στράους, που εδώ μιμείται τον Μότσαρτ και τους "Γάμους του Φίγκαρο". Η Μαρσαλίν δείχνοντας ανωτερότητα και γενναιοδωρία ψυχής παραδίδει η ίδια τον Οκτάβιαν στη νεαρή Σοφί.

Ο Χόφμανσταλ βρίσκει ευκαιρία μέσα από την απόρριψη που βιώνει η ώριμη Μαρσαλίν να αναφερθεί στις βαθύτερες σκέψεις της ηρωίδας, τα συναισθήματά της, τις ανασφάλειες και τις ψυχολογικές συνέπειες γενικά που δημιουργούνται στον άνθρωπο από ερωτικές απογοητεύσεις και άλλες ταπεινώσεις. 

Ο Στράους εκείνη την περίοδο επιθυμούσε να γράψει κάτι περισσότερο ανάλαφρο, καθώς είχαν προηγηθεί οι "σκοτεινές" Ηλέκτρα" και Σαλώμη". Έτσι ζήτησε από τον Χόφμανσταλ να τού ετοιμάσει μια κωμωδία. Το λιμπρέτο καθυστέρησε, όμως όταν το έλαβε ο Στράους ενθουσιασμένος αναφώνησε: "Ο Ούγκο έχει γράψει ένα κείμενο που γλιστράει μέσα στη μουσική, όπως το λιωμένο βούτυρο!" 
Το θέμα είχε επιρροές από τις Μολιερικές κωμωδίες και τα θεατρικά της Γαλλικής φιλολογίας, που τόσο αγαπούσε ο Χόφμανσταλ.

Η όπερα λαμβάνει τον τίτλο της από το κεντρικό της συμβάν, που διαδραματίζεται όταν ένα ασημένιο ρόδο -σύμβολο πίστης και αφοσίωσης κατά το έθιμο- στέλνεται από τον ερωτύλο βαρώνο Οξ στη Σοφί σαν πρόταση αρραβώνα.
Σύμφωνα με τη Βιεννέζικη παράδοση το ρόδο δεν προσφερόταν από τον ίδιο τον ενδιαφερόμενο, αλλά από κάποιον αντιπρόσωπό του. Έτσι ο βαρώνος αναθέτει στο νεαρό Οκτάβιαν το ρόλο, ο οποίος κεραυνοβολείται όταν αντικρύζει την πανέμορφη Σοφί. Ο έρωτας είναι αμοιβαίος!
Φυσικά ο αρραβώνας με το βαρώνο διαλύεται και η σχέση με την ώριμη αριστοκράτισσα, επίσης...

"ΜΑΡΣΑΛΙΝ:

Αργά ή γρήγορα!

Πως πληγώνουν τα λόγια…

Βασικά, ο χρόνος, μικρούλη, ο χρόνος

δεν αλλάζει τα πράγματα.

Ο χρόνος είναι κάτι παράξενο.

Όσο ζεις μες στον χρόνο, δεν τον αντιλαμβάνεσαι.

Αλλά έρχεται η στιγμή

που τον νιώθεις πέρα για πέρα:

βρίσκεται γύρω και μέσα μας,

κυλά στα πρόσωπα, κυλά στον καθρέφτη,

στους ύπνους μου στάζει.

Κι ανάμεσά μας κυλά.

Βουβά, σαν κλεψύδρα.

Ω μικρούλη!

Κάποιες φορές τον ακούω να κυλά ασταμάτητα.

Είναι στιγμές που μες στη νύχτα ξυπνώ,

και σταματούν τα ρολόγια.

ΟΚΤΑΒΙΑΝ:

Θησαυρέ μου πολύτιμε,

γιατί θες να πληγώνεσαι;

ΜΑΡΣΑΛΙΝ:

Όμως δεν πρέπει να φοβόμαστε τον χρόνο.

Είναι κι αυτός δημιούργημα του Ύψιστου,

του Πλάστη μας.

ΟΚΤΑΒΙΑΝ:

Σαν ιερέας μιλάς σήμερα.

(αμήχανη σιωπή)

Μήπως αυτό σημαίνει

πως δεν πρέπει πια να σε φιλώ,

και να σου κόβεται η ανάσα;

ΜΑΡΣΑΛΙΝ:

Μικρούλη, πρέπει να φύγεις τώρα,

να μ’ αφήσεις…"

(επιμ. Βουτυρόπουλος Νίκος, poiein) 

Το έργο διανθίζεται με μεγαλοπρεπέστατη μουσική και είναι αξιοσημείωτο πως ο συνθέτης επιλέγει να αναθέσει και στους 3 βασικούς χαρακτήρες (Μαρσαλίν, Οκτάβιαν και Σοφί) σε γυναικέια φωνή σοπράνο, (δραματική για την ώριμη μαρκησία, μέτζο για τον παρορμητικό νέο και λυρική σοπράνο για τη νεαρά Σοφί), ούτως ώστε η επικρατούσα τονική ποιότητα της όπερας να μη μοιάζει με καμμιά άλλη. Το τρίο τους στο φινάλε της κωμωδίας είναι από τα συναρπαστικότερα μουσικά χωρία.

Επίσης , καθώς ο Στράους θέλησε να αναπλάσει την ατμόσφαιρα της παλιάς Βιέννης, πολλές είναι οι σκηνές οι οποίες διαπνέονται από ευφάνταστα μελωδικότατα βαλς, που συνυφαίνονται ελεύθερα, πάνε κι έρχονται πάνω σε τολμηρές, πρωτότυπες αρμονίες, που ενορχηστρωτικά έχουν κάτι από Ραβέλ.Τα βαλς εμφανίζονται  κυρίως στη 2η και 3η Πράξη.

Robert Sterl: "Ο von Schuch διευθύνει
στην πρεμιέρα τον "Ιππότη με το ρόδο"
(από: saechsische)

Ο Χόφμανσταλ στο λιμπρέτο του χρησιμοποιεί ποικιλία εκφοράς της γερμανικής γλώσσας. Π.χ οι αριστοκράτες στο σαλόνι της Μαρσαλίν διαλογίζονται με ιδιαιτερα εκλεπτυσμένο λεξιλόγιο, ενώ το ζευγάρι Μαρσαλίν-Οκτάβιαν απλούστερα και στην καθομιλουμένη που μαρτυρά και την οικειότητα μεταξύ τους. Όταν χωρίζουν, λόγω κοινωνικής θέσης ο ενικός δίνει τη θέση του στον πληθυντικό ευγενείας. Γλώσσας πλούσιας αισθητικής και συμβολισμών. 

Ο "Ιππότης με το ρόδο" έκανε πρεμιέρα 26 Ιανουαρίου του 1911 στη Δρέσδη υπό την μπαγκέτα του Ernst von Schuch και είχε θριαμβευτική υποδοχή από κοινό και κριτικούς, πλην μερικών που σχολίασαν την αναχρονιστική χρήση της μουσικής βαλς.

Τόσο μεγάλη ήταν η επιτυχία της όπερας που ο ζωγράφος Robert Sterl απεικόνισε την πρεμιέρα της με τον μαέστρο von Schuch να διευθύνει το έργο στην Όπερα της Δρέσδης.

Θα ακούσουμε το τελικό τρίο με την Elisabeth Schwarzkopf στο ρόλο της Μαρσαλίν. Αν και περισσότερο Μοτσάρτια ερμηνεύτρια, ο ρόλος είναι εκείνος με τον οποίο ταυτίστηκε το όνομά της, καθώς συνδυάζει δυνατά στοιχεία χαρακτήρα με υψηλές φωνητικές απαιτήσεις! Ρόλος, που απαιτεί μεγάλη εσωτερικότητα και καταβύθιση από μεριάς ερμηνευτή και  πρωτοερμήνευσε στο Μιλάνο το 1952 με τον φον Κάραγιαν στο πόντιουμ.

Richard Strauss : "Der Rosenkavalier - Final trio" 
Schwarzkopf, Jurinac, Rothenberger, Karajan:

Richard Strauss:  "Der Rosenkavalier - Waltz Sequence":

Ο Χόφμανσταλ ταξίδεψε και στη χώρα μας το 1908. Κατά την παραμονή του επισκέφθηκε την Αθήνα, ανέβηκε στο βράχο της Ακρόπολης, πήγε στους Δελφούς, την Αρχαία Κορινθο και την Πάτρα. Την ταξιδιωτική εμπειρία του κατέγραψε στο βιβλίο του: "Στιγμές στην Ελλάδα".

Για την "Ηλέκτρα" του Ρίχαρντ Στράους πάνω σε λιμπρέτο του Χόφμανσταλ μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

F. POULENC: "Concerto for 2 Pianos" / MΑRTHA ARGERICH

 

Το κείμενο γράφτηκε στη μνήμη του γάλλου συνθέτη Φρανσίς Πουλένκ. Πέθανε ξαφνικά σαν σήμερα, 30 Ιανουαρίου 1963 από καρδιακή προσβολή στο Παρίσι. 

O τάφος του Πουλένκ στο Περ Λασαίζ

Για κείνη τη μέρα είχε κανονίσει να γευματίσει με την αγαπημένη του σοπράνο, Denise Duval και να ηχογραφήσει μερικές ραδιοφωνικές εκπομπές. Ακύρωσε όμως τα ραντεβού του, επειδή είχε αρπάξει άσχημο κρυολόγημα. Άφησε την τελευταία του πνοή κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού ύπνου. 
Ο γάλλος συνθέτης τάφηκε σύμφωνα με τη θέλησή του, στο Κοιμητήριο Περ Λασαίζ, στον οικογενειακό του τάφο. Η κηδεία ήταν απλή, με μουσική υπόκρουση του Μπαχ.

Ο Πουλένκ ήταν ένας από την "Ομάδα των Έξι" συνθετών, γνωστοί ως "Les Six". Η μουσική του παρότι είναι μοντέρνα, διακρίνεται για την απλότητά της, στοιχείο που έκανε τους μουσικοκριτικούς να μην θεωρούν τον Πουλένκ σοβαρό συνθέτη.

Με την πάροδο του χρόνου όμως και την ενασχόληση του Πουλένκ με μουσική σε πολλές διαφορετικές μορφές(τραγούδι, μουσική δωματίου, ορατόριο, όπερα, μουσική μπαλέτου, ορχηστρική μουσική) άλλαξαν γνώμη και συνειδητοποίησαν τη σπουδαιότητα της μουσικής του. 

Ο Πουλένκ θεωρείται ο μεγαλύτερος δημιουργός γαλλικού τραγουδιού μετά τον Φωρέ και είναι ένας από τους πρώτους συνθέτες στους οποίους οφείλεται η αναβίωση του τσέμπαλου.

Το μουσικό είδος στο οποίο ο γάλλος συνθέτης διακρίθηκε περισσότερο και αποτελεί φόρμα την οποία ανανέωσε στην εποχή του, διαφοροποίησε και διεύρυνε είναι το κονσέρτο.

Σήμερα προτείνω να ακούσουμε το  "Concerto pour deux pianos" σε ρε ελ. μιας και στην αρχή του προηγούμενου καλοκαιριού είχα την τύχη να παρακολουθήσω την εκτέλεση του από τα μαγικά χέρια της Μάρτα Άργκεριχ στο Ηρώδειο μαζί με την μαθήτρια-προστατευομένη της Θεοδοσία Ντόκου και συνοδεία της ΚΟΑ υπό την μπαγκέτα του Στέφανου Τσιαλή.

Μαγεία, έκσταση και συγκίνηση είναι τα ελάχιστα που μπορούν να περιγράψουν εκείνη τη βραδιά με τον θρύλο των πλήκτρων Μάρτα, να κλέβει την παράσταση στα 77 της χρόνια!
Είναι αξιοθαύμαστο και εντυπωσιακότατο το "πώς" σε αυτή την ηλικία εκτελούσε με τεχνική, συναίσθημα, ταχύτητα, ευαισθησία αλλά συγχρόνως νεανικό σφρίγος και υπέρμετρη θεατρικότητα όπου χρειαζόταν!

Το κονσέρτο αυτό με έτος σύνθεσης το 1932 αποτελεί κορύφωση της πρώιμης περιόδου του Πουλένκ και ουσιαστικά με αυτό γίνεται η είσοδος του δημιουργού στην εποχή της λαμπρής, συνθετικής ωριμότητάς του.
Το έργο συνετέθη για μια γνωστή μας κυρία, προστάτιδα των τεχνών και των πρωτοποριακών καλλιτεχνών, στο σαλόνι της οποίας συγκεντρώνονταν γάλλοι δημιουργοί, που μάλιστα τής αφιέρωσαν και έργα τους, όπως οι Σατί, Ραβέλ, Στραβίνσκυ...
Πρόκειται για την πριγκίπισσα Έντμοντ ντε Πολίνιτς Βιναρέτα Σίνγκερ, κληρονόμο της επιχειρηματικής οικογένειας ραπτομηχανών Singer.

Το κονσέρτο αναπτύσσεται σε 3 κινήσεις:

1. Το δυναμικό και γεμάτο ενέργεια:Allegro ma non troppo
2. Το εκλεπτυσμένης αισθητικής και με βαθύ συναισθηματισμό: Larghetto
3. Το κεφάτης και χαριτωμένης ατμόσφαιρας: Allegro molto

artefact.org

Είναι παράδοξο το ότι ο Πουλένκ στην ενορχήστρωσή του δεν υποστηρίζει τη "βάση της συμφωνικής ορχήστρας", που είναι τα έγχορδα.
Αντίθετα, υποστηρίζει τα πνευστά, δίνοντας έτσι την ευκαιρία να δημιουργηθεί εντονότατος -και εκρηκτικός σε κάποια σημεία του- διάλογος ανάμεσα στα 2 πιάνα, που συχνά τα βρίσκουμε "εκτεθειμένα", καθώς για μεγάλα διαστήματα μένουν σχεδόν ασυνόδευτα από την ορχήστρα.
Έτσι, απαιτείται μεγάλη τεχνική δεινότητα από τους εκτελεστές.
Τα δύο πιάνα ανταλλάσσουν μουσικές ιδέες, που αναδύονται ευρηματικά, καθώς ο συνθέτης κρατά την ορχήστρα στο παρασκήνιο, υποδεικνύοντας να ακολουθηθεί μια ήσυχη ροή, προκειμένου να δώσει έμφαση στα εντυπωσιακά περάσματα των μοτίβων στο πιανιστικό ζεύγος, που συνομιλεί παιχνιδιάρικα.

Ο Πουλένκ, ως γνωστόν θεωρούσε τον Μότσαρτ το μεγαλύτερο συνθέτη όλων των εποχών.
Έτσι τα 2 πρώτα μέρη του κονσέρτου είναι κατά κάποιο τρόπο μια προσέγγιση-αφιέρωμα στη Μοτσάρτια μουσική, ενώ το τελευταίο μέρος συνδυάζει την ανάλαφρη, μελωδική, κεφάτη μουσική του παρισινού καμπαρέ ανάμικτη με στοιχεία του ινδονησιακού γκαμελάν*, το οποίο είχε γνωρίσει ο Πουλένκ την προηγούμενη χρονιά στην Έκθεση του Παρισιού.

Συγκεκριμένα, ίσως σε πολλούς θυμίσει το κονσέρτο για δύο πιάνα σε μι υφ. μείζονα, που ο 20χρονος Μότσαρτ έγραψε για να εκτελεί με την αδερφή του Νάνερλ, καθώς επίσης το αργό μέρος του ίσως φέρει στο νου την αργή, ονειρική κίνηση του Μοτσάρτιου κονσέρτου για πιάνο σε Ντο μείζονα.

Ο Πουλένκ στη Βενετία, όπου είχε μεταβεί για την πρεμιέρα του έργου.

Σύμφωνα με τον ίδιο τον Φ.Πουλένκ, όταν έγραφε το κονσέρτο, εκτός του Μότσαρτ είχε κατά νου και τον Ραβέλ. Έτσι, πολλοί μουσικολόγοι βρίσκουν επιρροές, ιδιαίτερα στη χρηση τζαζ αρμονιών, από το κονσέρτο για πιάνο του Ραβέλ.

To "κονσέρτο για 2 πιάνα" του Πουλένκ έκανε πρεμιέρα πριν 86 χρόνια, στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1932, στη Βενετία, με σολίστες το συνθέτη και τον Jacques Février.

*ΓΚΑΜΕΛΑΝ: παραδοσιακή ορχήστρα του Μπαλί και της Ιάβας αποτελούμενη κυρίως από ιδιόφωνα κρουστά.
To σύνολο έχει πάρει το όνομά του από τις λέξεις gamel και gangsa, που αντίστοιχα σημαίνουν "εκτελώ" και "ορείχαλκος", όπως αναφέρεται από τον Paul Griffiths στο βιβλίο του: "Μοντέρνα μουσική" των εκδ. Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος.

Το απολαμβάνουμε φυσικά από την Martha Argerich, με παρτενέρ της τον Alexander Gurning.
Μια σημαντική και βραβευμένη ηχογράφηση από τις "Συναυλίες του Λουγκάνο", όπου αναδεικνύεται η κολοσσιαία τεχνική των εκτελεστών που απαιτεί η δυναμικά ενστικτώδης και ηλεκτριστικής ενέργειας μουσική του Πουλένκ:

F. Poulenc: "Concerto for 2 Pianos"/Martha Argerich-Alexander Gurning

"Τσάλλεντζερ..., η πτώση του Φαέθοντα"

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη τραγωδία στην ΙΣΤΟΡΙΑ του ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΟΣ!

Ήταν 28 Ιανουαρίου του 1986, όταν το διαστημικό λεωφορείο Challenger, ελάχιστα δευτερόλεπτα από την εκτόξευσή του από το ακρωτήριο Κανάβεραλ της Φλόριντα διαλύθηκε, στέλνοντας στο θάνατο όλους του επιβαίνοντες, επτά μέλη του πληρώματος και έναν  πολίτη, τον πρώτο που θα ταξίδευε στο διάστημα.
Τα τηλεοπτικά δίκτυα μετέδιδαν ζωντανά την αποστολή ...Έτσι τη συντριβή του παρακολούθησαν εκατομμύρια άνθρωποι...



"Δούλευα τη σύνθεση "Φαέθων" που μού είχε ανατεθεί για τον εορτασμό για την Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας...Την ώρα της είδησης, κατά ειρωνικό τρόπο, βρισκόμουν στο σημείο της παρτιτούρας, όπου τα μοτίβα εκφράζουν τον κεραυνό του Δία που χτυπά τον Φαέθοντα που οδηγεί το άρμα του Ήλιου, προκαλώντας την πτώση του....
Έτσι το έργο μου αφιερώθηκε στη μνήμη των επτά αστροναυτών που έχασαν τη ζωή τους εκείνη τη στιγμή..."

Ο αμερικανός συνθέτης, Christopher Rouse ανήκει στους νεορομαντικούς δημιουργούς, αν και έχει γράψει και ατονικά έργα.
Ο ίδιος -όπως έχει δηλώσει- θέλει η μουσική του να μεταφέρει την "αίσθηση της επείγουσας ανάγκης για έκφραση".

Giorgio de Chirico: "Η πτώση του Φαέθοντα"

Είναι συνθέτης που αγαπά πολύ τη Μυθολογία γι'αυτό κατέχει σημαντική θέση στο μουσικό του έργο(Μορφέας, Αφροδίτη, Γοργόνα κλπ).

Το έργο του: "Phaethon" είναι συμφωνικό ποίημα εμπνευσμένο από τον γνωστό, αρχαιοελληνικό μύθο:

Ο Φαέθων είναι γιος του Ήλιου, που πείθει τον πατέρα του να του επιτρέψει να οδηγήσει το άρμα του. Όμως, άπειρος καθώς ήταν, όταν κατά τη διαδρομή είδε τον ουρανό γεμάτο με παγίδες και τέρατα όπως ο Σκορπιός, φοβήθηκε τόσο που δεν μπόρεσε να ελέγξει τα ηνία του άρματος.
Αποτέλεσμα αυτού ήταν να αφηνιάσουν τα ατίθασα άλογα και ο Ήλιος να φτάσει τόσο κοντά στην Γη, που από την υπερβολική θερμότητα να ξεραίνονται τα πάντα.
Η επέμβαση του Δία ήταν άμεση!
Για να αποφευχθούν τα χειρότερα, εριξε κεραυνό, σκότωσε τον Φαέθοντα.
Το νεκρό κορμί του έπεσε στον Ηριδανό ποταμό...
Οι Ηλιάδες θρηνούν για το χαµό του αδερφού τους και οι θεοί τις µεταµορφώνουν σε λεύκες γύρω από τον υγρό τάφο του Φαέθοντα.

"...Ότε απαίσιος δύναμις εμμανής,

φθονούσα τον Φαέθοντα, εκ κορυφής

τον κατεκρήμνισε των ουρανών,

αι αδελφαί του ήλθον μελανείμονες

εις το υγρόν του μνήμα, τον Ηριδανόν,

κ’ ημέραν, νύκτα έκλαιον αι τλήμονες...",

θα γράψει γι'αυτόν ο Καβάφης σε ένα από τα "Αποκηρυγμένα" του...

Την τρελή, επικίνδυνη κίνηση του άρματος και την πτώση του Φαέθοντα θέλησε να αποτυπώσει στο με προγραμματική δομή, έργο του, ο Christopher Rouse.
Εκτελείται από μεγάλη ορχήστρα και επαινέθηκε για τον ενορχηστρωτικό πλούτο του, ιδιαίτερα για την ευφάνταστη χρήση των χάλκινων πνευστών και των κρουστών που απεικονίζουν τη φρενήρη, αχαλίνωτη πορεία του άρματος.
Πολλοί αντιστοίχισαν την ορχηστρική αίσθηση με κείνη των έργων των Σοστακόβιτς και Μπρούκνερ.

Ο Αμερικανός συνθέτης, Christopher Rouse

Δυναμική, ασταμάτητη, ενεργητική, εκρηκτική σύνθεση, ένα χαοτικό, θορυβώδες κρεσέντο που μεταφέρει στον ακροατή την αγωνία για την κατάληξη μιας ανεξέλεγκτης διαδρομής...
Το συμφωνικό ποίημα χαρακτηρίστηκε τολμηρό ως μουσική ιδέα και ο συνθέτης επαινέθηκε για έκρηξη δημιουργικής φαντασίας και λαμπρή συγχώνευση κλασικών και σύγχρονων ιδιωματισμών.

Η "πτώση του Φαέθοντα" από τον ουρανό, παραλληλίστηκε λόγω συγκυριών από τον συνθέτη με την "πτώση του Τσάλλεντζερ".

Είναι όντως εντυπωσιακό πώς μια τραγωδία του σήμερα  μετουσιώνεται σε ήχο και με στοιχεία της Μυθολογίας μεταπλάθεται, για να εκφράσει θρήνο για τα θύματα, αλλά συγχρόνως μέσω της αλληγορίας να υποδηλώσει έννοιες όπως η ανθρώπινη απληστία ή η γνώση κατά πόσο μπορείς να  στοχεύσεις στο υπερφυσικό και να ανταπεξέλθεις στις απαιτήσεις του, καθώς και των συνεπειών της αποτυχίας, δίνοντας έτσι και μια φιλοσοφική διάσταση στη μουσική έκφραση.

Christopher Rouse: "Phaethon":

Τζων Τάβενερ: "Κέλτικο Ρέκβιεμ", μια poésie sonore...

 

Εβδομήντα πέντε χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τη γέννηση του μεγάλου βρετανού συνθέτη, Τζων Τάβενερ(28 Iανουαρίου 1944) στο Γουέμπλεϊ του Λονδίνου. Ο ίδιος ισχυριζόταν πως ήταν απόγονος του Τζων Τάβερνερ, άγγλου συνθέτη και οργανίστα της Αναγέννησης. 

Θερμός φιλέλληνας, ο Τάβενερ αγάπησε και τίμησε την Ελλάδα με τα έργα του.
Τη χώρα μας τη γνώρισε μέσω της πρώτης του γυναίκας που ήταν ελληνίδα.

"Ο ελληνικός τόπος  με βοηθά να βρίσκω δρόμους", 

έλεγε συχνά.

Η ιδιαίτερη μουσική του σχέση με την Ελλάδα ξεκινά με έρευνα της ελληνικής ποίησης, μελοποιήσεις ελλήνων ποιητών, Σεφέρη, Σικελιανού κλπ...και καθώς 33χρονος βαπτίστηκε ορθόδοξος, ένα μεγάλο μέρος των δημιουργιών του  περνά μέσα από τα βυζαντινά μονοπάτια..

Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες κλασικής μουσικής της Βρετανίας, γνωστός για τα μινιμαλιστικά του έργα θρησκευτικής μουσικής, που διακρίνεται για την διαύγεια της μελωδικής γραμμής και την εσωτερική γαλήνη, που δημιουργεί.

H μουσική του διάφανη, απλή, με εκστατική λεπτότητα, συσσώρευση λατρευτικών μοτίβων, μεγαλύνει τη θεότητα και δημιουργεί υψηλή λατρευτική ατμόσφαιρα.

Οι μελωδίες του γίνονται φορείς υψηλής πνευματικότητας και συνιστούν, θα έλεγε κανείς, μιαν ιερατική "poésie sonore", μια ηχητική ποίηση όπου ο ρυθμός της μελωδίας ακολουθεί τις λεκτικές εικόνες με κείνον που απαγγέλει να αυτοσχεδιάζει, προσθέτοντας ή αφαιρώντας κάθε φορά ό,τι νομίζει απαραίτητο. Κάθε ηχητικό ποίημα απαιτεί τη συνεργασία του αναγνώστη-ακροατή, αποτελει παρότρυνση για τον ψυχισμό του, αφού απο τις λέξεις, τα μουσικά μοτίβα και τη δομή τους κινεί το σώμα και το πνεύμα του. Απαιτεί την ταύτισή του με το περιεχόμενο.

Το 1969 συλλαμβάνει την ιδέα ενός σκοτεινού, ανατριχιαστικού τραγουδιού εμπνευσμένου από ένα παιδικό τραγούδι-παιχνίδι.

"Το Κέλτικο Ρέκβιεμ", παρά τον τίτλο του, δεν είναι στην ουσία νεκρώσιμη ακολουθία για κάποιον...
Το τραγούδι με το τραχύ ύφος έχει τις ρίζες του σε μια μνημόσυνη ιεροτελεστία της Σκωτίας του Μεσαίωνα.

Παιδιά σε ομάδες πιασμένα απ'τα χέρια και στημένα κυκλικά.
Από την ομάδα επιλέγεται ένα, που παίρνει το όνομα "Jenny Jones", χαρακτήρας, που κινείται αντίθετα με τη φορά, που ακολουθεί ο κυκλικός χορός και έχει στόχο να αποκρούσει τα κακά πνεύματα.

Είναι γραμμένο για σοπράνο, χορωδία και ορχήστρα παιδιών και αποτελείται από τρία μέρη, σύμφωνα με την παράδοση του ρέκβιεμ:

Ι. "Requiem aeternam", 

ΙΙ. "Dies irae" 

και 

ΙΙΙ. "Requiescat in pace"

Υποβλητικό άκουσμα που καθηλώνει, βασισμένο μεν σε στοιχεία κελτικά ανάμικτα με εκείνα της θρησκευτικής μουσικής που τόσο καλά ο Τάβενερ γνωρίζει, δίνοντας μια σύνθεση που διακρίνεται για την διαύγεια της μελωδικής γραμμής και την εσωτερική γαλήνη, που δημιουργεί, χωρίς επιτηδευμένη έκφραση, μα με απόκοσμη ηρεμία και καθαρότητα...

Ακούμε το τρίτο μέρος: "Requiescat in pace-Αναπαύσου εν ειρήνη". 

• Από την έναρξή του η παιδική χορωδία αποδίδει το γνωστό παιδικό τραγούδι: "Mary Had A Little Lamb"(στα ελληνικά έχει μεταφερθεί με το στίχο "Επεράσαμ' όμορφα")πάνω σε ένα χαρακτηριστικό τελετουργικής φύσης οστινάτο από τη μικτή χορωδία κι ένα κρουστό να χτυπά εμφατικά ένα μονότονο ρυθμό. Η μελωδία είναι σε πεντατονική κλίμακα και σε μορφή ερώτησης -απάντησης.
  
  
• Ακολουθεί το σύντομης έκτασης μεσαίο, όλο κατάνυξη, προσευχητικό μέρος,έναν "βουβό θρήνο". Πολλοί το χαρακτηρίζουν ως "αβίαστη, μουσική ηρεμία φωτός, ικανή να οδηγήσει σε ενδοσκόπηση και θρησκευτική περισυλλογή".

• Η σύνθεση ολοκληρώνεται με καμπανισμούς και απότομα -σαν ηχητικές εκρήξεις- επιφωνήματα, πάλι με ιδιαίτερα κρουστά να χτυπούν στο ρυθμό του παιδικού τραγουδιού, σαν αντίλαλος μιας εσωτερικής φωνής, δημιουργώντας τοπίο ηρεμίας και γαλήνης. Ένα μέρος, που ενεργοποιεί το ενδότερο, ψυχικό περιβάλλον, υποστηρίζει τη συνειδητότητά μας, και απεγκλωβίζει τη δύναμη της αθωότητας και άδολης αγάπης, που κρύβουμε μέσα μας... 

Αδιαμφισβήτητα, το "Κέλτικο Ρέκβιεμ" του Τζων Τάβενερ με το αυτοσχεδιαστικό, μυστικιστικό στυλ, την απλή εναρμόνιση και τις μικροτονικές υφές, αποτελεί σύνθεση, που απορρέει από την ένωση του δημιουργού με τον ανώτερο εαυτό του, την απεικόνιση του συνδυασμού αθωότητας με την ιδέα της μετάνοιας... 

Tavener: "The Celtic Requiem, Mov.III: "Requiescat in pace":

Μια γενική προσέγγιση στο έργο του Τάβενερ μπορείτε να διαβάσετε σε ένα παλιότερο κείμενο εδώ.
Επίσης συνδυαστικά με ποίηση του Yeats, εδώ.

«Zuzana Ruzickova, από τα Στρατόπεδα Συγκέντρωσης στους κορυφαίους τσεμπαλίστες του κόσμου!»

 

[Mε αφορμή την 27η Ιανουαρίου: Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος]

Μέχρι τότε, είχε ευτυχισμένα παιδικά χρόνια, παρότι ασθενικό παιδί (λόγω της φυματίωσης που είχε περάσει).
Όταν ανάρρωσε πλήρως, η Σουζάνα Ρουζίκοβα ως πολύτιμο δώρο για τη γενναία στάση της απένεντι στην ταλαιπωρία της ασθένειάς της, ζήτησε από τους γoνείς να τής επιτρέψουν να μάθει τσέμπαλο.
Ήταν εβραίοι, και η οικονομική τους κατάσταση καλή...
Άρχισε τα μαθήματα και ο δάσκαλός της ήταν τόσο εντυπωσιασμένος από την επίδοσή της, που την ενθάρρυνε να πάει στη Γαλλία να μαθητεύσει με την κορυφαία Βάντα Λάντοβσκα.

Όμως, την πρόλαβε η εισβολή των Ναζί στην Τσεχοσλοβακία.
Όχι μόνο δεν μπόρεσε να σπουδάσει στη Γαλλία, αλλά λίγο αργότερα, μαζί με την οικογένειά της, απελάθηκαν στο  Tερεζίν.

«Η παιδική μου ηλικία τελείωσε εκεί», λέει η ίδια.

Οι παππούδες και ο πατέρας της πέθαναν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης μαζί με χιλιάδες άλλους Εβραίους.

Η ίδια υποστηρίζει πως η μουσική ήταν εκείνη που τη βοήθησε να επιβιώσει μέσα σε κείνη την κόλαση…
Θυμάται πως καθ'οδόν προς το Άουσβιτς, στην καρότσα του φορτηγού που τούς μετέφερε από το Τερεζίν, αντέγραφε κρυφά ένα μικρό κομμάτι από τη Σαραμπάντ της 3ης Αγγλικής Σουΐτας  του Μπαχ, πάνω σ’ ένα τσαλακωμένο χαρτί...Ήθελε να έχει ένα κομμάτι του πάνω της, κάτι σαν φυλαχτό, αφού έτρεμε από αγωνία και φόβο για το τί τους περίμενε...

Ξυρισμένο κεφάλι, ριγωτή στολή...Για διακριτικό, το κίτρινο αστέρι του Δαυίδ στο πέτο και ένας αριθμός…
72389, ο αριθμός που σφράγισαν το παιδικό της μπράτσο…

Μπορεί να έχει ξεθωριάσει, όμως η ένταση του φόβου που τής προκαλούσε κοιτάζοντας το χέρι της, παραμένει το ίδιο ισχυρή…

"Θέλω να ζήσω, δεν θέλω να πεθάνω", έλεγε  κάθε φορά στη μητέρα της βλέποντας τον καπνό απ’ τους θαλάμους αερίων, τρομερά φοβισμένη…

Δεν πέθανε….Ούτε εκεί, ούτε όταν στάλθηκε τα επόμενα τρία χρόνια στο Μπέργκεν Μπέλσεν για καταναγκαστικά έργα…

Σώθηκε... και γύρισε στην πατρίδα της…

Όμως τα χέρια της είχαν καταστραφεί…  Η βαριά εργασία στα χωράφια, τα δημόσια έργα κι η μεταφορά σκληρών υλικών είχαν επιφέρει τεράστια ζημιά στα άλλοτε μαγικά, επιδέξια και βιρτουόζικα δάχτυλά της…

Όλοι τη συμβούλευαν να εγκαταλείψει οποιαδήποτε φιλοδοξία για  μουσική σταδιοδρομία.

Όμως, "πώς θα ζούσα χωρίς μουσική;…Αυτή με κράτησε στον πόλεμο...Αυτή, η απαντοχή στις κακουχίες…, η ελπίδα, η παρηγοριά κι η ανακούφισή μου"

Άρχισε την εξάσκηση…
Πέρναγε δωδεκάωρα πάνω στα πλήκτρα…
Ήθελε να κερδίσει το χαμένο χρόνο…Και τα κατάφερε…

Η καταξίωση ήρθε το 1956 όταν κέρδισε στο Διεθνές Μουσικό Φεστιβάλ του Μονάχου.
 
Eίναι η πρώτη ερμηνεύτρια που κατέγραψε το πλήρες έργο του Μπαχ για τσέμπαλο.

Μέχρι το θάνατό της το 2017 η Σουζάνα Ρουζίκοβα ευγνωμονούσε καθημερινά τον Μπαχ, γιατί  -όπως έλεγε-  ήταν εκείνος που την προστάτεψε στα δύσκολα χρόνια...

Ευεργετικός ο ρόλος της μουσικής του στην ψυχή της…
Την χαλάρωνε,την ηρεμούσε, της έδινε ελπίδα όταν γονάτιζε…Αισθανόταν πως ακούγοντας ή παίζοντας τη μουσική του, ο Θεός ήταν παρών …

Η ζωή της υπήρξε σκληρή, ..η καριέρα της, λαμπρή...Ιστορία τυραννίας και θριάμβου...
Όμως εκείνη δεν νοιώθει περήφανη για τίποτα.
Το μεγαλύτερο -λέει γελώντας- επίτευγμά της  και συγχρόνως μεγαλύτερο θαύμα, είναι που επέζησε του ολοκαυτώματος, του σχεδίου εξόντωσης  και αφανισμού, αυτής της κτηνωδίας της ναζιστικής θηριωδίας…

[Πλοκή της ιστορίας και αφήγηση δική μου με στοιχεία, που κατά καιρούς έχω διαβάσει]

***

Οι "Αγγλικές σουΐτες" γράφτηκαν τη δεκαετία του 1710. Το όνομά τους οφείλουν μάλλον σε έναν μυστηριώδη άγγλο ευγενή στον οποίο αφιερώθηκε το έργο, ενώ κατ'άλλη εκδοχή  στις πρότυπες 6 σουΐτες για τσέμπαλο του γάλλου  Charles Dieupart που μεσουρανούσε στο Λονδίνο.
Αποτελούνται από τυποποιημένους γαλλικούς χορούς:
την αργή Allemande, την γρηγορότερη Courante, την επίσης αργή Sarabande και τη ζωηρή Gigue . Σε αυτούς προστίθενται οι: Bourrée, Gavotte, και Μinuet, και το εισαγωγικό πρελούδιο.

Εμείς, θα ακούσουμε την "Mrs Bach" -όπως καθιερώθηκε να φωνάζουν τη Σουζάνα- στη Σαραμπάντ, απ'την οποία κάποτε κοριτσάκι τρομαγμένο άντλησε δύναμη γράφοντάς τη στο βρώμικο, τσαλακωμένο χαρτάκι...

Θα την ακούσουμε στο "φυλαχτό" της...

Bach English Suite No.3 in G minor BWV 808 / Zuzana Růžičková

Επίσης στην παρακάτω ηχογράφηση εκτελεί τη "Φαντασία BWV 906" του Γ.Σ. Μπαχ, έργο που ο ολοκληρωμένος τίτλος του είναι "Fantasia and Fugue" σε Ντο Μείζονα, BWV 906.
Επειδή η φούγκα είναι ατελής συνηθίζεται να λέγεται απλώς "Φαντασία"…
Ανήκει στα έργα των χρόνων της Λειψίας του συνθέτη και είναι ένα από τα σχετικά λίγα κομμάτια του Μπαχ, των οποίων η αυθεντικότητα δεν έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση, διότι σώζεται η χειρόγραφη παρτιτούρα της.

Πρόκειται για σύνθεση γεμάτη αρπίσματα. Ένας κυματισμός συνεχόμενων τρίηχων δεκάτων έκτων στο δεξί χέρι και τρίλιες, ενώ το αριστερό σταυρωνει συχνά πάνω από το δεξί τονίζοντας τις συγχορδίες μεγαλόπρεπα ("maestoso"),  όπως υποδεικνύει ο συνθέτης στην παρτιτούρα του…

J. S. Bach - Fantasia in C minor/BWV 906 / Zuzana Růžičková

To βραβευμένο ντοκυμαντέρ για τη ζωή της, έχι τίτλο "Zuzana: Μusic is life".

Παρακάτω το trailer:

Ηρωες όλοι αυτοί οι καλλιτέχνες που παρόλες τις ταπεινωτικές συνθήκες διαβίωσης, παρέμειναν αφοσιωμένοι στη μουσική, συνέχισαν  με θαυμαστό τρόπο κι όσοι επέζησαν, μεγαλούργησαν, στοιχείο που αντανακλά τη θέλησή τους για ζωή!

Η Ρουζίκοβα δίδαξε πως τίποτε δεν είναι ακατόρθωτο! Με αγάπη, θέληση, υπομονή και επιμονή το όνειρο επιτυγχάνεται όσο κι αν βάρβαρα ένστικτα και φρικαλεότητες πάλεψαν για το αντίθετο...