Ντονιτσέτι: μια όπερα για τον Σεβαστιανό τον Επιθυμητό...

Βασιλιάς Σεβαστιανός της Πορτογαλίας(1554 - 1578)

Η γέννηση του Σεβαστιανού
(μικρογραφία του 1544)

Γεννήθηκε το 1554, λίγο μετά τις οκτώ το πρωί, ανήμερα της γιορτής του Αγίου Σεβαστιανού που οι Δυτικοί τιμούν στις 20 Ιανουαρίου. Προς τιμήν του Αγίου βαπτίστηκε "Σεβαστιανός", όνομα ως τότε ανύπαρκτο σε Ευρωπαίους βασιλείς.. 

Η αναφορά μας σήμερα λόγω ημερολογίου στον βασιλιά Σεβαστιανό της Πορτογαλίας ή πιο γνωστό ως "Σεβαστιανός ο Επιθυμητός", αφού μετά το θάνατό του ακολούθησε τόσο μεγάλη παρακμή στη χώρα, που ο λαός επιθυμούσε έντονα την ανάστασή του. 

Ο Σεβαστιανός της Πορτογαλίας είναι ο τελευταίος του Οίκου των Αβίς, καθώς πέθανε άγαμος και άτεκνος. Η ιστορία λέει πως εξαφανίστηκε 24χρονος στην μάχη του Αλκάσερ Κουμπίρ. 

Καθώς ονειρευόταν μια μεγάλη σταυροφορία ενάντια στο βασίλειο του Μαρόκου ηγήθηκε μιας εκστρατείας στη Β. Αφρική, όπου βρήκε το θάνατο επί των επάλξεων.

Έτρεξε έφιππος μέσα στο εχθρικό μέτωπο, όμως το σώμα του δεν βρέθηκε.  Ο θείος του Φίλιππος Β΄ της Ισπανίας ισχυρίστηκε ότι το βρήκε, το μετέφερε στην Πορτογαλία όπου έγινε η ταφή του στο μοναστήρι του Αγίου Ιερώνυμου. Επειτα ο Φίλιππος διεκδίκησε τον θρόνο της Πορτογαλίας.

Οι Πορτογάλοι αμφέβαλαν για το αν πραγματικά είχε πεθάνει. Έτσι, σταδιακά καθιερώθηκε στην λαϊκή συνείδηση ότι ο Σεβαστιανός κάποτε θα επιστρέψει και πλήθος σχετικών θρύλων να δημιουργούνται. Δημοφιλέστερος όλων είναι εκείνος, που περιγράφει ότι θα γυρίσει την πιο δύσκολη στιγμή για την χώρα και θα την σώσει. Θα είναι η ώρα "της μεγάλης ανάγκης μέσα στην ομιχλώδη αυγή"...Θρύλος που παραπέμπει σε κείνον του Κων/νου Παλαιολόγου...

Στο θρύλο του "Σεβαστιανού του Επιθυμητού" βασίζει την όπερά του: "Dom Sebastien, roi de Portugal" ο Γκαετάνο Ντονιτσέτι, εμπλουτίζοντας την πλοκή με αρκετή μυθοπλασία.

Πρόκειται για μεγάλης κλίμακας δράμα 5 πράξεων, στα πρότυπα εκείνων των μελοδραμάτων του Μέγερμπερ. Ο ιταλός συνθέτης προσπαθούσε να δημιουργήσει ένα έργο ανταγωνιστικό σε παρόμοια ιστορικά μουσικοδράματα.

ΠΛΟΚΗ:

Ο χριστιανός Dom Sebastian, αφήνει τον θείο του ως αντιβασιλέα και κείνος ξεκινά μια σταυροφορία κατά των Μαυριτανών της Αφρικής . Η συνοδεία του Σεμπαστιάν περιλαμβάνει τον ιδεαλιστή ποιητή Καμόες (που αργότερα αφιέρωσε στον ευεργέτη του βασιλιά το έργο του "Λουσιάδες") και τη Μαυριτανή πριγκίπισσα Ζαΐντα. Η γυναίκα είχε προσηλυτιστεί με βία στο Χριστιανισμό και κρατείτο στο μοναστήρι, απ'όπου προσπάθησε να δραπετεύσει. Όμως την αντιλήφθηκαν και η Ιερά Εξέταση την καταδίκασε σε θάνατο στην πυρά. Ο Σεμπαστιέν την έσωσε την τελευταία στιγμή και την επιστρέφει στον πατέρα της στο Μαρόκο. Ο πατέρας προσπαθεί να την πείσει να παντρευτεί τον Μαυριτανό αρχηγό Aμπαγιάλδος.

Στο πεδίο της μάχης ο Aμπαγιάλδος κατατροπώνει τις δυνάμεις του Σεβαστιανού, που τραυματίζεται. Ο πιστός υπασπιστής του, τραυματισμένος κι αυτός και πριν εκπνεύσει, τούς πείθει πως εκείνος είναι ο βασιλιάς, σώζοντας έτσι τη ζωή του βασιλιά. 

 Η Zαΐντα συλλογιζόμενη πως κάποτε ένας Χριστιανός τής έσωσε τη ζωή, πιστεύει πως τώρα είναι η ώρα να ανταποδώσει την εύνοια και δέχεται το γάμο με τον Aμπαγιάλδος υπό τον όρο  να ελευθερωθεί ο "Χριστιανός", που εκείνη γνωρίζει την πραγματική του ταυτότητα. Ο Σεμπαστιάν αφήνεται πληγωμένος στο πεδίο της μάχης.

Ο Καμόες και ο Σεμπαστιάν που έχουν διασωθεί, επιστρέφουν στη Λισαβόνα. Ανάμεσα στο πλήθος παρακολουθούν τη νεκρική πομπή για τον βασιλιά που πιστεύεται ότι είναι νεκρός. Ο Σεμπαστιάν αναγνωρίζεται από τον όχλο και φυλακίζεται ως απατεώνας.  Μαζί του φυλακίζεται και η Ζαΐντα γιατί ομολογεί την αγάπη της για κείνον. Η ζωή τους θα τους χαριστεί μόνο αν ο Σεμπαστιάν υπογράψει την πώληση της Πορτογαλίας στην Ισπανία. Εκείνος υποκύπτει για να σωθεί η γυναίκα.

Η Ζαΐντα μη μπορώντας να αντέξει το βάρος αυτό, ανεβαίνει στον Πύργο Μπελέμ για να ριχτεί στα νερά του Τάγου. Όμως την προλαβαίνει ο Σεμπαστιάν και μαζί προσπαθούν να φτάσουν στον Καμόες που έχει έρθει με βάρκα να τους σώσει. Ανακαλύπτονται από τους φύλακες κι έτσι ο κρύος ποταμός δέχεται τα κορμιά τους. Η αυλαία κλείνει με τη φωνή του Καμόες να δοξάζει το όνομα και τη μνήμη του βασιλιά Σεμπαστιάν.

Ο Ιεροεξεταστής διατάζει τη σύλληψη του Σεμπαστιάν
(Εικονογράφηση για την 3η Πράξη της όπερας)

Πρόκειται για μεγαλειώδη όπερα, με εντυπωσιακούς σχεδιασμούς, σκηνικά και εφέ, με φαντασμαγορικά μπαλέτα ενσωματωμένα, στοιχείο απαραίτητο στη γαλλική όπερα. 

 Ο "Dom Sébastien" θεωρείται το πιο φιλόδοξο έργο του Ντονιτσέτι με το οποίο ήλπιζε να εδραιώσει τη φήμη του στο Παρίσι. Ο συνθέτης το θεωρούσε το "αριστούργημά" του και πράγματι μάγεψε το κοινό, που το χαρακτήρισε: "έργο ενός αμέθυστου Μέγερμπερ".

Το λιμάνι της Λισαβώνας
(Εικονογράφηση για την 1η Πράξη της όπερας)

Χαρακτηριστικό είναι πως σε αυτή την όπερα δεν βρίσκουμε έντονα στοιχεία μπελκάντο, καθώς επηρεάστηκε μετά τη μελέτη των πρώιμων οπερών του Βέρντι, από τον λάγνο Βερντικό συναισθηματισμό.

 

• Η εναρκτήρια εισαγωγή εντυπωσιάζει με το μέρος των κρουστών και το αναγεννησιακής αύρας μελωδισμό των πνευστών.  Στην 1η Πράξη ο συνθέτης σκηνογραφεί το πολύβουο λιμάνι της Λισαβώνας με το στόλο που ετοιμάζεται να αποπλεύσει υπό τους ήχους ενός ρυθμικού εμβατηρίου με υπόστρωμα ένα "στοιχειωμένο" θέμα θρησκευτικής αίσθησης. Τολμηρές αρμονίες και πολύχρωμη ενορχήστρωση, επιτυγχάνει την απεικόνιση του "κακού" με την είσοδο του Ιεροεξεταστή...

• Από τις ωραιότερες μελωδικές σκηνές της όπερας είναι εκείνη στα μισά της 2ης Πράξης, όπου ο Σεμπαστιάν αφήνεται πληγωμένος καταμεσής της Μαροκινής ερήμου:

"Seul sur la terre"

Μόνος στη γη, στη δυστυχία μου,
Δεν έχω τίποτα!

Ουράνια αγάπη, είναι το στήριγμά μου!

Aυτή που την ψυχή μου αναπτερώνει

στη μοίρα που με κυριεύει

Δεν μου μένει τίποτ' άλλο

παρά η αγάπη μιας γυναίκας,

και η καρδιά ενός στρατιώτη"

Ακούμε την άρια στην ιταλική της εκδοχή "Deserto in terra" 
από τον Λουτσιάνο Παβαρότι:

• Ξεχωριστό και έντονης ζοφερότητας, μέρος είναι το χορωδιακό τη 3ης Πράξης. Eίναι η ώρα τη νεκρικής πομπής κι ακούγεται η ελεγειακή μελωδία, ίσως "η πιο βαθιά συγκινητική νεκρώσιμη ακολουθία στην ιστορία της όπερας...".
  Υποβλητικά μοτίβα με διάσπαρτες τις φιγούρες αναστεναγμού, καμπανισμοί, μια σάλπιγγα και ρυθμικοί ήχοι από ένα στρατιωτικό τύμπανο συνοδεύουν διαμορφώνοντας την αίσθηση του δέους και κάθε συναίσθημα που απαιτεί η σκηνή. Του σεβασμού στο νεκρό αλλά και την επίδειξη μεγαλοπρέπειας σε έναν ένδοξα πεσόντα βασιλιά...

"Ανάπαυσον Σώτερ την ψυχή του δούλου Σου! 

Ηχείστε πένθιμα τρομπέτες

κι άγρια ​​τύμπανα

καλέστε από τους τάφους

τον Άγγελο της Κρίσης!

Μπροστά σ' αυτόν 

οι θρόνοι μοιάζουν με γυαλί,

 σκιά και σκόνη, οι βασιλιάδες...

• Kαι το τρυφερό, και συγχρόνως έντασης και αποφασιστικότητας ντουέτο Ζαΐντας-Σεβαστιανού λίγο πριν το φινάλε και το θάνατό τους: 

"Sans regret, sans remord - Χωρίς τύψεις και ενοχές":