Scriabin: η Πέμπτη Σονάτα για πιάνο, ένα "εξαίσιο ποίημα"...

 

"Portrait of Scriabin", Leonid Pasternak

"Ο Σκριάμπιν δεν είναι το είδος του συνθέτη που μπορείς να ακούς καθημερινά,
αλλά σίγουρα είναι το θεσπέσιο λικέρ, που κανείς μπορεί να πίνει και να απολαμβάνει περιοδικά, ένα ποιητικό ναρκωτικό, ένα εύθραυστο, αλλά ανεκτίμητης αξίας, κρύσταλλο".

(Σβιάτοσλαβ Ρίχτερ)

Το πιάνο για τον Αλεξάντρ Σκριάμπιν ήταν ένα μικρός θεός. Ως αγόρι, ο μικρός Σάσα, όπως τον φώναζαν χαϊδευτικά, αντιμετώπιζε το μουσικό όργανο ως ζωντανό ον και πριν πάει για ύπνο, έσκυβε και φιλούσε τα πλήκτρα. 

Οι δέκα σονάτες για πιάνο του Σκριάμπιν είναι από τους σημαντικότερους κύκλους έργων του συνθέτη, στον οποίο διαφαίνεται η σταδιακή εξέλιξη της συνθετικής τεχνικής, καθώς και η συνεπακόλουθη διαμόρφωση ενός μοναδικού προσωπικού ύφους. 

Εξώφυλλο τη πρώτης έκδοσης της Σονάτας Ν.5

Mια από τις σονάτες του Σκριάμπιν που θεωρείται από τις δυσκολότερες τόσο τεχνικά όσο και μουσικά είναι η "Piano Sonata No. 5, Op. 53", η πρώτη του σονάτα σε μία κίνηση, μορφή που ο συνθέτης υιοθέτησε από τότε. 

Στέκεται στο μεταίχμιο μεταξύ των τεχνοτροπιών του ύστερου ρομαντισμού και του ανερχόμενου μοντερνισμού,  διαπίστωση που αφορά τα αρμονικά της χαρακτηριστικά και τον χειρισμό του μοτιβικού υλικού.

Γράφτηκε το 1907 αμέσως μετά την εγκατάσταση του Σκριάμπιν στη Λωζάννη και μέσα σε μόλις 3-4 ημέρες. 

Εκθαμβωτικά βιρτουόζικη, οργιώδης και πληθωρική.... Εδώ θα ταίριαζε ο χαρακτηρισμός που έδωσαν οι γάλλοι δημοσιογράφοι όταν πρωτάκουσαν συνθέσεις του ρώσου δημιουργού: "Είναι όλος παρόρμηση και ιερή φλόγα!Αποκαλύπτει στο παίξιμο και τις μελωδικέ ιδέες του την άπιαστη και ιδιόμορφη γοητεία των Σλάβων - των πρώτων πιανιστών στον κόσμο..."

Η έμπνευση για την Πέμπτη Σονάτα ήρθε μια μέρα αναπάντεχα σημειώνει η σύζυγος του συνθέτη, όταν επέστρεψε από μια βόλτα στους δρόμους της πόλης: 

"Κάθισε στο πιάνο και η μελωδία ξεχυνόταν με δύναμη όπως το νερό εκτοξεύεται από τους πίδακες. Δεν μπορούσα να πιστέψω στ' αυτιά μου. Ήταν άκουσμα πρωτόγνωρο...Δεν το λες κι ακριβώς σονάτα, όμως τίποτε προηγούμενο δεν συγκρινόταν μ' αυτό που άκουγα..."

 Ο ίδιος ο συνθέτης θεωρούσε την Πέμπτη Σονάτα του "το καλύτερο από τα πιανιστικά έργα του". Το περιέγραψε δε ως:  "Εξαίσιο ποίημα για το πιάνο", καθώς συνετέθη ταυτόχρονα με τη σύνθεσή του για ορχήστρα: "Ποίημα της Έκστασης".

Αναμνηστικό νόμισμα που κόπηκε στη Ρωσία
για την 125η επέτειο από τη γέννηση του Σκριάμπιν.

Και τα δύο έργα βασίζονται στο ίδιο λογοτεχνικό πρόγραμμα, που αντιπροσωπεύει τη φιλοσοφική ιδέα του συνθέτη για την ανάπτυξη του κόσμου σε ποιητική μορφή. Γι' αυτό και προσθέτει στην αρχή της παρτιτούρας ένα μέρος από το ποίημα που χρησιμοποίησε για το ορχηστρικό έργο. 

Γεννηθείτε, μυστήριες δυνάμεις!

Πνιγμένος στα σκοτεινά βάθη

του δημιουργικού πνεύματος, φοβισμένος
από σκιές, έρχομαι κατά πάνω σας με θάρρος",

μια περιγραφή της απελευθέρωσης υλικού από το ασυνείδητο που είναι απαραίτητο για τη δημιουργία ενός τόσο περίπλοκου και καινοτόμου έργου σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Αυτό ακριβώς αντανακλάται στη μουσική του, ανοίγοντας με ήρεμο, δελεαστικό στοχασμό, βουτώντας στη συνέχεια σ' ένα ηδονιστικό άκουσμα εξαγνισμού, με το αρχικό αργό θέμα να μεταμορφώνεται καθώς συνθέτης και φλεγόμενο μυστήριο άστρο γίνονται ένα.

Η μουσική του Σκριάμπιν στην Πέμπτη Σονάτα μεταφέρει την εσωτερική δύναμη, το συναισθηματικό μεγαλείο, την αδιάκοπη ανθρώπινη θέληση, που μετατρέπεται σποραδικά σε αγωνία, όμως τελικά αναδύεται σαν εκθαμβωτική εικόνα μέσα σε αστραφτερό φόντο που λαμπυρίζει από όλα τα χρώματα...

Σονάτα μιας κίνησης ιερής έμπνευσης, ένα ξέσπασμα πάθους...Μια σύνθεση Νιτσεϊκής φιλοσοφίας, που επιβεβαιώνει τον  διανοούμενο της μουσικής συνθέτη, Νικολάι Μιασκόφσκι, σύμφωνα με τον οποίο "ο Σκριάμπιν είναι ο ιδιοφυής αναζητητής νέων τρόπων".

Απολαμβάνουμε την "Piano Sonata No. 5" από τον Σβιάτοσλαβ Ρίχτερ, που με το απαράμιλλης ομορφιάς άγγιγμά του στα πλήκτρα, μάς κερνά το "θεσπέσιο λικέρ...το ποιητικό ναρκωτικό", δημιουργία  του ιδιοφυούς συμπατριώτη του, Αλεξάντρ Σκριάμπιν, που τιμάμε σήμερα τη γενέθλια επέτειό του (γενν. 6 Γενάρη του 1872).

Scriabin: "Piano Sonata No. 5 , Op. 53", Sv. Richter:

Για τη 2η Σονάτα του Σκριάμπιν για πιάνο σε μια ιδιαίτερη εκτέλεση μπορείτε να διαβάσετε εδώ.