Eduard Manet: η στενή φιλία και συνεργασία με τον Μαλαρμέ...

 

Mallarme's portrait, Manet

O ζωγράφος βρίσκεται στο ατελιέ του. Περιμένει τον ποιητή από στιγμή σε στιγμή.. Ακούει τα βήματα στη σκάλα και σε λίγο το χτύπημα στην πόρτα...

Eduard Manet self portrait

-"Μπονζούρ, μεσιέ Στεφάν!", λέει ο Εντουάρ Μανέ μ' ένα αμυδρό χαμόγελο να εμφανίζεται στα χείλη, που η καμπύλη τους σχηματίστηκε φευγαλέα. Τα μάτια ωστόσο, καθόλου απαθή, σπινθηροβολούσαν!

-"Μπονζούρ, Εντουάρ! Άργησα;"
-"Όχι!...Κάθισε!"

Ο Μανέ πρόταξε το χέρι και τού έδειξε το χαμηλό καναπέ... Έστρωσε κάπως καλύτερα το ριχτάρι και ανασήκωσε τα μαξιλάρια στην πλάτη για να καθίσει ο Στεφάν Μαλαρμέ αναπαυτικά, που εν τω μεταξύ είχε ανάψει το πούρο του...

Ο ζωγράφος πήρε έναν σχετικά μικρό καμβά και τον έβαλε στο καβαλέτο. Είπε στο μοντέλο του να ποζάρει με όσο το δυνατόν χαλαρότερη διάθεση. Εκείνος έγειρε στο πλάι κι ακούμπησε στα μαξιλάρια. Φορούσε το σκούρο πανωφόρι του και στην τσέπη του είχε χώσει το αριστερό του χέρι.
Το δεξί, κρατούσε το πούρο. Νέφη καπνού σωρεύονταν πάνω του...
Μια κομψή χειρονομία, τα ακουμπισμένα δάχτυλα στα απλωμένα χαρτιά με τις άσχετες σημειώσεις... Και το βλέμμα βυθισμένο σ' έναν άγνωστο-γνωστό κόσμο ...
Ο Μανέ κυνήγησε εκείνα τα μάτια...Μάτια που τρέχανε ...σκέψεις που κάλπαζαν σαν ατίθασα άλογα ... Το συνοφρυωμένο, αυστηρό στην όψη πρόσωπο αντανακλούσε την πνευματική του λαχτάρα να "ξεπεράσει" την πραγματικότητα, να βρει καταφύγιο στον τόπο του ιδεατού...

Ο Μανέ με απαράμιλλη δεξιοτεχνία "βούρτσιζε" την επιφάνεια του καμβά. Σκιαγραφούσε τον ποιητή με γρήγορες, ατημέλητες κινήσεις. Τον έκανε να μοιάζει ολοζώντανος...Οι καλλιτεχνικές πινελιές του τον αιχμαλώτισαν στο στιγμιαίο όραμά του...

[Ε.Ν]

Ο Edouard Manet γνώρισε τον γάλλο συμβολιστή ποιητή και κριτικό, Stephan Mallarme το 1873 στο σαλόνι της πιανίστριας, ποιήτριας και γνωστής για το καλλιτεχνικό σαλόνι της, Νίνα ντε Καλιάς. Από την πρώτη στιγμή φάνηκε η χημεία μεταξύ τους. Πολλά τα κοινά ενδιαφέροντά τους. Οι συζητήσεις τους ατελείωτες ενθουσίασαν και τους δυο άντρες, που δεν άργησαν να γίνουν στενοί φίλοι. Κι έτσι παρέμειναν μέχρι το θάνατο του Manet.

"Kοράκι του Πόε", εικονογράφηση Μανέ

Ο ζωγράφος εντάχθηκε στη μεγάλη καλλιτεχνική παρέα του Μαλαρμέ, τους Mardistes...
Κάθε Τρίτη (από τη γαλλική λέξη Mardi=Τρίτη) λογοτέχνες, ποιητές, ζωγράφοι, μουσικοί συναντιούνταν στο διαμέρισμα του ποιητή, με τη συντροφιά να "ποιεί λογής τέχνη"..


Σήμερα, τρία χρόνια μετά την πρώτη τους συνάντηση τον είχε καλέσει στο ατελιέ να ποζάρει ώστε να φιλοτεχνήσει το πορτρέτο του. Ήταν ο προσωπικός του τρόπος να τού εκφράσει την ευγνωμοσύνη του για το κολακευτικό άρθρο που ο Μαλαρμέ είχε δημοσιεύσει σε ένα αγγλικό περιοδικό. Σε αυτό το άρθρο ο ποιητής εγκωμίαζε τη ζωγραφική του Μανέ, χρίζοντάς τον "ηγέτη" του ιμπρεσιονιστικού κινήματος.

"Kοράκι του Πόε", εικονογράφηση Μανέ

Η φιλία τους θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, σπάνια.
Οι δύο άντρες συναντιόντουσαν καθημερινά και συζητούσαν περί ζωγραφικής ή λογοτεχνίας, ανέλυαν τις νέες τάσεις αισθητικής... Οι διάλογοί τους πνευματώδεις ακόμα κι όταν η θεματική τους άγγιζε την ελαφρότητα, όπως απόψεις για τις γάτες ή τη γυναικεία μόδα. Δεν έμενε τίποτε ασχολίαστο από τους δυο ανήσυχους καλλιτέχνες που για όλα είχαν να διατυπώσουν και αναπτύξουν ενδιαφέρουσες θέσεις.



Ένα χρόνο πριν, το 1875 συνεργάστηκαν στο αφηγηματικό ποίημα του Έντγκαρ Άλαν Πόε, "Το Κοράκι".
Ο Μαλαρμέ είχε μεταφράσει το έργο στη γαλλική γλώσσα και ο Μανέ το εικονογράφησε.




Ο Μαλαρμέ σηκώθηκε από τον καναπέ, παρότι είχε βολευτεί....Είχε όμως ολοκληρωθεί η εικαστική σύνθεση του φίλου του κι ανυπομονούσε να δει το αποτέλεσμα.
Ενθουσιάστηκε με το πορτρέτο! Δεν ήταν στυλιζαρισμένο κι αυτό του άρεσε περισσότερο. Ήταν -θα'λεγε κανείς- απεικόνιση των σκέψεων του μοντέλου, με μια διαδικασία, σχεδόν αφαιρετική. Γι' αυτό θαύμαζε την τέχνη του Μανέ. Αποτύπωνε τη στιγμή της αντανάκλασης του εικονιζόμενου, της καθαρής παρουσίας του, της παρούσας καθαρότητάς του...

Eduard Manet: "L'après-midi d'un Faune- Malarme"

Δεν πέρασε πολύ διάστημα και ο Mαλαρμέ ζήτησε από τον γάλλο ζωγράφο και φίλο του να συνδράμει στην εικονογράφηση του μακροσκελούς ποιήματός του: "Το απόγευμα ενός φαύνου"...

"Σε μύθο ανοίγουν οι ωραίες πόθο σου τρανό!

...Φαύνε, ξεφεύγει η φαντασία το χρώμα το κυανό

Των κρύων ματιών τής πιο σεμνής σαν μια πηγή δακρύων.

Μα η άλλη, στεναγμός ποιών αισθημάτων ανομοίων,

Σαν άνεμος θερμός στα στήθη σου τα τριχωτά!

Τί αντίθεση! όταν μες στο καύμα που λιποθυμά

Αδιάσειστο και πνιγερό, η αυγή δροσοπαλεύει,

Άλλο νερό δεν ψιθυρίζει απ’ ό,τι πια κυριεύει

Ο αυλός μου τ’ άλσος που ποτίζει αρμονικά..."

("Το απόγευμα ενός φαύνου", Στ. Μαλαρμέ, μτφ.Γ. Σ. Πατριαρχέας)

Ο Μανέ δέχτηκε με χαρά...Διάβασε το ποίημα που περιέγραφε τη ζέστη ενός καλοκαιρινού μεσημεριού, όταν ο τραγοπόδαρος Φαύνος της μυθολογίας αποκοιμιέται και παραδίνεται στο μεθύσι των ονείρων. Ονειρεύεται τις αέρινες νύμφες των λαγκαδιών τη Αρκαδίας, την έκπαγλη Σύριγγα... 

Η εκτύπωση του βιβλίου, που κυκλοφόρησε σε λιγοστά αντίτυπα υπήρξε ξεχωριστή. Γράφτηκε με ειδικά σχεδιασμένη γραμματοσειρά Ελζεβίρ και ο Μανέ για την εικονογράφησή του σχεδίασε τέσσερεις ξυλογραφίες - στολίδια, που τυπώθηκαν σε μαύρο χρώμα και επιχρωματίστηκαν σε αποχρώσεις του ροζ με το χέρι από τον ίδιο τον ζωγράφο για περιορισμό των εξόδων έκδοσης.

Eduard Manet: "L'après-midi d'un Faune- Malarme"

Δεν πέρασε πολύ διάστημα κι από το ποίημα εμπνεύστηκε ένας άλλος Mardiste μια εξαίσια ιμπρεσιονιστική σύνθεση, που θεωρείται απαρχή της σύγχρονης μουσικής περιόδου.

Ο Κλωντ Ντεμπισί παρουσιάζει το 1894 το ομότιτλο συμφωνικό του ποίημα με το αρχικό μοτίβο που εκτελεί το φλάουτο, ν'αποτελεί ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα του μουσικού ρεπερτορίου.
Όπως χαρακτηριστικά παρατήρησε ο Πιερ Μπουλέζ: "το φλάουτο του φαύνου έφερε νέα πνοή στην μουσική τέχνη".
Η σύνθεση ευτύχησε να χορογραφηθεί από τον Βάσλαβ Νιζίνσκι το 1912 στο Παρίσι με τα ρωσικά μπαλέτα του Ντιαγκίλεφ.

"Αυτές τις νύμφες, θα τις διαιωνίσω

Τόσο φως, Μες στην ατμόσφαιρα, ελαφρό αναφτέρωμα σαρκός

Απ’ του ύπνου την πυκνότητα.

Όνειρο έχω εγώ αγαπήσει;.."

("Το απόγευμα ενός φαύνου", Στ. Μαλαρμέ, μτφ.Γ. Σ. Πατριαρχέας)

Eπειδή το έργο σάς το έχω παρουσιάσει στην πρωτότυπη γραφή του και σε κλασικές μεταγραφές σε παλαιότερα άρθρα, σήμερα προτείνω να το ακούσουμε σε μια σύγχρονη εκδοχή του από το άλμπουμ "Prelude" του Βραζιλιάνου, Eumir Deodato.

Ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της βραζιλιάνικης σκηνής, ο Ντεοντάτο έχει χαρακτηριστεί "Πατέρας της jazz bossanova".
Με τη μεταγραφή του οδηγεί τον ακροατή στον ονειρικό κόσμο της ποιητικής που κάποτε σκάρωσε ο συμβολιστής Μαλαρμέ και εικονογράφησε ο ιμπρεσιονιστής Μανέ, που έδωσε και την αφορμή -με τη γενέθλια επέτειό του- να το απολαύσουμε...

"H νέγρα υπηρέτρια", Μanet
(λεπτομέρεια από την "Olympia" του)

Η επιλογή του βραζιλιάνου καλλιτέχνη έγινε και για έναν άλλο λόγο. 

Ο Εντουάρ Μανέ πριν την τελική απόφαση να ασχοληθεί με τη ζωγραφική θέλησε να γίνει ναυτικός. Μετά την αποτυχία του στις εξετάσεις για την εισαγωγή στη Ναυτική Ακαδημία και έφηβος μπαρκάρει για το Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας. Οι εμπειρίες που αποκομίζει κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού, όπως κι από την πολύμηνη παραμονή του στο Ρίο είναι έντονες και καταγράφονται σε αρκετά από τα μεταγενέστερα έργα του (ας θυμηθούμε φιγούρες έγχρωμων στους πίνακές του με δημοφιλέστερη την νέγρα υπηρέτρια που προσφέρει ένα μπουκέτο λουλούδια στην ξαπλωμένη περίφημη "Ολυμπία" του).

Ο Μανέ επιστρέφοντας από τη Λατινική Αμερική ανακοινώνει στην οικογένειά του πως θα ασχοληθεί με τη ζωγραφική. 

Η μεταγραφή του Ντεοντάτο είναι ξεχωριστή, ποικιλόμορφη εμπειρία, που αναδεικνύει και τη μοναδική ικανότητά του -χωρίς να αλλοιώνει την αρχική έμπνευση- να παντρεύει τζαζ ηχοχρώματα με ψυχεδελικό ροκ και κλασική.
Το φλάουτο φυσικά, αλλά και η τρομπέτα όπως και διάφορα ιδιαίτερα κρουστά διαμορφώνουν ένα ηχητικό τοπίο ονείρου...

Eumir Deodato: "Prelude to an Afternoon of a Faun":

Ο Εντουάρ Μανέ γεννήθηκε στο Παρίσι, 23 Ιανουαρίου 1832.

Παλαιότερα κείμενα σχετικά με τον Μανέ μπορείτε να διαβάσετε εδώ, εδώ και εδώ