Τσέχωφ - Τσαϊκόφσκυ, μια ειλικρινής φιλία...

 

Πορτρέτο του νεαρού Τσέχωφ, φιλοτεχνημένο
από τον Isaac  Levitan, τη χρονιά
που γνωρίστηκε με τον Τσαϊκόφσκυ

Ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της παγκόσμιας λογοτεχνίας γεννήθηκε σαν σήμερα...

Ήταν 29 Ιανουαρίου 1860 όταν είδε το φως της μέρας στην κωμόπολη Ταγκανρόγκ της Ν. Ρωσίας ο Αντον Τσέχωφ. Σπούδασε και εργάστηκε ως γιατρός, όμως ξεχώρισε με την πένα του στην παγκόσμια δραματουργία. Στα έργα του αποτυπώνεται η διαρκής φθορά της καθημερινής ζωής, όμως η ανεπανάληπτη γοητεία του Τσέχωφ οφείλεται στο ότι εκφράζει μεν σπαρακτικά τη μηδαμινότητα του ανθρώπου, χωρίς όμως ποτέ να γίνεται μελοδραματικός...

Ο Άντον Τσέχωφ συνδέεται με τη μουσική, τόσο παθητικά όσο και ενεργητικά. Υπήρξε φίλος με τον Τσαϊκόφσκι και ήταν από τους πιο αγαπητούς ρώσους συγγραφείς των οποίων έργα θέλησαν συνθέτες να μελοποιήσουν.

Όπως πολλοί κριτικοί έχουν παρατηρήσει, η γραφή του Τσέχωφ είναι εξαιρετικής μουσικότητος. Κάνουν λόγο για μια "υπόγεια μουσική που χαρακτηρίζει τα θεατρικά έργα του"...

Ο Σοστακόβιτς δε, αντιλαμβανόταν τη "μουσική φόρμα" των έργων του Τσέχωφ, και την παραλλήλιζε με κείνη της σονάτας,  οργανωμένη σε τμήματα, με την έκθεση των στοιχείων, την ανάπτυξη-εξέλιξή τους και τα μέρη θεμελίωσης. Αυτό στη μουσική γίνεται μέσω κανόνων και μετατροπιών, στη λογοτεχνία μέσω επιχειρημάτων και ανατροπών. Το έργο του Τσέχωφ ολοκληρώνεται με σύντομη ανακεφαλαίωση όσων προηγήθηκαν, που οδηγούν στη λύτρωση, την κάθαρση ή την πτώση και το δίδαγμα, συνδυάζοντας το υλικό που εμφανίστηκε προηγουμένως. Ακριβώς όπως συμβαίνει και στη μουσική. 

Από αυτή την άποψη, ο Τσέχωφ είχε μουσικό τρόπο σκέψης και γραφής.
Ο ίδιος ο ρώσος συγγραφέας περιέγραψε την: "Ευτυχία", μια από τις πρώτες ιστορίες του ως: "Quasi symphony-Σχεδόν συμφωνία".

Η φιλία του Τσέχωφ με τον Τσαϊκόφσκι υπήρξε βαθιά ειλικρινής με αμοιβαίο τον θαυμασμό του ενός στο έργο και την προσωπικότητα του άλλου.  Εξαιρετικά αποκαλυπτική είναι και η μεταξύ τους αλληλογραφία...

Ο συνθέτης ήρθε σε πρώτη επαφή με τον συγγραφέα το 1887, όταν διάβασε ένα κείμενό του δημοσιευμένο σε τοπική εφημερίδα και εντυπωσιάστηκε με το ταλέντο του τόσο, που συνέταξε μια επιστολή προς την εφημερίδα με εγκωμιαστικούς χαρακτηρισμούς. Γνωρίστηκαν προσωπικά λίγους μήνες αργότερα, στο σπίτι του Mόδεστου στην Αγία Πετρούπολη. Ο Τσαϊκόφσκυ πάντα μιλούσε με ιδιαίτερο θαυμασμό για τον νέο φίλο του και το συγγραφικό ταλέντο του.
Σε επιστολή του σε φιλαναγνώστρια φίλη του σημειώνει: 

"Έχεις διαβάσει ποτέ Τσέχωφ; Αυτός ο νεαρός, κατά την άποψή μου, σε λίγο θα αποτελεί μεγάλη λογοτεχνική δύναμη. Είναι ένας μελλοντικός πυλώνας της ρωσικής λογοτεχνίας".

Ωστόσο και ο Τσέχωφ είχε επανειλημμένα ομολογήσει ότι αγαπούσε τη μουσική του Τσαϊκόφσκι.

"Είμαι έτοιμος να σταθώ τιμητική φρουρά στη βεράντα του σπιτιού όπου ζει ο Τσαϊκόφσκυ μέρα και νύχτα! Τόσος είναι ο θαυμασμός και ο σεβασμός μου!", έλεγε...

Ο Τσέχωφ το 1889 αφιέρωσε στον Τσαϊκόφσκυ τη συλλογή διηγημάτων του: "Хмурые люди - Zoφεροί άνθρωποι", που έγραψε μετά το θάνατο του αδελφού του από φυματίωση και περιλαμβάνει 7 σύντομες ιστορίες..

Πριν την έκδοση, κι επειδή ο Τσέχωφ επιθυμεί να αφιερώσει τη συλλογή στο φίλο του, Τσαϊκόφσκυ, συντάσσει μια επιστολή και τού ζητά την άδεια:

"Αυτές οι ιστορίες είναι ζοφερές και ίσως βαρετές, σαν το φθινόπωρο, μονότονες...Όμως αυτό δεν με κάνει να διστάσω να αιτηθώ ταπεινά:  επιτρέψτε μου να σας αφιερώσω αυτό το βιβλίο. Μια θετική σας απάντηση καταρχήν θα μου δώσει μεγάλη χαρά και δεύτερον θα ικανοποιήσει το βαθύ αίσθημα σεβασμού μου προς το πρόσωπό σας".

Δυο μέρες αργότερα, ο Τσέχωφ λάμβανε ένα γράμμα με θετική απάντηση μαζί με τη φωτογραφία του Τσαϊκόφσκυ και τη σημείωση:

"Στον Α.Π. Τσέχωφ από έναν ένθερμο θαυμαστή του. 
Π.Ι. Τσαϊκόφσκι. 14 Οκτωβρίου 89".

Ο Τσέχωφ ανταπαντά στέλνοντας τη δική του φωτογραφία, υπογράφοντας:

"Στον Πιότρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι, εις ανάμνησιν ενός ειλικρινά
αφοσιωμένου και ευγνώμονα θαυμαστή".

Chekhov's portrait, Osip Braz 

Η συλλογή κλείνει με τη νουβέλα: "Ανιαρή ιστορία", για την οποία πολλοί διατύπωσαν την άποψη ότι ήταν το καλύτερο μέχρι τότε έργο του συγγραφέα. Ο αναγνώστης διαβάζοντάς τη εντοπίζει όλες τις συγγραφικές τεχνικές, όπως και τον βαθύτερο κόσμο του Τσέχωφ.

Ένα απόσπασμα:

" ...Όταν πρώτα μου ερχόταν η διάθεση να καταλάβω κάτι ή τον ίδιο τον εαυτό μου, έστρεφα την προσοχή μου όχι στις πράξεις, όπου όλα είναι συμβατικά, αλλά στις επιθυμίες.
Πες μου τί θέλεις και θα σου πω ποιος είσαι. Θέλω οι γυναίκες μας, τα παιδιά μας, οι φίλοι, οι φοιτητές να αγαπούν σ' εμάς όχι τ' όνομα, όχι τη φίρμα, ούτε την ετικέτα, αλλά τον συνηθισμένο άνθρωπο. Τί άλλο ακόμα; Θα ήθελα να έχω βοηθούς και διαδόχους..." 

(Αντον Τσέχωφ: "Μια ανιαρή ιστορία", εκδ. Ερατώ,
μτφ. Β. Ντινόπουλος)

Οι αναλυτές εξηγώντας τις συγγένειες μεταξύ των δυο δημιουργών καταλήγουν πως τους συνδέει η έννοια της "τραγικότητος". Η προσπάθειά τους να υπογραμμίσουν την αλήθεια της ζωής, την ομορφιά και τις κακουχίες της, το μίσος και τη βία των ανθρώπων, μια βαθιά ρεαλιστική κατανόηση των ανθρώπινων συναισθημάτων.. Αυτή η σοφία της  απλότητας, ειλικρίνειας, τρυφερότητας, χάρης, της πνευματικά ανυψωμένης θλίψης και εγκαρδιότητας, είναι που τούς συνδέει.

Δεν είναι τυχαίο που από τις συνθέσεις του Τσαϊκόφκυ, ο Τσέχωφ έδειχνε ιδιαίτερη αδυναμία στην δημοφιλή, βιρτουόζικη ερμηνευτικά, εξαιρετικής εκφραστικότητας, πλην ζοφερής αίσθησης τελευταία ρομάντζα από τις: "6 Romances, Op. 73, TH 109" με τίτλο: "Snova, kak prezhde, odin - Και πάλι, όπως πριν, μόνος", σε στίχους του ρώσου δημιουργού ειδυλλιακών ποιημάτων, Daniil Maksimovich Ratgauz, που συνεργάστηκε πολλάκις με τον Τσαϊκόφσκυ:

"Και πάλι, όπως πριν, μόνος,

και πάλι απ' αγωνία κυριεύομαι…

Στο παράθυρο καθρεφτίζεται μια λεύκα,

κι από το φως του φεγγαριού, φωτίζεται…

Στο παράθυρο καθρεφτίζεται η λεύκα,

τα φύλλα κάτι ψιθυρίζουν…

Ο ουρανός λαμποκοπά, άστρα γεμάτος…

Που είσαι τώρα αγαπημένη μου;

Ό,τι αισθάνομαι,

να το πω, δεν με πειράζει…

Αγαπημένη! Για μένα προσευχήσου 

όπως ήδη, προσεύχομαι για σένα, εγώ…

(μτφ. δική μου από τα αγγλικά)

Ο Τσέχωφ παρέμεινε ένθερμος θαυμαστής  του Τσαϊκόφσκι μέχρι το τέλος της ζωής του. Συχνά καθόταν στο πιάνο και προσπαθούσε χτυπώντας με το ένα δάχτυλο τα πλήκτρα να πιάσει το μοτίβο από την 5η Συμφωνία του Τσαϊκόφσκι. 

Ο θάνατος του Πιότρ Ίλιτς το 1893 ήταν μια βαριά απώλεια για τον Τσέχωφ. Το τηλεγράφημα που έστειλε στον αδελφό του συνθέτη, Μόδεστο, λιτό μα ειλικρινές:

"Η είδηση ​​του θανάτου με συγκλόνισε. Με συνέτριψε...
Σεβάστηκα, θαύμασα και αγάπησα βαθιά τον Πιότρ Ίλιτς.
 Του χρωστάω πολλά..."

Tchaikovsky: "6 Romances, Op. 73, No. 6: "Snova, kak prezhde, odin" 

Ερμνηνεύει ο Dmitri Hvorostovsky:

"The Realist Short Story of the Powerful Glimpse: Chekhov to Carver", Kerry Mc Sweeney 
en.tchaikovsky
miskinhill.com