Μεσολόγγι: "Πάντα ανοιχτά, πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής...'

Ντελακρουά: "Η Ελλάδα θρηνεί πάνω στα ερείπια του Μεσολογγίου",

"Το βράδυ η πόλη γέμισε φανάρια, κόσμος πολύς πήγαινε κι ερχόταν μέσα στα στενά. Άντρες της φρουράς περνούσαν από σπίτι σε σπίτι και διαλαλούσαν στις φαμίλιες να ξεφορτωθούν πράγματα.[...]Κάθισαν κάτω στο χώμα και περίμεναν. Γύρω τους σιωπηλές συντροφιές από αρματωμένους.[...]

Ήταν όλοι τους πια κάτω απ’ το φως του φεγγαριού, είχε σελήνη δέκα ημερών. 

Ξαφνικά φάνηκαν μπροστά τους φλόγες, οι πρώτοι Σουλιώτες είχαν πατήσει τα ταμπούρια κι αναποδογύριζαν ό,τι έβλεπαν μπροστά τους, είχαν βάλει φωτιά σε σκηνές και καλύβες.[...]

-Όλοι μαζί, μη σκορπάτε τώρα, όλοι μαζί!, ακούστηκε μια φωνή.

Τα βόλια που ως τότε περνούσαν πάνω από τα κεφάλια τους είχαν αρχίσει πια να βρίσκουν τον στόχο τους, καταλάβαιναν δίπλα τους κορμιά να πέφτουν και να μην ξανασηκώνονται.[...]

Ξαφνικά άκουσαν τη γης να τρέμει ολάκερη...

Τα καριοφίλια, οι σισανέδες και οι πιστόλες βρόντηξαν το ένα πίσω απ’ το άλλο. Τα πρώτα άλογα και οι καβαλαραίοι τους πήγαν κουρμπάνι στον κάτω κόσμο. Ξεχώριζαν δαδιά να γλιστρούν απ’ τα χέρια και να πέφτουν στο χώμα, υφάσματα, στολισμένες σέλες, χάμουρα, οπλές ανασηκωμένες ψηλά σαν πόδια ενός μεγάλου σκαθαριού.
Ξαπλωμένοι στην άκρη του δρόμου άρχισαν να γεμίζουν με γρήγορες κινήσεις, οι μισοί πρόλαβαν, οι άλλοι τσαλαπατήθηκαν γρήγορα από τα πρώτα άλογα.
-Βόηθα μας,Θεε μου!
-Κρατήσου![...]
Το Μεσολόγγι καιγόταν, η φεγγοβολή του ήταν πιο τρανή κι απ’ τη σελήνη ακόμα και φώτιζε όλη τη λιμνοθάλασσα. Η Ουράνια Ιερουσαλήμ των Ρωμιών δεν υπήρχε πια, κάηκε σαν μια ξύλινη φάτνη ξημερώνοντας Μεγάλη Βδομάδα. Ελπίδα στο γένος τους δε φαινόταν πια πουθενά".

("Η αηδονόπιτα", Ισίδωρος Ζουργός, απόσπασμα για την Έξοδο του Μεσολογγίου)

Στο εικαστικό του Ντελακρουά: "Η Ελλάδα θρηνεί πάνω στα ερείπια του Μεσολογγίου", στη γυναικεία μορφή, που συμβολίζει την Ελλάδα, διακρίνεται απελπισία, αλλά και αρχοντιά και εγκαρτέρηση. Στέκει όρθια πάνω στα ερείπια του Μεσολογγίου, που έχουν καταπλακώσει έναν αγωνιστή, φορώντας παραδοσιακή φορεσιά, ενώ στο βάθος και μέσα στον μπαρουτοκαπισμένο χαλασμό ένας Τούρκος με κίτρινο τουρμπάνι καρφώνει μια σημαία στο έδαφος.

Ο Μάριος Βάρβογλης, καταγόμενος και ο ίδιος από οικογένεια αγωνιστών του 1821,  το 1933 συνθέτει το έργο: "Να ζει το Μεσολόγγι", για αγγλικό κόρνο και ορχήστρα εγχόρδων.
Σύνθεση ιμπρεσιονιστικής αισθητικής, με  θρηνητικό και νοσταλγικό χαρακτήρα για πατριωτική σκηνή του Βασίλη Ρώτα που παίχτηκε στο Εθνικό. 

Παρότι σύντομο έργο, αφήνει να διαφανεί η μουσική ευγλωττία του έλληνα δημιουργού, η άφθαστη εκφραστικότητά του, και η ευρηματικότητά του στη μουσική σκιαγράφηση της ηρωικής και συγχρόνως υποβλητικής ατμόσφαιρας. 

"Λιγόσταγη και καθαρή σαν το κρυστάλλινο νερό ελληνικής βρυσούλας", όπως έγραψε για τη μουσική του Βάρβογλη, ο συνθέτη φίλος του, Αιμίλιος Ριάδης καταφέρνει να αποδείξει για μια ακόμη φορά πως "η Ελληνική μουσική έχει αρκετή ζωντάνια και χυμούς για να τους ξεπεράσει και να ξεπηδήσει σε τούτα τα χώματα που της ανήκουν", όπως χαρακτηριστικά δήλωνε ο ίδιος.

(Πρέπει να αναφερθεί πως στο πρόγραμμα της παράστασης του 1933 αναγράφεται πως η μουσική ήταν του Β. Ρώτα. Όμως, τα σωζόμενα φύλλα παρτιτούρας φέρουν την υπογραφή του Βάρβογλη. Πιθανώς, πρόκειται για τυπογραφικό λάθος).  

Θ. Βρυζάκης: "Η ΗρωικήΈξοδος του Μεσολογγίου"

Στο ζωγραφικό πίνακα του Θ. Βρυζάκη "Η Ηρωική Έξοδος του Μεσολογγίου" απεικονίζονται οι πολιορκημένοι Μεσολογγίτες οι οποίοι αμύνονται με θάρρος, φιλοπατρία και αποφασιστικότητα απέναντι στον εχθρό, με τον επικεφαλής κρατώντας το ιερό σύμβολο, την ελληνική σημαία. Στο επάνω μέρος του πίνακα απεικονίζεται ο Θεός -προστάτης τους μέσα σε σύννεφα που περιστοιχίζεται από αγγέλους.  Τα χρώματα που επιλέγει ο ζωγράφος είναι έντονα, με ευδιάκριτες πινελιές από κόκκινο, που δηλώνει  την ένταση και την αγωνία των στιγμών.

Οι "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι" με ηρωισμό και αυτοθυσία έγραψαν χρυσές σελίδες της Ιστορίας μας!Οι αθάνατοι Μεσολογγίτες μάς προτρέπουν: "Πάντα ανοιχτά, πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής!"

Συγκλονιστική η μουσική απεικόνιση του Γ. Κατράλη στο συμφωνικό του ποίημα: "ΕΞΟΔΟΣ, έργο 38", αποδίδεται στο μέγεθος που αρμόζει το δίδαγμα της Εξόδου: το χρέος υπεράσπισης της πατρίδας με κάθε τίμημα!
Είναι πραγματικά αξιοσημείωτη η έκφραση ηρωικού πνεύματος και πατριωτικών συναισθημάτων στη σύνθεση. Ο δημιουργός αξιοποιεί ευφάνταστα τα ηχοχρώματα της ορχήστρας, στήνει τους απαραίτητους συνδυασμούς τους, πλάθοντας έτσι πάνω σε δημοτικοφανή μοτίβα τις εικόνες της Ηρωικής Εξόδου.

Γ.Κατράλης: "ΕΞΟΔΟΣ, έργο 38", Συμφωνικό ποίημα: