Ρομά, η νομαδική φυλή που λάτρεψε τη μουσική και το χορό...

"A Gypsy Dance", Alfred Dehodencq 

Η 8η Απριλίου έχει καθιερωθεί ως "Παγκόσμια Ημέρα των Ρομά", μιας νομαδικής φυλής με ινδική καταγωγή, αν και σε παλαιότερες εποχές υπήρχε η πεποίθηση πως προέρχονται από την Αίγυπτο, εξού και η ονομασία "γύφτος".

"Gypsy girl with tambourine" Renoir

Είναι επίσης γνωστοί και ως "αθίγγανοι", που σημαίνει τους "ανέγγιχτους" , σύνδεση με τους προερχόμενους από κατώτερη ινδουιστική κάστα ή κατά τους Βυζαντινούς, τους ειδωλολάτρες.
Στην Ευρώπη αποκαλούντο gitan ή gypsy... Πάντως, σήμερα αυτοαποκαλούνται Ρομά με τους μελετητές να υποστηρίζουν πως η ονομασία προέρχεται από την ινδική λέξη "Ρομ", που χρησιμοποιείται για να δηλωθεί ο "άνθρωπος".

Οι Ρομά ενέπνευσαν σπουδαίους συνθέτες, με πιο γνωστούς στο ευρύ κοινό τον Γιοχάνες Μπραμς με τους "Ουγγρικούς χορούς" του και τον Φραντς Λιστ με τις "Ουγγρικές Ραψωδίες", όπου ενσωμάτωσαν λαϊκές, τσιγγάνικες μελωδίες και προσπάθησαν να μιμηθούν το στυλ, την τεχνική λαμπρότητα και τη γοητεία της τσιγγάνικης μουσικής, που χαρακτηρίζεται από ενέργεια, κίνηση και αυτοσχεδιασμό.

Μην ξεχνάμε και το πολύ ενδιαφέρον σύγγραμμα του Λιστ: "Οι Τσιγγάνοι και η μουσική τους στην Ουγγαρία", όπου υποστήριξε ότι η τσιγγάνικη μουσική δεν είναι ασυμβίβαστη με την κλασική παράδοση.

Επίσης συνθέτες όπως Σούμπερτ, Μπέλα Μπάρτοκ, Ζόλταν Κοντάι, ντε Σαρασάτε, Ραβέλ και τόσοι άλλοι...ασχολήθηκαν κι εμπνεύστηκαν απο το πλούσιο μουσικό ιδίωμα των Ρομά.

Όμως και πιο κλασικοί συνθέτες υπέκυψαν στη γοητεία των τσιγγάνικων ρυθμών.
Και παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον το γεγονός πως ένας αμιγώς κλασικός συνθέτης επηρεάστηκε από τη μουσική των τσιγγάνων και χρησιμοποίησε θέματα λαϊκών τραγουδιών των Ρομά στις συνθέσεις του.

"O Χάυντν με τους μουσικούς του στην Ουγγαρία"
(ανωνύμου)

Αναφέρομαι σε μια σχετική σύνθεση από την εργογραφία του Γιόζεφ Χάυντν.

Ήταν φυσικό ο Χάυντν να γνώριζε καλά τη μουσική των Ρομά, καθώς τις 3 δεκαετίες που έζησε στην Αυλή του Εστερχάζυ στην Ουγγαρία, ο κόμης είχε στην υπηρεσία του και αρκετούς τσιγγάνους, βιολιστές, τραγουδιστές και χορευτές, για την "ελαφρά" ψυχαγωγία του. 

Ετσι, ομάδες τσιγγάνων παίζοντας "verbunkos"* υπήρχαν καθημερινά στο παλάτι και και ο ίδιος ο Χάυντν είχε εντάξει στις ορχήστρες του κάποιους ως ερμηνευτές.

"

"Ρομά στην Ουγγαρία", János Valentiny

Η γλώσσα μου είναι κατανοητή από ολόκληρο τον κόσμο", αυτή η φράση του Χάυντν αποδεικνύει την επιθυμία του μεγάλου εκπροσώπου της κλασικής Σχολής της Βιέννης να χτίσει γέφυρες με τη μουσική του και να ενσωματώσει στην τέχνη του την επικρατούσα λαϊκή μουσική.

Από τα πολύ γνωστά έργα εκείνης της εποχής με επιρροές από τη μουσική των Ρομά είναι το "Τρίο πιάνο αριθ. 39" σε σολ ελ., γνωστό και με το προσωνύμιο "Gypsy", επειδή το ρόντο της τελευταίας κίνησης βασίζεται σε τσιγγάνικα μοτίβα, αυθεντικά "verbunkos"*, που ο συνθέτης μάλλον κατέγραψε από μνήμης.

"Ρομά μουσικοί και χορεύτρια", John Singer Sargent

Το Τρίο αφιερώθηκε στην πλούσια χήρα Rebecca Schroeter, της οποίας ο Χάυντν υπήρξε δάσκαλος.

Δημοφιλές και αγαπημένο Τρίο, που απέκτησε τεράστια φήμη το 1927 , μετά την ηχοφράφησή του από τους: Cortot-Thibaud-Casals.

Απολαύστε, εκλεκτοί φίλοι! Ιδιαίτερα το Ρόντο ηχεί πολύ κεφάτο και ξεσηκωτικό, τηρώντας ο συνθέτης τις προδιαγραφές της τσιγγάνικης μουσικής, που φαίνεται πως γνώριζε καλά!
Τα απλά παραδοσιακά μοτίβα μετατρέπονται σε άριστης τεχνικής και αρμονίας θέματα, που κάνουν τη σύνθεση απαιτητικά δεξιοτεχνική. Με άφθαστη ευρηματικότητα ο παπα-Χάυντν αποδίδει την ενεργητικότητα κι την ανεμελιά αυτής της νομαδικής φυλής που σήμερα γιορτάζει και τη λατρεία της στις τέχνες της μουσικής και του χορού...

*Verbunkos: είδος ουγγρικού, τσιγγάνικου χορού, όπου εναλλάσσονται αργά και γρήγορα μουσικά μοτίβα.

Haydn "Piano Trio op. 39-Rondo a l'Ongarese-Rondo σε τσιγγάνικο ύφος":

Haydn Piano Trio No 39 / στο 9:47 το ρόντο (Cortot, Thibaud, Casals):