"Η εκδίωξη των εμπόρων από το Ναό " / Ελ Γκρέκο - Ζόλταν Κοντάι

'Η εκδίωξη των εμπόρων από το Ναό", Δ. Θεοτοκόπουλος-wikimedia

Την επομένη της εισόδου στα Ιεροσόλυμα ο Ιησούς πηγαίνει στο Ναό....

Στο εικαστικό του: "Η εκδίωξη των εμπόρων από το Ναό", ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος τοποθετεί στο κέντρο της σύνθεσής του τον Ιησού που οργισμένος και κρατώντας μαστίγιο διώχνει τους εμπόρους από το ναό στα Ιεροσόλυμα.
Τα χρώματα που χρησιμοποιεί ο καλλιτέχνης είναι έντονα, με το κυανό να υπερισχύει, προσδίδοντας κίνηση, δυναμική και ορμητικότητα στο εικαστικό.

Πρόκειται για έργο της νεότητάς του, όταν ακόμη βρισκόταν στη Βενετία γι' αυτό και η ανατομία των μορφών πλησιάζει στο ιταλικό αναγεννησιακό ύφος, αρκετά διαφορετικό  από τις μεταγενέστερες δημιουργίες του με τις μακρόστενες, οστέινες φιγούρες.
Η θεματική του πίνακα εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τους εκφραστές της Μεταρρύθμισης αφού την εξέλαβαν ως αναπαράσταση κάθαρσης στην Εκκλησία.
Επίσης είναι εντυπωσιακή η απεικόνιση τριών γυναικών με αποκαλυπτικότατο ένδυμα και  έντονο αισθησιασμό.
Ο Ελ Γκρέκο μάλλον βρήκε αυτόν τον τρόπο να αποτυπώσει την έννοια της αμαρτίας.


Το 1934 ο Ζόλταν Κοντάι συνέθεσε ένα έργο με μεγάλη πρωτοτυπία μορφής και βασισμένο στις θρησκευτικές συνθέσεις των Ιταλών πολυφωνιστών της Αναγέννησης.

Πρόκειται για το σπανιότατα ακουόμενο -πλην περίφημο- χορωδιακό του: "Jézus és a kufárok-Ο Ιησούς και οι έμποροι" για  a cappella ερμηνεία σε στυλ καντάτας.
Άφθαστου κάλλους, μια σύνθεση-κόσμημα του  παγκόσμιου χορωδιακού ρεπερτορίου.
Μην ξεχνάμε πως ο Κοντάι ήταν εξοικειωμένος με τη χορωδιακή μουσική, μια και ως παιδί κι έφηβος τραγουδούσε σε εκκλησιαστικές χορωδίες.


Η έμπνευση της καντάτας αντλήθηκε  από το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο (κεφ.  2,13):

"Επλησίαζε δε το Πάσχα των Ιουδαίων και ανέβηκε ο Ιησούς εις τα Ιεροσόλυμα.
Και ευρήκε στο ιερόν, αυτούς που επωλούσαν βόδια και πρόβατα και περιστέρια, όπως επίσης και τους αργυραμοιβούς...
Και αφού έκαμε φραγγέλλιον από σχοινιά, έβγαλε έξω από την αυλήν όλους και αναποδογύρισε τα τραπέζια των.
Εις εκείνους δε που επωλούσαν τα περιστέρια είπε: Πάρετέ τα από εδώ 
και μη κάμνετε τον οίκον του Πατρός μου, οίκον εμπορίου!
Ο οίκος μου θα είναι οίκος προσευχής για όλα τα έθνη.
Όμως εσείς τον καταντήσατε άνδρο ληστών!
Ωστόσο οι αρχιερείς παραφυλούσαν για να Τον σκοτώσουν, 
αλλά φοβόντουσαν γιατί ο λαός κρέμονταν  από κάθε Του λέξη"


Ο ούγγρος συνθέτης δομεί το έργο του σε 4 μέρη με coda:

Η εναρκτήρια μουσική εικόνα, εστιάζει στην πρόταση:"Επλησίαζε το Πάσχα...", γι' αυτό επιλέγει μια σύντομη, λιτότατη, μονόφωνη, μα μεγαλοπρεπή, κατανυκτικότατη μελωδία.

Στο δεύτερο μέρος "γεμίζει" τη γραμμή πολυφωνικά, δημιουργώντας ένα ηχητικό χάος δυσαρμονιών, μια μουσική οχλοβοή, καθώς αποτυπώνει το: "επωλούσαν βόδια και πρόβατα...".

Δραματουργικά η κορύφωση της χορωδιακής σύνθεσης έρχεται στο τρίτο μέρος, όπου διακρίνει κανείς μια μελωδική "τραχύτητα"  με νύξεις διάφωνων συγχορδιών και μοτίβων σε μορφή φούγκας, καθώς ο Κοντάι αποτυπώνει τον οργισμένο Ιησού που με το μαστίγιο καταφέρεται ενάντια στους εμπόρους. "...αναποδογύρισε τα τραπέζια των..."

Στο τέταρτο μέρος κυριαρχούν οι φωνές των τενόρων να αποτυπώνουν ήρεμα τα στοχαστικά λόγια: "...μη κάμνετε τον οίκον του Πατρός μου, οίκον εμπορίου, τον καταντήσατε άνδρο ληστών", συνοδεία δευτερευόντως από τις υπόλοιπες φωνές, στις οποίες εντοπίζονται μικρές διακοπές μεταξύ των λέξεων.
Μια κίνηση, που θυμίζει πολύ τα στοχαστικά μέρη των Μπαχικών "Παθών".

Το χορωδιακό, ολοκληρώνεται με μια Coda: "...ο λαός κρέμονταν  από κάθε Του λέξη", στο οποίο οι γυναικείες φωνές επαναλαμβάνουν εμφατικά τη λέξη "Rablοk-άνδρο ληστών", ενώ ο ρυθμός κι η ένταση σιγά-σιγά αποδυναμώνουν χαρακτηριστικά, με την αρμονία να επιστρέφει στα επίπεδα του εισαγωγικού μέρους.

Kodály Zoltán: "Jézus és a kufárok":