Στους μουσικούς κύκλους η Maria Yudina δεν χρειάζεται συστάσεις. Η σπουδαία ρωσίδα πιανίστα, συμμαθήτρια των Σοστακόβιτς και Σοφρονίτσκι, γεννήθηκε σαν σήμερα, 9 Σεπτέμβρη 1899.
Ήταν η αγαπημένη καλλιτέχνις του Στάλιν, μια αδυναμία που τήν έσωσε -εν μέρει- από εξορίες, βασανισμούς, λογής φυλακίσεις και εν τέλει την εκτέλεση, όπως συνέβη σε άλλους καλλιτέχνες. Απλά, απομακρύνθηκε από μουσικές θέσεις σε Ωδεία, ινστιτούτα και το Πανεπιστήμιο, λόγω των θρησκευτικών πεποιθήσεών της και της απροκάλυπτης κριτικής που άσκησε στη σοβιετική ηγεσία.
Λέγεται πως κάποια μέρα του 1943 που ο Στάλιν άκουγε ραδιόφωνο, ενθουσιάστηκε με την ερμηνεία της Γιούντινα στο κονσέρτο για πιάνο του Μότσαρτ Ν.23 και ζήτησε από το σταθμό να τού σταλεί ο δίσκος. Όμως δίσκος δεν υπήρχε, καθώς η συναυλία μεταδιδόταν ζωντανά.
Επικράτησε πανικός...Μέσα στη νύχτα επιστρατεύτηκε η Γιούντινα προκειμένου να ηχογραφήσει το Μοτσάρτειο κονσέρτο. Ο μαέστρος που είχε επιλεγεί ήταν τόσο τρομοκρατημένος που δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει στο έργο του. Αντικαταστάθηκε, όμως η ένταση ήταν τόσο μεγάλη που χρειάστηκε και τρίτος για να διευθύνει επιτυχώς τη μικρή ορχήστρα που είχε συγκροτηθεί για το σκοπό αυτό. Η Γιούντινα ωστόσο, παρέμενε ατάραχη και με αξιοσημείωτη ψυχραιμία! Πράγματι η ηχογράφηση έγινε, ο δίσκος ήταν έτοιμος το επόμενο πρωί και για το καλό όλων όταν τον άκουσε ο Στάλιν ευτυχώς δεν κατάλαβε τη διαφορά στην εκτέλεση...
Ως ανταμοιβή τής έστειλε το ποσό των 20000 ρούβλιων. Η Γιούντινα ανταπέδωσε έχοντας το θάρρος και την τόλμη να γράψει στην ευχαριστήρια επιστολή της προς τον Στάλιν πως θα "προσευχόταν στο Θεό να συγχωρήσει τις μεγάλες αμαρτίες του"!
(Να θυμηθούμε πως η κορυφαία πιανίστα ήταν βαθιά θρησκευόμενη, με σπουδές Θεολογίας και δεν τήρησε τον αθεϊσμό που είχε επιβληθεί από το σοβιετικό καθεστώς. Στις συναυλίες της έβγαινε πάντα ατρόμητη με κρεμασμένο στο λαιμό το σταυρό της. Πρώτα τον φιλούσε κι έπειτα τοποθετούσε τα χέρια της στο πληκτρολόγιο, καθώς -όπως πίστευε- η μουσική ήταν τρόπος έκφρασης της δύναμης της πίστης. Ο δε Σοστακόβιτς είχε αναφέρει χαρακτηριστικά για τη συμμαθήτριά του και την ερμηνεία της που εκτός της δεξιοτεχνίας χαρακτηριζόταν από αυστηρή πειθαρχία και έντονη πνευματικότητα: "Παίζει πιάνο, λες και κάνει κήρυγμα! Διακρίνει στη μουσική ένα μυστικιστικό φως...")
Φυσικά ο επικεφαλής της μυστικής αστυνομίας, βρισκόταν σε ετοιμότητα. Περίμενε ένα απλό νεύμα του Στάλιν γα να συλλάβει την σπουδαία πιανίστα για την απάντησή της, όμως εκείνος, που θαύμαζε την ερμηνευτική της δεινότητα επέλεξε να μην αντιδράσει και να προσπεράσει το συμβάν.
Αναμφισβήτητα, η Γιούντινα υπήρξε μια περίπλοκη προσωπικότητα, μια "Κλυταιμνήστρα", όπως την χαρακτήρισε ο Σβιάτοσλαβ Ρίχτερ, ταγμένη στην τέχνη της αυστηρά, που έβγαινε στη σκηνή παντελώς ατημέλητη, φορώντας απλά πάνινα παπούτσια και πάντα ντυμένη με μαύρα ρούχα, καθότι θαυμάστρια του λόγου του Φραγκίσκου της Ασίζης από το 1919 που αποφάσισε να φορά μαύρα φορέματα τύπου ράσου όπως οι Φραγκισκανοί μοναχοί...
"Είχα την εντύπωση", είχε πει ο Σοστακόβιτς, "ότι φορούσε το ίδιο μαύρο φόρεμα καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής της. Τόσο παλιό και φθαρμένο!"
Επίσης ο ρώσος ηγέτης Στάλιν, ενώ ήταν στο κρεβάτι του χτυπημένος από ένα βαρύτατο εγκεφαλικό επεισόδιο και λίγο πριν πεθάνει ζήτησε να βάλουν στο πικάπ το δίσκο με τη Γιούντινα να παίζει το κονσέρτο του Μότσαρτ...
Αυτή η ίδια ηχογράφηση χρησιμοποιήθηκε και στην σατιρική ταινία-μαύρη κωμωδία του Αρμάντο Ιανούτσι: "Ο θάνατος του Στάλιν" .
Το ένα και μοναδικό αντίτυπο από την περιβόητη ηχογράφηση:
Maria Yudina: Mozart Concerto No. 23-Adagio(1943) :
Υπήρξε ο καλύτερος σκακιστής της εποχής του! Μάλιστα μια σκακιστική κίνηση έχει και το όνομα του: "ΦΙΛΙΝΤΟΡ"!!!
Λέγεται πως ο Φρανσουά-Αντρέ Ντανικάν Φιλιντόρ αγάπησε το σκάκι, όταν μικρό αγόρι και χορωδός στην Αυλή του Λουδοβίκου έβλεπε τους μουσικούς και τραγουδιστές της Αυλής ενόσω περίμεναν τον βασιλιά να παίζουν σκάκι για να περάσει η ώρα... Θεωρούσε πως τα σκακιστικά πιόνια έχουν ψυχή. Από τα σπουδαιότερα εγχειρίδια για σκακιστές είναι το βιβλίο του: "Ανάλυση του παιχνιδιού του σκακιού", στο οποίο ο Φιλιντόρ μελέτησε διάφορα ανοίγματα παρτίδας... Από τα σημαντικότερα συμπεράσματα στα οποία κατέληξε είναι ότι δεν θα πρέπει ο σκακιστής να θυσιάζει τα πιόνια, αλλά να επιδιώκει να δημιουργεί ένα ισχυρό κέντρο με αλυσίδες πιονιών που θα παρέχουν προστασία στα κομμάτια, ώστε εκείνα να οργανωθούν για την επίθεση...
Ήταν ο πρώτος "στρατηγικός" παίχτης σκακιού!
Ο ανήσυχος φιλόσοφος Ντενί Ντιντερό τον αποκαλούσε: "Φιλιντόρ, ο πανέξυπνος", χαρακτηρισμό που τον αναφέρει και στο βιβλίο του: "Ο ανιψιός του Ραμώ". Ο συγγραφέας στήνει την ιστορία του να διαδραματίζεται στο περίφημο καφενείο της Ρεζάνς, το οποίο ήταν το σκακιστικό κέντρο της Ευρώπης τον 18ο αιώνα, όπου μαζεύονταν οι καλύτεροι παίκτες του κόσμου για να παίξουν σκάκι.
Γράφει ο Ντιντερό:
"Αν ο καιρός παραείναι κρύος ή βροχερός, χώνομαι στο καφενείο της Ρεζάνς και διασκεδάζω κοιτάζοντας αυτούς που παίζουν σκάκι. Το Παρίσι το μόνο μέρος στον κόσμο και το καφενείο της Ρεζάνς το μόνο μέρος στο Παρίσι που παίζεται το καλύτερο σκάκι. Εκεί ακριβώς, στου Ρεύ, πάνε και ρίχνονται στο παιχνίδι ο Λεγκάλ με τη βαθιά σκέψη, ο πανέξυπνος Φιλιντόρ και ο Μαγιό ο αχτύπητος..." (Ντενί Ντιντερό: "Ο ανιψιός του Ραμώ", μτφ: Σ. Τσακίρη, εκδ.Καστανιώτη, σελ. 21)
Ο Ντιντερό στήνει έναν ευφυέστατο διάλογο πάνω στην ηθική, τις κοινωνικές αντιλήψεις, το χρήμα, την τέχνη της μουσικής και άλλα θέματα...Ο σκακιστής και μουσικός Φιλιντόρ είναι ο "επιδέξιος και ευφυής", ένας ήρωας στον οποίο ζωντανεύει το πάθος για αλήθεια και ομορφιά, για τάξη και αρμονία...
Όμως τι δουλειά έχει η προτομή του να φιγουράρει στην πρόσοψη της Όπερας Garnier ανάμεσα σε Μπετόβεν, Μότσαρτ, Βέρντι, Μπελίνι, Ροσίνι και άλλους συνθέτες;
Μα, φίλοι μου, ο Φιλιντόρ, βλέπετε εκτός από κορυφαίος σκακιστής ήταν και κορυφαίος της Γαλλικής όπερας!
Άρτια εκπαιδευμένος μουσικά, ήταν το τελευταίο μέλος μιας μεγάλης και εξέχουσας μουσικής οικογένειας, καθώς ο πατέρας του Philidor l'aine ήταν συνθέτης και υπεύθυνος μουσικής βιβλιοθήκης, και ο αδελφός του Anne Philidor συνθέτης και διευθυντής εκκλησιαστικών χορωδιών.
Ο Φρανσουά-Αντρέ Ντανικάν Φιλιντόρ πήρε τα πρώτα του μαθήματα μουσικής από τον διάσημο Αντρέ Καμπρά και οι προτομές τους στέκονται δίπλα-δίπλα στην πρόσοψη της μεγαλοπρεπούς Παρισινής Όπερας.
"Philidor plays chess", Jerzy Skarżyński pinterest
Στην εποχή του, ο Φιλιντόρ υπήρξε από τους κορυφαίους συνθέτες όπερας στη Γαλλία και συνέθεσε περίπου είκοσι όπερες -μπούφα, με γνωστότερη την: "Σάντσο Πάντσα", εμπνευσμένη από το μυθιστόρημα του Θερβάντες: "Δον Κιχώτης", αλλά και μοτέτα, κοσμικές καντάτες και έργα μουσικής δωματίου...
Ο πολωνός ζωγράφος, Jerzy Skarżyński στο διπλανό σχέδιό του απεικονίζει τον Φιλιντόρ βαθιά συλλογισµένο µπροστά σε µια άδεια σκακιέρα, κρατώντας το αγαπηµένο του
µουσικό όργανο. Ο εικαστικός καλλιτέχνης είναι -φαίνεται- πεπεισμένος πως ο επιτυχηµένος συνθέτης όπερας και καλύτερος σκακιστής
της εποχής του, μπόρεσε µε τη βοήθεια της µουσικής να εισάγει στο σκάκι στρατηγικές
αρχές σε συνδυασµό µε την ιδέα της αρµονίας, όπως ισχυρίζονται οι γνώστες...
Σήμερα απολαμβάνουμε αποσπάσματα από τα κουαρτέτα του για φλάουτο ή όμποε, δύο βιολιά, και κοντίνουο που γράφτηκαν στα τέλη της δεκαετίας 1730 με πρότυπο τα κουαρτέτα του Τέλεμαν. Μελωδίες ανάλαφρου ύφους κι ελκυστικότατες, που μάς μεταφέρουν τη μουσική ατμόσφαιρα της Γαλλικής Αυλής.
Τελικά, ο γεννημένος σαν σήμερα 7 Σεπτέμβρη του 1726, Φιλιντόρ, αποδεικνύει πως σκάκι και μουσική ταυτίζονται, μια και τα δυο καλλιεργούν βασικές αξίες , όπως αποφασιστικότητα, επιμέλεια, τάξη, οργάνωση και αρμονία σκέψης για να έχεις το επιθυμητό αποτέλεσμα…
Δεν συμφωνείτε;
F. Α. Philidor: Six Parisian Quartets:
To κείμενο δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr.
Δέκα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από το θάνατο του Λουτσιάνο Παβαρότι (6 Σεπτέμβρη 2007), του "Βασιλιά των υψηλών Ντο", χαρακτηρισμός που του αποδόθηκε λόγω της ικανότητάς του να αποδίδει τους υψηλότερους φθόγγους της φωνητικής έκτασης ενός τενόρου! Γιος φούρναρη και ερασιτέχνη χορωδού, κυλούσε το μικρόβιο της μουσικής στις φλέβες του ήδη από τα μικράτα του: οι φήμες θέλουν τον μαιευτήρα που τον ξεγέννησε να απορεί με την ψιλή φωνή του βρέφους και να προφητεύει ότι θα γίνει σίγουρα τενόρος κάποια μέρα!
Λάτρης της φύσης και του ποδοσφαίρου, ταλαντεύτηκε αν αντί της μουσικής θα προτιμούσε να ασχοληθεί με την καλλιέργεια της γης ή να γίνει τερματοφύλακας…
Τελικά, τον κέρδισε η μουσική και με την πληθωρικότητα του χαρακτήρα του και τα απαράμιλλα φωνητικά του προσόντα έβαλε σκοπό της ζωής του να φέρει την όπερα κοντά στο ευρύτερο κοινό, εξοικειώνοντας τον απλό κόσμο με τις οπερετικές μελωδίες. Με τον Παβαρότι η όπερα βγήκε από το καβούκι της και μάγεψε το μη μυημένο ακροατήριο, με απίστευτη δυναμική…
Επιθυμία μου είναι,
όπως έλεγε συχνά,
ο κόσμος να με θυμάται σαν κάποιον, που του έκανε προσιτή την όπερα.
Ένα τρόπος να πετύχει το στόχο του αυτό ήταν οι συνεργασίες του με καλλιτέχνες από τελείως διαφορετικά είδη μουσικής…Μ.Τζάκσον, Μ. Κάρεϊ, Σ. Ντιόν, Ε.Κλάπτον μα και ο ροκάς Τσούκερο.
Σας καλησπερίζω με μια αγαπημένη άρια από την τελική πράξη της όπερας του Τζιακόμο Πουτσίνι "Τουραντότ", αλλιώς… "Nessun dorma-Κανείς δεν θα κοιμηθεί", σε ένα ντουέτο με τον Ίαν Γκίλαν των Deep Purple.
Να θυμίσουμε πως αυτή η εμβληματική άρια του Πουτσίνι, ερμηνεύεται από τον Κάλαφ, που διαβεβαιώνει θριαμβευτικά πως θα νικήσει την ψυχρή βασιλοπούλα Τουραντότ.
Η υπόθεση μάς μεταφέρει στην αυτοκρατορική αυλή της Κίνας, όπου η όμορφη πριγκίπισσα υποβάλλει τους επίδοξους μνηστήρες της σε δοκιμασίες θέτοντάς τους τρεις γρίφους, στους οποίους επειδή αδυνατούν να δώσουν λύση, χάνουν τη ζωή τους. Ο Κάλαφ, που κρατά κρυφή την ταυτότητά του, ερωτεύεται την Τουραντότ κι απαντάει σωστά. Είναι η στιγμή, που "κανείς δεν θα κοιμηθεί"..., αποκαλύπτεται η ταυτότητα του ξένου και η Τουραντότ ανακοινώνει στο λαό ότι για εκείνην ο ξένος έχει το όνομα Έρωτας!
Για όσους μένετε πιστοί στην καθαρά, οπερατική απόχρωση(με όλο το σεβασμό και την αγάπη μας στον Ίαν…) μπορείτε να ακούσετε την άρια σόλο από τον Παβαρόττι, ο οποίος μαγεύει με την ερμηνεία του τονίζοντας τη δραματικότητα της άριας, ακολουθεί τη μελωδική γραμμή με απέραντη ευκολία και άνεση, δικαιολογώντας το χαρακτηρισμό της πιο αποθεωτικής ερμηνείας!!!
Εκτός από τα φωνητικά, διακρίνουμε και τα υποκριτικά του προσόντα, καθώς είναι μέρος σκηνής από τη μοναδική κινηματογραφική συμμετοχή του. Πρόκειται για την ταινία "Yes, Giorgio", όπου υποδύεται το ρόλο ενός ιταλού τενόρου και ξετυλίγει το ειδύλλιό του με μια αμερικανίδα όταν βρίσκεται για παραστάσεις στη ΜΕΤ της Ν.Υόρκης.
Απόψε...
κανείς μην κοιμηθεί!
Ακόμη και συ στο κρύο σου δωμάτιο, πριγκίπισσα
να κοιτάς τ' αστέρια που τρεμοπαίζουν απ'αγάπη και ελπίδα!
Κλειδωμένο μέσα μου είναι το μυστήριό μου
Κανείς τ'όνομά μου δεν γνωρίζει!
Όχι, όχι!
θα το πω στο στόμα σου όταν θα λάμψει το φως
και το φιλί μου θα σπάσει τη σιωπή και θα σε κάνει δική μου!
Χορωδία:
Κανείς δεν ξέρει το όνομά μου ...
Τι κρίμα, θα πρέπει να πεθάνουμε...
Φύγε ω νύχτα! και σεις άστρα, σβήστε!
Την αυγή θα νικήσω!
Kανείς μην κοιμηθεί-Nessun dorma!
Ο Παβαρόττι είχε αναμφισβήτητα το "άγγιγμα" του Θεού! Υπήρξε ο λυρικός ερμηνευτής, που συνδύαζε το φλογερό ταμπεραμέντο και το χάρισμα της επικοινωνίας με την ευαισθησία... Ένας εξωστρεφής γίγαντας με παιδική ψυχή...
Κείμενα για τον Παβαρόττι θα βρείτε αρκετά στο μπλογκ. Για το ιδιαίτερο ταλέντο του στη ζωγραφική μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
Σκίτσο του Otto Bοhler: Ο Μπρούκνερ και ο Βάγκνερ κατά τη συνάντησή τους στο Μπαϋρόιτ το 1873
(Με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του Άντον Μπρούκνερ - 4 Σεπτεμβρίου 1824)
Ως γνωστόν, ο Μπρούκνερ λάτρευε τον Ρίχαρντ Βάγκνερ. Πολλοί χαρακτηρίζουν τον θαυμασμό του απέναντί του ως "καλλιτεχνική ευλάβεια". Ο Μπρούκνερ γνώρισε τον Βάγκνερ και το έργο του λίγο πριν τα σαράντα, όμως το συναπάντημά τους θεωρείται καθοριστικό λόγω της βαθιάς επιρροής που άσκησε από τότε ο δεύτερος στο έργο του πρώτου. Η μετάβαση του Μπρούκνερ από συνθέτη εκκλησιαστικής μουσικής(μην ξεχνάμε την μεγαλειώδη φήμη του και ως οργανίστας) σε εξαιρετικό συμφωνιστή είναι αποτέλεσμα αυτής της συνεύρεσης, που έγινε το 1863 μέσω του καθηγητή του, Otto Kitzler.
H χειρόγραφη αφιέρωση του Μπρούκνερ
Ο Μπρούκνερ υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες της ρομαντικής περιόδου, που αναλυτές, μαέστροι και ερμηνευτές περιγράφουν τη μουσική του ως "μεγαλειώδη, ανεπιτήδευτη, αμετακίνητη και μεγαλοπρεπή"! Ως χαρακτήρας υπηρξε πράος, ειλικρινής, ταπεινός, εξαιρετικά εσωστρεφής, άτολμος και ανασφαλής. Όμως μέσα από τις αριστουργηματικές μουσικές του εμπνεύσεις έδειξε και την βαθιά στοχαστική τάση...
Η διαζώσης γνωριμία με τον Βάγκνερ έγινε το 1865 στην πρεμιέρα του "Τριστάνου" στο Μόναχο, όπου ο Μπρούκνερ έδειξε στον μεγάλο μουσικοδραματουργό δυο από τις συμφωνίες του ζητώντας την άποψή του. Ο Βάγκνερ φάνηκε να προτιμά την "Τρίτη" συμφωνία. Έτσι, η Συμφωνία αρ.3 είναι αφιερωμένη στον συνθέτη της "Τετραλογίας", γι' αυτό είναι γνωστή και ως "Συμφωνία Βάγκνερ". Ενα έμπειρο αυτί, μπορεί να διακρίνει στη συμφωνία αυτή, μουσικές φράσεις από όπερες του Βάγκνερ, όπως: Λόενγκριν, Βαλκυρίες ή Τανχόυζερ.
Θα απολαύσουμε μια εκτέλεση υπό τη δ/νση του Hans Knappertsbusch, που διακρίθηκε για τις προσεγγίσεις του σε έργα των Μπρούκνερ, Βάγκνερ και Ρ.Στράους.
Προσέξτε την έναρξη, όπου το θέμα δίνεται στη τρομπέτα, κάτι που είχε εντυπωσιάσει το Βάγκνερ, γι'αυτό λέγεται πως από τότε ονόμασε το συνθέτη φίλο του: "Μπρούκνερ, η τρομπέτα"!!
Μάλιστα κυκλοφορεί και μια ανεπιβεβαίωτη ιστορία στους μουσικούς κύκλους, πως το βράδυ της γνωριμίας τους οι δυο συνθέτες είχαν πιει τόσο πολύ κρασί, που ο Μπρούκνερ αδυνατούσε την επομένη να θυμηθεί ποια από τις δυο συμφωνίες ήταν η επιλογή του Βάγκνερ. Έτσι, ο συνθέτης τού έστειλε ένα γράμμα στο οποίο τον ρωτούσε: "Κύριε Βάγκνερ, αν δεν κάνω λάθος, επιλέξατε την Συμφωνία σε ρε, εκείνη που ξεκινά με την τρομπέτα;"
Bruckner: "Symphony N.3", Hans Knappertsbusch:
Σκίτσο του Otto Bοhler: Ο Βάγκνερ προσφέρει τσιγάρο στον Μπρούκνερ
To 1883, o Mπρούκνερ έγραψε την 7η Συμφωνία του. Ήταν η χρονιά θανάτου του Ρίχαρντ Βάγκνερ. Το αντάτζιό της είναι εμπνευσμένο από το θάνατο του συνθέτη. Σ' αυτό αποδίδεται εκπληκτικά το πένθος και η βαριά θλίψη του Μπρούκνερ για το μουσουργό, που θαύμαζε απεριόριστα! Στην κορύφωση του θέματος ακούμε να χτυπούν στιγμιαία κύμβαλα (24:18) συνοδευμένα από λεπτές κρούσεις στα τρίγωνα, που λέγεται πως πρόσθεσε ο Μπρούκνερ, προκειμένου να αποδώσει τη θλιβερή αναγγελία του θανάτου. Η συμφωνία αυτή αφιερώθηκε στον Λουδοβίκο της Βαυαρίας, προστάτη του Βάγκνερ...
Bruckner: "Symphony N. 7, mov. ΙΙ, Sergiu Celibidache
Μέρος του κειμένου δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr
Yπήρξε παιδί-θαύμα, γόνος μουσικής οικογένειας, καθώς και οι δυο γονείς του ήταν πιανίστες. Έπαιζε πιάνο, βιολί και όργανο. Αργότερα ασχολήθηκε και με τη σύνθεση... Μπορεί να μην ακούγεται ιδιαίτερα στην χώρα μας, όπως και στη δική του χώρα άργησε να καθιερωθεί, όμως σήμερα ο Rued Langgaard θεωρείται μαζί με τον Carl Nielsen ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες της Δανίας.
Η μουσική του παρουσιάζει επιρροές της μουσικής των Ρίχαρντ Βάγκνερ και Ρίχαρντ Στράους.
Την πρώτη δημόσια εμφάνισή του παίζοντας εκκλησιαστικό όργανο έκανε στα 10 του χρόνια στην Marble Church της Κοπεγχάγης, με τον Εντβαρντ Γκριγκ να βρίσκεται στο ακροατήριο, που την επόμενη μέρα έγραψε μια επιστολή στη μητέρα του μικρού, προκειμένου να εκφράσει τον ενθουσιασμό του! Αυτή η επιστολή ήταν η αφορμή να ξεκινήσει ο Langgaard μαθήματα σύνθεσης.
O Γκριγκ στο νεκροκρεβατό του
Παρόλη τη διαφορά ηλικίας, μεταξύ των δυο μουσικών αναπτύχθηκε μια βαθιά φιλική σχέση, εκτίμηση και αγάπη, που κράτησε 3 χρόνια, ως το θάνατο του Γκριγκ, μια μέρα σαν τη σημερινή 4 Σεπτέμβρη του 1907.
Είχε αφήσει την τελευταία πνοή του στο Μπέργκεν από καρδιακή ανεπάρκεια, μετά από μια μακρά περίοδο ταλαιπωριών από λογής ασθένειες. Λίγο πριν ο Γκριγκ ξεψυχήσει λέγεται πως ήρεμα ψέλλισε τα λόγια: "Λοιπόν, αν πρέπει, ας γίνει έτσι..."
Το νεκρικό φέρετρο ακολούθησε πλήθος κόσμου. Χιλιάδες είχαν κατακλύσει τους δρόμους της πόλης για να τιμήσουν και να αποδώσουν το ύστατο χαίρε στο μεγάλο συνθέτη, ο οποίος είχε ζητήσει κατά τη διάρκεια της επικήδειας τελετής να εκτελεστούν το "Funeral March" του Σοπέν και το δικό του "Επικήδειο Εμβατήριο στη μνήμη του Rikard Nordraak".
Mετά την ανακοίνωση της είδησης του θανάτου του νορβηγού συνθέτη, ο 13χρονος φίλος του, Rued Langgaard, τού αφιέρωσε το "Drapa -On the Death of Edvard Grieg", ένα έργο ευαίσθητο και ελεγειακού χαρακτήρα .
Πρόκειται για ένα καλοφτιαγμένο δομικά και μεγαλοπρεπούς ύφους έργο, που ο τίτλος του "Drapa" αποτελεί νορβηγικό όρο για μακροσκελές, αφηγηματικού και θριαμβευτικού χαρακτήρα ποίημα, που εγκωμιάζει τα επιτεύγματα ενός σπουδαίου άνδρα.
Η "Drapa -On the Death of Edvard Grieg" του Langgaard αντικατοπτρίζει και την μυστικιστικής φιλοσοφίας, έννοια της "αθανασίας", μιας και η λέξη αυτή χρησιμοποιείτο επίσης για να την περιγράψει στην παλιά Νορβηγική παράδοση.
To έργο αναθεωρήθηκε αρκετές φορές, ωστόσο η παρτιτούρα αναδεικνύει τον ευφυέστατο τρόπο που αξιοποιούνται οι δυνατότητες κάθε οργάνου με την ηχοχρωματική παλέτα της ορχήστρας να εμπλουτίζεται κατά τρόπο αξιοπρόσεκτο, δεδομένου και το νεαρό της ηλικίας του δημιουργού.
Παθητικές μελωδικές φράσεις συνδυάζονται με χρωματικούς "αναστεναγμούς", ενώ μελωδικές ιδέες δραματικής έντασης εναλλάσσονται με κατευναστικά μοτίβα, έκφραση αγωνίας και ελπίδας, αντίστοιχα.
Rued Langgaard: Drapa-On the Death of Edvard Grieg:
Ο Γκριγκ αποτεφρώθηκε και οι στάχτες του βρίσκονται φυλαγμένες σε κρύπτη κοντά στο σπίτι του στο Τρόλντχαουγκεν.
"Portrait of Christiane Eberhardine", Louis de Silvestre
Η καντάτα του Γ.Σ. Μπαχ, BWV 198: "Laß, Fürstin, laß noch einen Strahl" είναι μια κοσμική καντάτα που έγραψε ο κάντορας για την Χριστιανή Εμπερχαρντίνα, πρωτότοκη κόρη του μαργράβου του Βρανδεμβούργου-Μπαϊρόιτ και μετά το γάμο της, Εκλέκτορα της Σαξωνίας και Βασίλισσα της Πολωνίας.
Η Christiane Eberhardine απολάμβανε τεράστια δημοτικότητα στη Σαξωνία ως σύμβολο προτεσταντικής πίστης. Ήταν ιδιαιτέρως αγαπητή στο λαό, καθώς αρνήθηκε να ασπαστεί τον Καθολικισμό. Συχνά την χαρακτήριζαν ως «Προτεστάντη μάρτυρα», απομονωμένη εθελοντικά στο μοναχικό κάστρο της στις όχθες του Έλβα, όπου ανέπτυξε μια αξιοθαύμαστη πολιτιστική ζωή … Στη μοναξιά του Πρέτσεχ αφιερώθηκε σε φιλανθρωπικά έργα, ζητώντας με αυτό τον τρόπο εξιλέωση για τον Οίκο της, καθώς ο σύζυγος και ο γιος της -φιλοδοξώντας τη βασιλική εξουσία- είχαν μετατραπεί σε Καθολικοί. Μερίμνησε για την εκτύπωση και δωρεάν διανομή Προτεσταντικών προσευχηταρίων, γι'αυτό για τους υπηκόους της, έγινε η «φύλακας της λουθηρανικής πίστης».
Ο Christiane Eberhardine του Βρανδεμβούργου-Μπάιροιτ πέθανε σε ηλικία 55 ετών, σαν σήμερα 4 Σεπτεμβρίου 1727 και για το σαρανταήμερο μνημόσυνό της ανατέθηκε στον Μπαχ από το Πανεπιστήμιο της Λειψίας, να συνθέσει μια καντάτα προς τιμήν της.
Είναι γνωστή και σαν "Ωδή της θλίψης" και στην πρεμιέρα διηύθυνε ο ίδιος ο Μπαχ.
Ο Μπαχ την περίοδο σύνθεσης του έργου
Το κείμενο είναι αμιγώς κοσμικό κι εστιάζει στο σοκ που έπαθε όλο το βασίλειο με τον θάνατο της πριγκίπισσας, εκθειάζει την προσωπικότητά της, την βαθιά πίστη της … Δεν παρουσιάζεται καθόλου οδυνηρή η υπόμνηση παρέλευσης χρόνου και φθοράς της ύπαρξης. Ο Μπαχ «δεν κλαίει» στο έργο του. Αποκαλύπτει στον άνθρωπο την μοίρα του, ρυθμοδοτεί με τη ροή της μουσικής του το πέρασμα μιας δημοφιλούς και πολύ αγαπημένης από το λαό της, πριγκίπισσας, εγκωμιάζει την ευσέβεια και πίστη της.
Θεωρείται η αριστουργηματικότερη καντάτα του κάντορα, έργο ανυπέρβλητου πάθους και συναισθηματικού βάθους... Στην μορφή που έχει παραδοθεί το έργο, αποτελείται από 10 μέρη (χορωδιακά, ρετσιτατίβα και άριες) χωρισμένα σε δύο άνισα τμήματα των επτά και τριών κινήσεων. Το πρώτο μέρος εκτελείται πριν από την τελετή και το δεύτερο μετά το τέλος της. Ο Μπαχ επιλέγει ήρεμη, κατανυκτική μελωδική γραμμή με συνεχή κίνηση, ενώ η χορωδία χωρίς φανφάρες αποτζιατούρων και διακοσμητικών στοιχείων, με πολύ λιτή εναρμόνιση εγκαθιστά έναν πλατύτερο ρυθμό δημιουργώντας την πρέπουσα για την περίσταση, ατμόσφαιρα.
Θα ακούσουμε τα τρία χορωδιακά της καντάτας. O σπουδαίος Ton Koopman διευθύνει τη Μπαρόκ Ορχήστρα και Χορωδία του Άμστερνταμ. Ένας καλλιτέχνης που επικεντρώνεται στη μπαρόκ μουσική, ειδικά εκείνη του Μπαχ και ηγείται του κινήματος της «αυθεντικής παρουσίασης».
2 Σεπτεμβρίου 1894 γεννιέται ο Αυστριακός συγγραφέας και δημοσιογράφος, Γιόζεφ Ροτ. Ένας λογοτέχνης, που κυριάρχησε την εποχή του Μεσοπολέμου, και τα γραπτά του αντανακλούν την ταραγμένη εκείνη περίοδο.
Κορυφαίο μυθιστόρημά του θεωρείται "Το εμβατήριο Ραντέτσκυ", στο οποίο αφηγείται την ιστορία τριών γενεών μιας οικογένειας στρατιωτικών, που υπηρέτησαν πιστά τον αυτοκράτορα Φραγκίσκο Ιωσήφ, όπου του δίνεται η ευκαιρία να παρουσιάσει συγχρόνως την παρακμή και την πτώση της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας.
"Όλα τα κοντσέρτα που γίνονταν κάτω από το μπαλκόνι του έπαρχου άρχιζαν με το Εμβατήριο Ραντέτσκυ. [...] στα πρόσωπα των ακροατών ζωγραφιζόταν ένα συγκρατημένο χαμόγελο ευχαρίστησης, το αίμα άρχιζε να κυλάει πιο γρήγορα στις φλέβες τους. [...] Τα κυριακάτικα μεσημέρια πάντα έρχονταν κι έπαιζαν έξω από το μέγαρο του έπαρχου, που στη μικρή αυτή πόλη ήταν ούτε λίγο ούτε πολύ ο εκπρόσωπος του ίδιου του αυτοκράτορα. Ο Καρλ Γιόζεφ στεκόταν κρυμμένος πίσω από τον κισσό στο μπαλκόνι κι άκουγε την μπάντα να παίζει. Δεχόταν τη μουσική σαν φόρο τιμής. [...] Να θυσιαστεί κανείς για χάρη του αυτοκράτορα υπό τους ήχους ενός στρατιωτικού εμβατηρίου θα ήταν ο ιδανικός θάνατος. Υπό τους ήχους του Εμβατηρίου Ραντέτσκυ: ο πιο εύκολος απ’ όλους τους θανάτους..."
Όπως καταλαβαίνετε, ο τίτλος προέρχεται από την ομώνυμη σύνθεση του Γιόχαν Στράους πατρός: "Radetzky March, Op. 228". Είναι η πιο γνωστή σύνθεση του Γιόχαν Στράους του πρεσβύτερου, που έγραψε το 1848 προς τιμήν του Αυστριακού στρατάρχη Ραντέτσκυ, o oποίος ηγήθηκε επιτυχώς μιας επίθεσης στην Ιταλία.
Το Εμβατήριο που έχει λαμπρό, εορταστικό χαρακτήρα, παρά ελεγειακό-πολεμικό, εκτελείται σήμερα στο τέλος της Πρωτοχρονιάτικης συναυλίας στη Βιέννη, με το ενθουσιασμένο κοινό πάντα να χειροκροτεί στον ζωηρό, ξέφρενο ρυθμό του.
"Ιησους του Ναυί", τοιχογραφία στη Μονή Οσίου Λουκά
Το ορατόριο είναι μεγάλης έκτασης λυρική μουσική σύνθεση για ορχήστρα, σόλο φωνές και χορωδία, η δομή του οποίου διαφέρει από την όπερα στο ότι δεν περιλαμβάνει σκηνική δράση. Συχνά αντλεί τα θέματά του από τη Βίβλο. Βασικός εκπρόσωπός του υπήρξε ο Φρειδερίκος Χαίντελ.
Με ένα αγαπημένο χορωδιακό από ορατόριο του Χαίντελ θα σας καλημερίσω και θα σας ευχηθώ καλό μήνα, ένα Σεπτέμβρη έμπνευσης και ψυχικής αγαλλίασης, φίλοι μου!
Ο Χαίντελ, ως βαθιά θρησκευόμενος επιζητούσε μέσα από τα ορατόριά του, όχι μόνο να ψυχαγωγήσει, μα κυρίως να βελτιώσει τη θρησκευτική αγωγή των ακροατών του.
Η σημερινή μουσική μου επιλογή είναι ένα από τα δημοφιλέστερα χορωδιακά του ορατορίου "Ιησούς του Ναυή", μιας και σήμερα 1η Σεπτεμβρίου η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του.
[Ο Ιησούς του Ναυή, ήταν ηγέτης του έθνους του Ισραήλ, ο οποίος διαδέχτηκε τον Μωυσή.Είναι εκείνος που οδήγησε το λαό στη γη της Επαγγελίας αφού πέρασε τον Ιορδάνη και συνέτριψε τους αλλόφυλους στα τείχη της Ιεριχούς].
Στη βιβλική αυτή ιστορία του Ιησού του Ναυή βασίζεται το θαυμάσιο ορατόριο του Χαίντελ περιλαμβάνοντας στην πλοκή της και μια φανταστική ιστορία αγάπης μεταξύ μιας ισραηλίτισσας κι ενός νεαρού στρατιώτη.
Το ορατόριο ανήκει σε μια σειρά συνθέσεων με τις οποίες ο Χαίντελ ανέδειξε τον τύπο του "αγγλικού ορατορίου", παρουσιάζοντας θρησκευτικά θέματα στην Αγγλική γλώσσα. Ο ρόλος της χορωδίας είναι ενισχυμένος στο ορατόριο, με ενεργό δράση στη δραματικότητα της σύνθεσης, γι'αυτό επιλέγω να ακούσουμε το λαμπρό χορωδιακό του 3ου μέρους: "See the Conquering Hero Comes", όπου ο Ιησούς του Ναυή επευφημείται από το λαό του ως τρανός ηγέτης που τους οδήγησε στην "Υποσχόμενη Γη", ενώ ευχαριστούν τον Θεό για την ευημερία και την απελευθέρωσή τους.
Τόσο πολύ άρεσε αυτό το χορωδιακό μέρος και στον Χαίντελ και στο ακροατήριο, που ο συνθέτης το πρόσθεσε στο έτερο ορατόριό του "Ιούδας ο Μακκαβαίος".
Handel: Oratorio Joshua, "See, the Conquering Hero comes"
Ο Μπετόβεν πάνω στη μελωδία του χορωδιακού έγραψε μια σειρά θαυμάσιων παραλλαγών για τσέλο και πιάνο που τις ακούμε από την ταλαντούχα Jacqueline du Pré στο τσέλο και τον Daniel Barenboim στο πιάνο.
Οι 12 Παραλλαγές γράφτηκαν το 1796 στο Βερολίνο και αφιερώθηκαν στη σύζυγο του Πρίγκιπα Κάρολ Λιχνόβσκι, ενός των σημαντικότερων προστατών του συνθέτη.
Ludwig van Beethoven: "Variations for cello & piano in G major on Handel's :
"See, the Conqu'ring Hero comes" / Jacqueline du Pré-Daniel Barenboim :
Το μέρος αυτό στην ορχηστρική του εκδοχή παίχτηκε και στην μνημόσυνη πομπή του Ναυάρχου Νέλσονα το 1806. Όπως αναφέρουν οι Times της εποχής:
"...η σωρός του ναυάρχου έφτασε στον καθεδρικό ναό του Αγίου Παύλου υπό τον ήχο της μουσικής του Herr Handel"See the Conquering Hero Comes", που όμως αδυνατούσε να ακουστεί καθώς ο θρήνος του πλήθους υπερκάλυπτε τον ήχο των οργάνων..."
(στη μνήμη του Σαρλ Μπωντλαίρ που έφυγε σαν σήμερα, 31 Αυγούστου 1867)
Όταν το 1889 ρώτησαν τον Κλωντ Ντεμπισί:
-Ποιο είναι το αγαπημένο σας χρώμα; -Το βιολετί... -Αγαπημένο σας φαγητό και ποτό; -Η ρώσικη κουζίνα και ο καφές.. -Συγγραφείς που αγαπάτε και διαβάζετε; -Ο Φλωμπέρ και ο Πόε -...και ποιητές; -Ο Μπωντλαίρ...
"Βραδινή αρμονία"
Νάτοι, ξανάρθαν οι καιροί που στο κλαδί ανοιγμένο,
τ᾿ άνθος τρεμίζει, αχνοβολά σα θυμιατήρι
τα μύρα κι οι ήχοι, που η πνοή του απόβραδου έχει σπείρει,
κυλάν σε βαλς μελάγχολο, τρελό και λαγγεμμένο!
Τ᾿ άνθος τρεμίζει, αχνοβολά σα θυμιατήρι
και το βιολί, σα μια καρδιὰ που θλίβουν, δονισμένο,
ξεσπά σε βαλς μελάγχολο, τρελό και λαγγεμμένο!
κι ώρια έχει θλίψη ο ουρανὸς σα μέγα θυσιαστήρι.
Ξεσπάει το βιολὶ ως καρδιὰ που θλίβουν, δονισμένα
καρδιὰ όλο αγάπη που μισεί το μαύρο κοιμητήρι!
ώρια έχει θλίψη ο ουρανός σα μέγα θυσιαστήρι
κι ο ήλιος μες το αίμα του, πνίγηκε, το πηγμένο…
Καρδιά όλο αγάπη που μισεί το μαύρο κοιμητήρι,
ζει μόνο απ᾿ το παρελθόν, ρημάδι φωτισμένο
ο ήλιος μες το αίμα του, πνίγηκε, το πηγμένο …
Μέσα μου ως άγιο, η μνήμη σου, λάμπει δισκοποτήρι! (από: peri-grafis)
Ο αγαπημένος Μπωντλαίρ ακολουθεί μια ασυνήθιστη δομή σε αυτό το ποίημα. Παρατηρείστε πως ο ποιητής επαναλαμβάνει τον τελευταίο στίχο κάθε τετράστιχου ως τρίτο του επόμενου.
1. Το ποίημα του Μπωντλαίρ: "Βραδινή Αρμονία" το βρίσκουμε μελοποιημένο στη συλλογή του Ντεμπισί: "Cinq poèmes de Baudelaire", ένα κύκλο τραγουδιών, όπου χαρακτηρίζεται από καινοτόμες και πρωτοποριακές αρμονίες, που αποκαλύπτουν Βαγκνερικές επιρροές.
Debussy - Baudelaire" "Harmonie du soir":
2. Ο Ντεμπισί θαύμαζε τον ποιητικό λόγο του Μπωντλαίρ και τού άρεσε να αποσυμβολίζει φράσεις του ποιητή. Έτσι από τη φράση του ίδιου ποιήματος: "Les sons et les parfums tournent dans l'air du soir - Τα μύρα κι οι ήχοι, που η πνοὴ του απόβραδου εχει σπείρει", τιτλοφορεί το 4o Πρελούδιό του από το Πρώτο Βιβλίο Πρελουδίων.
Θυμίζουμε πως τα "Πρελούδια" του Ντεμπισί είναι μια συλλογή σε 2 βιβλία από 24 κομμάτια για σόλο πιάνο, σε ελεύθερη μορφή, αντίθετα δηλαδή από τα αυστηρά πρότυπα των Πρελουδίων του Μπαχ. Κάθε πρελούδιο έχει και έναν ευφάνταστα απρόσμενο τίτλο, έναν λεκτικό οδηγό για τον ερμηνευτή, που όμως δεν έχει σκοπό να φυλακίσει την εκφραστικότητά του, γι'αυτό και αναγράφεται από το συνθέτη στο τέλος της παρτιτούρας, κάτι σαν προσωπική ανάμνηση, σαν ομιχλώδες αναθύμημα, χωρίς να επηρεάζει τον ερμηνευτή εκ των προτέρων, επιτρέποντάς του να εμβαθύνει εκείνος στα σημεία που αγγίζουν την ψυχή του περισσότερο και να δώσει προσωπικές αποχρώσεις στην ερμηνεία του.
Debussy: Preludes, Book 1, IV: "Les sons et les parfums tournent" / Michelangeli:
3. Ο Λεο Φερέ, μάς δίνει ένα "βαλς μελάγχολο" με τα ηχοχρώματα του ακορντεόν να κυριαρχούν...
Leo Ferre - Charles Baudelaire" "Harmonie du soir":
Αξίζει να αναφερθεί πως ο ζωγράφος μας, Γιάννης Σταύρου με έμπνευση τη φράση του δεύτερου 4στιχου του παραπάνω ποιήματος: "..κι ώρια έχει θλίψη ο ουρανός σα μέγα θυσιαστήρι" εμπνέεται την ελαιογραφία του: "Λιμάνι Θεσσαλονίκης":
Είναι τοις πάσι γνωστή η σχέση των Μπετόβεν-Γκαίτε. Τούς ένωνε η αλληοεκτίμηση, τούς χώριζε η ιδεολογία. Ο Carl Rohling έχει θαυμάσια απεικονίσει στο εικαστικό του: "The Incident at Teplitz", ένα επεισόδιο(αμφισβητείται απο ορισμένους) από τη συνάντησή τους στο Τέπλιτς το 1812:
Κάποια μέρα στην απογευματινή βόλτα τους πλησίασε η βασιλική άμαξα. Ο Μπετόβεν προχώρησε αδιαφορώντας και με περιφρόνηση, όμως ο φιλοβασιλικός Γκαίτε παρέμεινε και υποκλίθηκε. Στη συνέχεια επέπληξε το μέγα μουσουργό για τη στάση του με τον δεύτερο να απαντά: "Βασιλείς πάντα υπήρχαν και θα υπάρχουν, όμως Μπετόβεν είναι μόνον ένας!" Τόσο διαφορετικές φύσεις, αλήθεια! Επεισόδιο στο οποίο εκφράζεται υποδειγματικά η περηφάνια του Μπετόβεν, η συναίσθηση της αξίας των ιδεών και της τέχνης του, η περιφρόνηση και άρνηση για κάθε μορφή τυραννίας και αυλοκολακείας.
Το περιστατικό έγινε αντικείμενο συζήτησης στην αλληλογραφία του ποιητή μας Γιώργου Σεφέρη με τον Γιώργο Θεοτοκά.
Όπως διαμετρικώς αντίθετη στάση τήρησαν ο Γκαίτε και ο Μπετόβεν, ίδια φαίνεται να'ναι και κείνη των ελλήνων διανοουμένων, Θεοτοκά - Σεφέρη.
Ο Θεοτοκάς καταδίκασε τη στάση του Μπετόβεν:
"Ε, μα όσο μεγάλος "μουζικάντης και να ήταν , όφειλε να σεβαστεί το θεσμικό πλαίσιο -ήταν πάνω απ’ όλα ζήτημα "ηθικής τάξεως".... Ο δε Σεφέρης φαίνεται να μην σχολιάζει πουθενά το χαρακτηρισμό του συναδέλφου του, όμως θέτει ως υστερόγραφο: "Μην χαρακτηρίζεις τον Μπετόβεν "μουζικάντη". Δεν είναι ηθική τάξη αυτό!" Ο ποιητής μας, φίλοι μου, ταυτιζόταν φυσικά με τις δημοκρατικές αντιλήψεις του Μπετόβεν με όποιο κόστος και θαύμαζε το συνθέτη. Καθώς η τέχνη της μουσικής κατείχε μια εξέχουσα θέση στη ζωή του Σεφέρη, ας θυμηθούμε τι γράφει στο Ημερολόγιό του:
"Έχω τώρα τελευταία το Κοντσέρτο του Βραδεμβούργου Αρ. 3 και το Κουαρτέτο 132, εκείνο με την περίφημη Canzona di ringraziamento "ιερό τραγούδι ευγνωμοσύνης ενός που γιατρεύτηκε, στο Θεό, σε λυδικό τρόπο". Τα έχω χαμένα, γνώρισα τόσους που ήταν έμπειροι στη μουσική, δε βρέθηκε ένας να μου πει πώς κάποτε ο Μπετόβεν είχε εκφράσει μ’ έναν τόσο χειροπιαστό τρόπο την ωριμότητα του ανθρώπου μπροστά στο θάνατο, την ελευθέρωση από το θάνατο με τόσο ανθρώπινο τρόπο..." Ο Σεφέρης αναφέρεται στο Μπετοβενικό: "String Quartet No. 15" και στο 3ο, συναρπαστικό μέρος του, "Molto Adagio-Andante", που ο Μπετόβεν ονόμασε "αίσθηση νέας δύναμης"! Το έγραψε μετά από μια σοβαρή -θανατηφόρα σε κάποιες περιπτώσεις- ασθένεια που πέρασε στο Μπάντεν. Απαράμιλλης ηχοχρωματικής δύναμης μέρος, και ο Μπετόβεν το τιτλοφορεί ως: " Heiliger Dankgesang eines Genesenen an die Gottheit, in der lydischen Tonart - Ιερό άσμα ευχαριστίας στο Θεό σε λυδικό τρόπο" . Το "Ιερό άσμα ευγνωμοσύνης στο Θεό" είναι καρπός της ανακούφισης μετά τον τεράστιο πόνο, αφού ο τιτάνας μουσουργός το συνέθεσε -όπως είπαμε-μετά από περίοδο σοβαρής ασθένειας.
Beethoven : "String Quartet Op.132 - ΙΙΙ" από τους Amadeus Quartet:
Το επεισόδιο θυμηθήκαμε με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε. Γεννήθηκε στη Φραγκφούρτη στις 28 Αυγούστου 1749. Ο Γκαίτε διακρίθηκε ως ποιητής, συγγραφέας, δραματουργός, ζωγράφος, μουσικοκριτικός και πολιτικός. Υπήρξε επίσης φιλόσοφος, ενώ έγραψε και για τη θεολογία και τον ανθρωπισμό.
H μητέρα του Γκαίτε ήταν πιανίστα, είχε ωραία φωνή κι ο πατέρας του έπαιζε φλάουτο. Έτσι, ο Γκαίτε μεγάλωσε σ' ένα σπίτι όπου κυριαρχούσε η απόλαυση της μουσικής ακρόασης και εκτέλεσης. Ως παιδί διέκρινε και αναπαρήγαγε τους ρυθμούς, όπως επίσης απομνημόνευε τις μελωδίες με ευκολία.
Ξεκίνησε νωρίς μαθήματα τσέλου, πιάνου και τραγουδιού, μελετώντας άριες από ιταλικές και γαλλικές όπερες. Προξενεί εντύπωση το γεγονός ότι παρόλες τις μουσικές σπουδές του, η μουσική αρχικά δεν ενδιέφερε συστηματικά τον Γκαίτε. Την αντιμετώπιζε κυρίως ως επιστήμη..."επιστήμη των ήχων", όπως έλεγε...
Θαύμαζε τη μουσική ιδιοφυία του Μπετόβεν παρόλες τις πολιτικές αντιπαραθέσεις τους -όπως είδαμε- ενώ επίσης είχε εντυπωσιαστεί με τη δεινότητα του Φέλιξ και της Φάννυ Μέντελσον...
"Mozart and Linley in Florence 1770", ανωνύμου(λεπτομέρεια) (Ο Λίνλεϋ παίζει βιολί και ο Μότσαρτ τον συνοδεύει στο τσέμπαλο)
"Ήταν μια πραγματική ιδιοφυΐα! Αν είχε ζήσει, είμαι σίγουρος πως θα εξελισσόταν σ' ένα απ' τα πιο αστραφτερά διαμάντια του μουσικού στέμματος". Η παραπάνω φράση ανήκει στον Αμαντέους Μότσαρτ και λέχθηκε για τον Τόμας Λίνλεϋ. Τον συνομήλικό του βρετανό μουσικό, που πνίγηκε πέφτοντας από τη βάρκα του σε ηλικία μόλις 22 χρόνων...
Το καλοκαίρι του 1778 ο Λίνλεϋ με τις αδελφές του επισκέφτηκαν το κάστρο του Δούκα στο Λίνκολνσάιρ. Στις 5 Αυγούστου πήγαν βαρκάδα στη λίμνη, όταν απρόσμενα ο καιρός χάλασε και ο δυνατός άνεμος αναποδογύρισε τη βάρκα του. Ο Λίνλευ έπεσε στο νερό, απ'όπου ανασύρθηκε νεκρός...
Θάφτηκε στις 11 Αυγούστου, οπότε η τοπική εφημερίδα κατέγραψε το τραγικό γεγονός:
"Την περασμένη Τετάρτη ο Tόμας Λίνλεϋ...[...]έπεσε και πνίγηκε στη λίμνη που ανήκει στον Θεοφιλέστατο Δούκα του Aνκαστερ ...[...] ..κάθε προσπάθεια που καταβλήθηκε για να τον επαναφέρει στη ζωή αποδείχτηκε αναποτελεσματική. Τραγική η κατάληξη για έναν νεαρό, τόσο ταλαντούχο! Η απώλειά του στερεί από την τέχνη της μουσικής ένα από τα πολυτιμότερα μέλη της".
Ο Λίνλευ με την μεγαλύτερη αδερφή του, Ελίζαμπεθ-Ανν
Ο Λίνλευ ήταν παιδί-θαύμα της εποχής του, βιρτουόζος εκτελεστής στο τσέμπαλο και το βιολί και πολλά υποσχόμενος συνθέτης. Είχε γεννηθεί στο Μπαθ το 1756, την ίδια χρονιά με τον Μότσαρτ. Οι επιδόσεις του εντυπωσιακότατες, εφάμιλλες του Αμαντέους γι' αυτό πολλοί τον αποκάλεσαν: "Βρετανό Μότσαρτ". Οι ζωές τους παραλληλίζονται... Η οικογενειακή τους κατάσταση, κοινή...Γεννημένοι και οι δυο σε μια μουσική οικογένεια. Ο πατέρας του Λίνλεϋ ήταν -όπως και ο Λεοπόλδος Μότσαρτ- μουσικός και ο πρώτος δάσκαλος του γιου του. Και τα δυο αγόρια υπήρξαν παιδιά-θαύματα. Οι αδερφές του Λίνλεϋ επίσης, ήταν εξίσου ταλαντούχες στο τραγούδι και την εκτέλεση οργάνων, όπως και η αδερφή του Μότσαρτ, Νάνερλ. Ο Λίνλεϋ με τις αδερφές του έδιναν θεατρικές παραστάσεις και από κοινού συναυλίες... Ρεσιτάλ, που παραπέμπουν στις εμφανίσεις Αμαντέους - Νάνερλ...
Τα δυο παιδιά (Μότσαρτ και Λίνλεϋ) είχαν συναντηθεί δεκατετράχρονα στη Φλωρεντία, στο σπίτι του Πιέτρο Ναρντίνι, όπου ο Λίνλεϋ είχε μεταβεί για να μαθητεύσει δίπλα στον διάσημο ιταλό βιολιστή. Ο Ναρντίνι ήταν φίλος του Λεοπόλδου Μότσαρτ. Έτσι οι συνομήλικοι νέοι με τα κοινά ενδιαφέροντα βρήκαν ευκαιρία να ανταλλάξουν ιδέες και απόψεις περί μουσικής. Χαρακτηρίστηκαν δε, από όσους άκουσαν τις εκτελέσεις τους ως "στυλοβάτες του μέλλοντος της μουσικής στην Ευρώπη".
Ο Λεοπόλδος αναφέρει σε επιστολή στη σύζυγό του:
"Wolfgang Amadeus Mozart and Thomas Linley in Florence", ανωνύμου
"Στη Φλωρεντία συναντήσαμε έναν νεαρό Άγγλο μαθητή του Ναρντίνι. Αυτό το αγόρι παίζει τόσο όμορφα! Έχει το ύψος και την ηλικία του Βόλφγκανγκ...Τα δύο αγόρια συμπάθησαν αμέσως το ένα το άλλο και όλο το βράδυ αγκαλιάζονταν.. Την επόμενη μέρα, ο μικρός γοητευτικός άγγλος έφερε το βιολί του και έπαιζε όλο το απόγευμα με τον Βόλφγκανγκ να τον συνοδεύει στο τσέμπαλο... [...]Ο μικρός Τομασίνο δεν σταμάτησε να κλαίει όταν έμαθε πως θα φεύγαμε την επομένη..." Ο Τόμας αποχαιρέτησε τον Βόλφγκανγκ με ένα σονέτο, στο οποίο εξέφραζε όλο το θαυμασμό του για το φίλο του και ομολογούσε πως ο Σαλτσβουργιανός ήταν ο ίδιος ο Θεός. Του υποσχέθηκε δε, να τον αγαπά πάντα... Το σονέτο είχε γράψει για λογαριασμό του η Μαρία Μανταλένα Μόρελι, μετέπειτα γνωστή ιταλίδα ποιήτρια με το όνομα Corilla Olimpica, και είχε τίτλο: "Per la partenza del Sgr. Amadeo Wolfgango Mozart da Firenze- Κατά την αναχώρηση του Mότσαρτ από τη Φλωρεντία".
[Firenze, 6 aprile 1770]
Da poi che il Fato t`ha da me diviso,
Io non fò che seguirti col pensiero
Ed in pianto cangiai la gioia e il riso;
Ma in mezzo al pianto rivederti io spero...
Η μετάφραση στα αγγλικά:
"E’er since I by Fate was divided from thee,
In thought I have followed thy journey in vain;
To tears then were laughter and joy turned for me,
Scarce allayed by the hope I may see thee again.
What ecstasies open to music my heart,
By harmony wafed to Eden, forsooth!
To Heaven transported by love of thy art,
I seem for the frst time to contemplate truth.
O fortunate instant! O thrice blessed day,
When frst I beheld thee, and wondering heard,
By thy music enchanted more than I can say,
Was happy to fnd myself loved and preferred.
May the gods grant that I shall remember alway
To resemble thy virtues in deed and in word
In token of sincere esteem and afection
Tomas Linley
[Από "Mozart, a documentary biography" σελ. 115]
Οι δυο τους, Λίνλεϋ και Μότσαρτ, αλληλογραφούσαν ως το θάνατο του Τόμας, γεγονός που συγκλόνισε τον Μότσαρτ, που φρόντισε με όσα μέσα διέθετε για την υστεροφημία του φίλου του ως μουσικού άστρου που έλαμψε εκθαμβωτικά κατά τη διάρκεια της ζωής του. Αργότερα έδωσε στον πρώτο γιο του το όνομα του Τόμας: Καρλ Τόμας Μότσαρτ.
Portrait of Linley, Th. Gainsborough (1777)
Οι συνθέσεις του Λίνλεϋ ξεχώριζαν για την καλαισθησία των μελωδιών τους και την ανεπιτήδευτη γραφή τους. Από τα έργα του σώζονται κάποιες σονάτες για βιολί, χορωδιακά και ένα ορατόριό του: "Το τραγούδι του Μωυσή".
Υποστηρίζεται πως συνέθεσε τουλάχιστον 20 κονσέρτα για βιολί, που όμως ολοκληρωμένο σώζεται μόνο ένα, εκείνο σε Φα μείζονα. Ευφάνταστης γραφής έμπνευση του ευρηματικού 14χρονου, που γράφτηκε αμέσως μετά την επιστροφή του στην Αγγλία από την Ιταλία. Στην γραφή του διαφαίνονται στοιχεία του ιταλικού ύφους που είχε διδαχτεί από τον Ναρντίνι.
Το πρώτο μέρος με ρυθμική ένδειξη Moderato είναι γραμμένο σε μορφή σονάτας με μια σειρά αγλαών μουσικών ιδεών.Το υλικό εμπλουτίζεται στην σολιστική έκθεση, με δεξιοτεχνικά περάσματα του βιολιού αλλά και νέες θεματικές ιδέες.
Το σύντομης διάρκειας μεσαίο μέρος, ένα μαγευτικό Adagio, ανοίγει με ένα λυρικότατο θέμα, πλουσιότατα χρώματα και αρμονίες από την ορχήστρα, που περιορίζεται σε συνοδευτικό ρόλο αφήνοντας χώρο στο σολίστα να αναδείξει τη δεξιοτεχνία του.
Ένα απολαυστικότατο Rondeau για το φινάλε, σε διμερή ρυθμό γκαβότας χρωματίζει με πινελιές παλαιάς γαλλικής χορευτικής μουσικής.
Thomas Linley: "Violin Concerto in F major":
Όμως εκτός από το Κονσέρτο σε Φα, οι μελετητές ξεχωρίζουν και τη σύνθεσή του: "Λυρική Ωδή για τα Πνεύματα του Σαίξπηρ", βασισμένη σε κείμενα του French Lawrence. Το έργο γράφτηκε σε ηλικία 16 χρονών, ως μέρος μουσικής άσκησης του Λίνλευ, που αργότερα επανήλθε και αναθεώρησε. Ο νεαρός μουσικός είχε γνωρίσει τον Lawrence στο Μπαθ σε μια περίοδο γενικής Σαιξπηρολατρείας, που είχε κυριαρχήσει και στον Λίνλεϋ, λάτρη της λογοτεχνίας με εμμονή στον Σαίξπηρ.
Ο Λίνλευ κινείται σε "εκλεκτικό" στυλ, στα μονοπάτια της αγγλική μουσικής εποχής.
Η εισαγωγή βασίζεται σε μοτίβο γειτνιάζον ηχητικά στο γαλλικό μπαρόκ, η επεξεργασία του οποίου γινεται αντιστικτικά, στη μορφή μιας αριστοτεχνικής φούγκας.
Νύξεις συμφωνικού ύφους ακολουθούν σε ένα χορευτικό μινουέτο με το κεντρικό θέμα να ανατίθεται στα όμποε και τα κόρνα.
Τα χορωδιακά και οι άριες έχουν τον αντίλαλο των Περσελ-ικών μελωδιών, ωστόσο η μουσική του Λίνλευ έχει την προσωπική του αύρα με ρομαντικές πινελιές, έντονης εκφραστικότητας και αισθησιασμού.
Τhomas Linley: "Ode on the Witches and Fairies of Shakespeare":
Έκανε πρεμιέρα στις 18 Ιανουαρίου 1930 στο Λένινγκραντ και γράφτηκε όταν ο Σοστακόβιτς ήταν μόλις 20 χρονών.
Είναι η πρώτη όπερα του συνθέτη, με έντονο το σατιρικό στοιχείο όπως και η μικρή ιστορία του Γκόγκολ πάνω στην οποία βασίζεται το λιμπρέτο της.
"Η μύτη", είναι η υπόθεση ενός δημοσίου υπαλλήλου, του οποίου η μύτη αφήνει το πρόσωπό του και αναπτύσσει μια δική της ζωή. Αρχικός κάτοχος της μύτης είναι ένας γραφειοκράτης, ο οποίος ένα πρωί ξυπνάει και έκπληκτος ανακαλύπτει πως η μύτη του…"χάθηκε".
Γκόγκολ και Σοστακόβιτς, λογοτεχνικά και μουσικά βρίσκουν την ευκαιρία να διακωμωδήσουν πρόσωπα και πράγματα της εποχής μέσα από μία καυστική ματιά. Ασκούν κριτική στο δημόσιο βίο, τον σκληροπυρηνικό δημοσιοϋπαλληλικό κώδικα, σατιρίζουν τη γραφειοκρατία.
Στην, με έντονα στοιχεία σουρεαλισμού, όπερα εναλλάσσονται κωμικές ατυχίες και ευτράπελα με θλιβερές καταστάσεις. Αλαζόνες αριστοκράτες διαδέχονται στενόμυαλους γραφειοκράτες και κάθε λογής φιγούρα της κοινωνίας της Αγίας Πετρούπολης του 19ου αιώνα.
Ο Σοστακόβιτς -αν και νέος- ανταποκρίθηκε στο σουρεαλισμό του Γκόγκολ, δημιουργώντας ένα έργο ενθουσιώδους ενέργειας, γεμάτο μουσικά αστεία και γκροτέσκα παρωδία. Η μουσική αποτελεί ένα κολλάζ από διαφορετικά στυλ, λαϊκή μουσική, παραδοσιακά τραγούδια, ατονικότητα, με τα άγρια ηχοχρώματα του Σοστακόβιτς να αναδεικνύουν τον παραλογισμό και την οργή που αναδύει η νουβέλα του Γκόγκολ. Μουσική που περιέχει οξείες αντιθέσεις και έντονο το στοιχείο της ειρωνείας και του σαρκασμού,που εκδηλώνεται σε ένα μη-τυπικό μέρος της ορχήστρας, όπως στο Ιντερλούδιο της 3ης σκηνής, γραμμένο αποκλειστικά για κρουστά. Μια ποικιλία από τύμπανα, κύμβαλα, γκονγκ, καστανιέτες, τρίγωνο, που χτυπιούνται σα να εκσφενδονίζονται με εκρηκτική, πυρετώδη ενέργεια.
Shostakovich: "The Nose - Percussion's interlude"/Valery Gergiev, Mariinsky's Orchestra
Αν κάποιος ακούσει με προσοχή, μένει με το στόμα ανοιχτό για την ευρηματικότητα του συνθέτη που καταφέρνει με μη μελωδικά όργανα να δημιουργεί ενέργεια, εγρήγορση, πρωτοφανή εσωτερική έκρηξη! Συναίσθημα που ακολουθεί και ταυτίζεται στο ρυθμό των κρουστών!
Η "Μύτη" του Γκόγκολ είναι ένα λογοτέχνημα με πλήθος συμβολισμών και αναφορές στη σημερινή εποχη, καθώς σαρκάζει την έπαρση, την επιτήδευση, την τεμπελιά, τον παρασιτισμό των βολεμένων κι αποτέλεσε το πρόπλασμα της ομώνυμης όπερας του Σοστακόβιτς, ο οποίος αρεσκόταν σε πειραματισμούς στα "δύσκολα" κι ήταν κάτι που απολάμβανε.
Ολόκληρη η όπερα στο παρακάτω βίντεο:
Το κείμενο γράφτηκε στη μνήμη του Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Πέθανε από καρκίνο στους πνεύμονες, 9 Αυγούστου 1975. Τα τελευταία 15 χρόνια της ζωής του αντιμετώπιζε πάμπολλα προβλήματα υγείας. Αντιμετώπισε δυο εμφράγματα και ταλαιπωρείτο από μια φλεγμονή του νωτιαίου μυελού, που έγινε αιτία να παραλύσει το ένα από χέρια του. Μετά δε από ατύχημα που είχε κι έσπασε το πόδι του, μέχρι το θάνατό του μπαινόβγαινε στα νοσοκομεία για μακρύ χρονικό διάστημα κάθε χρόνο... Η επίσημη ανακοίνωση του θανάτου του δημοσιεύθηκε μετά τρεις ημέρες από το συμβάν, επειδή το κείμενο έπρεπε να ελεγχθεί από το καθεστώς. Είναι θαμμένος στο Κοιμητήριο Νοβοντέβιτσι στη Μόσχα...
.jpg)
.jpg)
_p%C3%A5_lit_de_parade%2C_september_1907_(11725193784).jpg)
.jpg)
.jpg)
