"Η σχολαστικότητα και οι εμμονές του Σοστακόβιτς"

 

                           (με αφορμή τη σημερινή γενέθλια επέτειό του-25 Σεπτεμβρίου 1906 )

Ο 18χρονος Σοστακόβιτς στις 28 Ιουνίου 1925, δύο μέρες πριν ολοκληρώσει τη Συμφωνία Νο 1 

(The Musical bungalow, από τα αρχεία της Naxos records)

"Ανέκαθεν υπήρξε σχολαστικός. Πήγαινε στον κουρέα κάθε δύο μήνες, το ίδιο περίπου και στον οδοντίατρο-εκτός από σχολαστικός ήταν και διαρκώς ανήσυχος για την υγεία του.
Έπλενε συνεχώς τα χέρια του...μόλις έβλεπε δύο αποτσίγαρα σε ένα τασάκι, πήγαινε και το άδειαζε. Ήθελε να ξέρει ότι όλα δούλευαν κανονικά:νερό, ηλεκτρικό, υδραυλικά.
Στο ημερολόγιό του ήταν σημειωμένα τα γενέθλια μελών της οικογένειας, φίλων συναδέλφων και όλο και κάποια κάρτα ή τηλεγρ΄φημα θα έστελνε σε αυτούς που βρίσκονταν στον κατάλογο.
 Όποτε πήγαινε στην ντάτσα* του έξω από τη Μόσχα, πρώτο του μέλημα ήταν να στείλει στον εαυτό του μια κάρτα για να ελέγξει την αξιοπιστία των ταχυδρομείων."

("Ο αχός της εποχής", J.Barnes, μετφ. Θ.Σκάσσης, εκδ. Μεταίχμιο)

[*ντάτσα=η εξοχική κατοικία των ρώσων των μεγαλουπόλεων, που τούς δινόταν από το κράτος. Ετυμολογικά προέρχεται από το ρημα: davat-δίνω, άρα ειναι "αυτό που δόθηκε". Οι πρώτες ντάτσες ήταν η ανταμοιβή, ένα δώρο των τσάρων προς τα μέλη της προσωπικής τους φρουράς για τις υπηρεσίες τους].

Με ένα έργο του 18χρονου Νμίτρι Σοστακόβιτς θα σάς καλημερίσω, φίλοι μου!

Είναι η Πρώτη Συμφωνία του σε φα ελ. που γράφτηκε και παρουσιάστηκε στην αποφοίτησή του από την τάξη σύνθεσης στο Ωδείο του Λένιγκραντ το 1925.

Αν και έργο της νεότητάς του, εμφανίζει έναν ενδιαφέροντα και χαρακτηριστικό συνδυασμό ζωντάνιας και χιούμορ από τη μία πλευρά, με δράμα και βαθύτητα από την άλλη, κάτι που έκανε πολλούς να μιλούν για επίδραση από Στραβίνσκι και Προκόφιεφ.

Η ελαφρότητα και η διάθεση για παιχνίδι δεν μειώνει τη συμφωνική σύνθεση, αντίθετα κάνει εμφανή τα σημάδια της σπουδαιότητας του συνθέτη και της εξέλιξής του, ιδιαίτερα στα εκπληκτικής λάμψης μοτίβα και την ενορχήστρωση, που εντυπωσιάζουν πλέκοντας σκοτεινές αποχρώσεις, ειρωνία και σάτιρα με την πολύχρωμη και ευφάνταστη μουσική αυθάδεια του συνθέτη.

Χαρακτηριστική μουσική, άλλοτε απρόβλεπτη, ξεκαρδιστικά αστεία, κι άλλοτε εκπληκτικά συγκινητική! Άλλοτε ν’ακούγεται εκρηκτική, νευρώδης ή σκερτσόζα κι άλλοτε ζοφερά στοχαστική απαιτώντας βαθιά περίσκεψη και συλλογισμό!

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ότι η συμφωνία αυτή ήταν από τις συνθέσεις που είχαν εντυπωσιάσει τον Ανρί Ματίς.

Μάλιστα, σύμφωνα με το γάλλο ζωγράφο, τη μελωδία της μετέφρασε σε χρωματικό σύστημα, όπου : το μαύρο δηλώνει τη βία, το άσπρο τη γυναίκα, το κίτρινο τη μοχθηρία και το μπλε τη φύση...Άποψη, που δηλώνεται στο χαρτοκοπτικό του Ματίς: "Two Dancers".

Το μπαλέτο "Rouge et Noir", σε χορογραφία του Λεονίντ Μασίν , που ο Ματίς είχε αναλάβει τα κοστούμια και τα σκηνικά στηρίζεται μουσικά στην Πρώτη Συμφωνία του Σοστακόβιτς.

(Σχετικά μπορείτε να διαβάσετε σε παλαιότερο κείμενό μου εδώ.)

Προτείνω να την απολαύσουμε με τον Βάλερι Γκέργκιεφ στο πόντιουμ, μια δεσπόζουσα μουσική μορφή, οι ηχογραφήσεις του οποίου έχουν τιμηθεί με σημαντικά βραβεία παγκοσμίως, ανάμεσά τους και το Βραβείο "Ντμίτρι Σοστακόβιτς".

Eνας μαέστρος, ο οποίος έχει περάσει μια ζωή βυθισμένη στη μουσική του ρώσου συνθέτη!

Shostakovich: Symphony No.1 / Valery Gergiev:

Μαρία Μαλιμπράν: η "βασίλισσα του ρομαντισμού" ...

Πορτραίτο της Μαλιμπράν, αγνώστου ζωγράφου 

"Yπέροχο πλάσμα! ...Aξεπέραστη η μουσική της,...ανώτερος νους, ευρύτητα μουσικής γνώσης, ανεπανάληπτο, πύρινο ταμπεραμέντο! Επισκιάζει κάθε γυναίκα που έχω γνωρίσει!"

με αυτά τα λόγια ο Τζοακίνο Ροσίνι εκθείαζε τη μεγαλύτερη φωνή του 19ου αιώνα, μια "ιέρεια" του λυρικού τραγουδιού , την ισπανίδα Μαρία Μαλιμπράν, που έφυγε σε ηλικία μόλις 28 χρονών σαν σήμερα, 23 Σεπτέμβρη του 1836.

Διέθετε εξαιρετική ευλυγισία με εντυπωσιακά φωνητικά άλματα και τέλειο έλεγχο της αναπνοής της.


Η Μαλιμπράν γεννήθηκε στο Παρίσι σε μια εύρωστη οικονομικά οικογένεια ισπανικής καταγωγής. Το πατρικό της όνομα ήταν Μαρία Φελιθίτες Γκαρθία Σίτσες(María Felicitas García Sitches).
Φαίνεται πως κληρονόμησε τα γονίδια των γονιών της στη μουσική, καθώς η μητέρα διέπρεπε ως ηθοποιός και λυρική τραγουδίστρια, ενώ ο πατέρας της υπήρξε διάσημος τενόρος και δάσκαλος φωνητικής στην γαλλική πρωτεύουσα.


Οι συνθέτες της εποχής της εξήραν το ταμπεραμέντο της, τη φλογερή ιδιοσυγκρασία της, τις πάμπολλες γνώσεις της ...Κυρίως όμως μιλούσαν με θέρμη και εγκωμίαζαν τις φωνητικές αρετές της, τις άφθαστες δεξιοτεχνικές της ικανότητες, τη συναισθηματική και δραματική της εκφραστικότητα, μια φωνή εκθαμβωτικής δύναμης και χάρης.

Πορτραίτο της Μαλιμπράν, Francois Bouchot

Ροσίνι, Ντονιτσέτι, Λιστ, Μπελίνι, Σοπέν, Μέντελσον υπήρξαν θαυμαστές της.


Το καλοκαίρι του 1836, η εικοσιοκτάχρονη Μαρία Μαλιμπράν, που ζούσε και εργαζόταν στην Αγγλία, κατά τη διάρκεια ιππασίας έπεσε από το άλογό της και τραυματίστηκε σοβαρά. Αγνόησε όμως τα τραύματα...Δεν τους έδειξε την απαιτούμενη προσοχή.
Αρνούνταν να επισκεφθεί γιατρό και συνέχιζε να συμμετέχει σε μουσικά ρεσιτάλ.
 Τον Σεπτέμβριο, που βρέθηκε στο Μάντσεστερ για μια μουσική εκδήλωση, κατέρρευσε στη σκηνή...Μεταφέρθηκε στο σπίτι της και άφησε την τελευταία της πνοή μετά από μια εβδομάδα. Είναι θαμμένη στο Βέλγιο, έξω από τις Βρυξέλλες...

Λίγες μερες αργότερα ο ποιητής Αλφρέ Ντε Μυσσέ θα της αφιερώσει μια μακροσκελή ωδή:

"Τι έκανες για να πεθάνεις, ω πλάσμα, ευγενές 

Όμορφη εικόνα του Θεού, που στη ζωή σου έδωσες

στους πλούσιους λίγη χαρά και στους φτωχούς λίγο ψωμί;

Αχ! πώς χτυπιέται η μάνα φύση

ποιος τυφλός θεριστής, για βοσκοτόπι πεινασμένος,

στον καλύτερο από μάς τόλμησε το χέρι του ν' απλώσει;"

Το όνομα Μαλιμπράν με το οποίο έγινε γνωστή και παρέμεινε στην Ιστορία της μουσικής ήταν του πρώτου συζύγου της, τραπεζίτη Μαλιμπράν, κατά 30 χρόνια μεγαλύτερού της, τον οποίο όμως χώρισε για να παντρευτεί το βιολονίστα, Charles de Beriot. Ο έρωτάς τους ήταν κεραυνοβόλος και παθιασμένος.

Ο σύζυγος της Μαλιμπράν, Charles de Beriot
δίπλα στην προτομή της

Αποκλειστικά για το ζευγάρι και τη γαμήλια τελετή, ο Φέλιξ Μέντελσον εμπνεόμενος από τη βαθιά αγάπη τους συνέθεσε μια άρια με συνοδεία βιολιού.


Στη διπλανή λιθογραφία ο καλλιτέχνης Charles Baugniet απεικονίζει τον σύζυγο της Μαρίας, Βέλγο βιολονίστα de Beriot δίπλα στην προτομή της στο Εθνικό Ωδείο των Βρυξελλών, που στήθηκε προς τιμήν και στη μνήμη της Μαλιμπράν.
Ο γλύπτης με αβρές χειρονομίες έχει σμιλεύσει το λευκό μάρμαρο, Μπολιάζει το άψυχο υλικό του με το ρομαντισμό, την τρυφερότητα της γλυκιάς ύπαρξης, με το ερωτικό ελιξίριο της ζωτικότητάς της. Πάθη, αγωνίες, ηδονές, λαξευμένα μοναδικά...
Στο κάτω μέρος της προτομής ο θεατής διαβάζει με κεφαλαία γράμματα το όνομά της: "ΜΑΡΙΑ"

Oι εκδηλώσεις λατρείας στη Λούκα
πηγή: bookpalace

Ο τίτλος που αποδόθηκε στη μεγάλη μέτζο σοπράνο είναι "βασίλισσα του ρομαντισμού".
Η φωνή της αδικοχαμένης Μαλιμπράν εκτεινόταν από την περιοχή της άλτο μέχρι της δραματικής σοπράνο!Πολλοί ισχυρίζονται πως μια μόνο μπορεί να συγκριθεί στην έκταση της φωνής, μαζί της! Μια άλλη Μαρία: η Κάλλας, η οποία υπήρξε και φανατική θαυμάστριά της...

Μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της Μαλιμπράν ήταν όταν τραγούδησε τη Norma του Μπελίνι στη Σκάλα του Μιλάνου με το πλήθος να συρρέει στο Θέατρο εκδηλώνοντας τη λατρεία του στην καλλιτέχνιδα ουρλιάζοντας. Θρυλείται δε, πως όταν επισκέφτηκε τη Λούκα της Ιταλίας, οι ενθουσιασμένοι θαυμαστές της ελευθέρωσαν τα δυο άλογα που έσερναν την άμαξα που μετέφερε τη Μαρία και την τράβηξαν οι ίδιοι στους δρόμους της πόλης.
Το επεισόδιο έχει απεικονιστεί σε εικονογράφηση βιβλίου για τη ζωή της Μαλιμπράν(διπλανή φωτο).

Όμως εκτός από την απίστευτη φωνή και το ότι ήταν μια καλλονή, μιλούσε επίσης 5 γλώσσες, ασχολείτο με την ποίηση, τη ζωγραφική, τη συγγραφή, αλλά και τη σύνθεση.

Με τη σύνθεσή της "Rataplan" θα σας καλησπερίσω. Πρόκειται για άρια γραμμένη για σοπράνο συνοδεία ορχήστρας.
Tην ακούμε από τη Τσετσίλια Μπάρτολι και το άλμπουμ της "ΜΑΡΙΑ".
 Η Μπάρτολι, πέρα από τις δυνατότητές της, εντυπωσιάζει και με τη διάθεσή της να αναζητά-ερευνά και αναδεικνύει πρόσωπα και μουσικές από το ξεχασμένο παρελθόν. 

H σύνθεση της Μαλιμπράν "Rataplan", αναφέρεται στο ρυθμικό ταμπούρο. Έτσι, η μελωδία δημιουργεί φανφαρόζικη, ξεσηκωτική ατμόσφαιρα με τη χρήση στην εισαγωγή ενός στρατιωτικού τυμπάνου, ενισχύοντας την εκτίμηση για το εκρηκτικό ταμπεραμέντο της συνθέτιδας, την κομψότητα και την ευγένειά της που συνυπήρχαν με το πάθος και την ορμή παρασύροντας και τον πιο απαιτητικό ακροατή. Η φωνή χρωματίζεται με το θρίαμβο του συμφώνου "ρ", που σε ένα μελωδικό παιχνίδι δημιουργεί ρυθμό, αρμονία και εύθυμη ροή με την ηχοποίητη λέξη "Ραταπλάν".

"Ραταπλάν, τύμπανο επιδέξιο 

ραταπλάν, ραταπλάν

πρωί και βράδυ

γυρίζεις  την πόλη

Περπατώ ρυθμικά

όλο και πιο δυνατά

χτυπώντας το τύμπανο, χτυπώντας

"Ρρρρρρρρρρρρρρρρρ..."

[...]

Οι Γάλλοι για δόξα διψούν

ραταπλάν, ραταπλάν

Βράδυ και πρωί

μέρα και νύχτα

ακατάπαυστα τυμπανίζοντας

ραταπλάν, ραταπλάν"

Maria Malibran: "Rataplan":

"Ένα ντουέτο με αφορμή την Ημέρα Αλτσχάιμερ"

 

Με αφορμή την ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΑΛΤΣΧΑΪΜΕΡ:

Aaron Copland: «Duo for Flute and Piano» 

"Πρέπει οπωσδήποτε να συμφιλιωθώ με την παρούσα κατάσταση", σκεφτόταν...[...]Όλες οι ώρες του ήταν κατειλημμένες από την παρουσία εκείνης που μέσα στην άνοια αλλά και μια άγνοια ουσιαστική για την κατάστασή της περίμενε μια τρυφερή του κίνηση, ένα άγγιγμά του, ο,τιδήποτε εκείνος πίστευε ότι μπορούσε να τής χαρίσει στιγμές ευτυχίας ή έστω προσωρινής χαράς...
[...]Δεν ήταν πράξεις γαλαντομίας ή υποχρέωσης...[...] 

Ήταν η πίστη στη σχέση τους, αυτή η κοινή τους αρετή που τόσα χρόνια τούς είχε σφιχτοδέσει, η πεποίθηση σε μια κοινή πορεία μέχρι τέλους.[...] Η άνοια είχε χτυπήσει την πόρτα της ζωής της ...Πλάνη και σύγχυση στο μυαλό της μπερδεμένες καραδοκούσαν θαρρείς...
[...]Σιωπές ατελείωτες συνόδευαν τη μέρα της κι ένα βλέμμα απλανές που ταξίδευε, ποιός ήξερε πού..."

(Απόσπασμα από το βιβλίο της καλής φίλης συγγραφέως Πέρσας Ζηκάκη, "Εν Α(γ)νοία", που αποτελεί κατάθεση ψυχής καθώς γράφτηκε για τη μητέρα της που έπασχε από άνοια)

***

Ένας από τους ανθρώπους της μουσικής, που διένυσε το Γολγοθά της άνοιας με μεγάλη αξιοπρέπεια ήταν ο Άαρον Κόπλαντ. 

Ο αμερικανός συνθέτης και μαέστρος υπήρξε πρωτοποριακός δημιουργός, καινοτόμος και τολμηρός στη χρήση στυλιστικών πειραματισμών.
Τα πρώτα του έργα ήταν επηρεασμένα από το γαλλικό ιμπρεσιονισμό. Ακολούθησε μια περίοδος πειραματισμού με χρήση στοιχείων της τζαζ, κατόπιν το ύφος του έγινε αυστηρότερο χρησιμοποιώντας ασύμμετρους ρυθμούς και τραχιές διάφωνες αρμονίες, ώσπου πολύ αργότερα επέστρεψε σε λιτά και λυρικά έργα, στηριζόμενα στη λαϊκή αμερικάνικη μουσική, στοιχείο που έδωσε αφορμή να χαρακτηριστεί ως ο «εθνικός» συνθέτης των ΗΠΑ.

Στην αρχή της δεκαετίας του 1970, ο Κόπλαντ διαπίστωσε ότι οι δυνάμεις του τον εγκατέλειπαν λόγω απώλειας μνήμης. Ήταν τα πρώτα σημάδια της νόσου του Αλτσχάιμερ, η οποία επιβράδυνε το ρυθμό των συνθετικών προσπαθειών του. 

Σύμφωνα με όσους τον γνώριζαν, πολλές φορές «χανόταν» στις συζητήσεις… έτσι δυσκολευόταν να καταγράψει την έμπνευσή του στην παρτιτούρα κι όπως έλεγε ο ίδιος: «είναι στιγμές που νιώθω σαν να είμαι μια βρύση που της έκλεισαν τη στρόφιγγα». 

Μια λευκή σελίδα, φίλοι μου, θεωρώ πως είναι η μνήμη όποιου πάσχει από Αλτσχάιμερ.

Μια λευκή σελίδα, απ' όπου έχουν σβηστεί όλα όσα συνέβησαν στη ζωή του…Πουθενά οι αναμνήσεις…πουθενά τα πρόσωπα...η οικογένεια, οι φίλοι ή (όπως στην περίπτωση του Κόπλαντ) πουθενά η μουσική…, καθώς ο ασθενής πέφτει σε μια πρωτόγνωρη απάθεια, χωρίς να αντιλαμβάνεται τι γίνεται γύρω του…
Το μόνο που χρειάζονται οι άνθρωποι με άνοια είναι αγάπη...χρειάζονται υπομονή και κατανόηση…Μια διάπλατη, ζεστή αγκαλιά, και στοργή…

***

Ο Άαρον Κόπλαντ το 1970

Λίγο πριν ανατείλει η δεκαετία του ’70 εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια άνοιας στον Κόπλαντ.

Είναι η εποχή, που ο συνθέτης έγραψε το τελευταίο σημαντικό έργο του.

Πρόκειται για το «Duo, για φλάουτο και πιάνο», ένα έργο που τού ανατέθηκε από μαθητές και φίλους του William Kincaid, πρώτου φλαουτίστα της Ορχήστρας της Φιλαδέλφεια για το θάνατό του το 1967.
Χρειάστηκαν 4 ολόκληρα χρόνια για να ολοκληρωθεί η σύνθεση και να παρουσιαστεί στο κοινό τον Οκτώβρη του 1971. Λίγο αργότερα ετοιμάστηκε και μια μεταγραφή για βιολί και πιάνο.

Ο ίδιος ο Κόπλαντ περιέγραψε το Duo ως σύνθεση με αμεσότητα έκφρασης, απλής αρμονικής και μελωδικής γραμμής.
Παρότι είναι δημιουργία της ύστερης περιόδου, το στυλ της απηχεί παλαιότερα έργα του συνθέτη. Μουσικά σκίτσα προγενέστερων έργων του αναμιγνύονται περίτεχνα με τζαζ πινελιές. Για παράδειγμα, η αρχή του πρώτου μέρους με το σόλο φλάουτο παραπέμπει στο πρώτο θέμα της Τρίτης Συμφωνίας του…

Το Ντούο αναπτύσσεται σε 3 μέρη:

1. Flowing

2. Poetic, somewhat mournful

3. Lively, with bounce

Η εισαγωγή γίνεται με το αιθέριο ηχόχρωμα του φλάουτου σε μια ονειρική μελωδία που ρέει αβίαστα, κυλαριστά και στη συνέχεια τα λεπτά πιανιστικά περάσματα μετατρέπουν σε ανάλαφρο παιχνίδισμα το μουσικό διάλογο των δυο οργάνων. Το πρώτο μέρος ολοκληρώνεται με την επιστροφή του αρχικού, αργού υλικού. 

Μια μοναχική ελεγεία αποτελεί η δεύτερη κίνηση, στην οποία ο Κόπλαντ δίνει την ένδειξη: «ποιητική, σχεδόν θρηνητική», θέλοντας να εστιάσει στη μελαγχολική διάθεση, που προέκυψε από το θάνατο του φλαουτίστα Kincaid.

Το ήρεμο τέλος τoυ δεύτερου μέρους διακόπτεται απότομα από την αρχή του τρίτου, που ο συνθέτης με τη μελωδική γραμμή που ακολουθεί, (κοφτές συγχορδίες από το πιάνο και εκτέλεση κλιμάκων εναλλάξ από τα δυο όργανα) στοχεύει να αναδείξει το φωτεινό ηχητικό πλάνο, της έντονης κομψότητας και εκφραστικής λάμψης.

Ένα σύνθεμα ιδιαίτερου τονισμού που θυμίζει αντιχρονισμό, ακολουθεί ανιούσα μελωδική κίνηση, οδηγώντας με ζωντάνια στην τελική ηχητική αστραπή-νότα, που μόλις προλαβαίνεις ν'αντιληφθείς... 

Aaron Copland: «Duo for Flute and Piano»:

Πώς αντιλαμβανόταν ο Σεφέρης τη ΣΧΕΣΗ της ΜΟΥΣΙΚΗΣ με το ΧΡΟΝΟ

 (Στη μνήμη  του Γ. ΣΕΦΕΡΗ)

Ο Σεφέρης πάνω στο κεφάλαιο "Μουσική", θεωρούσε τον εαυτό του "αγράμματο".

Ωστόσο, οι σημειώσεις και η πορεία του δείχνουν έναν άνθρωπο που είχε ένστικτο, έναν ακροατή που προσπαθούσε να μάθει διαρκώς περισσότερα ώστε να  αντιλαμβάνεται το μεγαλείο της ακουστικής τέχνης.


Ο νομπελίστας ποιητής μας ενδιαφερόταν να έχουν τα ποιηματά του ρυθμό και μουσικότητα...Συνήθιζε να μουρμουρίζει άναρθρα ή να χτυπά τα πλήκτρα της γραφομηχανής του ψάχνοντας τον ρυθμό των ποιημάτων του.
Ως προς τη μουσική του πρακτική ο Σεφέρης γράφει :

"Ξαναπιάνω από την αρχή φράσεις, προσπαθώ να συνηθίσω το αυτί μου … να παρακολουθεί τι γίνουνται και πώς αλλάζουν τα μοτίβα…".

Συνέδεσε το ρυθμό,  όχι με τις συλλαβές, αλλά με τις έννοιες της αναπνοής...
Κεντρικός άξονας είναι η έννοια του χρόνου, η οποία αποτελούσε και τη βάση της σχέσης ποίησης και μουσικής: η μουσική "ρυθμίζει το χρόνο", λέει ο Σεφέρης, και η ποίηση είναι "ρυθμισμένος λόγος"... και οι δύο "σμιλεύουν τη σιωπή".

Ως προς το πώς αντιλαμβανόταν τη σχέση της μουσικής με το χρόνο, ένα γράμμα του από το Λονδίνο είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικό:
"Ήμουν σε μια παράσταση ινδικών χορών και ινδικής μουσικής"· "… Εκείνο … που μου έκανε κολοσσιαία εντύπωση είναι η μουσική. Η παραδομένη μουσική μας … τελειώνει: Τάρα τα τα – Τάρα τατά, τάρα τατά, ας πούμε το τέλος της ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ του ΦΡΑΝΚ…
Τούτη εδώ η μουσική δεν τελειώνει... είναι παράξενο... τα όργανα έχουν σιωπήσει, αλλά η μουσική εξακολουθεί να είναι ζωντανή ακόμη μέσα στον άνθρωπο, να ενεργεί ακόμη, όπως μια πέτρα που βούλιαξε στο νερό, αλλά οι κύκλοι της στην επιφάνεια εξακολουθούν να γεννούν άλλους κύκλους".

***

Σεζάρ Φρανκ

Ο Σεφέρης, φίλοι μου, αναφέρεται στη μοναδική Συμφωνία του μεγάλου βέλγου συνθέτη, το τελευταίο έργο της ζωής του που έπεσε στην αφάνεια μετά την εμφάνισή του και αδίκως...
Πολλοί χρεώνουν  το μαρασμό της σύνθεσης στις κακές κριτικές και απόψεις συγχρόνων του Φρανκ για το συμφωνικό έργο, που κατηγορήθηκε εκτός των άλλων και για κακή ενορχήστρωση.

Πρόκειται για  έργο αμφιλεγόμενο στην εποχή του, καθώς το ύφος του  θεωρήθηκε Γερμανικό (άρα μη πατριωτικό) σε μια μετα-περίοδο  του Γαλλο-Πρωσικού πολεμου.
Κι όμως, ο Φρανκ συγχωνεύει  άψογα τις γαλλικές με τις γερμανικές μουσικές παραδόσεις.
Πράγματι, η ακρόαση βοηθά να ανακαλύψει κανείς  τη μουσική απάντηση για το πώς τα καλλιτεχνικά ρεύματα της γαλλικής φαντασίας συνταιριάζονται, σχεδόν ευθυγραμμίζονται με τη γερμανική, μεταβαγκνερική αρμονική γλώσσα.

Τα μέρη του:

Lento. Allegro ma non troppo
Allegretto
Finale.Allegro non troppo

Η σύνθεση βασίζεται σε ένα μοτίβο που εμφανίζεται χρωματικά στην αργή, αγωνιώδη  εισαγωγή και επαναλαμβάνεται και στα υπόλοιπα μέρη. Πρόκειται για ανασύνθεση του θέματος από το τελευταίο μέρος του κουαρτέτου N.16 σε Φα του Μπετόβεν, δηλώνοντας(όπως ισχυρίζονται οι ερευνητές) την ισχύ της γερμανικής μουσικής στην εποχή του συνθέτη.
Ακολουθεί ένα θυελλώδες allegro που αναδεικνύει δυό θέματα, που ακτινοβολούν το ένα λυρισμό και το άλλο χαρά και ευθυμία.Το πρώτο στη Φα μείζονα ειναι μια  απαλή μελωδία που αποδίδουν τα έγχορδα  pizzicato. Θυμίζει το αντίφωνο "Veni, Veni, Emmanuel", που φυσικά ο Φρανκ ως μεγάλος οργανίστας, γνώριζε κι είναι γνωστό ως το μοτίβο της "πίστης".
Ενα αλλεγκρέτο  είναι το 2ο μέρος, που ξεκινά με μια  απαλή μελωδία που αποδίδουν τα έγχορδα  pizzicato. Ένα μέρος γνωστό για τη χρήση του αγγλικού κόρνου, ασυνήθιστου για συμφωνικό έργο, (γι αυτό και η χρήση του προκάλεσε αντιδράσεις στους  κριτικούς της εποχής) έχει κάτι από την αίσθηση μιας μεσαιωνικής γαλλικής μπαλάντας.
Στο  κομψό, εκλεπτυσμένο φινάλε επανεμφανίζονται όλα τα προηγούμενα θέματα επεξεργασμένα, αναδεικνύοντας την πλούσια αρμονική γλώσσα , αλλά και τη χρήση της κυκλικής επεξεργασίας των  θεμάτων, επιρροή από τον κλασικισμό και την 1η Σχολή της Βιέννης(κυρίως τον Μπετόβεν).



Η ηχογράφηση του '61 με την Chicago Symphony Orchestra και τον  Pierre Monteux στο πόντιουμ θεωρήθηκε η πειστικότερη και πιο κοντινή στο ύφος του συνθέτη.

Cesar Franck: "Symphony in D minor"

Chicago Symphony Orchestra / Pierre Monteux

ΠΗΓΕΣ: "Η Μουσική Ποιητική του Γ.Σεφέρη", Π.Ταμπακάκη, εκδ. ΔΟΜΟΣ, http://www.eens-congress.eu/, César Franck Society, britannica, guardian, allmusic, προσωπικό αρχείο.

Lionello Balestrieri, μουσικές αισθήσεις στα πινέλα του...

 

"Beethoven's Kreutzer Sonata", Lionello Balestrieri 
(φωτό από: tuttartpitturasculturapoesiamusica )

Γεννήθηκε σαν σήμερα 12 Σεπτέμβρη 1872 στην καταπράσινη Τοσκανική Cetona.
O Lionello Balestrieri σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Ρώμης και της Νάπολης και έζησε στο Παρίσι, όπου μαθήτευσε για λίγο στον κύκλο του Γκωγκέν κι ασχολήθηκε για λόγους βιοπορισμού με την εικονογράφηση.
Είναι γνωστός για τις ρεαλιστικές απεικονίσεις μουσικών καλλιτεχνών, οπερατικών σκηνών, σκηνών μουσικής διδασκαλίας κλπ, θεματική την οποία υιοθέτησε καθώς όταν συνδέθηκε φιλικά με τον ποιητή και βιολονίστα, Giuseppe Vannicola, η παρέα του συγκέντρωσε αρκετούς καλλιτέχνες- μουσικούς.

Με μουσικό θέμα κέρδισε και το 1ο βραβείο στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού το 1900, που εκτίναξε και εδραίωσε τη φήμη του.
Ήταν το εικαστικό του - έμπνευση από τον Μπετόβεν και τη "Σονάτα Κρόυτσερ"...

Ο ζωγράφος απεικόνισε ένα φτωχό βιολιστή, -του οποίου το πρόσωπο δεν είναι ορατό στον θεατή- όπως και ο πιανίστας, που εκτελούν το μουσικό έργο μέσα σ'ένα αχνά φωτισμένο δωμάτιο.
Οι ακροατές αφουγκράζονται με την πλάτη τους ακουμπισμένη στον αριστερό τοίχο, με τον καθένα, σύμφωνα με τη στάση του, να μαρτυρά την διάθεση και τη συναισθηματική κατάσταση στην οποία τόν υποβάλλει η ακρόαση της μουσικής.
Στο βάθος του εικαστικού και στον τοίχο διακρίνεται κρεμασμένη η γύψινη νεκρική μάσκα του Μπετόβεν.
Ο ζωγράφος βασίστηκε σε ανάμνηση μιας βραδιάς όπου μαζί με άλλους καλλιτέχνες άκουγαν τον φίλο τους βιολιστή, Giuseppe Vannicola να παίζει την "Kreutzer Sonata" του Μπετόβεν.

Από τον πίνακα του Μπαλεστριέρι, ο ποιητής μας, Μιλτιάδης Μαλακάσης εμπνεύστηκε το ακόλουθο ποίημα:

"Μουσική Μπετόβεν"

(Εις την εικόνα του Μπαλεστριέρη, την δημοσιευθείσα εις τα "Παναθήναια")

"Αν και η φωνή του δοξαριού και των κοκκάλων λείπει,

Για να σ’ ακούσω αληθινά, ω μουσική ουρανία!

Μα κ’ έτσι ακόμα το βουβό των άλλων καρδιοχτύπι

Μου δείχνει την απόκοσμη εκεί μέσα λιτανεία.

Τίποτ’ απ’ τη συγκίνηση την ήσυχα πνιγμένη

Μες στα βαρειά σκεπάσματα παραθυριών και τοίχων,

Τίποτε, ξένο κι’ από με, ή αμάντευτο δε μένει,

Που στο κατώφλι στέκομαι προσκυνητής των ήχων.

Κ’ ενώ δεν ξέρω ποιά γρικούν μεγάλη συμφωνία,

Του Ναπολέοντα τάχατες, ή τάχα των Ποιμένων;

Ωστόσο φτάνει και σε με, καθάρια η αρμονία,

Δασών ανεμοφίλητων, κυμάτων αφρισμένων.

Και τότε βλέπω ζωντανή την ίδια εικόνα Εκείνου,

Γυμνό το πλαίσιο αφήνοντας σ’ ένα ταπέτο απάνου,

Να κρούει με δάχτυλα αλαφρά, λευκά σαν άνθια κρίνου,

Τα πλήχτρα τα ελεφάντινα του μαγεμένου οργάνου".

(πηγή ποιήματος: parliament.gr)

Θυμίζουμε πως η άκρως απαιτητική "Kreutzer Sonata" του τιτάνα είναι η "Σονάτα για βιολί N. 9", που έγραψε ο συνθέτης το 1803, με αρχική αφιέρωση στο φίλο του μιγάδα (mulatto) βιολονίστα,  George Bridgetower.
Μετά την πρώτη ερμηνεία, οι δυο τους, συνθέτης και εκτελεστής, πήγαν να τα πιούν. Στην ταβέρνα ο μεθυσμένος Bridgetower μίλησε προσβλητικά για μια φίλη του Μπετόβεν, κάτι που τον εξόργισε και  έτσι απέσυρε την αφιέρωση: "Sonata mulattica composta per il mulatto George Bridgetower, gran pazzo e compositore mulattico".

Στη συνέχεια η σονάτα αφιερώθηκε  στον βιρτουόζο, Ροντόλφ Κρόιτσερ(απ'όπου και το όνομά της), που όμως ουδέποτε εκτέλεσε το έργο, καθώς δεν εκτιμούσε ούτε τον δημιουργό του, ούτε και την "υπερβολικά ακατανόητη" σονάτα.


Το τριμερές έργο που χάρισε στον Μπετόβεν την αιωνιότητα είναι μεγάλης έκτασης με εναλλαγές άκρατης έντασης και γλυκιάς ηρεμίας, στοιχεία που ενέπνευσαν την ομότιτλη περίφημη νουβέλα του Λέοντος Τολστόι, όπου ο ρώσος λογοτέχνης εστιάζει στην ανθρώπινη ψυχή, που κάποιες φορές παγιδεύεται μέσα στο πάθος που όταν απελευθερώνεται βίαια φτάνει ακόμα και στην καταστροφή.

Η με τεράστια συναισθηματική γκάμα σονάτα είναι τριμερής:
Το πρώτο μέρος άγριο, το δεύτερο απροσμέτρητου βάθους με στοχαστικές νύξεις και το τρίτο ανάλαφρο, χαρμόσυνο και ενθουσιώδες.

Beethoven: "Kreutzer Sonata" / David Oistrakh-Lev Oborin:

Ανάμεσα στους συνθέτες που ο γνώρισε και συνδέθηκε ο Μπαλεστριέρι ήταν οι Ουμπέρτο Τζιορντάνο,Φραντσέσκο Τσιλέα και Τζάκομο Πουτσίνι.

"La morte di Mimì", Lionello Balestrieri 

Από την όπερα του τελευταίου "Μποέμ" εμπνεύστηκε την απεικόνιση της σκηνής του θανάτου της Μιμή, που βλέπετε παραπάνω.

Η όπερα του Πουτσίνι, ένα αριστουργηματικό δείγμα βερισμού βασίζεται στο μυθιστόρημα του Ανρί Μιρζέρ: "Σκηνές από την Μποέμικη ζωή".
Το συγκινητικό λιμπρέτο, αφορά στον έρωτα ανάμεσα στον ποιητή Ροντόλφο και τη μοδιστρούλα Μιμή, μια χαριτωμένη, πλην φυματική, κοπέλα.
Ο Πουτσίνι με την εκπληκτική μουσική του περιγράφει, όλη την παλέτα των συναισθημάτων - από τον μεγάλο έρωτα έως την οδύνη και την απόγνωση, όταν στην τελική σκηνή πεθαίνει η Μιμή και ο Ροντόλφο κλαίει σπαρακτικά.

Τη σκηνή αυτή έχει αποτυπώσει ο Μπαλεστριέρι στο εικαστικό του: "La morte di Mimì".
Πλημμυρίδα συναισθημάτων και σοφά ζυγισμένο το παιχνίδι που στήνει ανάμεσα σε χρώματα, φωτοσκιάσεις και γραμμές.

Παρακολουθούμε το δραματικό φινάλε της όπερας με τους Fiamma Izzo d'Amico(Μιμή) και Lucianο Pavarotti(Ροντόλφο) στους πρωταγωνιστικούς ρόλους:

Για τη "Σονάτα Κρόυτσερ" του Λέοντος Τολστόι μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

11 Σεπτέμβρη 2001, Ώρα Μηδέν...

"Ground Zero Memorial", New York

Δεκαεπτά χρόνια έχουν μεσολαβήσει από το τρομοκρατικό χτύπημα στους Δίδυμους πύργους...
Δεκαεπτά χρόνια από τη μέρα της απόλυτης κόλασης…

Από το βιβλίο του Παν. Ξενάκη: "Δίδυμοι Πύργοι – Ήμουν κι εγώ εκεί!"

(Απόσπασμα από τη σκηνή όπου ο ήρωας βλέπει μπροστά του τον Θάνατο):

"...Που είναι το υπόλοιπο πρόσωπο σου;;.. Πω-π-πως είσ’ έτσι; Με τι μοιάζεις;..

...γιατί δε μιλάς;.. πες κάτι...γιατί μόνο με κοιτάζεις;..

γιατί δεν έχεις βλέφαρα και κόρες;..

σαν πελώρια, μαύρα μαργαριτάρια είναι...

δυο σκοτεινές, αορίζοντες θάλασσες

μελανό ροδόβαμμα και μπλάβοι αντήλιοι σε νεφέλες,

φέγγουν στα κρύσταλλα των πνιγηρών πελάγων

άγριοι άνεμοι σαν γοερές οιμωγές πνιγμένων,

σηκώνουν ερεβεννά κύματα που φαρφουρίζουν και χάνονται

κρύο, βροχή κι αέρηδες και βύθη που ξερνιούνται

και χωνεύονται

σκούρα βραχώδη περιγιάλια βαθύχροου κάλλους

μ’ έναν σαπρό κονιορτό στην ακροθαλασσιά

και μαβιά αρμυρίκια

κρωγμοί κουρούνας και σκελετωμένων γλάρων

που αναφτερουγιάζουν και πετούν..."
(πηγή: poihsh-logotexnia)

ΣΤΗΒ ΡΑΪΧ: "WTC 9/11" 

Μια σύνθεση μουσικής δωματίου εμπνευσμένη από την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου είναι το "WTC 9/11" του μινιμαλιστή Στηβ Ράϊχ.
Γράφτηκε το 2010 έπειτα από παραγγελία του Kronos Quartet .Το WTC αποτελεί συντομογραφία της φράσης "World to Come".

"Ηταν μια τρομακτική εμπειρία που δεν θα φύγει ποτέ από τη μνήμη μου", 

θα πει ο Ράιχ στους δημοσιογράφους.

"Την ώρα της επίθεσης βρισκόμουν στο Βερμόντ και μιλούσα στο τηλέφωνο με το γιο μου, 

που έμενε λίγα τετράγωνα μακριά από τους Πύργους...

Στο διαμέρισμά του αυτός, η νύφη μου και η κόρης τους... 

Μού μετέφερε πως έβλεπαν τον μαύρο καπνό να εισβάλλει στο διαμέρισμα".

Εντυπωσιακό χαρακτηριστικό του έργου είναι πως η μελωδική γραμμή του συνθέτη περιλαμβάνει ηχογραφήσεις από τις κραυγές των ελεγκτών πύργων ελέγχου, πυροσβεστών και επιζησάντων.
Συγκεκριμένα, η δομή του έργου περιλαμβάνει 3 μέρη που παίζονται χωρίς διακοπή:

Στο πρώτο μέρος ηχεί επίμονα το βιολί, που μιμείται τον ήχο του τηλεφώνου(ένα επίμονο ΦΑ) σαν ήχος σειρήνας. Ενός τηλεφώνου όταν κρέμεται από τη συσκευή. Ακολουθούν οι φωνητικές ηχογραφήσεις. Αρχικά με τους ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας και στο δεύτερο μέρος με τμήματα συνεντεύξεων του Ράιχ...Από κατοίκους της γειτονιάς, αξιωματικών της Πυροσβεστικής, τον πρώτο οδηγό ασθενοφόρου, διασώστες...
Στο τρίτο και τελευταίο μέρος ακούγονται φωνές εθελοντών που έκαναν βάρδιες φύλαξης των νεκρών και δυο γυναικών που μοιρολογούν από πάνω τους σύμφωνα με το "Shmira" *

* Shmira: Σύμφωνα με την εβραϊκή παράδοση το σώμα του νεκρού φυλάσσεται ως την ταφή. Για να βοηθηθεί η ψυχή(Shmira), που αιωρείται του σώματος, μια ομάδα ερμηνευτών ψάλλουν Βιβλικά άσματα. Στην περίπτωση της 11ης Σεπτέμβρη τα νεκρά σώματα μεταφέρθηκαν στα γραφεία των ιατροδικαστών, που λόγω των δυσκολιών στην ταυτοποίηση του DNA, η διαδικασία κράτησε για μήνες...
Δύο από τις γυναίκες που απήγγειλαν το προσευχητάρι κατά το τελετουργικό της Shmira, ακούγονται στο 3ο μέρος του έργου.

Απλό αλλά τολμηρό αρμονικά έργο, στο οποίο ο Ράιχ παραβιάζει μουσικά σύνορα, ερμηνεύοντας μουσική δωματίου με το πνεύμα και την ενέργεια της ροκ.
Τα θέματα σύντομα και επαναληπτικά, σχεδόν υπνώνουν τον ακροατή, παρουσιάζονται χωρίς επεξεργασία ενώ η σύνδεση φωνών-μουσικής ενισχύει τη δυναμική της σύνθεσης, εντείνοντας την υποβλητικότητα του έργου.

"WTC 9/11" / Kronos Quartet :

(The Steve Reich Website, www.boosey.com, bbc.co.uk, www.amazon.com, allmusic, gramophone, Τα Νέα, Καθημερινή, Pinterest, vanityfair)

"Ο πιανίστας και συνθέτης, Λέων Τολστόι"

 

"Ο Τολστόι στο πιάνο"
Πηγή:british library

"Μουσική, η υψηλότερη τέχνη στον κόσμο!Διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο στη ζωή μου!
Διείσδυσε στα βαθύτερα εσώψυχά μου, διαμόρφωσε τα όνειρά μου, με απελευθέρωσε...
Πραγματικά, είναι εκείνη που με ώθησε στην καλλιτεχνική δημιουργία"!

(Από επιστολή του Τολστόι στον Τσαϊκόφσκυ)

Ο Τολστόι ενδιαφέρθηκε βαθιά για το τί είναι μουσική και ποιο το φιλοσοφικό της υπόβαθρο.
Γιατί ασκεί στον άνθρωπο  τόσο ισχυρή επιρροή;
Χαρακτήρισε τη μουσική τέχνη ως "το μέσο που μέσα από ήχους εγείρει ή μεταφέρει συναισθήματα".
Αργότερα  στο ημερολόγιό του κατέγραψε πως "μουσική είναι ο στενογράφος των συναισθημάτων". 

Για τον Τολστόι η Μουσική δεν είναι απλά ένστικτο, αλλά ΔΥΝΑΜΗ, καθώς απαιτεί κοπιώδη ανθρώπινη προσπάθεια καθημερινής εξάσκησης. Μην ξεχνάμε ότι ο Τολστόι υπήρξε σπουδαστής του πιάνου και ως παιδί και έφηβος μελετούσε αγόγγυστα πολλές ώρες.
Αγαπούσε πολύ την λαϊκή παραδοσιακή μουσική της πατρίδας του, όπως και τις τσιγγάνικες μελωδίες.
Σπάνια πήγαινε στην όπερα. Εξάλλου προτιμούσε εμφανώς την ορχηστρική από την φωνητική μουσική. Γι'αυτό και δεν τον συγκινούσαν οι ερμηνείες του Φ. Σαλιάπιν, καλλιτέχνη που στην εποχή του, διέπρεπε.

Ιλιά Ρέπιν: "Ο Τολστόι και η κόρη του Αλεξάνδρα στο πιάνο"
Πηγή:bl.uk

Από κλασικούς συνθέτες αγαπούσε πολύ τους Χάυντν, Βέμπερ, Μότσαρτ.
Μάλιστα μιας και παραπάνω είπαμε πως δεν αρεσκόταν στις ακροάσεις όπερας, από τα οπερατικά έργα του Μότσαρτ ξεχώριζε τον "Δον Ζουάν" του.

Είχε συγκινηθεί και εμπνευστεί τη διάσημη νουβέλα του "Σονάτα Κρόυτσερ" από το ομώνυμο έργο του Μπετόβεν, και έδωσε συχνά εκπληκτικές περιγραφές και αναλύσεις του έργου αυτού.
Θαύμαζε τον Μπετόβεν και  μπορούμε να πούμε πως έμοιαζαν ιδιοσυγκρασιακά. Ο Τολστόι αντιστεκόταν ενστικτωδώς σε κάθε είδους εξουσία, το ίδιο κι ο συνθέτης. Έτσι ο συγγραφέας  έμενε έκθαμβος με το δυναμισμό του Μπετόβεν, την ισχυρή προσωπικότητά του και τον τρόπο που επιβαλλόταν στο περιβάλλον του.

Τον απωθούσε ο Βάγκνερ και η κριτική του μετά την ακρόαση του "Ζίγκφριντ" υπήρξε καταπέλτης.

Οι μελωδίες του συμπατριώτη του, Τσαϊκόφσκυ, τον άγγιζαν βαθειά και λέγεται πως το "Κουαρτέτο Νο.1" του Πιοτρ Ίλιτς τον συνεπήρε και δάκρυσε ακούγοντας το μέρος του Andante.

Επίσης υπήρξε θαυμαστής των ερμηνειών της Λάντοβσκα και μετά την ακρόασή του από την Λάντοβσκα φαίνεται να εκτίμησε δεόντως και τον Μπαχ, στον οποίο εντόπισε τη σύνδεση της μουσικής με το θείο.
Μεταξύ των μουσικών  εκτελεστών που επισκέφτηκαν τον Τολστόι και έπαιξαν γι' αυτόν ήταν οι: Άντον Ρουμπινστάιν, Τανέγιεφ, Σκριάμπιν,  Ραχμάνινοφ...

Η παρτιτούρα του ανάλαφρου βαλς του Τολστόι

Ο αγαπημένος όμως συνθέτης του ήταν ο Φρειδερίκος Σοπέν. Ακούγοντας Σοπέν, ο Τολστόι βίωσε -όπως ο ίδιος αναγνώριζε-  το αίσθημα της "πλήρους καλλιτεχνικής ικανοποίησης".
Ιδιαίτερη προτίμηση είχε στα "Πρελούδια" και τις γεμάτες ενέργεια "Μαζούρκες"  και "Πολωνέζες" του γαλλοπολωνού ρομαντικού συνθέτη.

Για τον Τολστόι η μουσική δεν ήταν απλή διασκέδαση, αλλά τρόπος ζωής. Υπήρξε στοχαστής, ένας βαθύς μελετητής των όσων η μουσική προσφέρει στην ανθρώπινη ψυχή και πνεύμα. Ο λόγος του ουσιαστικός, οι απόψεις του τεκμηριωμένες, καθώς η ενασχόλησή του μαζί της είχε ξεκινήσει νωρίς.
Πιανίστας ο ίδιος, μελετούσε ώρες όπως γράψαμε και φιλοδοξούσε μεγαλώνοντας να ασχοληθεί με τη σύνθεση...

Προτείνω να μοιραστούμε μια από τις διασωθέντες συνθέσεις του, ένα ανάλαφρο Βαλς που συνέθεσε τα χρόνια της εφηβείας του, γραμμένο στη Φα μείζονα...

 L.Tolstoy: "Waltz in F":

[Tα στοιχεία για τη σχέση του Λέοντος Τολστόι με τη μουσική συγκεντρώθηκαν με αφορμή τη σημερινή γενέθλια επέτειο του ρώσου συγγραφέα (9 Σεπτεμβρίου 1828)]

Για τον Τολστόι μπορείτε να διαβάσετε κι  εδώ.

Tolstoy and Music, Alexandra Tolstoy-The Russian Review, https://blogs.bl.uk.

Ντβόρζακ - Μπραμς, η βαθιά φιλία τους...

 

"Είμαι ένας απλός εργάτης της τσέχικης μουσικής"

(Αντονίν Ντβόρζακ)

Ο γεννημένος σαν σήμερα, 8 Σεπτεμβρίου 1841 κορυφαίος τσέχος συνθέτης, Αντονίν  Ντβόρζακ ήταν γιος ενός φτωχού Βοημού ξενοδόχου, που αψήφησε την πατρική επιθυμία για μία καριέρα στις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις και ακολούθησε την καρδιά του που ανήκε στη μουσική.

Το έργο του, που συνδυάζει στοιχεία ρομαντισμού με το σλαβικό φολκλόρ,  διαπνέεται από γνήσιο πατριωτισμό.
Η συνθετική γραφή του, ξεχωρίζει για το λυρισμό, τη ρυθμική ποικιλία, τη μελωδική ευρηματικότητα και την πολύχρωμη ενορχήστρωση. Στο έργο του διακρίνονται επιδράσεις από Σούμπερτ, Μπετόβεν, Βάγκνερ (όσον αφορά τις όπερες) αλλά κυρίως τον Μπραμς, με τον οποίο συνδέθηκε φιλικά και ο δεύτερος αποτέλεσε ένα είδος μέντορα για τον Ντβόρζακ.


Η βαθιά φιλία που ένωνε  τον Ντβόρζακ με τον Μπραμς είναι το θέμα που θα μάς απασχολήσει σήμερα.

Οι δυο τους γνωρίστηκαν το καλοκαίρι του 1874, όταν ο Τσέχος συνθέτης υπέβαλε αίτηση για κρατική υποτροφία που δινόταν σε νέους μουσικούς. Μέλος της κριτικής επιτροπής ήταν ο Γιόχαν Μπραμς, ο οποίος εντυπωσιάστηκε με το ταλέντο του νεαρού. Ο Ντβόρζακ κέρδισε άλλες 2 φορές την υποτροφία, το 1876 και το 1877. Μετά από αυτή την τρίτη νίκη του, ο Μπραμς αποφάσισε να προσφέρει εμπράκτως την στήριξη του στον τσέχο συνθέτη.

Προώθησε τη μουσική του συστήνοντάς τον στον Βερολινέζικο μουσικό εκδοτικό οίκο Fritz Simrock, αλλά και στον κορυφαίο βιολιστή της εποχής,  Joseph Joachim, προκειμένου -όπως και έπραξε- να συμπεριλάβει τα έργα του στις συναυλίες του.

Φωτογραφία του Μπραμς με αφιέρωση στον Ντβόρζακ
(πηγή: antonin-dvorak.cz

Η αλληλογραφία του Ντβόρζακ μαρτυρά το σεβασμό του απέναντι στο έργο του Μπραμς και με τη σειρά του ο Μπραμς απέδειξε την αγάπη του για τον Ντβόρζακ συμφωνώντας να διορθώνει τις συνθέσεις του πριν δημοσιευτούν.

Εκτός από  βαθιά φιλία, ανάμεσα στους δυο άνδρες είχε αναπτυχθεί και μια δημιουργική άμιλλα, οπότε συχνά ο ένας "απαντούσε" στο έργο του άλλου.

Μια τέτοια "απάντηση" του Ντβόρζακ προς τον Μπραμς προτείνω να ακούσουμε σήμερα.

Η Συμφωνία του αρ.7 σε ρε ελάσσονα, γραμμένη το 1885, είναι η απάντηση στην "Τρίτη Συμφωνία" του Μπραμς, που η ακρόασή της συγκλόνισε τον Ντβόρζακ!

Την εμπνεύστηκε στο σιδηροδρομικό σταθμό της Πέστης παρακολουθώντας τους συμπατριώτες του να καταφθάνουν για μια μουσική βραδιά υπέρ του αγώνα των Τσέχων για ανεξαρτησία. Τότε αποφάσισε να γράψει ένα έργο που θα αντικατοπτρίζει αυτόν τον αγώνα. Ταυτόχρονα όμως, με αυτόν τον τρόπο, θα αποκάλυπτε τον προσωπικό του αγώνα να αναδείξει τα πατριωτικά του συναισθήματα  και την επιθυμία του να ανθίσει το τσεχικό έθνος.

Είναι έργο, από τα ελάχιστα δίχως σλαβικές επιρροές, κινούμενο σε τολμηρά αρμονικά μονοπάτια, ενώ οι μελωδίες διακρίνονται για την  έντονη δραματική και μελαγχολική διάθεση, που όμως ο Ντβόρζακ ιδιοφυώς αποφορτίζει και κάνει το έργο οικείο στον ακροατή.

Ο συνθέτης θέτει σοβαρά υπαρξιακά ζητήματα στο έργο, κάτι φυσικό αν αναλογιστούμε ότι το έγραψε μετά από μία χρόνια εσωτερική κρίση, η οποία τον ταλαιπώρησε ψυχικά.
Είναι η περίοδος που βρίσκεται αντιμέτωπος με την ανάγκη να επιλύσει την εσωτερική σύγκρουσή  του  μεταξύ του πατριωτισμού και του κοσμοπολιτισμού του, μεταξύ της "υπηρεσίας προς τη χώρα του"  και των φιλοδοξιών του για διεθνή επιτυχία.

Η παρτιτούρα της 7ης Συμφωνίας με  φωτογραφία του φον Μπύλοβ
και τη σημείωση του Ντβόρζακ:
"Εύγε! Ζωντανέψατε το έργο μου!"
 (αναφερόμενος στην εξαιρετική απόδοση υπό την δ/νση του Μπύλοβ στο Βερολίνο)
[από: antonin-dvorak.cz]

Όμως υπάρχουν και άλλα ζητήματα που τον βασανίζουν...Ιδιαίτερα στην παρτιτούρα του 2ου μέρους Poco Adagio, ο συνθέτης προσθέτει την υποσημείωση: "από τα θλιβερά χρόνια", παραπέμποντας στον θάνατο των τριών παιδιών του. Θλιβερά γεγονότα που σημάδεψαν μια περίοδο της ζωής του.
Με τη μουσική του, λοιπόν περιγράφει όλη την εξέλιξη αυτής της εσωτερικής του διαμάχης.
Ξεκινά εκφράζοντας τις αγωνίες, ανησυχίες, υπαρξιακά ερωτήματα, ενοχές και καταλήγει στον ηρωικό θρίαμβο της ανθρώπινης θέλησης.

Οι αναλυτές υποστηρίζουν πως παρότι η Ενάτη Συμφωνία του "Νέου Κόσμου" είναι η δημοφιλέστερη και συχνότερα παιζόμενη, εν τούτοις η "Εβδόμη χωρίς αμφιβολία είναι το σπουδαιότερο παράδειγμα συμφωνικής γραφής του Ντβόρζακ"!

Dvořák: "Symphony N. 7", The Cleveland Orchestra / George Szell:

ΛΟΥΤΣΙΑΝΟ ΠΑΒΑΡΟΤΙ, ο "Θεός των τενόρων"!

 

Ένδεκα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από το θάνατο του "Βασιλιά των υψηλών Ντο", Λουτσιάνο Παβαρότι, χαρακτηρισμός που του αποδόθηκε λόγω της ικανότητάς του να αποδίδει τους υψηλότερους φθόγγους της φωνητικής έκτασης ενός τενόρου! 

Γιος φούρναρη και ερασιτέχνη χορωδού, κυλούσε το μικρόβιο της μουσικής στις φλέβες του ήδη από τα μικράτα του: οι φήμες θέλουν τον μαιευτήρα που τον ξεγέννησε να απορεί με την ψιλή φωνή του βρέφους και να προφητεύει ότι θα γίνει σίγουρα τενόρος κάποια μέρα!

Λάτρης της φύσης και του ποδοσφαίρου, ταλαντεύτηκε αν αντί της μουσικής θα προτιμούσε να ασχοληθεί με την καλλιέργεια της γης ή να γίνει τερματοφύλακας…

Τελικά, τον κέρδισε η μουσική και με την πληθωρικότητα του χαρακτήρα του και τα απαράμιλλα φωνητικά του προσόντα έβαλε σκοπό της ζωής του να κάνει την όπερα δημοφιλές μουσικό είδος, να την φέρει κοντά στο ευρύτερο κοινό, εξοικειώνοντας τον απλό κόσμο με τις οπερατικές μελωδίες. 

Με τον Παβαρότι η όπερα βγήκε από το καβούκι της και μάγεψε το μη μυημένο κοινό με απίστευτη δυναμική…

"Επιθυμία μου είναι", 

όπως έλεγε συχνά, 

"ο κόσμος να με θυμάται σαν κάποιον, που τους έκανε προσιτή την όπερα".

Το ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ που συνοδεύει τo κείμενό μου είναι από διαγωνισμό ερασιτεχνών, που διοργανώθηκε την ημέρα αναγγελίας του θανάτου του αγαπημένου οξύφωνου με έργα –εμπνεύσεις στη μνήμη του. 

Οπως θα διαπιστώσετε, στον γνωστό πίνακα του Ζαν Ωγκύστ Ντομινίκ Ενγκρ "Δίας και Θέτις", ο δημιουργός τοποθετεί τη μορφή του Παβαρότι στο πρόσωπο του Δία, παραλληλίζοντάς τον με υψιστο θεό στον τομέα του!

Ο Παβαρότι ως Νεμορίνο στη ΜΕΤ 1981

Ο διάσημος τενόρος από τη Μόδενα διέπρεψε σε πλήθος ρόλων!

Σήμερα, επιλέγω να τον ακούσουμε σε μια πολυαγαπημένη άρια από το "Ελιξίριο του έρωτα" του Ντονιτσέτι, με τον Παβαρότι να υποδύεται το Νεμορίνο. 

Εναν φτωχό γεωργό, ερωτοχτυπημενο με την πανέμορφη, Αντίνα, την πλούσια κόρη του τοπικού γαιοκτήμονα, που αφελώς σκεπτόμενος προκειμένου να κερδίσει την καρδιά της που αδιαφορεί γι’αυτόν, παραπλανάται από τον τσαρλατάνο Ντουλκαμάρα που του πουλάει –υποτίθεται- το μαγικό ερωτικό φίλτρο.

"Una furtiva lagrima", σε μια ιδιαίτερα συγκινητική σκηνή, όπου με απλά, αλλά τρυφερά λόγια ο Νεμορίνο εκφράζει τη βαθειά αγάπη του. Λόγια που αγγίζουν την καρδιά, αφού αναφέρονται σε έναν έρωτα αγνό κι αληθινό.

Ένα κρυφό δάκρυ, ο ήχος των παλμών της καρδιάς κι ένας αναστεναγμός της Αντίνα, τού είναι αρκετά για να είναι ευτυχισμένος...

"Ένα κρυφό δάκρυ

ξεχείλισε απ’τα μάτια της

κι οι χαριτωμένες νεαρές 

φάνηκαν να ζηλεύουν

Για τι περισσότερο χρειάζεται να ψάχνω;

Το βλέπω!Μ’αγαπά!

Μονάχα μια στιγμή

τους χτύπους της καρδιάς της να ακούσω

Να σμίξω με τους στεναγμούς της 

τους δικούς μου στεναγμούς

Ουρανέ, μπορώ να πεθάνω!

Τίποτα παραπάνω δεν ζητώ!"

Αξίζει να αναφερθεί πως σε διδασκαλία της άριας σε μαθητές μονωδίας, ο Παβαρότι υποδείκνυε να μην τραγουδιέται λυπητερά και με θλιμμένο ύφος παρασυρόμενοι από το κείμενο που μιλάει για "κρυφό δάκρυ", αλλά με χαρά και ευχαρίστηση, καθώς εκφράζει την πιο ευτυχισμένη στιγμή του Νεμορίνο! 

G.Donizetti: Una furtiva lacrima / Luciano Pavarotti:

(Από την παράσταση στη Μητροπολιτική Όπερα της Ν.Υόρκης το 1981, υπό την μπαγκέτα του Nicola Rescigno)

Xόμπιτ, τα παράξενα πλάσματα στη φαντασία του Τόλκιν...

  

Τζον Ρόναλντ Ρόιεν Τόλκιν

[Στη μνήμη του Τζον Ρόναλντ Ρόιεν Τόλκιν, του «πατέρα» της μοντέρνας φανταστικής λογοτεχνίας, που έφυγε σαν σήμερα 2 Σεπτεμβρίου 1973]

Φιλόλογος, ποιητής και συγγραφέας , ένας άνθρωπος που άφησε ανεξίτηλο το ίχνος του στη σύγχρονη λογοτεχνία, ο Τόλκιν.
Με τι άλλο, να καλημερίσω, παρά με το δημοφιλέστερο βιβλίο του, τον «ΑΡΧΟΝΤΑ των ΔΑΚΤΥΛΙΔΙΩΝ».

Ο Άγγλος συγγραφέας, επινόησε την ιστορία του Άρχοντα των δαχτυλιδιών για να τη διηγηθεί στα παιδιά του. Αυτή η θαυμάσια ιστορία φέρνει στο προσκήνιο πολλά απίθανα πρόσωπα. Με τη βοήθεια του μάγου Γκάνταλφ, ο Μπίλμπο, ο Χόμπιτ, θα αρχίσει να ψάχνει για να βρει ένα δαχτυλίδι με μαγικές ιδιότητες. Πρέπει να διαβεί μυστήριους τόπους όπου τον παραμονεύουν πολλοί κίνδυνοι. Ας διαβάσουμε ένα μικρό απόσπασμα για τον λαό των Χόμπιτ:

«Οι Χόμπιτ είναι λαός ελάχιστα γνωστός μα πολύ αρχαίος[…]Αγαπούν την ειρήνη, την ηρεμία και την καλοοργωμένη γη: μια καλοτακτοποιημένη και καλοκαλλιεργημένη περιοχή ήταν ο πιο αγαπημένος τους τόπος. Δε νιώθουν, δεν ένιωθαν κι ούτε τους άρεσαν μηχανές πιο πολύπλοκες απ’ το φυσερό, το νερόμυλο ή τον αργαλειό, αν και ήταν επιδέξιοι στη χρήση των εργαλείων. Ακόμα και τα παλιά χρόνια ήταν γενικά ντροπαλοί μπροστά στους «Μεγάλους Ανθρώπους», όπως μας ονομάζουν, και τώρα μας αποφεύγουν με φόβο και είναι δύσκολο να τους βρει κανείς. Έχουν δυνατά αυτιά και ζωηρά μάτια και μολονότι έχουν την τάση να παχαίνουν και ποτέ δε βιάζονται χωρίς λόγο, είναι επιδέξιοι στις κινήσεις τους…

[…]
Και για να μιλήσουμε για τους Χόμπιτ του Σάιρ, που ενδιαφέρουν την ιστορία μας, τον καιρό που είχαν ειρήνη και ευημερία, ήταν ένας αμέριμνος λαός. Ντύνονταν με φανταχτερά χρώματα, δείχνοντας ιδιαίτερη συμπάθεια στα κίτρινα και στα πράσινα. Αλλά σπάνια φορούσαν παπούτσια, γιατί τα πόδια τους είχαν σκληρές πατούσες και σκεπάζονταν με πυκνόσγουρες τρίχες, που έμοιαζαν πολύ με τα συνήθως καστανά μαλλιά του κεφαλιού τους. Γι’ αυτό η μόνη τέχνη που ελάχιστα γνώριζαν ήταν εκείνη του παπουτσή.
Είχαν όμως μακριά κι επιδέξια δάχτυλα και μπορούσαν να κατασκευάζουν πολλά άλλα πράγματα, πολύ όμορφα και χρήσιμα. Τα πρόσωπά τους, γενικά, ήταν περισσότερο καλόγνωμα παρά όμορφα: πλατιά, με ζωηρά μάτια, κόκκινα μάγουλα και στόμα που ήταν εύκολο στο γέλιο, στο φαΐ και στο πιοτό. Και στ’ αλήθεια γελούσαν, έτρωγαν κι έπιναν συχνά και με όρεξη, αφού τους άρεσαν σε όλες τις περιπτώσεις τα απλοϊκά αστεία και τα έξι γεύματα τη μέρα –όταν μπορούσαν να τα έχουν…»
(http://users.sch.gr)



Από την ιστορία του Τόλκιν το 1984 ο ολλανδός συνθέτης Johan de Meij εμπνεύστηκε την 1η Συμφωνία του, που φέρει τον υπότιτλο: «Άρχοντας των δαχτυλιδιών».

Ο  Ολλανδός συνθέτης Johan de Meij 

Ο Johan de Meij ξεκίνησε ως εκτελεστής πνευστών, ευφωνίου και τρομπονιού, αλλά στη συνέχεια στράφηκε αποκλειστικά στη δ/νση ορχήστρας και τη σύνθεση .

Αν και προγραμματικού ύφους, η «Symphony N.1» που στοχεύει κυρίως όχι στην αφήγηση της ιστορίας αλλά στη δημιουργία διάθεσης, περιλαμβάνει 5 μέρη στα οποία απεικονίζονται πρόσωπα ή τόποι που περιγράφονται στο βιβλίο:

I: Γκάνταλφ. Το μέρος αυτό αποτελεί μουσικό πορτρέτο του σοφού κι ευγενικού μάγου Γκάνταλφ, ενός από τους κύριους χαρακτήρες της τριλογίας γι' αυτό και αναπτύσσεται πάνω σ'ένα επιβλητικό και ηχητικά στιβαρό μοτίβο, ενδεικτικό της σοφίας, της αντίληψης και της κρίσης του.
II: ο τόπος του Λοθλόριεν. Γοητευτικοί ήχοι με εξαίσια σολιστικά μέρη από ξύλινα πνευστά αναλαμβάνουν το πλάσιμο ατμόσφαιρας του δάσους με τα εξωτικά πουλιά, τα πυκνά δέντρα και φυτά.
III: Γκόλουμ, ένα μεταλλαγμένο Χόμπιτ, που αναζητά το δακτυλίδι. Ο συνθέτης το αναπαριστά ηχητικά με ένα σοπράνο σαξόφωνο, αρκετά εύστοχα καταφέρνοντας να αποτυπώσει το ντροπαλό τερατάκι με τις αλλοπρόσαλλες συμπεριφορές, καθώς άλλοτε μουρμουρίζει ή σφυρίζει κι άλλοτε γκρινιάζει ή γελάει.
IV: Ταξίδι στη σκοτεινή χώρα, ένα επικίνδυνο ταξίδι στα Ορυχεία της Μόρια και τη Γέφυρα του Κάζαντ-Ντουμ, με σκοπό να καταστρέψουν το Δαχτυλίδι. Στο μέρος αυτό ξεχωρίζει το αργό τέμπο ως την καντέντσα. Ο μονότονος ρυθμός των πνευστών, του πιάνου και των κρουστών σκιαγραφούν τον τρόμο των πλασμάτων καθώς κινούνται στην απύθμενη άβυσσο. Ο ήχος ενός μελαγχολικού επικήδειου εμβατηρίου τα συνοδεύει καθώς αναζητούν διέξοδο από τα ορυχεία. Και τέλος
V: η περιγραφή των παράξενων αυτών πλασμάτων, των Χόμπιτ, που προτείνω να ακούσουμε. Πρόκειται για κίνηση σε ειρηνικό και λυρικότατο τόνο ενός λαϊκού χαρούμενου χορού, που εκφράζει τον ανέμελο, αποφασιστικό και αισιόδοξο χαρακτήρα των Χόμπιτ.

Johan de Meij: "Symphony No. 1 - V. Hobbits":

Ολόκληρη η Συμφωνία: