Ο Μπετόβεν και η "Συμφωνία-Σταχτοπούτα"...

 

Ο Μπετόβεν την εποχή σύνθεσης της Τέταρτης Συμφωνίας

Ένα από τα κλασικά παραμύθια που μαθαίναμε παιδιά είναι η "Σταχτοπούτα", που αφηγείται τις περιπέτειες μιας "αδικημένης" κοπέλας, που αν και είναι πανέμορφη, δεν είναι τόσο δημοφιλής όσο οι αδερφές της!

Με Μπετόβεν και την αδικημένη 4η Συμφωνία του, σάς καλησπερίζω, φίλοι μου!

Κατά τον μουσικολόγο Γκίλμαν η Τέταρτη Συμφωνία του τιτάνα συνθέτη είναι: "όμοια με την Σταχτοπούτα", γιατί ενώ έχει τόσα θέλγητρα, δεν είναι ευρύτερα αποδεκτή, όπως οι αδερφές της...η αμέσως δηλαδή μεγαλύτερή της 3η(Ηρωική) και η μικρότερή της 5η(της Μοίρας), παρότι η σύνθεση είναι γεμάτη ευθυμία, χιούμορ, τρυφερότητα, χάρη και ομορφιά. 

H θετική απόχρωση της κριτικής του Γκίλμαν δίνει ακόμη μεγαλύτερη αξία στη Συμφωνία, αν αναλογιστούμε πως ο μουσικοκριτικός έμεινε στην ιστορία για την αυστηρότητα και τις αρνητικές κριτικές του.

Ο Μπετόβεν έγραψε το έργο κατόπιν παραγγελίας του κόμη Oppersdorff, ο οποίος συνεπαρμένος από την ακρόαση της 2ης Συμφωνίας, κατέβαλε ένα -υπέρογκο για την εποχή- ποσό στο συνθέτη   προκειμένου να συνθέσει κάτι για κείνον.

Η Τέταρτη, είναι η συμφωνία που έκανε τον Μπερλιόζ να δηλώσει αθεράπευτα ερωτευμένος μαζί της, ιδιαίτερα με το τρυφερό Adagio του δεύτερου μέρους, που το χαρακτήρισε ως "ανυπέρβλητο έργο τέχνης του  Αρχαγγέλου Μιχαήλ", ενώ ο Σούμαν την έντυσε με λεπτεπίλεπτο  ένδυμα μιας "αρχαιοελληνίδας νύμφης ανάμεσα σε δυο Γίγαντες της Νορβηγικής Μυθολογίας", καθώς η 4η Συμφωνία στέκει αγνή κι ευαίσθητη ανάμεσα στις βαριές, στιβαρές σε νοήματα, 3η και 5η.

Η Τέταρτη Συμφωνία έκανε πρεμιέρα σαν σήμερα, 15  Μαρτίου του 1807.

Όσον αφορά την ενορχήστρωση, ο Μπετόβεν ακολουθεί το ύφος του Γιόζεφ Χάυντν, διακρίνεται όμως για τη δυναμικότητα, ιδιαίτερα στο πρώτο μέρος, Adagio - Allegro vivace, το οποίο ο Λέοναρντ Μπέρνσταϊν το χαρακτήρισε: "μυστηριώδη εισαγωγή, που τριγυρνά ανάμεσα από ελάσσονες κλίμακες, άσχετες με τον οπλισμό, και απρόθυμες να καταλήξουν στη Σι ύφ. μείζονα".

Tερέζα Μπρούνσβικ

Το τρίτο μέρος της, που προτείνω να ακούσουμε σήμερα αντανακλά την ευτυχία του συνθέτη.
Γράφτηκε σε μια εποχή γαλήνης του Μπετόβεν, γιατί επρόκειτο ν’ αρραβωνιαστεί την Τερέζα, κόρη του Ούγγρου κόμη Μπρούνσβικ, μαθήτριάς του και για πολλούς πιθανή "αθάνατη αγαπημένη".
Γι’ αυτό και ορισμένοι δίνουν στη σύνθεση τον τίτλο: "Συμφωνία της αγάπης"...

(Θυμίζουμε πως  και η Piano Sonata No. 24 Op. 78, σε Φα διεση μείζονα, γράφτηκε και αφιερώθηκε από τον Μπετόβεν στην κόμισσα, γι'αυτό και φέρει τον υπότιτλο: "à Thérèse").

Επιλέγω να ακούσουμε την Symphony N.4 υπό την μπαγκέτα του Κάρλος Κλάιμπερ (έχει ψηφιστεί από τις καλύτερες ηχογραφήσεις της 4ης-υπάρχει και σε DVD) να διευθύνει την Βασιλική Ορχήστρα Κονσερτχεμπάου του Άμστερνταμ!

Ενός  μαέστρου, που βάδισε στα χνάρια του σπουδαίου πατέρα του Έριχ, και στη συγκεκριμένη συμφωνία, κατά την ταπεινή άποψή μου, διακρίνεται για την στιλπνότητα, την άκρατη τρυφερότητα, ακτινοβολία  και ρομαντισμό, που απαιτεί ένα έργο, σχεδόν άυλο, καμωμένο όχι από ανθρώπινο χέρι και νου, αλλά από πνεύμα Αρχάγγελου(κατά τα λεγόμενα του Μπερλιόζ)...

Ένα έργο κεντημένο τη γυαλάδα της φιγούρας μιας μυθολογικής νύμφης(αν ακολουθήσουμε την άποψη του Σούμαν)...ένα έργο, ευαίσθητη έμπνευση του Έρωτα και της Αγάπης!

Beethoven Symphony 4, Movement III / Kleiber"

To τρυφερό Αντάτζιο, δεύτερο μέρος της Συμφωνίας, το ακούμε πάλι με Κλάιμπερ.

Beethoven Symphony 4, Movement II / Kleiber:

Στήβεν Χόκινγκ....Μουσικές προτιμήσεις ενός λαμπερού μυαλού...

 

[Στη μνήμη του Στήβεν Χόκινγκ, που σήμερα 14 του Μάρτη 2018 έγινε αστερόσκονη...]

Πριν λίγο ανακοινώθηκε ο θάνατος του μεγάλου επιστήμονα...Η απώλεια είναι απροσμέτρητη!Υπήρξε ένα ξεχωριστό μυαλό, μια μοναδική φυσιογνωμία! Ό,τι χαρακτηρισμό και να γράψεις δεν μπορεί να αντισταθμίσει το μέγεθος  της προσωπικότητάς του, τόσο σε επιστημονικό, όσο και σε ανθρωπιστικό επίπεδο.

Τον χαρακτήρισαν το πιο λαμπρό μυαλό της εποχής μας, εφάμιλλο του Αϊνστάιν...
Ισως να μην είναι τυχαίο, που έφυγε τη μέρα που γεννήθηκε ο μεγάλος φυσικός ...

Ο μεγάλος φυσικός θεωρούσε την Τέχνη της Μουσικής από τις πιο όμορφες δημιουργίες της ανθρωπότητας!
Όταν κάποτε ρώτησαν τον Στήβεν Χόκινγκ πώς περνά τη μέρα ανάπαυσης, την Κυριακή του, απάντησε πως "τεμπελιάζει διαβάζοντας την εφημερίδα του και ακούγοντας κλασική μουσική...Ενοχλείτο με όσους υποστήριζαν πως η κλασική είναι η μουσική νεκρών δημιουργών και πως την απολαμβάνουν μόνο οι γεροντότεροι και εύρωστοι οικονομικά.
Η κλασική, έλεγε, είναι για όλους...Είναι εκείνη που βοηθά στην εκτόνωση και εκκαθάριση του νου και στην ταξινόμηση λογικών προοπτικών..."

Αγαπημένος του συνθέτης  -και εξηγεί το λόγο- ήταν ο Ρίχαρντ Βάγκνερ..., καθώς την εποχή που διαγνώσθηκε η ασθένειά του, ο συνθέτης κατά ένα περίεργο λόγο εξέφραζε τη διάθεσή του, με τη μεγαλοφυία του να'ναι πέρα ​​από κάθε λογικό επιχείρημα...

Στη μνήμη του, ας μου επιτρέψετε, φίλοι μου, να ακούσουμε κάτι από "Πάρσιφαλ", γιατί και ο Χόκινγκ υπήρξε ένας αναζητητής!
Αναζητητής του Άγιου Δισκοπότηρου της επιστήμης!
Θεωρώ επίσης πως το κορυφαίο αυτό Βαγκνερικό μουσικόδραμα ταιριάζει και στις "απόψεις περί χρόνου και σύμπαντος" πάνω στις οποίες κινήθηκε η έρευνα του Χόκινγκ...

Το κορυφαίο Βαγκνερικό μουσικόδραμα "Πάρσιφαλ" είναι το τελευταίο του συνθέτη και μέσα από τη σύγκρουση ανάμεσα στο καλό και το κακό περνά το μήνυμα της κατάκτησης της σοφίας, αποτέλεσμα της επίδρασης που είχαν ασκήσει στο Βάγκνερ ο Σοπενχάουερ και οι ιδέες του.
Ιδέες που δεν υπόκεινται στη φθορά του χρόνου και μάς το θυμίζει η άρια του Γκούρνεμαντς: "Βλέπεις, γιε μου, σ’ αυτό εδώ το μέρος: ο χρόνος γίνεται χώρος!"

Parsifal-Gurnemanz: "Du siehst, mein Sohn, zum Raum wird hier die Zeit":

Όπως είπαμε παραπάνω μετά τη διάγνωση της νόσου του, ο Χόκινγκ στράφηκε στο Βάγκνερ ως "κάποιος που ταιριάζει στη σκοτεινή και αποκαλυπτική διάθεση στην οποία βρισκόταν". Λίγο καιρό αργότερα  ταξίδεψε στο Μπαυρόυτ για να παρακολουθήσει το "Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν". Εκείνη την εποχή, δεν γνώριζε καλά τα Βαγκνερικά μουσικοδράματα, αλλά θυμόταν πάντα την αίσθηση  και εντύπωση που του έκανε η δεύτερη όπερα της Τετραλογίας: "Die Walküre"

Wagner - The Ride of the Valkyries / Gustavo Dudamel

Οι μουσικές προτιμήσεις του ήταν ποικίλες!
Είχε εκμυστηρευτεί πώς άκουσε για πρώτη φορά το περίφημο "Gloria" του Φρανσίς Πουλένκ. Βρισκόταν σε συνέδριο Φυσικής και τα εργαστήρια βρίσκονταν κοντά στην τεράστια σκηνή ενός θεάτρου, καθώς προετοιμάζονταν για το ετήσιο φεστιβάλ Μουσικής. Ετσι, μπορούσε κατά τη διάρκεια των πειραμάτων του να ακούει και τις πρόβες...
Όταν άκουσε το "Γκλόρια" ευθύς σκέφτηκε πως αν κάποτε έπρεπε να μεταφερθεί σε ένα ερημικό νησί θα ήθελε να πάρει μαζί του τις δύο κύριες απολαύσεις του: τη φυσική και αυτή τη μουσική του Πουλένκ.

To "Gloria" είναι σύνθεση βασισμένη στη γνωστή λειτουργία για σολίστα υψίφωνο, μεγάλη ορχήστρα και χορωδία. Ανατέθηκε στον Πουλένκ από το Ίδρυμα Koussevitsky προς τιμήν του Sergei και της συζύγου του Natalia.

Στο μυαλό και στην καρδιά μας θα ζεις κ. Στήβεν Χόκινγκ, που με το σθένος, τη στάση και το έργο σου διέψευσες κάθε ιατρική πρόβλεψη απέναντι στο θαύμα, που λέγεται ζωή!

Γιατί με τη στάση σου απέδειξες περίτρανα την αξία της ζωής, ακόμα κι όταν αυτή περιορίζεται σε μικρές ανάσες...Ήσουν ιδιοφυής, ένα πρότυπο ζωής, με αέναη τη λαχτάρα σου να δώσεις απαντήσεις σε αρχέγονα ζητήματα, να κατακτήσεις τη σοφία, γι'αυτό και μού θύμισες -πέρα από τις κατά διαστήματα προτιμήσεις σου- τον ήρωα του Βάγκνερ "Πάρσιφαλ", που κι εκείνος κινήθηκε σε μια πορεία μύησης στις βαθύτερες αλήθειες της ύπαρξης...

Σκέφτομαι πως για μερικούς ανθρώπους, όπως εσύ, οι μαύρες τρύπες του θανάτου είναι δημιουργημένες να οδηγούν στο ακτινοβόλο σύμπαν της αιωνιότητος!

Καλό Παράδεισο!

Ο Χούγκο Βολφ και η ...δεισιδαιμονία του 13

 Τρίτη και 13, σήμερα!

Για πολλούς ο πλέον γρουσούζικος ημερολογιακός συνδυασμός!

Κι όμως κάτω από αυτόν τον συνδυασμό γεννήθηκε ένας πολυτάλαντος καλλιτέχνης της υστερορομαντικής περιόδου, ο κατεξοχήν συνθέτης των λήντερ Χούγκο Βολφ, ο οποίος θεωρείται άξιος συνεχιστής των Σούμπερτ και Σούμαν.
Τον απωθούσε ο συντηρητισμός του Μπραμς, ενώ θαύμαζε απεριόριστα για τις καινοτομίες του, τον Βάγκνερ!
Τρομερά εκφραστικός και παραγωγικότατος συνθέτης, με μόνο μελανό σημείο την περίοδο, που η κατάθλιψη είχε εισχωρήσει και βαρύνει την καθημερινότητά του, μια κατάσταση που επέφερε και το τέλος της ζωής του!

Λάτρευε την ποίηση (πολλά από τα λήντερ του είναι μελοποιημένα ποιήματα των Γκαίτε, Μέρικε και Άϊχεντορφ), διάβαζε κλασικούς, αλλά και Μυθολογία, που τον ώθησε σε αριστουργηματικές εμπνεύσεις (Γανυμήδης, Πενθεσίλεια, Προμηθέας…).


Όμως φίλοι μου, σήμερα επιλέγω να σας καλησπερίσω με μια από τις ελάχιστες συνθέσεις του εκτός λήντερ.

«Italian Serenade»
Jean-Antoine Watteau

Πρόκειται για την «Ιταλική Σερενάτα», ένα κουαρτέτο εγχόρδων που συνέθεσε το 1887 κι αργότερα ενορχήστρωσε ο ίδιος ο Βολφ.

Όταν ο Μαξ Ρέγκερ πρωτοάκουσε το κουαρτέτο, γεμάτος θαυμασμό αναφώνησε:
«Ελκυστικότατο έργο, ένα από τα συναρπαστικότερα του ρομαντικού ρεπερτορίου!Γοητεία, ορμή, μαγεία, πρωτοτυπία, πλούτος ηχοχρωμάτων, σίγουρα ένα έργο που θα προκαλέσει αβίαστα το θαυμασμό, όπου εκτελεσθεί!»

Πρόκειται για μια λυρικότατη σύνθεση, στην ελεύθερη μορφή του ρόντο, που πολλοί υποστηρίζουν πως θυμίζει το «Ιταλικό Καπρίτσιο» του Τσαϊκόφσκυ…

Ακούστε και θαυμάστε τον ευφυή τρόπο που ισορροπεί τα θέματα μεταξύ των οργάνων, αλλά και την καινοτόμα αρμονική γραφή, που υποδηλώνει τις Βαγνερικές επιρροές του Hugo Wolf, ενός συνθέτη, που αν εξαιρέσουμε το καταθλιπτικό τέλος του λίγο πριν καταρρεύσει πνευματικά από τη σύφιλη, ουδέποτε άλλοτε η «γκαντεμιά» διάβηκε το κατώφλι της ζωής και της καριέρας του, παρότι γεννημένος μια Τρίτη που το ημερολόγιο έγραφε σαν σήμερα, 13 του Μάρτη(13/3/1860)…

To απολαμβάνουμε στην ορχηστρική του εκδοχή και υπό τη δ/νση του «κρητικού Τσιλιμπιδάκη», όπως συστηνόταν ο κορυφαίος ελληνορουμάνος μαέστρος Sergiu Celibidache, αναφερόμενος στην καταγωγή του από την Κρήτη.

Λέγεται πως την «Ιταλική Σερενάτα» ενέπνευσε στον Βολφ, ο Νίτσε και η έκκλησή του για «Mediterraneanize music»…

Εύχομαι καλό απομεσήμερο σε όλους, με δροσερή, Μεσογείου αύρα!

Hugo Wolf : «Italian Serenade», Sergiu Celibidache

"Ουρανός, ο Μάγος", μύθος και μουσική

Πλανήτης Ουρανός

"Ουρανός πρώτος του παντός εδυνάστευσε κόσμου"

Απολλόδωρος

Με τον "μάγο Ουρανό" θα σας καλημερίσω, φίλοι αγαπημένοι!

Αφορμή δίνει το ημερολόγιο, καθώς σαν σήμερα, 13 Μαρτίου του 1781 ο Βρετανός αστρονόμος Ουίλιαμ Χέρσελ ανακαλύπτει τον πλανήτη Ουρανό, τον πρώτο πλανήτη που ανακαλύφθηκε με τηλεσκόπιο. Ο πλανήτης Ουρανός πήρε το όνομά του από την αρχαία ελληνική θεότητα του Ουρανού, πατέρα του Κρόνου και παππού του Δία.

Είναι ο πρωτότοκος γιος της Γαίας, που τον γέννησε την ώρα που κοιμότανε δίπλα στον Έρωτα χωρίς γονιμοποίηση κι ένας από τους Πρωτόγεννους, δηλαδή από τους γηραιότερους των Θεών.

Ο Ουρανός ήταν, κατά την αρχαία Μυθολογία, η προσωποποίηση του Ουράνιου θόλου και κυρίαρχος της πρώτης γενιάς στη Γη.

Μωσαϊκό από ρωμαϊκή βίλα στο Sentinum.
  Ο Ουρανός στέκει όρθιος μέσα στην ουράνια σφαίρα διακοσμημένη με ζώδια. Καθιστές, η Γαία με τις 4 εποχές. 

"Ουρανός, ο Μάγος" είναι το έκτο από τα επτά μέρη στην σουίτα για ορχήστρα του Gustav Holst: "Πλανήτες", που γράφτηκε μεταξύ 1914 και 1916, όταν ο Χολστ εργαζόταν ως δάσκαλος μουσικής στο Παρθεναγωγείο του Αγίου Παύλου στο Dulwich.

Πολλοί υποστηρίζουν πως ο Χολστ -ως λάτρης της αστρολογίας- είχε διαβάσει το βιβλίο του επιφανούς πατέρα της αστρολογίας, Alan Leo: "Η τέχνη της σύνθεσης", όπου ο αστρολόγος και θεοσοφιστής παρουσιάζει τα αστρολογικά χαρακτηριστικά των πλανητών.

Έτσι, κάθε κίνηση της σουίτας έχει το όνομά της από έναν πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος και του αντίστοιχου αστρολογικού χαρακτήρα, όπως ορίζεται από τον Χολστ κατά τον οποίο οι πλανήτες είναι επτά και όχι εννέα, όπως γνωρίζουμε εμείς!

Αυτό συμβαίνει επειδή απλούστατα ο Γκούσταβ Χολστ δεν συμπεριέλαβε στη σύνθεσή του ούτε τη Γη ούτε τον Πλούτωνα, ο οποίος ανακαλύφθηκε 14 χρόνια μετά την ολοκλήρωση του έργου.

Ο μουσικός χαρακτήρας του κάθε μέρους συμβολίζει και μια διαφορετική έννοια:

Ο Άρης του πολέμου, η Αφροδίτη της Ειρήνης...
Ερμής, ο Φτερωτός αγγελιοφόρος, ο Δίας της ευθυμίας και της μεγαλοσύνης,
ο Κρόνος των γηρατειών...και τέλος ο μύστης Ποσειδώνας κι ο μάγος Ουρανός!

Στον "Ουρανό" ο Χολστ εκρήγνυται με ενθουσιασμό και πρωτοτυπία, όπως στην αστρολογία ο Ουρανός κυβερνά δυνάμεις που δεν μπορούμε να δούμε ή να κατανοήσουμε και μοιάζει πλανήτης με "παθιασμένη" ενέργεια!
Χαρακτηριστικά, που μπορούν να γίνουν αισθητά από τον ακροατή λόγω του εξωστρεφούς χαρακτήρα του έργου, των εκκωφαντικών ήχων των χάλκινων πνευστών, τρομπονιών μπορεί να ακούγονται και αισθητές σε αυτό το υπέροχο, αλλά με δύναμη εξωστρεφή κίνηση.

Gustav Holst: The Planets Μov.VI: "Uranus, The Magician":
Sir Charles Mackerras - BBC Philharmonic orchestra

"Ο Σεφερικός σαρκασμός για τον Ρίχαρντ Στράους"

 (Mε αφορμή τη γενέθλια επέτειο του μεγάλου μας ποιητή - 13 Μαρτίου 1900)

Ο Γιώργος Σεφέρης πάνω στο κεφάλαιο "Μουσική", θεωρούσε τον εαυτό του "αγράμματο".

Ωστόσο, οι σημειώσεις και η πορεία του δείχνουν έναν άνθρωπο που είχε ένστικτο, έναν ακροατή που προσπαθούσε να μάθει διαρκώς περισσότερα ώστε να  αντιλαμβάνεται το μεγαλείο της ακουστικής τέχνης.
Η σχέση του  με τη μουσική, παρότι αρχικά περιορίζονταν μόνο στην αγάπη του ως ακροατή, στη συνέχεια ως πολυπράγμων, ανήσυχο πνεύμα και αναζητητής, σμιλεύτηκε και καλλιεργήθηκε κι έτσι ο ποιητής μας εκτινάχτηκε σε επίπεδα σημαντικού μουσικοκριτικού.

Ανάμεσα στους Μπαχ, Χάυντν, Μπετόβεν, Φρανκ, τοποθετούσε ψηλά τη μουσική και τους μουσικούς του 20ου αι., τον Ντεμπισί, τον Ραβέλ, τον Σατί, τον Στραβίνσκι...

"Μια κλοτσιά σ’ όλες τις τρυφερές, ηδονοπαθείς σαχλαμάρες και στους νυσταλέους βηματισμούς...", 

έγραψε ενθουσιασμένος για τη "Συμφωνία των Ψαλμών" του Ιγκόρ Στραβίνσκι.

Μην ξεχνάμε όμως και τις θέσεις του για άλλους συνθέτες με τους οποίους παρά την ομολογία θαυμασμού για το μεγαλείο τους,  ο Σεφέρης δεν έχανε ευκαιρία να εκδηλώνει την απαρέσκειά του. Κάτι σαν μια σχέση αγάπης-μίσους για έναν δημιουργό που μπορεί να τον θαυμάζουμε αλλά δεν μάς αγγίζει.

Π.χ για τον Βάγκνερ είχε γράψει:

"...δεν έχω ωριμάσει για δαύτον, μολονότι του βγάζω το καπέλο μου...Λοιπόν, με τον Βάγκνερ οι λεπτομέρειες  με διώχνουν... όγκος, σύνθεση των τεχνών, μυθολογία απάνθρωπη.[...]
Ένιωσα (μιλώντας για το "Δαχτυλίδι")αφάνταστα ξένος απ' όλα αυτά χωρίς να τους αρνούμαι το μεγαλείο αντικειμενικά".

Επίσης για το έργο του γερμανού Ρίχαρντ Στράους κάπου μιλά με σαρκασμό και σε ειρωνικό τόνο:

"Άμα τέλειωσε το κονσέρτο, γύρισα το σπίτι μου, πήρα ένα χαρτί κι άρχισα να γράφω: 'Περιγραφή Συναυλίας"
[...]Γέμισα το πρόγραμμά μου με σημειώσεις, καθώς άκουγα τη μουσική[...]
Η μουσική άρχισε με κάτι του Βέμπερ κι έπειτα η κυρία Elena Gerhardt τραγούδησε τραγούδια του Δόκτωρος Στράους σα νανουρίσματα και σαν αργαλειούς...Ήταν ένα μοναδικό ον. Ένας μεγάλος όγκος μαύρος, μ' ένα μεγάλο ατλαζένιο τρίγωνο κολλημένο στο στήθος, έμοιαζε με σκρινί του Λουδοβίκου IV. Νόμιζες πως ήταν η μητέρα του Αμλέτου που τον κυοφορούσε σε ηλικία είκοσι ετών, έτοιμη να τον γεννήσει από τον οισοφάγο[...]
Ο μαέστρος σήκωσε την μπαγκέτα, η ορχήστρα ανάσανε και οι ακροατές κατάπληκτοι ακούσανε ένα "παραπονιάρικο, απαλό-απαλό τόσο δα Νανούρισμα" κι οι κυρίες κοιτούσαν πλάι τους να δουν μήπως είχε γεννηθεί ο Αμλέτος..."

Ο Στράους την εποχή σύνθεσης του ληντ

Αιχμηρός ο ποιητής μας, μιλά κάπως χλευαστικά και για την ερμηνεία, αλλά και για τη συγκεκριμένη σύνθεση του Στράους και όταν παραπάνω κάνει λόγο για "τρυφερές, ηδονοπαθείς σαχλαμάρες και νυσταλέους βηματισμούς" μπορεί και να φωτογραφίζει συνθέσεις όπως αυτή...

Οξυδερκής και ανήσυχος, εισχωρεί παντού, καθορίζει την "απαγορευμένη" -για την αισθητική του- περιοχή, την καταδείχνει, χωρίς να την ποδοπατά,  δίνοντας μια εύθυμης πινελιάς, ατιθάσευτη και συνάμα παιχνιδιάρικη τοποθέτηση.
Σεβαστή η άποψή του, καθώς το γούστο είναι θέμα υποκειμενικό και καθαρά προσωπικής ψυχοσύνθεσης. Ίσως να λαθεύει στις εκτιμήσεις του, ωστόσο ακόμα κι έτσι, θεωρώ πως συνεχίζει να γοητεύει και να προβληματίζει...

Πληροφοριακά να πούμε πως ο Σεφέρης αναφέρεται στο "Νανούρισμα-Wiegenlied" για φωνή και πιάνο του Ρ. Στράους, μέρος από τα "Fünf Lieder, Op.41" , σύνθεση που περιλαμβάνει τα 5 μελοποιημένα ποιήματα:

1. Wiegenlied
2. In der Campagna
3. Am Ufer
4. Bruder Liederlich
5. Leise Lieder

Η σύνθεση ολοκληρώθηκε το  1899 και το συγκεκριμένο ληντ είναι σε ποίηση του Ριχάρδου Ντεμέλ. Ανήκει υφολογικά στην γερμανική υστερορομαντική παράδοση, όπου  κυριαρχεί η απλότητα που υποβάλλει το  μεγαλείο του συναισθήματος.
Δεν παρουσιάζει κάποια  ιδιαίτερη μουσική ανάπτυξη και θα λέγαμε μάλλον συμβατική την αρμονική γλώσσα, ωστόσο τόσο στην φωνή όσο και στην συνοδεία διακρίνεται έντονος λυρισμός και υπογραμμίζεται η ευαισθησία και η βαθιά μητρική αγάπη, που απορρέουν από το ποιητικό κείμενο. Aπορίας άξιον πως ο συνθέτης γράφει αυτό τον κύκλο λήντερ γλυκύτατης και ήρεμης  μελωδικότητας σε μια περίοδο  έκφρασης ωμότατου ρεαλισμού, καθώς έχουν προηγηθεί ο "Ζαρατούστρα" και το "Θάνατος και Εξαΰλωση".

Όσο για την Γκέρχαρντ πρόκειται για μια κορυφαία γερμανίδα μεσόφωνο, που διέπρεψε στο είδος του ληντ. Θαυμάστηκε για το τίμπρο της φωνής της και την εκφραστικότητά της από τον  Ρ. Στράους, ο οποίος συχνά σε ρεσιτάλ την συνόδευε ο ίδιος στο πιάνο.

Richard Strauss:  "Wiegenlied" / Elena Gerhardt:

Στο μπλογκ υπάρχουν πολλά κείμενα για τον Σεφέρη και τη σχέση του με τη μουσική. Περιηγηθείτε...

"Δεκατρία χρόνια χωρίς τον Σταύρο Κουγιουμτζή"

 

Ποιος είπε πως το σκίρτημα της καρδιάς για να γίνει πιστευτό θέλει περίτεχνο λόγο και στολίδια πλουμιστά;
Η αγάπη, το συγκλονιστικό νόημά της και η αξία της δεν ξεθωριάζουν.
Φτάνει μια αυθεντική ερμηνεία, ένας λαϊκός δρόμος μ'ένα μπουζούκι να κεντάει, και μια μελωδία -βάλσαμο, βοτάνι, γιατρικό...

"Είσαι ωραία σαν αμαρτία

και γω παιδάκι της γειτονιάς

μη με κοιτάζεις μ' αδιαφορία

από κοντά μου όταν περνάς..."

Σαν σήμερα, 12 Μάρτη 2005...
Μέρα απώλειας της τέχνης, σαν να χάσαμε ένα κομμάτι από την ψυχή μας, αφού κομμάτι της ήταν κι ο Σταύρος Κουγιουμτζής...

Σεμνός, ταπεινός, αληθινός..."Μάγκας", όπως του άρεσε να τον αποκαλούν!
Νηφάλιος, ήρεμος...αγανακτούσε μόνο με τη μιζέρια, το σκουπιδαριό της σημερινής μουσικής και το βιασμό της.
Η μουσική του γραφή, απλή μα συγχρόνως πρωτότυπη, ουσιαστική, έμπαινε με τις νότες του στο βάθος των νοημάτων της.

Μικρασιατικής καταγωγής, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη σ' ένα προσφυγικό καταυλισμό. Η μουσική τον κέρδισε από παιδί κι άρχισε μαθήματα πιάνου, όπου φάνηκε το εξαιρετικό του ταλέντο αμέσως. Για να κερδίσει τα προς το ζην, έφηβος ων, έπαιζε πιάνο σε νυχτερινά κέντρα τη γενέτειράς του.
Η πρώτη του σύνθεση ήταν το "Περιστεράκι". Μια μπαλάντα, με την οποία έλαβε μέρος στο Φεστιβάλ Τραγουδιού της Ελληνικής Ραδιοφωνίας και το ερμήνευσε η Ζωή Κουρούκλη.

"Περιστεράκι μου, σαν σε κοιτάζω

νιώθω μια θλίψη κι αναστενάζω

κι όνειρα κάνω κάθε φορά

περιστεράκι μου να `χα φτερά

Σ’ όλο τον κόσμο πως θα πετούσα

και την αγάπη θ’ αναζητούσα

θα' ταν για μένα διπλή χαρά

περιστεράκι μου, να `χα φτερά

Όταν η μέρα γλυκοχαράζει

μες στην ψυχή μου πόθος φωλιάζει

κι όλο κοιτάζω τον ουρανό

περιστεράκι μου αχ, πως πονώ"

Στα τραγούδια του Σταύρου Κουγιουμτζή παρατηρεί ο ακροατής εύστοχους συμβολισμούς. Για παράδειγμα τα πουλιά είναι ένα σημείο αναφοράς στο ρεπερτόριο του συνθέτη-στιχουργού.

(twitter)

Είναι αρκετές οι φορές που ο Κουγιουμτζής αναφέρεται στο ελεύθερο πέταγμα μέσω τη εικόνας των πουλιών στα τραγούδια του.
Κάποτε, ο ίδιος είχε δηλώσει πως όταν υπηρετούσε τη στρατιωτική θητεία του κόντευε να τρελαθεί που δεν μπορούσε να βγει έξω απ' το στρατόπεδο. Κάποιο σούρουπο παρατηρώντας έξω στην αυλή του στρατοπέδου από το παράθυρο του καψιμί είδε ένα σπουργιτάκι να πετά χαριτωμένα από το ένα δέντρο στο άλλο και πάλι να επιστρέφει. Μέχρι που αποφάσισε να πετάξει στον ουρανό και χάθηκε στα ύψη του.
Ευθύς ο εικοσάχρονος συνθέτης μελαγχόλησε στη σκέψη πως εκείνος -αν και το επιθυμούσε-δεν μπορούσε να αποφύγει τη "φυλακή και ερημιά" του...

"Είπες πως θα 'ρθεις να με βρεις

αγέρας η καρδιά μου

κι ούτε πουλί φτερούγισε

μέσα στην ερημιά μου..."

Οι παραπάνω στίχοι είναι από το τραγούδι του: "Όταν ανθίζουν πασχαλιές".
Στο βιβλίο του "Ανοιχτά παράθυρα με κλειστά παντζούρια", ο Κουγιουμτζής αναφέρεται σε κάποιο φίλο του που του είπε κάποτε πως όταν άκουσε το συγκεκριμένο τραγούδι, αμέσως κατάλαβε πως ήταν δικό του. Όταν ο Σταύρος ρώτησε πώς το κατάλαβε εκείνος απάντησε:
- "Μα, έχει πουλιά μέσα".. .
Εγώ έκανα ένα μορφασμό απορημένος γιατί δεν είχα καταλάβει.
-"Καλά, βρε φίλε, δεν ξέρεις πως όταν εσύ σκαρώνει τους στίχους στα τραγούδια σου όλο και κάποιο πουλί θα πετά ανάμεσα στις αράδες;...Κανένα περιστεράκι, κανένα χελιδονάκι..."
Κάθισα και σκέφτηκα και όντως είχε δίκιο...
-Κοίτα, ρε, πλάκα, λέω από μέσα μου, τόσα πουλιά κι εγώ χαμπάρι δεν πήρα..."

Όταν ανθίζουν πασχαλιές
Στίχοι-Μουσική: Στ. Κουγιουμτζής

"Μη μου θυμώνεις μάτια μου που φεύγω για τα ξένα, πουλί θα γίνω και θα’ρθώ πάλι κοντά σε σένα"..."Ήθελα να’μουνα πουλί, να’μουν χελιδονάκι..."

Όλοι έχουμε σιγομουρμουρίσει τα τραγούδια του Κουγιουμτζή, αν και πολλοί από μας δε γνωρίζουν πως είναι δικά του.

Αχ, εκείνο "το πουκάμισο το θαλασσί" που' ντυνε τους "ελεύθερους κι ωραίους" σου!
Απλά, ζεστά και βαθιά ανθρώπινα τα τραγούδια σου, "είναι ωραία σαν αμαρτία"...

Και μεις όλοι αμαρτωλοί, αν δεν ακούμε την πολύτιμη κληρονομιά σου, κ. Κουγιουμτζή.

"Είσαι ωραία σαν αμαρτία

κι εγώ παιδάκι της γειτονιάς

μη με κοιτάζεις μ’ αδιαφορία

από κοντά μου όταν περνάς..."

Σεμνή παρουσία στο ελληνικό πεντάγραμμο, ο Σταύρος Κουγιουμτζής, ταπεινός, χωρίς τάσεις επίδειξης, που κανείς μπορεί να πει πως υπήρξε και προφητικός, όταν έγραφε: "Θα ’ταν 12 του Μάρτη, μεσημέρι Κυριακής"...
Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 73 ετών, στις 12 Μαρτίου του 2005, από ανακοπή καρδιάς...

Το κείμενο αποτελεί μέρος άρθρου μου, που έχει δημοσιευτεί στο iporta.gr

Βέρντι: "Ριγκολέτο", σαν σήμερα η πρεμιέρα...

Έκανε πρεμιέρα σαν σήμερα, 11 Μαρτίου 1851 στο θέατρο "Λα Φενίτσε" της Βενετίας, με εξαιρετική επιτυχία.

Το λιμπρέτο του "Ριγκολέτο" βασίζεται στο θεατρικό έργο του Ουγκώ: "Ο βασιλιάς διασκεδάζει".

Ο ρόλος του τίτλου είναι ένας γελωτοποιός στην Αυλή του Δούκα της  Μάντουας, που συνηγορεί στον έκλυτο βίο του αφεντικού του και περιγελά κάθε κοπέλα και την οικογένειά της που πέφτουν στα δίχτυα του.

Κοστούμια για το ρόλο του Ριγκολέτο
(docplayer.es)

Ο Δούκας όμως, κάποια στιγμή αποπλανεί και την κόρη του Ριγκολέτο...
Ετσι, θέλοντας να εκδικηθεί  για την χαμένη τιμή της, οργανώνει την δολοφονία του δούκα.
Η Τζίλντα ανακαλύπτει τα σχέδια του πατέρα της κι αποφασίζει να σώσει τον αγαπημένο της. Μεταμφιέζεται και κείνος αντί του Δούκα, σκοτώνει την κόρη του.


Ο Βέρντι, βρίσκει ευκαιρία μέσα από το κείμενο του Ουγκώ, να περιγράψει τη χυδαία ατμόσφαιρα της εποχής του, το αυταρχικό καθεστώς, όπου επικρατεί η αμετροέπεια, η ανηθικότητα και το ανεξέλεγκτο. Να περιγράψει μια κοινωνία  που δεν σέβεται νόμους και κανόνες, επιβραβεύει την ασωτία και δεν χαλιναγωγεί τα πάθη της. Πρόκειται, για σοφά γραμμένο, έργο, που δεν σκοτώνει τον πρωταγωνιστή, αλλά του επιφυλάσσει το τραγικότερο φινάλε: τον αφήνει να ζήσει με τις Ερινύες να τον κατατρέχουν.

  Φελίτσε Βαρέζι, o πρώτος Ριγκολέτο
(docplayer.es)

Πρώτος Ριγκολέτο στην πρεμιέρα της Βενετίας ήταν ο Φελίτσε Βαρέζι, που όπως λέγεται  δεν αισθανόταν καθόλου άνετα με την ψεύτικη καμπούρα που θα έπρεπε να φορά, και παρότι ήταν ένας αρκετά έμπειρος λυρικός τραγουδιστής, καταλήφθηκε από πανικό όταν ήρθε η σειρά του να μπει στη σκηνή.
Ο Βέρντι που κατάλαβε τη δύσκολη θέση που βρισκόταν ο Φελίτσε, τον έσπρωξε βίαια πάνω στη σκηνή, και τελικά εμφανίστηκε με ένα αδέξιο τρέκλισμα.
Είχε όμως το ρόλο ενός γελωτοποιού, το κοινό νόμισε ότι ήταν μέρος του ρόλου και τον καλοδέχτηκε...

Σας κοινοποιώ ολόκληρη την παράσταση στην κινηματογραφική της εκδοχή με σπουδαίους συντελεστές:
Ingvar Wixell στους ρόλους του Ριγκολέτο και του Μοντενέρα(του ατιμασμένου πατέρα που περιγελά ο Δούκας και ο γελωτοποιός του),
Edita Gruberova στο ρόλο της κόρης Τζίλντα και ο
Luciano Pavarotti στο ρόλο του ακόλαστου και φιλήδονου Δούκα.
Στο πόντιουμ ο Riccardo Chailly.

Για όσους δεν έχετε τον χρόνο επικεντρωθείτε στο τραγικό φινάλε, βίντεο του οποίου παραθέτω παρακάτω από την ίδια παράσταση.

Υπενθυμίζω πως στην Α' Σκηνή και κατά τη διάρκεια διασκέδασης του Δούκα εμφανίζεται ο πατέρας Μοντενέρα  και κατηγορεί τον Δούκα πως εξαπάτησε την κόρη του.
Ο Ριγκολέτο χλευάζει αδιάντροπα τον γέρο-κόμη και τότε εκείνος εκστομίζει μια τρομερή κατάρα εναντίον του, να πάθει τα ίδια από την δική του κόρη, κάτι που κατατρομάζει τον Ριγκολέτο...
 Όταν ο καμπούρης ανακαλύπτει τη σχέση της κόρης του με το Δούκα, απαιτεί εκδίκηση, παρά τις αντιρρήσεις της Τζίλντα που του ζητά να τον συγχωρήσει.

Σκηνικό για την Γ' Πράξη της όπερας

Eκείνη την ώρα περνά ο Μοντενέρα (σύντομος αλλά κομβικός ρόλος) κι ανανεώνει την κατάρα του.(1:20:40)...
Συγκλονισμένος ο Ριγκολέτο παίρνει την απόφασή του για εκδίκηση (1:21:40)
Ακούγεται το ντουέτο: Sì! Vendetta, tremenda vendetta!-Ναι! Εκδίκηση, τρομερή εκδίκηση!"....
Μια εκδίκηση όμως που όπως βλέπουμε στρέφεται εναντίον του και κορυφώνεται δραματικά.

Στην τελευταία Γ΄ Πράξη, όταν μετά τη δολοφονία -υποτίθεται- του Δούκα κατά παραγγελία του γελωτοποιού ανακαλύπτει πως σκότωσε τη θυγατέρα του, ακούγεται σαν σπαρακτική κραυγή το καταληκτικό  ντουέτο τους: "Lassù in cielo-Στους ουρανούς ψηλά", με την κοπέλα να πεθαίνει στην αγκαλιά του πατέρα της και κείνον -μια φιγούρα τραγική- να αναφωνεί: "Η κατάρα του γερο Μοντενέρα πραγματοποιήθηκε":

"Lassù in cielo", Ingvar Wixell - Edita Gruberova 

Aποκορύφωμα στη βραδιά της πρεμιέρας υπήρξε η άρια του τενόρου Δούκα: "La donna è mobile-Η γυναίκα είναι άστατη", στην αρχή της Γ' Πράξης (στο παραπάνω βίντεο με την όπερα ολοκληρωμένη ακούγεται στο 1:26:40)

Ο συνθέτης, που ήξερε ότι είχε γράψει μια συναρπαστική μελωδία είχε βάλει τον Raffaele Mirate που υποδυόταν τον ρόλο του Δούκα και την εκτελούσε στις πρόβες, να ορκιστεί ότι δεν θα την τραγουδήσει πουθενά, ούτε καν θα σφυρίξει το θέμα της πριν τη δημόσια πρεμιέρα της όπερας. Όμως, ήταν τόσο μεγάλος ο ενθουσιασμός που τού προκαλούσε το κωμικό θέμα της άριας, που λέγεται πως δεν υπάκουσε και την μουρμούρισε, παίρνοντας φυσικά τις απαραίτητες προφυλάξεις.
Και ο Βέρντι είχε δίκιο!  Η μελωδία της "La donna è mobile" αποδείχτηκε απίστευτα πιασάρικη, τόσο που αμέσως μετά την πρεμιέρα στην Όπερα της Βενετίας καθιερώθηκε να ερμηνεύεται από τους Ενετούς γονδολιέρηδες...

"Η γυναίκα είναι άστατη σαν φτερό στον άνεμο

αλλάζει διάθεση και σκέψη.

Πάντα αξιαγάπητο, θελκτικό πρόσωπο

στο κλάμα ή στο γέλιο είναι ψεύτικο.

Είναι να λυπάσαι όποιον την εμπιστεύεται

και κείνον που την καρδιά του τής προσφέρει ασύνετα.

Κι όμως, δεν άκουσα ποτέ ναν' πλήρως ευτυχισμένος

όποιος πάνω στο στήθος της δεν γεύεται τον έρωτα

Η γυναίκα είναι άστατη σαν φτερό στον άνεμο

αλλάζει διάθεση και σκέψη"

Αξίζει να αναφερθεί πως αρκετά από τα μέρη της όπερας διασκευάστηκαν από μεταγενέστερους συνθέτες. 
Το δημοφιλές κουαρτέτο: "Bella figlia dell'amore-Όμορφη κόρη της αγάπης", (στο βίντεο με την όπερα ολοκληρωμένη ακούγεται στο 1:31:04), ερμηνεύεται στην Γ' Πράξη της όπερας:

"Όμορφη κόρη της αγάπης,

είμαι σκλάβος της γοητείας σου.

Μόνο μια σου λέξη θα μπορούσε 

ν' ανακουφίσει κάθε πόνο μου.

Έλα, άγγιξε το στήθος μου και νιώσε

πώς η καρδιά μου, χτυπά..."

Οι μουσικοαναλυτές έχουν χαρακτηρίσει το φωνητικό κουαρτέτο ως το "πλέον αριστουργηματικό του είδους, μια  περίπλοκα βιρτουόζικη μουσική απεικόνιση των τεσσάρων προσωπικοτήτων, (Δούκα, Μανταλένας, Ριγκολέτο και Τζίλντας)". 
Μεταγράφηκε για πιάνο το 1859 από τον μάστορα του είδους, Φραντς Λιστ με τον τίτλο: "Rigoletto Paraphrase", ενώ πέντε χρόνια αργότερα εκδόθηκε στο Παρίσι η "Fantasia on Rigoletto, Op.82" του Sigismond Thalberg.

Liszt: "Rigoletto Paraphrase", Shura Cherkassky:

Sigismond Thalberg: "Fantasia on Rigoletto, Op.82":

(Εχουν χρησιμοποιηθεί στοιχεία από το βιβλίο: "Ο κόσμος της όπερας", Φ.Μέντελσον, εκδ.Στοχαστής, σελ. 255, 258 και klik.gr)

Η "μάγισσα" αργή κίνηση στο Μοτσάρτιο κονσέρτο για πιάνο...

Ο Μότσαρτ την εποχή σύνθεσης του Κονσέρτου

 

Αυτή την ανοιξιάτικη μέρα, στις 10 του Μάρτη 1785 κάνει πρεμιέρα ένα κονσέρτο που κομίζει εαρινές ευωδιές, το αριστουργηματικό Κονσέρτο για πιάνο του Μότσαρτ Ν.21,  K. 467, σε Ντο μείζονα, τονικότητα που ενισχύει την ευχάριστη, αναζωογονητική αίσθηση. Κάποιοι μελετητές θεωρούν το άκουσμα της Ντο  ως έκφραση καθαρότητας, σιγουριάς, αυτοπεποίθησης, αλλά και ανάλαφρης αθωότητας. Μίξη μεγαλοπρέπειας - παιδικότητας.

Γράφτηκε μέσα σε διάστημα 4 εβδομάδων, ολοκληρώθηκε την παραμονή της πρώτης παρουσίασης κι αποτελεί ένα από τα Μοτσάρτια κομψοτεχνήματα, ένα λαμπρό παράδειγμα τεχνικής λαμπρότητας και μελωδικής εφευρετικότητας του συνθέτη.
Τιτλοφορείται και "Elvira Madigan", γιατί το αργό, 2ο μέρος του χρησιμοποιήθηκε ως μουσική επένδυση στην ομώνυμη σουηδική ταινία του '67 σε σενάριο και σκηνοθεσία του Bo Widerberg.

Αυτό το μέρος, το "Andante" προτείνω για ακρόαση στο ξεκίνημα της ημέρας...

Χειρόγραφη παρτιτούρα του "Andante" από το Piano Concerto No. 21

Το ήρεμο μουσικό θέμα της εισαγωγής εκτελούν τα μικρότερα τοξοτά έγχορδα, ενώ συνοδευτικά -παρέχοντας αρμονική βάση- παίζουν τα βαθύτερα τοξοτά.

Στην ορχήστρα χρησιμοποιούνται  σουρντίνες για να ακούγεται πάντα χαμηλά σε ένταση και με ονειρικό ηχόχρωμα, δημιουργώντας την κατάλληλη ατμόσφαιρα για το πιάνο που εισάγει την ίδια μελωδία συνοδευόμενο από το πιτσικάτο των εγχόρδων.

Το προτείνω σε μια εκπληκτική απόδοση από την Μιτσούκο Ουσίντα, ιδιαίτερα τρυφερή και συναισθηματική στην αργή κίνηση  τη χαρακτηρισμένη από τους μουσικολογους "μάγισσα", αλλά και κατά τον Ολιβιέ Μεσιάν(που πολλάκις είχε δηλώσει θαυμαστής του Σαλτσβουργιανού) μία "από τις ομορφότερες μελωδίες του Μότσαρτ και της μουσικής Ιστορίας!".

Μαλακό το παίξιμό της, εξαιρετικά ευγενές το άγγιγμα των πλήκτρων, εκφραστικότατη, "αδυσώπητα" αφοσιωμένη στην τέχνη της, η γιαπωνέζα ερμηνεύτρια!
Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, καθώς η μουσική του Μότσαρτ όπως έχει επανειλημμένως πει σε συνεντεύξεις της, είναι η ουσία της ανθρώπινης ζωής!

"Ο Μότσαρτ σε συγχωρεί", λέει... "Είναι σαν να αισθανόταν τύψεις για πράγματα που έκανε στη ζωή του και με τη μουσική του θέλησε να αναζητήσει τη συγχώρεση..."

Μην ξεχνάμε και την επιλογή της να ηχογραφήσει Μότσαρτ και ως μαέστρος...

Η πεμπτουσία του Μότσαρτ! Λεπτεπίλεπτος και τρυφερός, σαν πολύτιμη δαντέλα σε παλιό φίνο εργόχειρο...

Mozart: Piano Concerto-Andante / Mitsuko Uchida:

Και για τους φίλους που θέλουν κάτι πιο κοντά στην εποχή μας ένα τραγούδι από τον Νιλ Ντάιαμοντ. 

Το "Song Sung Blue" είναι δημιουργία της δεκαετίας του'70 και η πιο πετυχημένη στη μακρόχρονη πορεία του καλλιτέχνη. 

Η μελωδία του είναι βασισμένη σε μέρος από το "Andante" από το κονσέρτο για πιάνο Νο. 21 του Mότσαρτ, γεγονός που αποδεικνύει ότι ο Ντάιαμοντ άκουγε κλασική μουσική....

 Neil Diamond - Song Sung Blue:

Ο βασιλιάς Κανδαύλης: μύθος και τέχνη...

O Σαββατιάτικος χαιρετισμός μου έρχεται με κάτι αιθέριο, δυτικότροπο μεν, μα έχει και μια μυθολογική  γεύση Μεσογείου...

Η Άρτεμις των Ρωμαίων, Ντιάνα, στοχεύει μέσω Γιορκ στην καρδιά μας, αφού πρώτα περάσει από την αρχαία Λυδία...


Πάλι το ημερολόγιο είναι ο αυτουργός...
Θα μας οδηγήσει στα βόρεια της Βρετανίας με χιονόκαιρο...


Το Γιορκ, είναι γενέτειρα του μεγάλου ζωγράφου Ουίλιαμ Έττυ, γνωστού για τις απεικονίσεις ιστορικών-μυθολογικών προσώπων και στιγμιοτύπων, καθώς και λάτρη του γυναικείου γυμνού σώματος.

Ο ανδριάντας του γεννημένου σαν σήμερα Έττυ,(10 Μάρτη 1787) κοσμεί τον περίβολο της Πινακοθήκης της πόλης της Υόρκης, όπου φιλοξενεί ανάμεσα σε άλλα και το αριστούργημά του, "Candaules shews his wife ".

Το έργο είναι εμπνευσμένο από την ιστορία, που περιγράφει ο Ηρόδοτος, όπου ο βασιλιάς της Λυδίας, Κανδαύλης αρεσκόταν να επιδεικνύει κρυφά τη γυναίκα του στον υπηρέτη του Γύγη, κάθε βράδυ που εκείνη πήγαινε γυμνή στο κρεβάτι του.
Ο Γύγης βλέποντας και θαυμάζοντας τη βασίλισσα Νισία, την ερωτεύτηκε και σύναψε σχέση μαζί της.
Ο Κανδαύλης δολοφονήθηκε με τη συνέργεια της συζύγου του από τον Γύγη, που στη συνέχεια έγινε βασιλιάς της Λυδίας με σύζυγό του την πρώην σύζυγο του Κανδαύλη.

Από το θέμα εμπνέεται και ο Γενουάτης συνθέτης Cesare Pugni, που μελοποιεί όμοιου θέματος μπαλέτο σε χορογραφία Μαριούς Πετιπά με τίτλο: "Le Roi Candaule".
Σήμερα, το πιο διάσημο απόσπασμα του μπαλέτου αυτού είναι το "Pas de deux της Ντιάνας".

Η τελετή για τους γάμους του βασιλιά Γύγη με τη Νισία είναι σε εξέλιξη. 

Αυλικοί και ευγενείς είναι παρόντες. 

Οι ιερείς οδηγούν τους μελλόνυμφους στην ιερή τράπεζα για να δώσουν τον αιώνιο όρκο.

Όταν το ζευγάρι τοποθετεί τα χέρια του πάνω από την ιερή φλόγα, η φλόγα σβήνει και μια βροντή συνταράσσει τους παρευρισκομένους. 

Όλοι θεωρούν κακό οιωνό το συμβάν και αποσύρονται. 

Ο Γύγης, ξετρελλαμένος με τη Νισία, αγνοεί την προειδοποίηση, παίρνει τη βασίλισσα και προχωρά προς τους κήπους διατάσσοντας τους ιερείς να συνεχίσουν. 

Τη στιγμή εκείνη εμφανίζεται η Ντιάνα-Άρτεμις που ξεκινά το χορό της με τον Ακταίωνα, αντανακλώντας το μύθο του πάθους με τα καταστροφικά αποτελέσματα μεταξύ της θεάς και του όμορφου κυνηγού, που είχε άθελά του δει την Άρτεμη γυμνή να λούζεται στην πηγή.

"Le Roi Candaule": Cesare Pugni-Marius Petipa, Bolshoi Ballet

Συζάν Μανέ κι ο Βάγκνερ του πιάνου..

 

"Madame Manet ou Piano", Eduard Manet

Έφυγε σαν σήμερα 8 Μαρτίου του 1906 στο Παρίσι, η Ολλανδή Συζάν Λίνχοφ υπήρξε άριστη πιανίστα στην εποχή της, όμως τη γνωρίζουμε περισσότερο με την ιδιότητά της ως γυναίκα του διάσημου ζωγράφου Εντουάρ Μανέ, του οποίου υπήρξε και μοντέλο.

Οι δυο τους γνωρίστηκαν όταν η Συζάν προσλήφθηκε από τον πατέρα του Μανέ(του οποίου οι κακές γλώσσες έλεγαν πως υπήρξε ερωμένη)προκειμένου να διδάξει πιάνο στον Εντουάρ και τα αδέρφια του.
Παντρεύτηκαν όταν πέθανε ο πατέρας του ζωγράφου, μετά από μυστική, πολύχρονη σχέση.
Ανάμεσα στους πίνακες που φιλοτέχνησε ο Μανέ , πολλοί απεικονίζουν την Συζάν, όπως κι αυτός που συνοδεύω σήμερα την ανάρτησή μου.

Η Συζάν Λίνχοφ-Μανέ, καθισμένη στο πιάνο, απορροφημένη και δοσμένη ολοκληρωτικά στην ερμηνεία της …
-Τι να παίζει άραγε;...Τι να παίζει άραγε;

Mε δεδομένα:
Πρώτον, πως το εικαστικό φιλοτεχνήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1860 με σκοπό ο ζωγράφος να αναδείξει το άφθαστο ταλέντο της γυναίκας του στο πιάνο...και δεύτερον πως η Συζάν εκείνη την περίοδο έπαιζε ώρες ατέλειωτες αποσπάσματα από έργα Βάγκνερ κυρίως, προκειμένου να γλυκάνει με τη μουσική του τις στιγμές μετά το εγκεφαλικό επεισόδιο του φίλου τους ποιητή, Μπωντλέρ...
[Είναι γνωστή η αδυναμία του ποιητή στο γερμανό δημιουργό].

Σύμφωνα λοιπόν με αυτές τις σκέψεις , υποθέτω πως η Συζάν εκτελεί Βάγκνερ..

Ωστόσο, θα σκεφτείτε, ο Βάγκνερ μεγαλούργησε στο μελόδραμα. Έγραψε έργα και για πιάνο;...

Ίσως μάλιστα κάποιοι γνωρίζετε πως ο πρώτος δάσκαλός του είχε δηλώσει για τον έφηβο μαθητή του,  Ρίχαρντ πως δεν θα κατάφερνε ποτέ τίποτε ως πιανίστας...Κάτι, που εξόργισε τον νεαρό...
Όμως πολύ αργότερα παραδέχτηκε και ο ίδιος ως δίκαιη την εκτίμηση του δασκάλου του, αφού βαριόταν να μελετά με τις ώρες κλίμακες, δακτυλισμούς και αρπέζ...

Υπάρχουν όμως κάποιες πιανιστικές συνθέσεις του, που ξεχωρίζουν.
Είναι άδικο που αποδυναμώθηκε και ατόνησε η διάκριση του Βάγκνερ σε οποιοδήποτε άλλο τομέα πλην του μελοδράματος ...
Τα έργα του για πιάνο είναι εξίσου σημαντικά στην κατανόηση της εξέλιξης του ύφους  και της μουσικής σκέψης του...

Ισως η κυρία  Συζάν Μανέ, να έπαιξε κάποια απ'αυτά...
Ας πούμε τη Σονάτα για πιάνο σε Λα μείζονα, γνωστή ως "Mεγάλη Σονάτα".
Σύνθεση, από τις ωριμότερες της νεανικής περίοδου του, που ο Βάγκνερ φαίνεται να κινείται στη σκιά του θεού του, Μπετόβεν!
Ακούστε προσεκτικά το θέμα του πρώτου μέρους...
Δεν υπάρχει εμφανής επιρροή από το  αρχικό μοτίβο της 5ης Συμφωνίας του Μπετόβεν;

R.WAGNER: "Piano Sonata in A Major, Op.4 , "Grosse Sonate": 

I. Allegro con moto 

Ed. Degas: "M. and Mme Édouard Manet

Την ίδια εποχή,  τέλη της δεκαετίας του 1860, και ο Ντεγκά -φίλος του ζεύγους Μανέ- φιλοτεχνεί επίσης ένα εικαστικό με τη Συζάν στο πιάνο και τον συνάδελφο σύζυγό της ξαπλωμένο στον καναπέ να απολαμβάνει την ομορφιά της πιανιστικής ερμηνείας της!

Ωστόσο, τον πίνακα περιβάλλει μυστήριο, καθώς όπως βλέπετε είναι κομμένος καθ' ύψος ακριβώς στο σημείο απεικόνισης της Συζάν.

Λέγεται πως ο Μανέ έκοψε τον πίνακα, οργισμένος για άγνωστο λόγο με τη Συζάν ή τον Ντεγκά.

Η ζημιά δεν αποκαταστάθηκε ποτέ και μέχρι σήμερα εκτίθεται σ'αυτή την κατάσταση. 

II. Adagio molto, e assai espressivo 

III. Maestoso – Allegro molto

Παλαιότερο άρθρο για τη Συζάν Μανέ μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

"ΜΕΛΙΝΑ", στη μνήμη μιας μεγάλης ελληνίδας"

 

Την είπαν γυναίκα-φωτιά, γυναίκα-έκρηξη, γυναίκα-δηλητήριο, τσαούσα και τσαμπουκαλού!
Πάντα, επαναστατική, διεκδικητική, κόντρα σε τυποποιημένους ρόλους!
Γοήτευε με τη ζωντάνια, το θάρρος, τον αυθορμητισμό της...

Κάποτε επί υπουργίας της, που η χώρα ήταν σε δεινή οικονομική κατάσταση και είχε συνεννοηθεί για δάνειο με την Ιαπωνία, ο σχιστομάτης πρωθυπουργός ακύρωσε το ταξίδι του στη χώρα μας για τις απαιτούμενες υπογραφές, καθώς βρισκόταν σε προεκλογική περίοδο.
Συμφώνησε να υπογράψει, μόνο αν η -με διεθνή ακτινοβολία- Μελίνα, δεχόταν να βοηθήσει με εμφανίσεις της στην εκστρατεία του.

Φυσικά, η Μελίνα δέχτηκε.
Ταξίδεψε στην Άπω Ανατολή, κι έφερε τα ναυαγοσωστικά κεφάλαια στην Ελλάδα.
Στην επιστροφή της λέγεται πως είπε στον Παπανδρέου:
"Χαλάλι για την πατρίδα! Γίνηκα και γκέισα για τη σωτηρία της!"


Αυτή ήταν η Μερκούρη!
Γοήτευε με τη ζωντάνια, την τόλμη και το δυναμισμό της...Με τη φιλοσοφία της και κείνο το γέλιο που' βγαινε γάργαρο κι αληθινό!
Γυναίκα με ακτινοβολία, παθιασμένη με ό,τι καταπιανόταν, ταγμένη στο υψηλό ιδεώδες!!
Δεν την φόβιζε τίποτε!Ούτε και η αρρώστια...
Έτρεμε μόνο μην ξυπνήσει κάποια μέρα και δεν την αγαπούν...
Δεν συνέβη, ούτε θα συμβεί ποτέ αυτό για τη γυναίκα που με τη ζωή και το έργο της έχει περάσει στη σφαίρα των μύθων!
Για τη γυναίκα που μόνο ενέπνεε και συμπαρέσυρε όλους στα οράματά της.

ΠΑΝΤΑ στις καρδιές μας!

Aπό το άλμπουμ της: "Si Mélina... m' était contée" σε μουσική του Βαγγέλη Παπαθανασίου με τον οποίο συναντήθηκε στο Παρίσι του '73, ακούμε σε μια εκφραστικότατη ερμηνεία το :

"Athènes, ma ville". 

Η φωνή της χαρακτηριστική, με κείνη την τσιγαρίσια, γεμάτη ερωτισμό, βραχνάδα, μάς κάνει νοσταλγούς των εποχών που οι άνθρωποι "μάτωναν" για τις αξίες και τα ιδανικά τους...
Των εποχών, που το πάθος να αγωνίζεσαι  για τον Πολιτισμό και την πατρίδα σου ήταν καθημερινό συναίσθημα και πράξη!

[Η Μελίνα Μερκούρη πέρασε στην αιωνιότητα σαν σήμερα 6 Μαρτίου  1994]

"H Δημιουργία": Μικελάντζελο-Χάυντν

Μιχαήλ Άγγελος: "Δημιουργία του Αδάμ", Καπέλα Σιξτίνα

Γεννήθηκε σαν σήμερα ...
Στις 6 Μάρτη του 1475 σε μια μικρή κωμόπολη έξω απ'τη Φλωρεντία, το Καπρέζε...


Τον είπαν προσωπικότητα κολοσσιαία  της Αναγέννησης...,
κι άλλοι τον ονομάτισαν: πνεύμα ανήσυχο...

Αναφέρομαι, φυσικά στον Μικελάντζελο, έναν "πολυκαλλιτέχνη", όπως χαρακτηρίζεται, αφού ασχολήθηκε με όλες τις καλλιτεχνικές εκφάνσεις της εποχής του.

"Ντα Βίντσι, Ραφαήλ, Μικελάντζελο-πώς κλείσαν

τους πιο μεγάλους ουρανούς στο ανθρώπινο πρόσωπο, στο 

ανθρώπινο σώμα

νύχια ποδιών και χεριών, φύλλα και άστρα, θηλές, όνειρα, χείλη,

το κόκκινο και το γαλάζιο. το απτό και το ασύλληπτο. 

Απ' το άγγιγμα ίσως

αυτών των δυο δαχτύλων να γεννήθηκε και πάλι ο κόσμος. 

Η απόσταση ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο δάχτυλα 

μετράει με ακρίβεια ακόμη την έλξη της γης και τη διάρκεια…"

(Γ.Ρίτσος)

O ποιητής μας στο παραπάνω ποίημά του αναφέρεται στη νωπογραφία που δημιουργησε ο Ιταλός καλλιτέχνης -μέρος της οροφής της Καπέλα Σιστίνα- που αναπαριστά τη βιβλική κοσμογονική αφήγηση από το Βιβλίο της Γένεσης, σύμφωνα με την οποία ο Θεός δίνει ζωή στον Αδάμ:

"Ας φτιάξουμε τον άνθρωπο κατ' εικόνα και καθ'ομοίωσιν του Θεού..."(Γένεσις, 1:26)

Η απεικόνιση του Μικελάντζελο θεωρείται η πλέον εμβληματική της ανθρωπότητας!

"Ο τρόπος με τον οποίο ο Μιχαήλ Άγγελος κατόρθωσε να κάνει το άγγιγμα του θεϊκού χεριού, 

κέντρο και οπτική εστία της εικόνας, και το πώς μας έδωσε να καταλάβουμε 

την έννοια της παντοδυναμίας με την άνεση και τη δύναμη της χειρονομίας της δημιουργίας, 

είναι ένα από τα μεγαλύτερα θαύματα στην τέχνη", 

θα γράψει στο βιβλίο του "Ιστορία της Τέχνης" ο συγγραφέας και ιστορικός τέχνης Ε. Η. Γκόμπριτς.

Ο Θεός απεικονίζεται σαν ηλικιωμένος άνδρας με λευκή γενειάδα ανάμεσα σε Αγγέλους. Φορά λεπτοϋφασμένο μανδύα, ενώ ο Αδάμ στ' αριστερά είναι γυμνός.

"Adam study", Michelangelo

Το δεξί χέρι του Θεού είναι τεντωμένο για να μεταδώσει τη σπίθα της ζωής από το δικό του δάχτυλο σε εκείνο του Αδάμ, του οποίου το αριστερό χέρι επεκτείνεται με μια στάση που αντικατοπτρίζει αυτήν του Θεού, μια υπενθύμιση ότι ο άνθρωπος δημιουργείται κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν του.

Το δάχτυλο του Αδάμ και το δάχτυλο του Θεού δεν βρίσκονται σε επαφή, σημείο που δίνει την εντύπωση ότι ο Θεός, ο δωρητής της ζωής, προσεγγίζει τον Αδάμ ο οποίος δεν την έχει ακόμη λάβει.
Χαρακτηριστικό είναι πως ο αναγεννησιακός καλλιτέχνης τοποθετεί τον άνθρωπο χαμηλότερα και όχι στο ίδιο επίπεδο με το Θεό...

Νομίζω, αγαπημένοι φίλοι πως δεν θα μπορούσαμε να συσχετίσουμε καλύτερα την υπέροχη λεπτομέρεια αυτού του εικαστικού του Μικελάντζελο : η "Δημιουργία του Αδάμ" με το ορατόριο "Δημιουργία" του Γιόζεφ Χάυντν και συγκεκριμένα την άρια: "Και ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο".

Η άρια, που εκτελείται από λυρικό τενόρο ακούγεται στο 2ο μέρος του θρησκευτικού έργου, που ο συνθέτης αναφέρεται στη δημιουργία των έμβιων όντων, ζώων, πουλιών, θαλασσινών πλασμάτων και τέλος του ανθρώπου…

Μια επιβλητική, μεγαλόπρεπη άρια, γραμμένη στη ΝΤΟ μείζονα που εξυμνεί την ανθρώπινη ύπαρξη, αντανακλώντας μέσω αυτού τις αξίες του Διαφωτισμού.


Βαθιά θεοσεβούμενος, ο Χάυντν, έλεγε συχνά ότι "γράφοντας το ορατόριο αυτό, ένιωθε την επικοινωνία με το Θεό".

Παράσταση της "Δημιουργίας"
προς τιμήν του Χάυντν 1808

Το έργο είχε μεγάλη επιτυχία και ο συνθέτης δεν δέχτηκε ποτέ να εισπράξει τα κέρδη από τις συναυλίες του, αντιθέτως κατόπιν προτροπής του οι χρηματικές εισπράξεις δίνονταν για φιλανθρωπικούς σκοπούς.

Αξίζει να σημειωθεί πως ο Χάυντν, ηλικιωμένος και άρρωστος, παρακολούθησε την τελευταία παράσταση έργου του που ήταν η "Δημιουργία". Μάρτης του 1808 ήταν και μόλις ένα χρόνο πριν το θάνατό του, που μεταφέρθηκε με μεγάλη τιμή στο θέατρο πάνω σε μια πολυθρόνα.
Με τον ερχομό του "Φωτός Χάυντν" εντός του θεάτρου, το κοινό ξέσπασε σε αυθόρμητα χειροκροτήματα. Ο συνθέτης ταπεινά και με σεμνότητα σε μια τυπική χειρονομία, έδειξε αδύναμα προς τα πάνω λέγοντας: "Όχι από μένα, μα από Κείνον! Όλα από εκεί ψηλά προέρχονται!"

Ρετσιτατίβο και Άρια:

"Και ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο 

κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσίν Του.

Η ανάσα Του εμφύσησε ζωή στο σώμα του

κι έγινε ο Αδάμ ψυχή ζώσα.

 

Καμωμένος με αξιοπρέπεια και μεγαλοσύνη,

προικισμένος με ομορφιά, δύναμη και θάρρος

Ο άνθρωπος στέκεται υψωμένος προς τον ουρανό,

άνθρωπος και βασιλιάς της φύσης.

Το φαρδύ του ανασηκωμένο μέτωπο

διακηρύττει το βαθύ νόημα του πνεύματος,

απ'όπου λαμπυρίζουν τα μάτια ολοφώτεινα

σοφία, πνοή και εικόνα του Δημιουργού του.

Ερμηνεύει ο λαμπρός, μα άτυχος λόγω του πρόωρου χαμού του από ατύχημα στα 35 του, Fritz Wunderlich. 

Την Φιλαρμονική της Βιέννης διευθύνει ο Χ. φον Κάραγιαν:

J. Haydn: "Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ – Und Gott schuf den Menschen"