Ο Ζαν Ονορέ Φραγκονάρ και το ατίθασο κορίτσι της "αιώρας"...

"The Happy Accidents of the Swing", Jean Honore Fragonard

"Tίποτ' άλλο δεν ποθεί η αγκαλιά του κήπου

απ' τον αστράγαλό σου

του κορμιού σημείο κι αυτό, αφανέρωτο!

Ατίθαση κόρη,

σε λέω φωνή της άνοιξης και ηδονή του έρωτα

σε λέω ομορφιά πλασμένη από απριλιάτικη αύρα...

Μιας τέλειας ώρας μυστικό, που αιωρείται ανέμελα...

Μέσα σε υπόνοιες...ν' αρμενίσει ψηλά τη ζωή.

Αmoroso, con affondato appassionato et scherzo,

αφήνεις "λίγα" να φανούν,

εσύ πονηρό κι απείθαρχο κορίτσι της αιώρας!"

(Ε.Ν)

Ο γάλλος Ζαν Ονορέ Φραγκονάρ, δεν θεωρείτο και τόσο "σοβαρός" ζωγράφος στην εποχή του. Είχε τη φήμη του ακόλαστου γιατί εργαζόταν για την ερωμένη του Λουδοβικου και για παρόμοιες παράνομες σχέσεις των πλουσίων βαρόνων.Ετσι, οι περισσότεροι περιφρονούσαν την τέχνη του.

Ζαν Ονορέ Φραγκονάρ, αυτοπροσωπογραφία

Λέγεται πως ένας βαρόνος-πελάτης του είχε προσκαλέσει κάποιον άλλον ζωγράφο προκειμένου να απεικονίσει την πανέμορφη ερωμένη του να "αιωρείται" στον κήπο. Τού ζήτησε να την τοποθετήσει στην κούνια και κάποιον να την σπρώχνει. Απαραίτητη προϋπόθεση για να τού ανατεθεί όμως το έργο, ήταν να αποτυπώσει και τον βαρόνο να κάθεται σε τέτοια θέση, ώστε να είναι ο μόνος που θα βλέπει τον αστράγαλό της γιατί η δεσποσύνη είχε φλογίσει την καρδιά του με τα καλλίγραμμα πόδια της.

Ο "σοβαρός" ζωγράφος σκανδαλισμένος, δεν δέχτηκε τη "μιαρή" πρόταση, αλλά σύστησε τον πλέον κατάλληλο, τον Φραγκονάρ, που απεικόνισε τη σκηνή στο αριστούργημά του "Αιώρα", που εκτίθεται στην Wallace Collection στο Λονδινο.

Η κυρία απεικονίζεται ανάμεσα σε πλούσιας βλάστησης πανύψηλα δένδρα του κήπου, κομψά ενδεδυμένη καθισμένη σε αιώρα την οποία κουνά ο υπηρέτης. Ο κήπος διακοσμημένος με περίτεχνα αγάλματα ερωτιδέων, το ένα μάλιστα στ' αριστερά με το δάχτυλό του μπροστά στα χείλη του, κάνοντας συνθηματικά -θαρρείς- νόημα να σιωπήσουν...Με τη φόρα της αιώρησης το φουστάνι της κυρίας έχει ανασηκωθεί και το καλόγουστο πασουμάκι της ξεφεύγει προς τον ουρανό.
Ο ερωτευμενος με τη γυναίκα μαρκήσιος αποσβολωμένος παραμένει άφωνος, σχεδόν μαρμαρωμένος ανάμεσα στις φυλλωσιές...

Ο Ζαν Ονορέ Φραγκονάρ σε αυτό το έργο του απεικονίζει τη χαλαρότητα των ηθών της αστικής τάξης της εποχής του. Πρόκειται για εικαστικό ηδονιστικού ύφους που εύγλωττα μαρτυρά τον τρόπο διασκέδασης της εποχής και τα ερωτικά μυστικά ανάμεσα στα ζευγάρια. Ο ζωγράφος αιχμαλωτίζει την αίσθηση του φωτός και της ατμόσφαιρας, αποτυπώνει με περίτεχνο τρόπο τον αισθησιασμό της ζωής, κλείνοντας το μάτι στον παρατηρητικό-διεισδυτικό φιλότεχνο να αφουγκραστεί τον ακόλαστο τρόπο "συνεύρεσης ψυχών και σωμάτων" που υπονοείται... 

Ο Φραγκονάρ γεννήθηκε σαν σήμερα, 5 Απριλίου 1732 και υπήρξε μαθητής του Φρανσουά Μπουσέ . Θαυμάστηκε για την πιστότητα την οποία απέδιδε τις χρωματικές αποχρώσεις στη φύση, τις λεπτομερείς εκφράσεις των ανθρώπων και τα γεμάτα ζωντάνια υφάσματα των ρούχων.

"The Swing", Jean Honore Fragonard
(Εθνική Πινακοθήκη Ουάσιγκτον)

Στα τέλη της δεκαετίας του 1770 αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον του Φραγκονάρ για τα τοπία και τους κήπους. Έτσι, φιλοτέχνησε έναν ακόμη καμβά με τίτλο "Αιώρα", καθώς απεικονίζει έναν καταφυτο κήπο, όπου χαλαρώνουν κομψά ντυμένοι ενήλικες και παιδιά, ενώ στο κέντρο του μια γυναίκα αιωρείται σε κούνια κρεμασμένη από τα πανύψηλα δέντρα. Στην χρωματική παλέτα κυριαρχούν το πράσινο σε όλους τους τόνους και το απαλό κίτρινο του άχυρου. Το τοπίο γεμίζει ο γαλαζοπράσινος ουρανός με τα γκριζόλευκα σύννεφα. Στ' αριστερά δυο μαρμάρινα στηθαία σηματοδοτούν την είσοδο του πάρκου. Πάνω τους στέκονται περίτεχνα καμωμένα λέοντες ως συντριβάνια. Γυναίκες, άνδρες και παιδιά περιφέρονται. Κάποιοι απ' αυτούς παρακολουθούν μυστικά και άλλοι δείχνουν τη γυναίκα που αιωρείται.  

Πρέπει να θυμήσουμε πως τέτοιου είδους απεικονίσεις θεωρήθηκαν από τους αναλυτές πως αντιπροσωπεύουν την απιστία ή την πρώτη σεξουαλική φαντασίωση-εμπειρία μιας γυναίκας.

Ο πίνακας αυτός σήμερα εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον.

Η πολυβραβευμένη Jessica Krash γεννημένη στην πολιτεία της Ουάσιγκτον θεωρείται μια από τις σπουδαιότερες της εποχής μας αμερικανίδες συνθέτριες και πιανίστες.

"Μου αρέσει όταν η μουσική είναι μια εξερεύνηση ιδεών, αξιών και κοσμοθεωρίας. Μου αρέσει να σκέφτομαι τη μουσική σαν να κατευθύνει τον τρόπο που κινούνται οι σκέψεις και τα συναισθήματά μας. Μου αρέσει να σκέφτομαι τα μουσικά κομμάτια ως μικρόκοσμους ή εφευρεμένες πραγματικότητες, κάθε κομμάτι ένας κόσμος με τους ορίζοντες και τους τρόπους του."

Ήταν το 2012 όταν η Εθνική Πινακοθήκη και το National Museum of Women in the Arts της Ουάσιγκτον παρήγγειλαν στην συνθετιδα να γράψει ένα έργο βασισμένο σε έργα τέχνης με γυναικείες απεικονίσεις από διάφορες εποχές.

Η Krash επέλεξε 14 πίνακες από το μακρινό παρελθόν ως το σήμερα(Τζιότο, Ντα Βίντσι, Μοντιλιάνι, Φρίντα Κάλο, Ματίς κ.α) για να συνθέσει το τιτλοφορούμενο "Be Seeing You-Να σε βλέπω", για κουαρτέτο με πιάνο και κλαρινέτο, ανάμεσα τους και η "Αιώρα" του Φραγκονάρ.

Στη σύνθεση της που παίρνει τον τίτλο του ροκοκό πίνακα "Fragonard, The Swing", η μουσική της Krash πλάθει μια σκηνή ροκοκό, έναν κόσμο που διέπεται από ευφορία και ενθουσιασμό, κόσμο χαριτωμένο, αισθησιακό, αλλά και επικίνδυνο, κάτι που μαρτυρά το συνεχές τρέμολο στα έγχορδα. Τα πιανιστικά μοτίβα ηχούν ενεργητικά, αγωνιώδη κι ανταποκρίνονται στη δράση. Η ηχοχρωματική σύμπραξη έχει το ρόλο αναζήτησης, εξερεύνησης ιδεών και κοσμοθεωρίας, όπως ακριβώς επιθυμεί και η αμερικανίδα δημιουργός.

Jessica Krash: "Be Seeing You, Jean-Honore Fragonard, The Swing"

"Μουσικοί της Βρέμης", ένα διδακτικό παραμύθι των Αδερφών Γκριμ...

"Πορτραίτο των αδελφών Γκριμ", Elisabeth Jerichau-Baumann, 
Μουσείο Βερολίνου, 1855

Κάθε χρόνο στις 2 Απριλίου -ημέρα γέννησης του Δανού παραμυθά, Χανς Κρίστιαν Άντερσεν- γιορτάζεται και η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου με σκοπό της να εμπνεύσει στα παιδιά την αγάπη για το διάβασμα και να κατευθύνει την προσοχή στο παιδικό βιβλίο.

Ημέρα και μνεία, που κεντρίζει το ενδιαφέρον των παιδιών για τα βιβλία και βοηθάει στην καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας.

Τα παραμύθια του Άντερσεν αποτελούν ευχάριστες διηγήσεις, που χαρακτηρίζονται από πολύ πλούσια φαντασία. Ακόμη και η υπερβολή που συχνά διακρίνουμε στις αράδες τους, όπως κι αναφορές σε εξωπραγματικά συμβάντα, κρύβουν αλήθειες της ανθρώπινης ζωής, προσφέροντας σοφά διδάγματα, συμβουλεύουν, προτείνουν, νουθετούν. Μην ξεχνάμε και τις προτροπές του Αϊνστάιν προς τους γονείς να διαβάζουν στα παιδιά τους παραμύθια για να γίνουν περισσότερο ευφυή.

Σπουδαίοι παραμυθάδες και από τους δημοφιλέστερους συλλέκτες παραδοσιακών παραμυθιών υπήρξαν κι οι αδελφοί Γκριμ, Γιάκομπ και Βίλχελμ, γεννημένοι στο Χάναου της Γερμανίας.

Σπούδασαν νομικά, εργάστηκαν σαν βιβλιοθηκάριοι και ως καθηγητές στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, όπως επίσης εργάστηκαν πάνω στην ιστορική εξέλιξη των γερμανικών γλωσσών, συμμετέχοντας στη σύνταξη του λεξικού της  Γερμανικής Γλώσσας, "Deutsches Wörterbuch". 

"Αδερφοί Γκριμ"

Άρχισαν να συλλέγουν παραμύθια το 1807, τα οποία ο Βίλχελμ προσάρμοσε για παιδιά, δίνοντάς τους την κατάλληλη λογοτεχνική μορφή.

Λίγα χρόνια αργότερα , το 1812 εκδόθηκε και η πρώτη τους συλλογή κι ακολούθησαν κι άλλες, επτά συνολικά, που περιλαμβάνουν πολλά αγαπημένα παραμύθια με τα οποία μεγαλώσαν οι παππούδες οι γονείς, εμείς, τα παιδιά και τα εγγόνια μας και θα συνεχίσουν να διαβάζονται από τις γενιές που θα'ρθουν...

Ανάμεσα στα αμέτρητα και διδακτικά παραμύθια των συλλογών τους ξεχωρίζει και κείνο που αναφέρεται στους "Μουσικούς της Βρέμης".

Μια φορά κι έναν καιρό -μας ιστορεί- ήταν τέσσερα ζώα: ένας γαϊδάρος, ένας σκύλος, μια γάτα κι ένας κόκορας, που δούλευαν πολλά χρόνια υπομονετικά, χωρίς παράπονα και διαμαρτυρίες για το ίδιο αφεντικό. Τα χρόνια όμως είχαν περάσει και τα αφεντικά γερασμένα πια, παραμελούσαν και κακομεταχειρίζονταν τα συμπαθητικά ζώα. Μια μέρα αποφάσισαν να εγκαταλείψουν το σπίτι και να πάνε στη Βρέμη να γίνουν μουσικοί. Όμως στο δρόμο συνάντησαν ληστές, που με εξυπνάδα και λίγη... πονηριά κατάφεραν να τούς διώξουν από το κρησφύγετό τους που έγινε το καινούργιο τους σπίτι. Η εικόνα με τα ζώα να σχηματίζουν μια πυραμίδα με τα σώματά τους προκαλώντας τρόμο και φρίκη στους ληστές είναι το απόλυτο μοτίβο δραματικής κορύφωσης της ιστορίας:

"...Οι τέσσερις φίλοι σκέφτηκαν να βρουν έναν τρόπο για να διώξουν τους κλέφτες από το σπίτι. Επιτέλους κατέληξαν σ’ ένα σπουδαίο σχέδιο που θα απαιτούσε να συνεργαστούν όλοι μαζί. Ο γάιδαρος θα στεκόταν μπροστά στο παράθυρο με τα μπροστινά πόδια του ακουμπισμένα πάνω στο πεζούλι, ο σκύλος θα πηδούσε στην πλάτη του, η γάτα θα σκαρφάλωνε πάνω στο σκύλο και ο τελευταίος απ’ όλους ο κόκορας θα πηδούσε και θα γαντζωνόταν στο κεφάλι της γάτας. Μετά θα έκαναν τρομερό θόρυβο να φοβίσουν τους ληστές.
Έτσι κι έγινε. Μόλις δόθηκε το σύνθημα, άρχισαν όλοι μαζί τη μουσική, καθένας το κομμάτι του. Ο γάιδαρος γκάριζε, ο σκύλος γάβγιζε, η γάτα νιαούριζε και ο κόκορας έκραζε. Μετά όρμησαν από το παράθυρο μέσα στο δωμάτιο και ήταν τόση η ορμή τους και ο θόρυβος της μουσικής τους που σείστηκε το σπίτι. Οι κλέφτες πετάχτηκαν όρθιοι νομίζοντας ότι έρχεται φάντασμα και από το φόβο τους έτρεξαν και χάθηκαν μέσα στο δάσος...[...]
Από τότε οι κλέφτες δεν τόλμησαν να πλησιάσουν ξανά στο σπίτι. Αντίθετα, οι τέσσερις μουσικοί ήταν τόσο πολύ ευχαριστημένοι στο όμορφο σπιτάκι τους που ποτέ ξανά δεν τους πέρασε η ιδέα να το αφήσουν και να πάνε στη Βρέμη.
Κι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα..."
(Το απόσπασμα του παραμυθιού είναι από: paidika-paramythia)

Οι μουσικοί ζούσαν ικανοποιημένοι στο σπίτι των ληστών. Έτρωγαν και έπιναν χαρούμενοι και χαμογελαστοί πάντα και καθημερινά έδιναν μια μουσική συναυλία και διασκέδαζαν με την καρδιά τους. Το στιγμιότυπο της συναυλίας απεικονίζεται στην παραπάνω καρτ ποστάλ.

Το 200 χρόνων παραμύθι, που είναι διδακτικότατο, καθώς προσεγγίζει με μαεστρία τις έννοιες της φτώχειας, της βίας, της μετανάστευσης και υπογραμμίζει τα οφέλη της συνεργατικότητας και αλληλεγγύης, δεν έχασε ποτέ τη σημασία του και αποτέλεσε μια ιδιαίτερη πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες κάθε μορφής.



1. Μουσικά, έχουμε ιδιαίτερες εμπνεύσεις, όπως εκείνη του αυστραλού συνθέτη, Malcolm Williamson, που βασισμένος στο παραμύθι των γερμανών αδερφών έγραψε μια φωνητική σύνθεση για 6 ανδρικές φωνές που συνεργάζονται a capella και περιγράφουν τις περιπέτειες των τεσσάρων ζώων. Oι έξι ερμηνευτές, δύο κόντρα τενόροι, ένας τενόρος, δύο βαρύτονοι και ένας βαθύφωνος, υποδύονται, εκτός των ζώων, τα σκληρά αφεντικά αλλά και τους ληστές κι εχει εξαιρετικό ενδιαφέρον να μελετήσει κανείς τον τρόπο που χρησιμοποιείται η φωνή στις αλλαγές των ρόλων.
Το ακούμε από τους King's Singers.

Malcolm Williamson: The Musicians of Bremen:

2. Mια σύνθεση για ορχήστρα δωματίου δίνει το 1998 ο γερμανός και γεννημένος στην πόλη της Βρέμης, συνθέτης και μαέστρος, Erke Duit. Ο ταλαντούχος δημιουργός κινείται στο πνεύμα του λαϊκού παραμυθιού κάνοντας χρήση ιδιαιτερων οργανων προκειμένου να αναπαραστήσει τους ήχους των ζώων, τις ευτράπελες καταστάσεις και περιβάλλοντα.
Ακούμε τη χαριτωμένη, πολύχρωμη, αφηγηματικού ύφους, ουβερτούρα:

Erke Duit: "Die Bremer Stadtmusikanten, Ouvertüre":

Arnold Böcklin: "Δεν θα πεθάνω εντελώς..."

 

Ο Arnold Böcklin στο ατελιέ του
(αυτοπροσωπογραφία)

Από τους σπουδαιότερους ζωγράφους του 19ου αι. υπήρξε ο Arnold Böcklin. 
Ανήκει στους καλλιτέχνες που άσκησε την μεγαλύτερη επιρροή στις γερμανόφωνες χώρες.
Γεννήθηκε στη Βασιλεία το 1827 και σπούδασε στην ακαδημία του Ντίσελντορφ, όπου έγινε φίλος του Άνσελμ Φόιερμπαχ. Γρήγορα ξεχώρισε για το άφθαστο ταλέντο του. Ταξίδεψε στην Αμβέρσα και τις Βρυξέλλες, όπου αντέγραψε τα έργα καλλιτεχνών της Φλαμανδικής Σχολής και στο Λούβρο ώστε να μελετήσει τοπιογραφία. 

Το 1850 επισκέφτηκε τη Ρώμη, που τα πολλά αξιοθέατά της κέντρισαν τη φαντασία του οδηγώντας τον σε εικαστικές δημιουργίες με μυθολογικές παραστάσεις. Νύμφες, σάτυροι, τρίτωνες και ναϊάδες πρωταγωνιστούν στους καμβάδες του.

O τάφος του Bocklin, "Non omnis moriar"

Χρίζεται ο σπουδαιότερος συμβολιστής ζωγράφος της εποχής του. Αργότερα το ύφος του έγινε σκοτεινότερο και εμφανίζεται φορτισμένο με μυστικιστικά συναισθήματα. Πολλοί από τους πίνακές του είναι ευφάνταστες ερμηνείες της κλασικής εποχής, συχνά εξερευνώντας αλληγορικά τον θάνατο και τη θνητότητα στο πλαίσιο ενός παράξενου, φανταστικού κόσμου.
Τα πένθιμα θέματά του γοήτευσαν τους σουρρεαλιστές, ανάμεσά τους οι Σαλβαντόρ Νταλί και Μαξ Ερνστ, όπως αξιοσημείωτη είναι και η επιρροή που άσκησε στον Τζόρτζιο ντε Κίρικο, ο οποίος δήλωνε πως "καθένα από τα έργα του Μπέκλιν είναι ένα δυνατό σοκ".

Το 1892 ο Böcklin εγκαταστάθηκε σε προάστιο της Φλωρεντίας, όπου έζησε ως το θάνατό του στις 16 Ιανουαρίου 1901. Είναι θαμμένος στο Cimitero degli Allori της μικρής πόλης.
Ο γιος του  σχεδίασε τον τάφο του, που φέρει την επιγραφή από ωδή του Οράτιου: "Non omnis moriar - Δεν θα πεθάνω εντελώς", υπονοώντας την υστεροφημία του.

Böcklin:  "Die Meerestille"

Οι πίνακες του Böcklin ενέπνευσαν αρκετούς συνθέτες της ύστερης ρομαντικής εποχής, με πιο γνωστή περίπτωση εκείνη του Ραχμάνινοφ, με το "Νησί των Νεκρών"  να κινεί ευφάνταστα τη μουσική σκέψη του συνθέτη στη γραφή της ομώνυμης παρτιτούρας του εκπληκτικού συμφωνικού ποιήματός του.

Σήμερα όμως θα σταθούμε σε μια σύνθεση του σπουδαίου συμπατριώτη του ζωγράφου, Ελβετού Hans Huber, του οποίου το ορχηστρικό ύφος προσομοιάζει σε κείνο του Μπραμς.

Böcklin: "Prometheus"

Μαθητής του Carl Reinecke στη Λειψία, έζησε στη Βασιλεία και επί των ημερών του τιμήθηκε ως ο εθνικός συνθέτης της Ελβετίας, καθώς θεωρήθηκε ο "ηγέτης της Ελβετικής Σχολής σύνθεσης".

Το φινάλε της 2ης Συμφωνίας του op. 115, που ο Χούμπερ συνέθεσε το 1900 φέρει τον τίτλο "Böcklin Symphony" κι αποτελεί την απόδοση με ήχους, πινάκων του τιμώμενου ζωγράφου. 

Ήταν το 1897 που στη Βασιλεία όπου ο Huber υπηρετούσε ως Διευθυντής της Μουσικής Σχολής της, πραγματοποιήθηκε μια έκθεση ζωγραφικής του Arnold Böcklin. 

Böcklin: "Flötende Nymphe"

Εκεί, ο συνθέτης που εκείνη την εποχή έγραφε τη 2η Συμφωνία του, συγκλονισμένος στη θέα ορισμένων από τα εικαστικά του συμβολιστή καλλιτέχνη εμπνέεται το τέταρτο και τελευταίο μέρος της. 

Πρόκειται για τα εικαστικά έργα:

1.  Die Meerestille - Ήρεμη Θάλασσα

2. Prometheus - Προμηθέας

3. Flötende Nymphe - Νύμφη που παίζει φλάουτο

4. Die Nacht - Η Νύχτα

Böcklin: "Die Nacht"

5. Spiel der Wellen - Παιχνίδι με τα κύματα

6. Gefilde der Seligen - Ηλύσια Πεδία

7.  Liebesfrühling - Άνοιξη της Αγάπης

8. Bacchanale - Βακχανάλια

Το έργο μετά από αναθεωρήσεις έκανε πρεμιέρα με μεγάλη επιτυχία το 1900 στη Ζυρίχη στο πρώτο Φεστιβάλ Ελβετών Συνθετών υπό τη διεύθυνση του Φρίντριχ Χέγκαρ. 

Η "Böcklin Symphony" γρήγορα αγαπήθηκε σε όλο τον γερμανόφωνο κόσμο και μεταγράφηκε για πιάνο σόλο ή πιάνο με τέσσερα χέρια.

Ηλύσια Πεδία

Παιχνίδι με τα κύματα

Άνοιξη της Αγάπης

Βακχανάλια

Το φινάλε χαρακτηρίζεται  δραματικό, μυστηριώδες, αλλά και λυρικό συγχρόνως στην έκφρασή του με ευφάνταστη χρωματική γραφή και μοτιβικό υλικό που μετασχηματίζεται για την σύσταση των πλούσιων θεμάτων. Ενίοτε είναι εμφανής η ενεργητική διάθεση, σχεδόν αγχωτική, που διαταρράσει τη νηφαλιότητα και ηρεμία κάποιων μερών, αποκαλύπτοντας την υψηλή εκφραστική ποιότητα του μουσικού δημιουργού, ο οποίος καταφέρνει με ηχητικές πινελιές να μεταφέρει τους καμβάδες του Böcklin στην παρτιτούρα του.

Hans Huber: "Symphony No. 2, op. 115
Μοv. IV : Finale. Metamorphoses, inspired by paintings of Böcklin":