Michael Haydn : Μια Λειτουργία για τον "Άγιο των Ψυχών", Νικόλαο του Τολεντίνο...

"Ο Άγιος Νικόλαος του Τολεντίνο επαναφέρει στη ζωή τις ψητές πέρδικες", Pietro Perugino

Ο Άγιος Νικόλαος του Τολεντίνο, γνωστός και ως "Προστάτης των Αγίων Ψυχών", ήταν Ιταλός Καθολικός μυστικιστής και μέλος του Τάγματος του Αγίου Αυγουστίνου. Γεννήθηκε γύρω στο 1245 και έλαβε το όνομα Νικόλαος προς τιμήν του Αγίου Νικολάου των Μύρων, καθώς οι γονείς του, ύστερα από προσευχή στο ιερό του Αγίου, απέκτησαν παιδί μετά από χρόνια ατεκνίας.

Juan Pantoja de la Cruz: "San Nicolás de Tolentino", 1601

Σε ηλικία 18 ετών εισήλθε στο Αυγουστινιανό τάγμα και σύντομα ξεχώρισε για την ευλάβεια, την ταπεινοφροσύνη και το χαρισματικό του κήρυγμα. Καθ' όλη τη μοναχική του πορεία, διακρίθηκε ως εξομολόγος και πνευματικός καθοδηγητής, προσελκύοντας πλήθη πιστών. Περίπου το 1274, στάλθηκε στην πόλη Τολεντίνο, η οποία εκείνη την εποχή δοκιμαζόταν από σφοδρές εσωτερικές διαμάχες και συγκρούσεις μεταξύ πολιτικών φατριών. Μέσα από το λόγο, το παράδειγμά του και το έργο συμφιλίωσης που ανέπτυξε, συνέβαλε καθοριστικά στην αποκατάσταση της κοινωνικής ειρήνης και της ενότητας στην πόλη.

Κεντρικό στοιχείο της πνευματικότητάς του ήταν η αφοσίωσή του στην προσευχή υπέρ των ψυχών του Καθαρτηρίου. Αυτή η βαθιά του ευαισθησία για τις ψυχές των κεκοιμημένων τον κατέστησε προστάτη τους και του προσέδωσε τον χαρακτηρισμό "Άγιος των Ψυχών".

Ο Άγιος Νικόλαος του Τολεντίνο, που είναι ο πρώτος Αυγουστίνος μοναχός που αγιοποιήθηκε, κοιμήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 1305 και η Καθολική Εκκλησία τιμά τη μνήμη του την ημέρα της Κοίμησής του. Αποτελεί πρότυπο χριστιανικής ζωής, αυταπάρνησης και πνευματικής φροντίδας.


Η ζωή του Αγίου Νικολάου του Τολεντίνο συνοδεύεται από πλήθος θαυμαστών διηγήσεων που φανερώνουν τη θεία χάρη που τον περιέβαλλε. Σε εποχή μεγάλης θαλασσοταραχής, οι ναυτικοί επικαλέστηκαν με πίστη τη βοήθειά του. Ο Άγιος εμφανίστηκε στον ουρανό κρατώντας κρίνο στο ένα χέρι και με το άλλο γαλήνεψε τα κύματα, σώζοντάς τους από βέβαιο θάνατο.
Σε άλλη αφήγηση, λέγεται ότι έσωσε το παλάτι του Δόγη της Βενετίας από τη φωτιά, ρίχνοντας στις φλόγες ένα κομμάτι ευλογημένο ψωμί, το οποίο τις έσβησε θαυματουργικά.

Τέλος, σε μια εξίσου θαυμαστή ιστορία αναφέρεται πως κάποτε του προσφέρθηκαν για φαγητό ψητές πέρδικες -αν και ήταν χορτοφάγος. Ο Νικόλαος έκανε το σημείο του Σταυρού και τότε τα πουλιά ζωντάνεψαν και πέταξαν έξω από το παράθυρο, εντυπωσιάζοντας τους παρευρισκόμενους (όπως εικονίζεται στο παραπάνω εικαστικό του Pietro Perugino). 

Η Μουσική Έμπνευση:

Από τις σημαντικότερες λειτουργικές συνθέσεις του Αυστριακού μουσουργού Michael Haydn, αδελφού του Joseph Haydn, ξεχωρίζει η "Λειτουργία του Αγίου Νικολάου του Τολεντίνο - Missa Sancti Nicolai Tolentini", την οποία συνέθεσε για το μοναστήρι των Αυγουστίνων στο Mülln.
Ο Mίκαελ Χάυντν υπήρξε ένας εξαιρετικά ταλαντούχος και σεβαστός συνθέτης, με σπουδαία συμβολή στη θρησκευτική μουσική του 18ου αιώνα.

Η συγκεκριμένη λειτουργία αποτελεί μέρος του πλούσιου εκκλησιαστικού ρεπερτορίου που ο Μ. Χάυντν ανέπτυξε κατά τη μακρόχρονη θητεία του στο Σάλτσμπουργκ, όπου υπηρέτησε ως αυλικός συνθέτης και οργανίστας. Στο έργο αυτό διακρίνεται η πνευματικότητα, η ισορροπία, η μελωδική χάρη και η εκφραστικότητα, χαρακτηριστικά στοιχεία του ύφους του.

Αν και συχνά επισκιάζεται από τη φήμη του αδελφού του, η εκκλησιαστική μουσική του Michael αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για μεταγενέστερους συνθέτες, μεταξύ των οποίων και ο νεαρός Mότσαρτ ο οποίος εκτιμούσε ιδιαίτερα το έργο και την προσωπικότητά του.

Η "Missa Sancti Nicolai Tolentini" αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα του ύφους της εποχής. Μελωδικό, ισορροπημένο, με σεβασμό στο ιερό κείμενο και έντονη αίσθηση του μυστηρίου της Θείας Λειτουργίας. Μέσα από την αρμονική δομή και τις φωνητικές γραμμές, αναδεικνύεται το λειτουργικό ήθος και η θεολογική βαρύτητα της μορφής του Αγίου Νικολάου του Τολεντίνο, προστάτη των ψυχών και σύμβολο ελπίδας για την αιώνια σωτηρία.
Ο Μίκαελ Χάυντν αξιοποιεί τις χορωδιακές φωνές σε αρμονία με ένα ζευγάρι σολίστ, ενώ κάθε μέρος της σύνθεσης παρουσιάζει σαφή θεματική ανάπτυξη και πολυφωνική επεξεργασία. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην καθαρότητα των μελωδιών και στην εκφραστική δύναμη του κειμένου, στοιχεία που ενισχύουν την πνευματική διάσταση του έργου.Η Missa Sancti Nicolai Tolentini είναι μουσική προσευχή. Μέσα από την ευλάβεια και τη συγκινητική της ένταση, υμνεί την αγιότητα του Αγίου και καλεί τον ακροατή σε βαθιά εσωτερική συμμετοχή.

Μουσικοαναλυτές έχουν χαρακτηρίσει τη λειτουργία ως ένα από τα "πολύτιμα διαμάντια" της δυτικοευρωπαϊκής εκκλησιαστικής μουσικής, έργο που αναδεικνύει με διαχρονικό τρόπο το μήνυμα της πίστης, της ελπίδας και της μεταφυσικής παρηγοριάς που προσφέρει η ιερή τέχνη. Αξίζει να σημειωθεί πως ο ίδιος ο Γιόζεφ Χάυντν, αν και παγκοσμίως γνωστότερος, παραδεχόταν πως "οι εκκλησιαστικές συνθέσεις του αδελφού του υπερείχαν των αντίστοιχων δικών του."

Michael Haydn: "Missa Sancti Nicolai Tolentini"

"Παιδικά Παιχνίδια" σε νότες: Μια μουσική αφήγηση εμπνευσμένη από τον Μπρίγκελ...

"Children's Games", Peter Bruegel the Elder

9 Σεπτεμβρίου και το ημερολόγιο γράφει το όνομά του.

Ο Πίτερ Μπρίγκελ ο Πρεσβύτερος ήταν Φλαμανδός ζωγράφος, χαράκτης και σχεδιαστής, που πέθανε στις Βρυξέλλες σαν σήμερα, το 1569.

Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους του 16ου αιώνα, ειδικευμένος στις ρωπογραφίες (σκηνές από την καθημερινή ζωή) σε μια εποχή που η κρίση της Μεταρρύθμισης στέρησε από πολλούς καλλιτέχνες τη δυνατότητα να απεικονίζουν θρησκευτικά θέματα. Οι πίνακές του παρουσιάζουν με ακρίβεια τη ζωή των αγροτών και των απλών ανθρώπων, συνδυάζοντας την πιστή αναπαράσταση της φύσης και των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων με ένα διακριτικό, αλλά εύστοχο σχόλιο για την κοινωνία, τα ήθη και τις ανθρώπινες σχέσεις.
Οι πολυπρόσωπες σκηνές του, γεμάτες αμέτρητες λεπτομέρειες, είναι χαρακτηριστικό της δουλειάς του και αποκαλύπτουν την οξυδερκή του ματιά πάνω στην ανθρώπινη συμπεριφορά.

Πιθανώς αυτοπροσωπογραφία του Μπρίγκελ

Για σήμερα, επιλέγω να σας παρουσιάσω τον πίνακά του "Παιδικά Παιχνίδια", ένα έργο με ιδιαίτερη λεπτομέρεια, πλούσιο σε εικόνες και συμβολισμούς, που αποτυπώνει με εντυπωσιακό τρόπο τον κόσμο της παιδικής ηλικίας.

Το έργο είναι ελαιογραφία του 1560 και σήμερα φιλοξενείται στο Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης στη Βιέννη.

Στον πίνακα αυτό, πέρα από κάθε αλληγορική πρόθεση, ο Μπρίγκελ μάς δίνει πλήθος πληροφοριών για τα παιδικά παιχνίδια και τον τρόπο ψυχαγωγίας των παιδιών του 16ου αιώνα.
Βλέπουμε κορίτσια να παίζουν με τις κούκλες τους, μια ομάδα αγοριών να διασκεδάζει με τη Μακριά γαϊδούρα, άλλα παιδιά να παίζουν βόλους, να κάνουν κωλοτούμπες, να χαίρονται με το κρυφτό ή να φυσούν σαπουνόφουσκες. Διασκεδάζουν τραγουδώντας το "Πούν’ το, πούν’ το, το δαχτυλίδι;", ή ξεκαρδίζονται παίζοντας τυφλόμυγα. Ισορροπούν πάνω σε φράχτες, παλεύουν, καβαλούν στους ώμους τους τους συνομηλίκους τους.
Ορισμένα από τα παιδιά φαίνεται να τηρούν και να απολαμβάνουν τα έθιμα και τις παραδόσεις...Λένε τα κάλαντα, άλλα πηδούν πάνω από τις φωτιές του Αϊ-Γιάννη. Καβαλάνε βαρέλια, σπρώχνονται, παίζουν με την άμμο, κυλούν ρόδες, συναγωνίζονται στην κονταρομαχία, κολυμπούν, κάνουν φούρλες ή σκαρφαλώνουν στα δέντρα.

Ο Μπρίγκελ δεν απεικονίζει απλώς παιχνίδια, μάς προσφέρει ένα πολύτιμο παράθυρο στον τρόπο ζωής, τις αξίες και τη φαντασία της παιδικής ηλικίας μιας άλλης εποχής. Ένα έργο που μας θυμίζει πως το παιχνίδι δεν είναι απλώς ψυχαγωγία, αλλά πολιτισμός, παιδεία και έκφραση.


Η Μουσική έμπνευση:

Τα "Naxos Quartets" είναι μια σειρά από δέκα κουαρτέτα εγχόρδων που έγραψε ο Άγγλος συνθέτης Πήτερ Μάξγουελ Ντέηβις την περίοδο 2001-2007, κατόπιν παραγγελίας της δισκογραφικής εταιρείας Naxos.

Ο Ντέηβις εμπνεύστηκε το τέταρτο κουαρτέτο της σειράς από τον παραπάνω υποβλητικό πίνακα του Πίτερ Μπρίγκελ, γι' αυτό και στο κουαρτέτο του δίνει τον υπότιτλο "Παιδικά Παιχνίδια-Children's Games". 
Το ενός μέρους κουαρτέτο, πυκνό σε έκφραση, αποτυπώνει με μουσικά μέσα το ζωηρό, πολύβουο και πολυδιάστατο παιχνίδι των παιδιών όπως απεικονίζεται στην εικαστική σύνθεση.
Ο Ντέηβις μεταφέρει την κινητικότητα και την ένταση του πίνακα στη μουσική. Ακριβώς όπως το μάτι μεταπηδά από παιδί σε παιδί μέσα στην εικόνα, έτσι και το αυτί ταξιδεύει μέσα από πολύπλοκες, αλλά κατευθυνόμενες μουσικές γραμμές, που υφαίνουν έναν ήχο γεμάτο κίνηση, ζωντάνια και στιγμιαίες μεταβολές. Το αποτέλεσμα είναι μια δημιουργία, που συνδυάζει τις έντονες και ταχείς φράσεις με πιο ήπιες, σχεδόν στοχαστικές παύσεις, δημιουργώντας μια μουσική αφήγηση γεμάτη αντιθέσεις και βάθος.

Τα "Παιδικά παιχνίδια", όμως, όπως μας υπενθυμίζει ο πίνακας -το ίδιο και η μουσική- δεν είναι απλώς αθώες δραστηριότητες. Αντιθέτως, μπορούν να θεωρηθούν ως μεταφορά για τη βία και την επιθετικότητα που κρύβεται πίσω από την παιδική αθωότητα, χαρακτηριστικά που αντικατοπτρίζουν, με τρόπο συμβολικό, τις συγκρούσεις και την ανθρώπινη φύση γενικότερα.
Στην εικόνα, τα παιδιά χτυπούν τα άλογά τους με ξύλα, παίζουν άγρια, τσακώνονται, πέφτουν, καβαλούν φράχτες, κλωτσούν το ένα το άλλο και σκαρφαλώνουν στους ώμους των συνομηλίκων τους. Ο Ντέηβις μεταφράζει αυτήν την έντονη, συχνά ακατάστατη δραστηριότητα σε μουσικά μοτίβα που εναλλάσσονται ανάμεσα στην ένταση, την αγριάδα και τη φαινομενική αθωότητα. Υπάρχει μια αίσθηση παιχνιδιού που κρύβει ενέργεια, σύγκρουση και ένταση, σε αντίστιξη με τις πιο ήσυχες και γαλήνιες στιγμές.

Στο τέλος του κουαρτέτου η αναταραχή υποχωρεί και η μουσική καταλήγει σε μια αίσθηση ηρεμίας. Η έντονη δραστηριότητα σταματά, αφήνοντας χώρο για μια πιο ήσυχη, εσωτερική αποτίμηση. Με αυτόν τον τρόπο, ο Ντέηβις καταφέρνει να δημιουργήσει μια μουσική σύνθεση που δεν είναι απλώς απεικόνιση, αλλά μια ζωντανή, ηχητική αφήγηση της παιδικής ηλικίας, γεμάτη αντιθέσεις, ζωντάνια και βάθος.

Απολαύστε!

Peter Maxwell Davies: Naxos Quartet No. 4, "Children's Games"

Με αφορμή τον Πίτερ Μπρίγελ τον πρεσβύτερο μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερο κείμενό μου εδώ.

Τζουζεπίνα Στρεπόνι: "Χωρίς εσένα, είμαι ένα σώμα χωρίς ψυχή..."

Η Στρεπόνι κρατώντας την παρτιτούρα από την όπερα "Nabucco"

Μέσα στη σιωπή της ιταλικής υπαίθρου, ανάμεσα σε σκιές και ψιθύρους κουτσομπολιών, άνθισε μια σχέση που δεν ήταν απλώς έρωτας. Ήταν η ένωση δύο μοναχικών ψυχών που αναγνώρισαν η μία την άλλη σαν είδωλό τους σε καθρέφτη.

Η Τζουζεπίνα Στρεπόνι, υψίφωνος με φωνή που μπορούσε να σκίσει την ψυχή, δεν ήταν μόνο η φλόγα που ανέστησε τη μουσική του Τζουζέπε Βέρντι. Ήταν το στήριγμά του στις σιωπές, η συντροφιά στις ώρες της μοναξιάς, η αόρατη δύναμη πίσω από τη δημιουργία του. Εκείνος, συχνά τραχύς και δύστροπος, την αγάπησε βαθιά, όχι με όρκους και φανφάρες, αλλά με την αθόρυβη βεβαιότητα εκείνου που ξέρει πως έχει βρει το λιμάνι του.

Η αγάπη τους δεν ζητούσε την έγκριση του κόσμου, ούτε φώτα, ούτε λάμψη. Ήταν μια συμβίωση ψυχής, ένα βλέμμα που μιλούσε πιο δυνατά από λόγια. Και όταν οι κακεντρεχείς της κοινωνίας τούς έδειχναν με το δάχτυλο, εκείνοι απλώς συνέχιζαν το μονοπάτι τους, να συμπορεύονται υπομονετικά για να αντέξουν τη ζωή, αλλά και για να τη μεταμορφώσουν σε μουσική.

Γνωρίστηκαν μέσα στον κόσμο της όπερας, το 1842, στη Σκάλα του Μιλάνου, όταν εκείνη, με τη δύναμη της φωνής της στην πρεμιέρα του "Nabucco", άφησε ανεξίτηλο σημάδι στην ψυχή του νεαρού συνθέτη. Η Τζουζεπίνα ήταν ήδη διάσημη, μια γυναίκα μπροστά από την εποχή της, με το ταλέντο και το πάθος της να ξεπερνούν τα στενά όρια μιας συντηρητικής κοινωνίας.

Η ζωή της όμως δεν ήταν εύκολη. Γεννημένη στις 8 Σεπτεμβρίου 1815 στο Λόντι της Λομβαρδίας, πήρε τα πρώτα της μαθήματα μουσικής από τον πατέρα της, που ήταν οργανίστας στον καθεδρικό ναό της πόλης. Όλοι μιλούσαν για το χαρισματικό κορίτσι. Όμως ο πατέρας και μέντοράς της πέθανε ξαφνικά και η Τζουζεπίνα έμεινε χωρίς στήριγμα. Ωστόσο, η νεαρή σοπράνο, τολμηρή και πεισματάρα, κυνήγησε το όνειρό της.

Η επιτυχία δεν άργησε να έρθει. Ξεκίνησε να εμφανίζεται σε μεγάλα λυρικά θέατρα σε όλη την Ιταλία και σύντομα έγινε η κύρια πηγή εισοδήματος για την οικογένειά της. Η Στρεπόνι απέκτησε τη φήμη της διασημότερης τραγουδίστριας της όπερας στα τέλη της δεκαετίας του 1830, προκαλώντας ξέφρενο ενθουσιασμό στους φανατικούς μουσικόφιλους.

Πέρα όμως από τα φώτα της σκηνής, κουβαλούσε τα δικά της μυστικά και πληγές. Σχέσεις που κρίθηκαν αυστηρά, παιδιά εκτός γάμου, όλα στοιχεία που συγκροτούσαν "σκάνδαλα" για την εποχή. Όταν η φωνή της άρχισε να σβήνει, αποσύρθηκε στο Παρίσι, σαν να έψαχνε ένα καταφύγιο από την κοινωνική κριτική.

Και εκεί, σαν να την περίμενε η μοίρα, συνάντησε ξανά τον Βέρντι.

Εκείνος δεν άκουσε ποτέ τις φήμες και τα κουτσομπολιά. Έβλεπε μόνο τη γυναίκα, την καλλιτέχνιδα, τον άνθρωπο που μπορούσε να αγαπήσει πέρα από όρια και στερεότυπα. Με υπομονή και σεβασμό, της χάρισε όχι μόνο την αγάπη του, αλλά και τη ζωή του.

Η κοινωνία δεν ήταν έτοιμη γι' αυτή τη σχέση. Η Ιταλία του 19ου αιώνα ήταν σκληρή, και οι παραδοσιακές αξίες της καταδίκαζαν μια τέτοια ένωση. Οι κουτσομπόληδες κοιτούσαν με καχυποψία, οι επίσημοι κύκλοι την αγνοούσαν και ο φόβος της κριτικής κράτησε τον Βέρντι μακριά από τα δεσμά του γάμου για χρόνια. Μα η αγάπη τους άνθισε μέσα στις δυσκολίες, ένα λαμπερό φως που κανείς δεν μπορούσε να σβήσει.

Κι έτσι, μέσα στην απλότητα μιας σιωπηλής συντροφιάς, η Τζουζεπίνα έμεινε ο ακλόνητος βράχος πίσω από το μεγαλείο του Βέρντι. Ήταν τα μάτια του, η καρδιά του, η μούσα του. Κι εκείνος της αφιέρωσε όχι μόνο την τέχνη του, αλλά και την ψυχή του. Το ίδιο και κείνη.

Σε μια επιστολή της, του έγραφε με λόγια που φωτίζουν την αιώνια σύνδεσή τους:

"Χωρίς εσένα, αγαπημένε μου, είμαι ένα σώμα χωρίς ψυχή. Η ύπαρξή μου χάνει το νόημά της, όταν δεν σε νιώθω κοντά μου. Δεν είμαστε σαν αυτούς που χρειάζονται χωρισμούς για να αναζωογονήσουν την αγάπη. Εγώ θα μπορούσα να μένω δίπλα σου για πάντα, χωρίς ποτέ να νιώσω πλήξη ή χορτασμό. Η αγάπη μου ανανεώνεται σιωπηλά, όπως η ανατολή κάθε πρωινού..."

H Μαρία Κάλλας στο ρόλο της Αμπιγκαΐλε

Αυτή η σχέση, πέρα από τον χρόνο, τις κοινωνικές προκαταλήψεις και τα ταμπού, έγραψε τη δική της συμφωνία στον καμβά της ιστορίας. Μια συμφωνία γεμάτη θάρρος, πίστη και μια αγάπη που όμοιά της γνωρίζει σπάνια ο κόσμος…



Θα απολαύσουμε την άρια της Αμπιγκαΐλε από την όπερα "Ναμπούκο" του Βέρντι, ρόλου που υποδύθηκε στην πρεμιέρα η Τζουζεπίνα Στρεπόνι και αποθεώθηκε, καθιερωνοντας συγχρόνως το συνθέτη σε περίοπτη θέση στον οπερατικό χάρτη. Οι μελωδίες των αριών της Αμπιγκαΐλε είναι εξαιρετικά δεξιοτεχνικές, λόγω της απαιτητικής tessitura τους. Απαιτείται μια έμπειρη ερμηνεύτρια, ικανή να τραγουδήσει τόσο στις χαμηλές όσο και στις υψηλές νότες, με δραματική δύναμη και εκφραστικότητα. Μάλιστα, υπήρξαν ερμηνεύτριες που απέφυγαν τον ρόλο, λόγω του κινδύνου πρόκλησης φωνητικής βλάβης.

Η Μαρία Κάλλας επαινέθηκε ιδιαίτερα για τις εμβληματικές ηχογραφήσεις του ρόλου, ιδιαίτερα για την άρια της 2ης Πράξης "Anch'io dischiuso un giorno". Η ερμηνεία της πριμαντόνας θεωρείται σημείο αναφοράς για τη φωνητική της λαμπρότητα και τη συναισθηματική της ένταση. Η Αμπιγκαΐλε της Κάλλας είναι σκληρή, χυμώδης, ορμητική...

Verdi: "Nabucco - Anch'io dischiuso un giorno, (Abigaille's aria)"
Maria Callas

"Nativitas tua", ένα ιερό μοτέτο για το Γενέθλιο της Παναγίας...

Giotto di Bondone - The Birth of the Virgin

8 Σεπτεμβρίου σήμερα, φίλοι μου, μια γιορτή σιωπηλής χαράς.
Η Εκκλησία τιμά τη Γέννηση της Παναγίας, της μόνης που ετοιμάστηκε με τόση καθαρότητα για να γίνει "σκεύος της Χάριτος του Θεού". Γεννιέται η ελπίδα του κόσμου, αυτή που θα κρατήσει στα χέρια της το Αόρατο.

"Η γέννησίς σου, Θεοτόκε, χαράν εμήνυσε πάση τη οικουμένη
εκ σου γαρ ανέτειλεν ο ήλιος της δικαιοσύνης, Χριστός ο Θεός ημών και λύσας την κατάραν έδωκε την ευλογίαν και καταργήσας τον θάνατο εδωρήσατο ημίν ζωήν αιώνιον"
(Απολυτικιον Γενέσεως της Θεοτόκου)

***

Ένα a capella ιερό μοτέτο για 4 φωνές δημιουργεί το 1563 ο Πιερ Λουίτζι ντα Παλεστρίνα πάνω στον ύμνο για το Γενέθλιο της Παναγίας (στη λατινική γλώσσα):

"Nativitas tua, Dei Genitrix Virgo, gaudium annuntiavit universo mundo: ex te enim ortus est sol justitiae, Christus Deus noster: qui solvens maledictionem, dedit benedictionem, et confundens mortem, donavit nobis vitam sempiternam."

Δημοσιεύτηκε στο πρώτο του Βιβλίο με μοτέτα "Motecta festorum totius anni cum Communi sanctorum" και διακρίνεται για την κομψοτητα της δομής του και την λεπτή εκφραστικότητά του.
Συγκινησιακή μελωδία, απηχεί θρησκευτικό μυστικισμό.
Η σύνθεση αποτυπώνει το δέος και το μυστήριο της γέννησης της Παρθένου Μαρίας με απέριττη μουσική ευλάβεια. Η αίσθηση της ηρεμίας και της αγαλλίασης κυριαρχεί, ενώ ψυχική ευδαιμονία κατακλύζει τον ακροατή.

Το μοτέτο "Nativitas tua, Dei Genitrix Virgo" του Παλεστρίνα αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της ύψιστης πολυφωνικής τέχνης της Αναγέννησης. Η μελωδία κινείται βηματικά, αποφεύγοντας τα άλματα, και έτσι γεννά μια αίσθηση γαλήνης και σταθερότητας. Πλούσια σε αρμονία και ρέουσα, η σύνθεση αποπνέει απλότητα, χωρίς υπερβολική ένταση ή δραματισμούς. Δεν υπάρχουν έντονες κορυφώσεις. Το συναίσθημα αναδύεται υποδόρια, πνευματικά, δημιουργώντας μια βαθιά αίσθηση ευλάβειας. Σαν να λούζεται το άκουσμα από ένα ήσυχο, θείο φως. Σαν το φως που φιλτράρεται από τα βιτρό ενός ναού, την ώρα που στον αέρα αιωρείται η ευωδιά του λιβανιού.
Είναι ένα έργο που δεν εκβιάζει τη συγκίνηση, αλλά την καλλιεργεί, ταπεινά, αθόρυβα, σχεδόν θεϊκά. Η μουσική λειτουργεί σαν προσευχή που δεν λέγεται, αλλά αιωρείται στον χώρο… ήρεμη, φωτεινή, αληθινή.

Το μοτέτο του Παλεστρίνα "Nativitas tua, Dei Genitrix Virgo", δεν είναι απλώς ένας ύμνος. Είναι μια ηχητική προσευχή, όπου οι φωνές αναδύονται γαλήνια, ήσυχα, σαν κεριά που ανάβουν ένα προς ένα στη σκιά της αυγής. Η μουσική του σμιλεύει τη συγκίνηση χωρίς περιττά στολίδια, καθαρή, όπως η ψυχή της Παρθένου.



*Το εικαστικό που συνοδεύει το κείμενο είναι ένα από τα πλέον εμβληματικά έργα του μεγάλου Ιταλού ζωγράφου της πρώιμης Αναγέννησης, Τζιότο, και ανήκει στον κύκλο τοιχογραφιών που κοσμούν το παρεκκλήσι Scrovegni στην Πάδοβα. Φιλοτεχνήθηκε γύρω στο 1305.
Ο ζωγράφος αποδίδει τη σκηνή της Γέννησης της Θεοτόκου με τη χαρακτηριστική του αφηγηματική απλότητα. Η Αγία Άννα απεικονίζεται ξαπλωμένη, με βλέμμα γεμάτο τρυφερότητα και ηρεμία. Η νεογέννητη Παναγία κρατιέται στα χέρια της μαίας -ένα στιγμιότυπο βαθιά ανθρώπινο- ενώ γύρω τους γυναίκες παρευρίσκονται στην ιερή στιγμή, προσφέροντας θαλπωρή. Το εσωτερικό του χώρου, με την επιπεδότητα και τις γεωμετρικές του γραμμές, δημιουργεί έναν σκηνικό ρεαλισμό που βοηθά τον θεατή να εισχωρήσει συναισθηματικά στο γεγονός.
Η "Γέννηση της Παναγίας" του Τζιότο δεν παρουσιάζει ένα θαύμα, αλλά μια ιερή καθημερινότητα...μια μητέρα γεννά ένα παιδί, μόνο που αυτό το παιδί είναι προορισμένο να αλλάξει τον κόσμο.
Το έργο μιλά για τη μυστική αρχή της ελπίδας. Είναι μια σκηνή σιωπηλής ευλάβειας, όπου το θείο αγγίζει το ανθρώπινο χωρίς θόρυβο, αλλά με τρυφερότητα και φως.

Χρόνια Πολλά! Πάντα υπο την σκέπη της Παναγίας! Ας ευχηθούμε να γεννηθεί μέσα μας μια σπίθα από τη σιωπηλή της δύναμη. Να φωτίζει τις δύσκολες στιγμές και να μας οδηγεί, σαν ήπια μελωδία, σε ειρήνη και αγάπη.
Χρόνια πολλά σε όσους και όσες φέρουν το όνομά της και σε κάθε ψυχή που ελπίζει.

Giovanni Pierluigi da Palestrina: "Nativitas tua":

Giacomo Meyerbeer: Η φιλία με τον Τζοακίνο Ροσίνι...

Aδιαμφισβήτητα ο Γερμανοεβραίος συνθέτης της ρομαντικής εποχής, Τζάκομο Μέγιερμπερ συνέβαλε καθοριστικά στη δημιουργία της grand opéra.
Γεννήθηκε στο Βερολίνο στις 5 Σεπτεμβρίου 1791. Οι όπερές του χαρακτηρίζονται από μεγαλοπρέπεια, δραματικότητα, περίτεχνη ενορχήστρωση και ευφυή χρήση της φωνής.

Ανήκε στους πιο δημοφιλείς και επιδραστικούς συνθέτες του 19ου αι., αν και η φήμη του μειώθηκε με την άνοδο νέων μουσικών ρευμάτων. Το έργο του άσκησε σημαντική επιρροή σε συνθέτες όπως ο Βάγκνερ, παρά την, αργότερα, αντισημιτική του στάση, και διαμόρφωσε τον εξελικτικό δρόμο της όπερας.

Γεννήθηκε σε ευκατάστατη εβραϊκή οικογένεια του Βερολίνου. Ο πατέρας του ήταν πλούσιος τραπεζίτης, κάτι που του επέτρεψε να σπουδάσει δίχως οικονομικές δεσμεύσεις και να λάμψει ως πιανίστας από νεαρή ηλικία.


Η φιλία του Μέγιερμπερ με τον Τζοακίνο Ροσίνι αποτελεί μια από τις πιο ενδιαφέρουσες σχέσεις στη μουσική του 19ου αι., καθώς συνέδεσε δύο συνθέτες από διαφορετικά υπόβαθρα και ύφος, με κοινό πάθος την όπερα και την ανάγκη να μιλήσουν στο ακροατήριο μέσω αυτής.
Συναντήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1820 στην Ιταλία, όπου ο νεαρός Μέγιερμπερ μελετούσε το ιταλικό μπελκάντο, θέλοντας να ξεφύγει από τον αυστηρό γερμανικό φορμαλισμό. Ο ήδη διάσημος Ροσίνι διέκρινε στο πρόσωπό του το ταλέντο και την επιμονή του να υπερβεί τα όρια της συμβατικής όπερας.

Ο Μέγιερμπερ σεβόταν εμφανώς τον Ροσίνι, τον οποίο θεωρούσε μέντορα.

Η σχέση τους υπερέβαινε το καλλιτεχνικό επίπεδο, τους ένωνε κοσμοπολιτισμός, χιούμορ και διακριτικός σνομπισμός απέναντι στα εθνικά μουσικά δόγματα. Σε αντίθεση με την τεταμένη σχέση του Μέγιερμπερ με άλλους συνθέτες όπως ο Βάγκνερ, η φιλία με τον Ροσίνι παρέμεινε σταθερή, βασισμένη σε αλληλοκτίμηση και χωρίς ανταγωνισμούς.

Μια απολαυστική αφήγηση από το βιβλίο "Anecdotes of Great Musicians" του Willey Francis Gates απεικονίζει αυτή τη διάθεση:

"Οι δυο τους κάθονταν στο θεωρείο του θεάτρου στο Παρίσι, παρακολουθώντας την όπερα "Ροβέρτος ο Διάβολος" του Μέγιερμπερ.
Ο Ροσσίνι, εκστασιασμένος από τη μουσική, σκύβει και του λέει: "Αν μπορείς να γράψεις κάτι καλύτερο απ’ αυτό, ορκίζομαι πως θα χορέψω όρθιος με τα πόδια ψηλά και το κεφάλι κάτω!"
Ο Μέγιερμπερ χαμογελώντας, απάντησε: "Καλύτερα ν' αρχίσεις προπόνηση! Μόλις ολοκλήρωσα την 4η πράξη της όπεράς μου, "Les Huguenots!"

Όντως, η σκηνή αποτυπώνει ακριβώς τον σεβασμό και την παιχνιδιάρικη διάθεσή τους.


Η όπερα "Les Huguenots - Ουγενότοι" εκτυλίσσεται στη Γαλλία του 16ου αι., λίγο πριν τη Σφαγή του Αγίου Βαραθολομαίου το 1572, όπου χιλιάδες Ουγενότοι (Προτεστάντες) σφαγιάστηκαν από τους Καθολικούς. Στο επίκεντρο βρίσκεται ο Ραούλ, Ουγενότος ευγενής, ερωτευμένος με την καθολική Βαλεντίν. Παρά την αγάπη τους, πολιτικές και θρησκευτικές διαφορές τους χωρίζουν. Στο τέλος, πεθαίνουν μαζί κατά τη σφαγή.

Η 4η πράξη είναι κορυφαία σε δραματικότητα και μουσικό μεγαλείο. Η ατμόσφαιρα είναι σκοτεινή, τεταμένη. Οι Καθολικοί ηγέτες, υπό την ηγεσία της βασίλισσας, ετοιμάζονται να πραγματοποιήσουν τη σφαγή το επόμενο πρωί.

Aπεικόνιση του ντουέτου Ραούλ-Βαλεντίν
για την 4η πράξη της όπερας

Η Βαλεντίν τρομοκρατημένη, συναντά τον Ραούλ στο μοναστήρι και τον προειδοποιεί για τη συνωμοσία. Εκείνος συγκλονίζεται. Η αγάπη τους αναζωπυρώνεται, όμως είναι αδύνατο να είναι μαζί. Αντί ο Ραούλ να φύγει μαζί της, επιλέγει να σταθεί στο πλευρό των Ουγενότων γνωρίζοντας ότι οδηγείται στο θάνατο.

Το σπουδαιότερο μουσικό μέρος της πράξης είναι το θρυλικό ντουέτο "Ô ciel ! où courez‑vous ?",  μια από τις δραματικότερες και εξόχως λυρικές δυωδίες της γαλλικής όπερας, γεμάτο μελαγχολία, πάθος και την οδύνη του αποχωρισμού. Η μουσική εναλλάσσει εσωτερική ένταση με μεγάλες μελωδικές εκρήξεις. Η πράξη περιλαμβάνει επίσης δραματικούς χορωδιακούς ψιθύρους και προσευχές, που τονίζουν το μυστικισμό με εντυπωσιακή την εναλλαγή του ιερού και του βίαιου(χαρακτηριστικό του ύφους του Μέγιερμπερ).

Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η 4η πράξη αποτελεί τον πυρήνα της δραματικής πλοκής, καθώς αναδεικνύει με ένταση την ηθική σύγκρουση ανάμεσα στην αγάπη και την πίστη και απαιτεί κορυφαίες φωνητικές ερμηνείες.

Μεγάλες προσωπικότητες της μουσικής ιστορίας εξύμνησαν την Πράξη αυτή με πρώτο τον Έκτορα Μπερλιόζ, που την θεωρούσε κορυφαίο σημείο του μουσικοδράματος. Ο Βέρντι τη χαρακτήρισε "εκπληκτική", ενώ ο Τσαϊκόφσκι τη θεώρησε "μία από τις καλύτερες όπερες του μουσικού ρεπερτορίου, με την 4η πράξη ν' αποτελεί την εμβληματικότερη σκηνή του είδους χάρη στο σπαρακτικό ντουέτο, τα συγκλονιστικά χορωδιακά και την πρωτότυπη ενορχήστρωση."

Η πρεμιέρα στις 29 Φεβρουαρίου 1836 στο Παρίσι ήταν εμβληματικότατη, κοστίζοντας περίπου 160.000 φράγκα, ένα από τα πιο πολυσυζητημένα λανσαρίσματα grand opéra της εποχής.
Ο Χάινριχ Χάινε επαίνεσε με διθυραμβικούς χαρακτηρισμούς τους "Ουγενότους"  συγκρίνοντας την όπερα με "γοτθικό καθεδρικό ναό τέχνης, με λεπτούς πυλώνες και θολωτή δομή που υψώθηκε από γιγάντιο χέρι...".

Τζον Έβερετ Μιλαί: "An Huguenot, on St. Bartholomew’s Day"

Ο Μπερλιόζ χαρακτήρισε τη μουσική "ολοκληρωμένη μουσική εγκυκλοπαίδεια τονίζοντας πως η παρτιτούρα ξεπερνά όλα όσα έχουν επιχειρηθεί μέχρι σήμερα", ενώ οι Λιστ και Βέρντι αποθέωσαν το έργο ως "αριστούργημα".

Η Γεωργία Σάνδη, ενώ αρχικά αρνήθηκε να παρακολουθήσει την όπερα λόγω της θρησκευτικής βίας στην πλοκή, τελικά εντυπωσιάστηκε και παραδέχτηκε στον Μέγιερμπερ: "...παρόλο που είσαι μουσικός, είσαι περισσότερο ποιητής από μας!" αποκαλώντας την όπερα "ευαγγέλιο της αγάπης".


Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι, μετά την παρακολούθηση της πρεμιέρας της όπερας και βαθιά συγκλονισμένος από το φορτισμένο συναισθηματικά ντουέτο της συνάντησης των δύο ερωτευμένων στην 4η πράξη, ο προραφαηλίτης ζωγράφος Σερ Τζον Έβερετ Μιλαί εμπνεύστηκε και δημιούργησε τον εμβληματικό πίνακά του: "An Huguenot, on St. Bartholomew’s Day".
Ο πίνακας απεικονίζει έναν Ουγενότο που αρνείται να φορέσει το καθολικό περιβραχιόνιο που του προσφέρει η αγαπημένη του, γνωρίζοντας πως αυτή η πράξη θα τον καταδικάσει σε θάνατο. Η σκηνή αντηχεί το σπαραγμό της όπερας του Μεγιερμπερ και εστιάζει στην τραγική σύγκρουση ανάμεσα στην αγάπη και την πίστη, ένα από τα κεντρικά θέματα τόσο του έργου όσο και της εποχής.

Meyerbeer: "Les Huguenots / Act 4: Grand Duo - O ciel! Où courez-vous?"

Seiji Ozawa: κάνει τη μουσική να χορεύει στις παλάμες των χεριών του...

 1η Σεπτεμβρίου του 1935 στη Shenyang της Κίνας, περιοχή που τελούσε τότε υπό ιαπωνική κατοχή (Μαντζουρία), γεννήθηκε ο σπουδαίος ιάπωνας μαέστρος, Seiji Ozawa.

Κατά την παιδική του ηλικία, η οικογένειά του επέστρεψε στην Ιαπωνία, όπου μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον βαθιά επηρεασμένο από τις τέχνες και τη λογοτεχνία, ενδιαφέροντα που καλλιέργησε ιδιαίτερα ο πατέρας του, ο οποίος ήταν γιατρός.
Από μικρή ηλικία, ο Ozawa ονειρευόταν να γίνει πιανίστας και αφιερώθηκε στις σπουδές πιάνου. Ωστόσο, ένας τραυματισμός στο δάχτυλο του χεριού του κατά την εφηβεία, στη διάρκεια ενός παιχνιδιού ράγκμπυ τον ανάγκασε να εγκαταλείψει την πιανιστική του πορεία. Αυτή η ανατροπή τον οδήγησε στη διεύθυνση ορχήστρας, όπου γρήγορα διακρίθηκε. Φοίτησε στο Ωδείο Toho Gakuen στο Τόκιο, μαθητεύοντας κοντά στον σπουδαίο μαέστρο Hideo Saito.

O Οζάουα με τον Μπερνστάιν το 1961
(πηγή: 3.nhk.)

Η αναγνώριση δεν άργησε να έρθει...
Το 1959, σε ηλικία μόλις 25 ετών, κέρδισε το Διεθνή Διαγωνισμό Διεύθυνσης Besançon στη Γαλλία. 
Αυτή η διάκριση του άνοιξε τις πόρτες για να μαθητεύσει δίπλα σε μουσικά ιερά τέρατα όπως ο Herbert von Karajan και ο Leonard Bernstein, σηματοδοτώντας την έναρξη μιας λαμπρής διεθνούς καριέρας.

Μετά την καθιέρωσή του στον παγκόσμιο μουσικό χώρο, ο Οζάουα ανέλαβε σημαντικές θέσεις σε κορυφαίες ορχήστρες ανά τον κόσμο. Η πιο μακρόχρονη και εμβληματική θητεία του υπήρξε αυτή στη Συμφωνική Ορχήστρα της Βοστώνης όπου υπηρέτησε ως μουσικός διευθυντής για 29 χρόνια, από το 1973 έως το 2002, η μακροβιότερη θητεία στην ιστορία της ορχήστρας. Υπό τη διεύθυνσή του, η BSO απέκτησε διεθνές κύρος, πλούτισε το ρεπερτόριό της και πραγματοποίησε σημαντικές περιοδείες και ηχογραφήσεις.

Μετά τη Βοστώνη, στράφηκε πιο έντονα στην πατρίδα του και στην εκπαίδευση νέων μουσικών. Το 1984, ίδρυσε την Saito Kinen Orchestra, προς τιμήν του δασκάλου του Hideo Saito, με τη συμμετοχή κορυφαίων Ιαπώνων και διεθνών μουσικών. Από αυτή την ορχήστρα γεννήθηκε το Φεστιβάλ Saito Kinen, το οποίο έγινε ένα από τα σημαντικότερα μουσικά φεστιβάλ στην Ασία.

Η προσφορά του Σέιτζι Οζάουα στη μουσική, τόσο ως μαέστρος όσο και ως παιδαγωγός, είναι τεράστια. Συνδύασε την ανατολική πειθαρχία με το δυτικό πάθος και άφησε βαθύ αποτύπωμα στον παγκόσμιο μουσικό πολιτισμό.

Ο επίσης πολυαγαπημένος ιάπωνας συγγραφέας Χαρούκι Μουρακάμι στο βιβλίο του "Περί Μουσικής και μόνο" πραγματοποιεί ένα προσωπικό του όνειρο: να κάνει μια συζήτηση εκ βαθέων με τον φίλο του διακεκριμμένο μαέστρο, Σέιτζι Οζάουα για την κοινή τους αγάπη, τη ΜΟΥΣΙΚΗ.

Ετσι, στις σελίδες 153-158 διαβάζουμε:

"-MOYΡΑΚΑΜΙ: Αν μου ζητούσαν να διαλεξω τις πιο αγαπημένες μου ηχογραφήσεις, θα ήταν η "Ιεροτελεστία της άνοιξης" του Στραβίνσκυ με τη Συμφωνική του Σικάγο.

Ο Στραβίνσκυ με το νεαρό Οζάουα τη δεκαετία του '60
(πηγή: reddit)

ΟΖΑΟΥΑ: Υπάρχει μια ιστορία γύρω απ' αυτή την ηχογράφηση. Ο ίδιος ο Στραβίνσκυ ουσιαστικά ξανάγραψε απ'την αρχή την παρτιτούρα, αλλάζοντας τις διαστολές των μέτρων. Το έκανε εντελώς διαφορετικό από τη βερσιόν που είχα μελετήσει τοσο σκληρά. Ηταν ένα σοκ και για το μαέστρο και για τους μουσικούς.

ΜΟΥΡΑΚΑΜΙ: Τι εννοείς αλλάζοντας τις διαστολές των μέτρων;

ΟΖΑΟΥΑ: Χμ, πως να στο εξηγησω; Εχεις ας πούμε 1-2-3, 1-2, 1-2, 1-2-3 και το αλλάζεις σε ε-2,1-2,1-2....μετατρέποντας τα ανώμαλα μέτρα σε ομαλά...Ο Στραβίνσκυ είπε οτι τα "ίσιωσε" , τα απλοποίησε ώστε αν διηύθυνε ο βοηθός του ακόμα και με μαθητική ορχήστρα, να μπορεί να την εκτελέσει.
Αυτή η ηχογράφηση έμεινε στα ράφια. Ήξερα οτι το αποτέλεσμα δεν ηταν καλό. Ο Λένυ(Μπερνστάιν) μου είπε οτι ήμουν το μεγάλο θύμα. Ηταν έξαλλος. Ειχα κάνει τρελή μελέτη πανω στην παλιά βερσιόν, την ειχα διευθύνει αμέτρητες φορές και την κατείχα απόλυτα. Τωρα μου τραβούσαν το χαλί κάτω απο τα πόδια. ...Ευτυχώς κυκλοφορεί η πρωτότυπη έκδοση που ηχογράφησα αμέσως μετά[...]
(Βάζουν το δίσκο. Ακούγεται το περίφημο άγριο μπαμ-μπαμ-μπαμ της 1ης σκηνής, οι "Χοροί των Κοριτσιών")

ΟΖΑΟΥΑ: Τι έντονος, νευρικός ήχος!Η Συμφωνική του Σικάγο ήταν στον κολοφώνα της ακμής της τότε κι εγώ ήμουν νέος και γεμάτος ενέργεια.

ΜΟΥΡΑΚΑΜΙ: Ως λάτρης της μουσικής θα πω πως όταν σε ακούω να ερμηνεύεις με τη Συμφωνική του Σικάγο τη δεκαετία του '60 έχω την αίσθηση ότι κάνεις τη μουσική να χορεύει ένα ζωηρό χορό στις παλάμες των χεριών σου. Διακρίνω ένα είδος απερίσκεπτου θράσους!.... "

Αφεθείτε φίλοι μου, στη μαγεία της μουσικής του Στραβίνσκυ. Ο τιμώμενος σήμερα, Oζάουα επιτυγχάνει να αναδείξει την πρωτογονική ενέργεια και τον ρυθμικό παλμό του έργου, κάνοντας πράξη την πεποίθησή του ότι, πάντα αναζητούσε τη σκέψη, τη σκέψη που ξεκινά από την Ελλάδα, τη σκέψη που κρύβεται πίσω από τη μουσική, πίσω από την παρτιτούρα, όπως δήλωσε σε συνέντευξή του στον Θανάση Λάλα.
Η ορχήστρα υπό την θαυμαστή καθοδήγησή του ανταποκρίνεται με ζωντάνια και ένταση, μεταφέροντας στο ακροατήριο τη μυστηριακή ατμόσφαιρα και την τελετουργική βαρύτητα που επιβάλλει η σύνθεση.

Απολαύστε!

 Igor Stravinsky: "The Rite of Spring, Dances of the Young Girls"

Seiji Ozawa / Chicago Symphony Orchestra