Λαϊκό είδωλο στην πατρίδα του, που η ημερομηνία γέννησής του "6 Φλεβάρη" τιμάται ως Εθνική γιορτή. Από τους διασημότερους καλλιτέχνες της ρέγγε. Μπομπ Μάρλεϊ... Τζαμαϊκανός... Από πατέρα λευκό και μητέρα μαύρη... Ως μιγάς, βίωσε το ρατσισμό λόγω της ανάμικτης καταγωγής του. Ο ίδιος κάποτε είχε δηλώσει σχετικά:
"Δεν είμαι σε καμία πλευρά.
Ούτε στην μαύρη, ούτε στην λευκή.
Είμαι στου Θεού την πλευρά.
Αυτού που με έπλασε και με έκανε να προέρχομαι από την μαύρη και την λευκή".
Αν και πέθανε νέος, μόλις 36 ετών, απέκτησε μεγάλη φήμη και καταξιώθηκε σαν καλλιτέχνης. Στα τραγούδια του ύμνησε τον έρωτα, την ανεξαρτησία, την ελευθερία...
Ξεχωρίζω και αγαπώ πολύ το "Redemption Song". Μια δημιουργία από το τελευταίο του άλμπουμ, που τους στίχους του εμπνεύστηκε από μια ομιλία του πολιτικού ηγέτη και ρήτορα Marcus Garvey:
"…Απελευθερώστε τον εαυτό σας από την σκλαβιά του νου.
Μόνο εμείς μπορούμε να αποδεσμεύσουμε το μυαλό μας..."
Σε αντίθεση με τα περισσότερα κομμάτια του Μάρλεϊ, στο συγκεκριμένο ο καλλιτέχνης τραγουδά και παίζει ακουστική κιθάρα, χωρίς συνοδεία. Την εποχή που έγραψε το τραγούδι, γύρω στο 1979, ο Μπομπ είχε διαγνωστεί με καρκίνο. Πολλοί λένε πως μέσα από την αρμονική απλότητα και τη μοναχικότητα αυτού του τραγουδιού εκφράζεται ο κρυφός του πόνος...
Ό,τι λέει, ό,τι προτρέπει ο στίχος του, μού ακούγεται κλάμα... Κλάμα που σκεπάζει τη φωνή του ανέμου, τρυφερό μουρμουρητό, αδιάφορο σε όποια πληγή σιγοτρώει την ύπαρξή του. Μόνη έγνοια να θυμίσει πως έχει φτερά ο νους να πετάξει... Κλάμα πεισμωμένο, προκαλεί σμιχτά μελανά χείλια να δαγκωθούν, να φωνάξουν... Ελευθερία του νου, λύτρωση! Πέταγμα γλάρων εκεί που ευδοκιμούν όνειρα...
Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr
"Ο Κλάουντιο Αρράου άρχισε να παίζει. Σοπέν, το Νυχτερινό σε φα δίεση ελάσσονα. [...] Ο Αράου θεωρείται ο Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ των πιανιστών, σκέφτομαι. Ο αληθινός εραστής, που όλες του οι ιστορίες χαρακτηρίζονται από αχαλίνωτο πάθος. Και αυτό όμως το στοιχείο του Αράου είναι συγκρατημένο, αλλά όχι αόρατο, ακριβώς όπως και το παίξιμό του: πάντοτε πένθιμο, στα όρια του μελαγχολικού. Κάτω από αυτή τη συστολή, ωστόσο, κρύβονται συναισθήματα που κοχλάζουν..." (Kέτιλ Μπγιόρνσταντ: "Η λέσχη των νέων πιανιστών", εκδ.Πόλις, σελ.281)
Eίναι πιανίστας, που θαυμάζω απεριόριστα, γιατί καταφέρνει να ισορροπεί ανάμεσα στην δεξιοτεχνική τελειότητα και την βαθειά εμπνευσμένη ερμηνευτική δύναμη! Τον θαυμάζω όμως και για τις απόψεις του σχετικά με την ανάπτυξη μιας "ολοκληρωμένης" καλλιεργημένης προσωπικότητας. Πίστευε στην αλληλεπίδραση των τεχνών, προέτρεπε για μελέτη κλασικών συγγραφέων, ιστορίας, τις επισκέψεις Μουσείων και θεατρικών παραστάσεων. "Όλ’αυτά, -έλεγε-, επιδρούν και φαίνονται στην ερμηνεία!!" Και νομίζω, έχει δίκιο γιατί οι ερμηνείες υψηλού επιπέδου απαιτούν συνδυασμό φυσικών και πνευματικών προσόντων.
Ας επιστρέψουμε όμως στο απόσπασμα από το εκπληκτικό μυθιστόρημα του Μπγιόρνσταντ... Παραλληλίζει τον Χιλιανό δεξιοτέχνη του πιάνου, φημισμένο για τη ρωμαλεότητα της τεχνικής του με τον Χάμφρει Μπόγκαρτ... Ποτέ δεν το είχα σκεφτεί, αλλά θα'λεγα πως είναι απόλυτα ακριβής... Ας αναλογιστούμε το δυναμισμό που συνυπάρχει με την ευαισθησία στο "Γεράκι της Μάλτας", έναν ρόλο στον οποίο άφησε εποχή ο Μπόγκαρτ,....μα και στη θρυλική "Καζαμπλάνκα", που υποδύεται έναν ήρωα απόμακρο, που πίσω από την επιφανειακή σκληρότητά του υποβόσκει μια έντονη συναισθηματικότητα! Κάπως έτσι δεν είναι στις εκτελέσεις του ο μεγάλος και αγαπημένος πιανίστας, Κλάουντιο Αράου;
"Ο Αράου άρχισε να παίζει. Σοπέν, το Νυχτερινό σε φα δίεση ελάσσονα...", γράφει ο Μπγιόρνσταντ...
Το συγκεκριμένο Νυχτερινό αποτελεί δείγμα ωριμότατης πιανιστικής γραφής και συνθετικής σκέψης. Είναι το δεύτερο από το ζευγάρι του op. 48, που έγραψε ο Σοπέν το 1841 και αφιέρωσε στην δεσποινίδα Laure Duperré. Πολλοί, λόγω της κυλαριστής, ρέουσας μελωδίας το χαρακτηρίζουν ως "μπαλάντα σε μικρογραφία, λεπτεπίλεπτη και καταπραϋντική".
Claudio Arrau, Chopin: "Nocturne Op. 48 No 2"
Ο Κλάουντιο Αράου γεννήθηκε σαν σήμερα, 6 Φλεβάρη 1903.
Μάλλον κληρονόμησε το ταλέντο και την αγάπη για τη μουσική από τη μητέρα του που ήταν ερασιτέχνις πιανίστα. Από κείνη πήρε και τα πρώτα μαθήματα. Υπήρξε παιδί-θαύμα και αναγνώριζε νότες και άλλα μουσικά σύμβολα στο πεντάγραμμο πολύ πριν μάθει ανάγνωση. Σε ηλικία 4 ετών μελετούσε τις σονάτες του Μπετόβεν, δίνοντας το πρώτο του ρεσιτάλ ένα χρόνο αργότερα. Στα έξι εντυπωσίασε τον Πρόεδρο της Χιλής Pedro Montt με τη δεξιοτεχνία του που μερίμνησε ώστε ο Κλάουντιο να φύγει για σπουδές στη Γερμανία με κρατική υποτροφία, όπως κι έγινε. Η εξέλιξή του αντάμειψε την απόφασή του...
Είχε ταλαιπωρήσει το συνθέτη αφάνταστα από την αρχή του γάμου τους. Δεσποτική, δύστροπη, κυκλοθυμική, με τις διαθέσεις της να μεταβάλλονται διαρκώς...' Όμως η γερμανίδα υψίφωνος Παουλίνε ντε Άννα βρισκόταν πίσω από πολλές εμπνεύσεις του Στράους, καθώς εκείνη αποτελούσε τη Μούσα του...και κείνος, αθεράπευτα ερωτευμένος μαζί της υπέμενε κάθε ιδιορρυθμία της...
"Είναι πολύπλοκος χαρακτήρας, μπορείς να την πεις και διεστραμμένη,
είναι όμως απόλυτα θηλυκή, άκρως αισθησιακή...
με τις διαθέσεις της να εναλλάσσονται διαρκώς και ποτέ να μην είναι η στιγμή ίδια
με την προηγούμενη, μαζί της...",
είχε εκμυστηρευτεί ο Ρίχαρντ Στράους στον Ρομαίν Ρολάν...
Ισως αυτό το στοιχείο της ήταν που έλκυε περισσότερο το συνθέτη... Η ποικιλία των στιγμών, που άλλαζαν αποχρώσεις ακαριαία, σβήνοντας οποιαδήποτε υπόνοια ανίας και μονοτονίας...
Η Παουλίνε ντε Άννα γεννήθηκε σαν σήμερα 4 Φλεβάρη 1863 στο γερμανικό Ίνγκολστατ κι ευτύχησε να βρίσκεται στο πλάι ενός κορυφαίου συνθέτη για την οποία μάλιστα είχε γράψει πολλούς οπερατικούς ρόλους... Παρόλες τις ιδιοτροπίες, την αλαζονεία και τις εκκεντρικότητες της Παουλίνε, με τη μακριά γλώσσα και τα απότομα ξεσπάσματα, ο γάμος τους κατά τον Στράους, ήταν μάλλον ευτυχής, με την προσωπικότητα και το ταμπεραμέντο της να γίνεται συχνά πηγή έμπνευσης για τον άντρα της.
Ένα μουσικό πορτραίτο της χτίζει ο Στράους στο συμφωνικό ποίημά του: "Η Ζωή ενός ήρωα, op.40", ένα έργο αυτοβιογραφικό στο οποίο πίσω από την ανωνυμία του πρωταγωνιστή του, ο Στράους αντιμάχεται τους κριτικούς της εποχής του, που τον βομβάρδιζαν με τις κακίες τους, μη μπορώντας να κατανοήσουν τη νεωτεριστική, μουσική του γλώσσα. Συνοδοιπόρο και στυλοβάτη σε αυτή τη μάχη είχε τη σύντροφό του, που παρότι περίπλοκη, δύστροπη και κυκλοθυμική, τόνωνε το ηθικό του, έδινε δύναμη και εμψύχωνε την καλλιτεχνική υπόστασή του να μην τα παρατήσει. Η Παουλίνε παρέμενε πιστή κι αφοσιωμένη στην τέχνη του Ρίχαρντ!
Το τρίτο μέρος του παραπάνω συμφωνικού ποιήματος έχει τίτλο: "Η σύντροφος του ήρωα" στηρίζεται σε μια μελωδία που εκτελείται από σόλο βιολί, ακολουθώντας μια γραμμή άλλοτε τρυφερή κι άλλοτε άγρια και βάναυση, με τοξοτά και ξύλινα πνευστά να εναλλάσσονται με σύντομες παρεμβολές δηλώνοντας την παρουσία της Παουλίνε με ευφυέστατο τρόπο. Μια μακροσκελής καντέντσα, περισσότερο μελωδική, οδηγεί στο νέο θεματικό υλικό, που καταλήγει σε φανφαρόζικες εκρήξεις των χάλκινων προς στιγμήν, ενώ σταδιακά γαληνεύει και αποσύρεται σκιαγραφώντας μια εκστασιακή, ερωτική σκηνή. Η έκθεση και ανάπτυξη των θεμάτων περίτεχνη μέσα στην πολυπλοκότητά τους, καθορίζουν με την αντίθεσή τους στο ρυθμό και το ύφος, το ποτραίτο της Παουλίνε... Η coda ολοκληρώνει το σκίτσο της εκκεντρικής γυναίκας, που αποτέλεσε μια μεγάλη πηγή έμπνευσης για τον ίδιο το δημιουργό, που φαίνεται να πίστεψε στον έρωτα καθώς είναι αυτός που σε βοηθά να ζεις και να δημιουργείς.
Διαφανής και ατμοσφαιρική η γραφή του Στράους, αναδεικνύει με ευφυέστατο τρόπο την ιδιορρυθμία μιας προσωπικότητας σε ένα έργο που το χαρακτηρίζει έντονη θεατρικότητα, ευφάνταστο ύφος και ευρηματική ενορχήστρωση. Λαμπρή, σφριγηλή, δυναμική η εκτέλεση μάς βαφτίζει θεατές σκηνών απείρου κάλλους ανάμεσα στο ζευγάρι, που εδώ τον πρώτο λόγο τον έχει η εκρηκτική Παουλίνε!
Richard Strauss : Ein Heldenleben, Op. 40: III(7:29)
Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr
O Γιώργος Σικελιώτης υπήρξε από τους σπουδαιότερους Έλληνες ζωγράφους και χαράκτες.
Η θεματολογία του περιστρέφεται γύρω από την οικογένεια, τη μητρότητα, την εργατιά, την προσφυγιά, τις κακουχίες του πολέμου και τις συνέπειές του, το θάνατο και τους αναπήρους, τη φτώχεια και την πείνα, την Κατοχή και την Αντίσταση.
Στους καμβάδες του απεικονίζεται η αγωνία των κατατρεγμένων της ζωής, η βιοπάλη και ο σκληρός, καθημερινός αγώνας για επιβίωση, αλλά και η χαρά της ψυχής από τα μικρά και απλά...
Εμπνεύστηκε επίσης από τη βυζαντινή και τη λαϊκή μας παράδοση με το σύνολο του έργου του να μαρτυρά το σεβασμό και την αγάπη στη λαϊκή δημιουργία και πολιτισμό.
Τις φιγούρες του χαρακτηρίζουν τα μεγάλα άκρα, η ακαμψία και στιβαρότητα, τα ανέκφραστα πρόσωπα με το έντονο βλέμμα.
"Ποντιακός χορός", Γιώργος Σικελιώτης
Αγαπούσε πολύ τη λαϊκή, ρεμπέτικη μουσική και θεωρούσε συγκλονιστικό το ηχόχρωμα του μπουζουκιού.
Είχε ιδιαίτερη αδυναμία στη φωνή της Γιώτας Λύδια, τραγουδίστρια για την οποία είχε εκφράσει την επιθυμία να ζωγραφίσει...
Οι επιτυχίες της τον συντρόφευαν την ώρα που ζωγράφιζε τους καμβάδες του, ενισχύοντας το δημιουργική του διάθεση...
Ήταν και κείνη μικρασιάτισσα και τον προσέλκυσε το σπάνιο μέταλλο της φωνής της, η ευχέρειά της να ερμηνεύει με ευκολία κάθε είδος τραγουδιού, από αμανέδες, νησιώτικα και απτάλικα, ως σμυρναίικα, ζειμπέκικα και τσιφτετέλια, αλλά κυρίως η σεμνότητα και ταπεινότητά της.
Πιο αγαπημένο του από τα τραγούδια της, όπως είχε εκμυστηρευτεί στον Πάνο Γεραμάνη, ήταν το τραγούδι: "Η αγάπη δεν είναι παράνομη", γνωστό και με τον τίτλο: "Πανικός", σε στίχους και μουσική του Μπάμπη Μαρκάκη.
"Ο Φέλιξ Μέντελσον το 1830", ακουαρέλα του James Warren Childe
"Βενετία, 10 Οκτωβρίου 1830.
Αγαπημένοι μου,
Eπιτέλους, Ιταλία! Βιώνω αυτό που σε όλη μου τη ζωή θεωρούσα ως τη μεγαλύτερη δυνατή ευδαιμονία, και το απολαμβάνω. Η μέρα ήταν τόσο πλούσια σε συγκινήσεις, που τώρα που βράδιασε, αγαπητοί μου γονείς, βρίσκω το χρόνο να συμμαζέψω τις σκέψεις μου, για να σας ευχαριστήσω που μου χαρίσατε τέτοια ευτυχία. Και σας, αγαπημένα μου αδέρφια και αδερφές, σας σκέφτομαι συνεχώς. Παύλο, πόσο θα χαιρόμουν να ήσουν εδώ μαζί μου, να απολαύσεις τις περιηγήσεις στη λιμνοθάλασσα και τα κανάλια....Χένσελ, πρέπει να σου πω ότι η "Κοίμηση της Θεοτόκου" του Τιτσιάνο είναι έργο θεϊκό, το τελειότερο που έχει δημιουργήσει ποτέ, ανθρώπινο χέρι...
Κάθε ώρα, κάθε στιγμή έφερνε μαζί της τόσα πολλά αυτή την πρώτη μέρα μου στη Βενετία, που θα μείνουν στη ζωή μου, αλησμόνητα!
Mε το ζωγραφικό ταλέντο του ο Μέντελσον απεικονίζει τη "Γέφυρα των Στεναγμών" (themendelssohnproject)
Μετά την "Κοίμηση", ακολούθησε η επίσκεψη στο Palazzo Manfrini, μια θαυμάσια πινακοθήκη. Στη συνέχεια παρακολούθησα μια συναυλία με όργανο σε μια εκκλησία, που θαύμασα και τον "Άγιο Πέτρο" του Τιτσιάνο. Έπειτα βόλτα στην τεράστια πλατεία και το απoμεσήμερο αγνάντεμα στην Αδριατική... Επισκέφτηκα τους δημόσιους κήπους. Είδα ανθρώπους να γευματίζουν ξαπλωμένοι στο γρασίδι. Κατόπιν επέστρεψα στην πλατεία του Αγίου Μάρκου, όπου την ώρα του δειλινού πηγαινοέρχεται πλήθος κόσμου. [...]
Ήταν αρκετά σκοτεινά όταν φτάσαμε στο Μέστρε χθες το βράδυ. Επιβιβαστήκαμε σε μια γόνδολα και μέσα στη βουβή ηρεμία -σαν νεκρική σιγή- της ατμόσφαιρας, φτάσαμε στη Βενετία. Ο γονδολιέρης κωπηλατούσε όρθιος, με τη γόνδολα να γλιστρά αθόρυβα στους υδάτινους δρόμους, κάτω από αμέτρητες γέφυρες, χωρίς ήχο από κόρνες, ή κροτάλισμα των τροχών κάποιας άμαξας... Όσο πλησιάζαμε ο κόσμος πλήθαινε...Πέρα από το θέατρο ήταν στοιβαγμένες κι άλλες γόνδολες που περίμεναν τ αφεντικά τους...Δίπλα από την εκκλησία του Αγίου Μάρκου, τα Λιοντάρια, το παλάτι των Δόγηδων και η Γέφυρα των Στεναγμών. Η γαλήνη της νύχτας ενίσχυε τη χαρά μου στη θέα -έστω και στο μισοσκόταδο- των γνωστών Βενετσιάνικων μνημείων...
Και να λοιπόν, βρίσκομαι στη Βενετία!
Φέλιξ"
("Letters of Felix Mendelssohn", Gutenberg Books, σε προσαρμογή δική μου)
"Venice", Canaletto
Από τον Οκτώβριο του 1830 ως τον Ιούλιο του 1831 ο Φέλιξ Μέντελσον πραγματοποιεί ένα ταξίδι στην Ιταλία. Τη διασχίζει κουβαλώντας μαζί του έναν εξαιρετικό "τουριστικό οδηγό": Το "Ταξίδι στην Ιταλία" του Γκαίτε. Κι ακολουθεί βήμα προς βήμα τη διαδρομή που πενήντα χρόνια πριν είχε διανύσει ο γηραιός φίλος του.
Από όσα μεταφέρει στην παραπάνω επιστολή του ο εικοσάχρονος Φέλιξ μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε τον ενθουσιασμό του από την πρώτη του επίσκεψη στη Βενετία... Ήταν προχωρημένη η ώρα που έφτασε στην πόλη, όμως ακόμα και στα σκοτεινά η περιήγησή του με τη γόνδολα στην πόλη που γνώριζε από τα γραπτά του γηραιού του φίλου Γκαίτε, τον γοήτευσε...Το να διακρίνει τα περιγράμματα των περίτεχνων κτισμάτων, των γεφυρών και τον τραμπαλισμό των πλοιαρίων στη λιμνοθάλασσα ήταν ό,τι πιο αισθησιακό... Μια συναρπαστική εναρκτήρια εμπειρία που πρόσφερε η πόλη στον 20χρονο Μέντελσον.
Φέλιξ Μέντελσον, Eduard Bendemann
Φαίνεται πως οι γόνδολες εντυπωσίασαν εξαιρετικά τον Μέντελσον, τόσο που άμεσα άρχισε να δουλεύει μια σύνθεση, που θα τής έδινε τον τίτλο: "Βενετσιάνικη γόνδολα". Το έργο ολοκληρώθηκε μέσα σε μια εβδομάδα και όπως ο ίδιος δήλωσε "είχε βάλει στη μελωδία και τα μοτίβα της ολάκερη την ψυχή του..."
Όπως εκμυστηρεύτηκε στη Φάννυ, το εμπνεύστηκε από την γνωριμία του με μιαν "αριστοκράτισσα, λεπτή, ξανθιά, γαλανομάτα και με λευκά χέρια". Εννοούσε την πανέμορφη γερμανίδα πιανίστα, Delphine von Schauroth, κόρη βαρώνου, που ζούσε στο Μόναχο και ο συνθέτης είδε το 1830 σε μια περιοδεία του. Μεταξύ τους αναπτύχθηκε βαθιά φιλία. Πολλοί, μιλούν και για πλατωνικό ειδύλλιο, που ίσως να αληθεύει, αφού αντάλλαξαν μουσικές αφιερώσεις.
Το "Venetian Gondola Song", θα ενταχθεί αργότερα στα "Τραγούδια χωρίς λόγια", op. 19b...
Tα "Τραγούδια χωρίς λόγια" είναι συλλογή οκτώ πιανιστικών κύκλων, καθένας από τους οποίους περιλαμβάνει έξι λυρικές συνθέσεις.
Όταν κάποτε ο Marc-André Souchay προσπάθησε να βάλει στίχους στις μελωδίες αυτές του Μέντελσον, ο συνθέτης αντέδρασε λέγοντας πως:
"Αγαπώ αυτό που εκφράζει η μουσική μου, που δεν είναι καθόλου αόριστο για να εκφραστεί με λόγια. Αντίθετα, είναι πολύ συγκεκριμένο... Οι λέξεις, άλλο σημαίνουν για τον καθένα μας... Το συναίσθημα όμως που γεννούν είναι το ίδιο, συναίσθημα που δεν εκφράζεται, ωστόσο, με τις ίδιες λέξεις".
Κι έχει δίκιο ο Μέντελσον! Μια προσεκτική ακρόαση των "Τραγουδιών χωρίς λόγια" μάς πείθει πως οι λέξεις είναι περιττές...Η μουσική αναλαμβάνει το ρόλο του αφηγητή, του ρήτορα...της γλώσσας της ψυχής και μάς το φανερώνει μέσα από αυτή τη συλλογή του...
Θα ακούσουμε το "Venetian Gondola Song" από την Ρένα Κυριακού, ερμηνεία με το προσωπικό στυλ της πιανίστριας, που διακρίθηκε για τη σημαντική της έρευνα στη μουσική πιάνου του Φέλιξ Μέντελσον και ηχογράφησε το πλήρες έργο του. Ο ήχος της χαρακτηρίζεται από μια ευρεία παλέτα χρωματικού τόνου.
1. Lieder ohne Worte, Op. 19b : VI. "Venetian Gondola Song" / Ρένα Κυριακού:
Οι μακρόστενες, με επίπεδο πάτο βάρκες που σεργιανίζουν στα βενετσιάνικα κανάλια αναδύουν αναμφίβολα ρομαντισμό και γεννούν τρυφερές, αισθησιακές εικόνες και σκέψεις μια αγνής, όμορφης εποχής... Η γραφική γόνδολα, που ας θυμηθούμε προέρχεται από την ελληνική λέξη "κοντούρα=με κοντή ουρά", δηλαδή το μικρό πλοίο, σαγήνευσε πληθώρα καλλιτεχνών. Όμως, ο αθεράπευτα ρομαντικός Μέντελσον είναι εκείνος που το ταξίδι της μικρής βάρκας στα αβαθή νερά των Βενετσιάνικων καναλιών, γοήτευσε περισσότερο, γεγονός που το μαρτυρούν οι παραπάνω της μιας συνθέσεις με θέμα τη γόνδολα:
"Venice gondolas", John Singer Sargent
Εκτός από το "Venetian Boat Song" σε σολ ελ. που ακούσαμε από την Ρένα Κυριακού, ο Μέντελσον έγραψε συνολικά 5 κομμάτια εμπνευσμένα από τη γόνδολα.
Πέντε χρόνια μετά την πρώτη επίσκεψη στη Βενετία και τη σύνθεση του Ν.6 από το Op. 19b , συνθέτει το ομότιτλο Ν.6 από το Op. 30 σε φα δίεση ελ. και ακoλουθεί εκείνο σε λα ελ. από το Op.62 το 1841.
Επιπλέον, πρέπει να αναφέρουμε τη θαυμάσια "Βαρκαρόλα" του 1837 κι ένα "Gondellied" που είχε συνθέσει ενδιάμεσα, ένα ορμητικό, ταραχώδες Presto agitato, το Ν.3 του Op.53.
Όλες, συνθέσεις με ποιητική καλαισθησία, που συνδυάζουν τη ρομαντική φύση του δημιουργού με την κλασική παιδεία του. Δημιουργίες, στις οποίες αντανακλώνται ο άφθαστος λυρισμός, η τρυφερότητα και η ευαισθησία της ευγενικής ψυχής του, αλλά και το αισιόδοξο πνεύμα του...
Βαρκαρόλες ... Τραγούδια χωρίς λόγια εν πλώ, με μελωδίες που μας καλούν να στροβιλιστούμε με κομψότητα στον 6/8ων ρυθμικό τους κυματισμό...
Η ρυθμική αγωγή των 6/8 είναι το κύριο χαρακτηριστικό της λεμβωδίας ή βαρκαρόλας(από την ιταλική λέξη barca = βάρκα) και παραπέμπει στο λίκνισμα της γόνδολας...
2. Lieder ohne Worte, Op. 30: VI. "Venetian Gondola Song"/ Barenboim:
Αναδύεται ο πολύχρωμος κόσμος της ιταλική πόλης. Ένα μίγμα κουλτούρας, αγάπης για την τέχνη, λατρείας για το ωραίο...
Ο θαυμασμός του Μέντελσον για τη Βενετία είναι απαράμιλλος και τον εκφράζει γενναιόδωρα με τις μουσικές εμπνεύσεις του. Η Βενετία "μια πόλη-μουσείο γεμάτη θησαυρούς, και συγχρόνως μια βουβή, πεθαμένη πόλη", σκιαγραφείται αριστουργηματικά με τις μουσικές πινελιές του...
4. Mendelssohn: "Gondellied" in A major [1837] / Barenboim:
Η ποιητικότητα της ατμόσφαιρας της πόλης, τον εμπνέει...
5. Lieder ohne Worte, Op. 53: ΙΙΙ: "Gondellied" in G Minor / Barenboim:
Ο Φέλιξ Μέντελσον γεννήθηκε στο Αμβούργο στις 3 Φεβρουαρίου 1809.
Στο μπλογκ υπάρχουν πολλά κείμενα που τον αφορούν. Περιηγηθείτε!
Γεννήθηκε σαν σήμερα, 2 Φλεβάρη 1882 στην Ιρλανδία κι έμελλε να γίνει ένας από τους κορυφαίους λογοτέχνες του 20ού αιώνα.
Ο Τζαίιμς Τζόυς προερχόταν από μια οικογένεια, που αν μη τι άλλο αγαπούσε τη μουσική.
Ο πατέρας του υπήρξε χορωδός, η μητέρα του πιανίστα, και η μουσική πάντα έπαιζε κυρίαρχο ρόλο στις οικογενειακές συγκεντρώσεις.
Ο ίδιος είχε ωραία φωνή τενόρου, έπαιζε πολλά μουσικά όργανα, μεταξύ των οποίων πιάνο και κιθάρα, ήταν προικισμένος με εξαίρετο αυτί...συνέθετε κιόλας...
Αν δεν είχε γίνει συγγραφέας, θα μπορούσε να ήταν ένας επαγγελματίας μουσικός. Ήταν λάτρης κυρίως της όπερας, εξάλλου είναι γνωστό πως ο Τζόυς προώθησε τον ιρλανδικής καταγωγής τενόρο Τζον Ο’ Σάλιβαν.
Η μουσική είναι παρούσα και στα έργα του φυσικά, με την τέχνη των ήχων να ενσωματώνεται μαεστρικά στις λογοτεχνικές αράδες του...
Παραθέτω ένα μικρό απόσπασμα απ΄το 4ο κεφ. του "Οδυσσέα" του, ένα μυθιστόρημα όπου αφηγείται τις περιπλανητικές συναντήσεις του ήρωά του στο Δουβλίνο κατά τη διάρκεια μιας συνηθισμένης ημέρας, με ευφυείς παραλληλισμούς με τα πρόσωπα της Ομηρικής Οδύσσειας. Ο Τζόυς άρχισε να συγγράφει τον "Οδυσσέα" του το 1914. Το μυθιστόρημα ολοκληρώθηκε μετά από επτά χρόνια και εκδόθηκε την ημέρα των γενεθλίων του Τζόυς, 2 Φεβρουαρίου 1922.
Ο Τζόυς σε αυτό το αριστουργηματικό του πόνημα για να υπογραμμίσει την αφήγηση και να προσθέσει βάρος στους χαρακτήρες του παρεμβάλλει επεισόδια και θέματα από την τέχνη της μουσικής, που γνώριζε καλά.
Ο ήρωας Λέοπολντ Μπλουμ είναι παντρεμένος με την πριμαντόνα Μόλλυ:
"Έκανε τα ελατήρια να κουδουνίσουν καθώς σηκώθηκε απότομα με τον ένα αγκώνα ακουμπισμένο στο μαξιλάρι...Η ζέστα του κορνιασμένου σώματός της διαχύθηκε στον αέρα σμίγοντας με την ευωδιά του τσαγιού που σερβίρισε.
Μια λωρίδα σκισμένου φακέλου ξεπρόβαλε από το ζαρωμένο μαξιλάρι.
[...]
-"Από ποιον ήταν το γράμμα;", ρώτησε.
(Έντονη γραφή, Μάριον)
-Ω!Από τον Μπόυλαν, είπε. Θα φέρει το πρόγραμμα.
-Τι θα τραγουδήσεις;
-"La ci Darem" με τον J.C Doyle, είπε, και της "Αγάπης το παλιό, γλυκό τραγούδι"
Τα σαρκώδη χείλη της χαμογελούσαν...
[...]
-Τι ώρα είναι η κηδεία;, ρώτησε
-Στις έντεκα, νομίζω.Δεν είδα την εφημερίδα.
[...]
Ο Λέοπολντ αισθανόταν να διχάζεται."Voglio e non vorrei"...
Aναρωτήθηκε αν εκείνη θα το προφέρει σωστά.Voglio..."
***
James Joyce(Dublin)
Ο λογοτέχνης, φίλοι της μουσικοπαρέας, θα καταλάβατε πως αναφέρεται (σκόπιμα παραφράζοντας τη λέξη) , στη φράση: "vorrei e mi vorrei, Mi trema un poco il cor...Θέλω μα δεν τολμώ" από το διάσημο ντουετίνο του "Ντον Τζοβάννι" του Μότσαρτ.
Αρκετές σελίδες πιο κάτω ο Τζόυς εμφανίζει τον ήρωα με καρφωμένη τη Μοτσάρτια μελωδία στο μυαλό του:
Με κάθε καιρό και σε κάθε τόπο, πληρωμένοι πότε με την ώρα και πότε με την απόσταση,
χωρίς η δική τους θέληση να παίζει κανένα ρόλο.Voglio e non....
Μου αρέσει να τους δίνω πότε πότε κανένα τσιγάρο, σκέφτηκε σιγομουρμουρίζοντας:
"La ci darem la mano.La la lala la..."... [...] Κοίταξε το ρολόι του.Έντεκα και είκοσι.Θα έχει σηκωθεί η Μόλλυ τώρα. Θα χτενίζεται μουρμουρίζοντας voglio e non vorrei... Θα ψάχνει τις άκρες των μαλλιών της να δει αν έχουν ψαλίδα. Mi trema un poco il...Η φωνή της είναι όμορφη στο tre. Ένας τόνος κλάματος.Μια εκτίναξη...
***
Το ντουετίνο ακούγεται στην πρώτη πράξη της πολυαγαπημένης όπερας , όπου ο διάσημος καρδιοκατακτητής προσπαθεί να αποπλανήσει τη νεαρή και χαριτωμένη Zerlina…, με κείνη να διχάζεται ανάμεσα στην πίστη στον αρραβωνιαστικό της και τη φλόγα του έρωτα, που σιγοκαίει μπρος της!...Βρίσκεται "εδώ κι εκεί"..."θέλει, μα δεν τολμά-vorrei e mi vorrei".
Πάνω στο μουσικό μοτίβο του ντουέτου, που ενθουσιάζει κάθε ακροατή, γράφτηκαν πλήθος παραλλαγών. Όμως γι'αυτές έχω αναφερθεί και παλαιότερα εδώ.
Προτείνω να το ακούσουμε με τον ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΕΡΟ (κατά ομολογία μουσικοκριτικών) "Δον Ζουάν": Eberhard Wachter! Έναν από τα σπουδαιότερους βαρύτονους, που τραγούδησε το ρόλο σε 50 σχεδόν παραστάσεις περισσότερο από κάθε άλλο τραγουδιστή στη σύγχρονη εποχή!
La ci darem la mano: Σάλτσμπουργκ 1960
Herbert von Karajan / Eberhard Wächter / Graziella Sciutti
Νοερό οδοιπορικό σε Σκωτσέζικα υψίπεδα κάνουμε αυτό το πρωινό, το τελευταίο του Γενάρη, και την αφορμή δίνει ο Φραντς Σούμπερτ, καθώς γεννήθηκε σαν σήμερα 31 Ιανουαρίου 1797.
Στην παρέα μας και μια αιθέρια δεσποσύνη, η λαίδη Έλεν, η «Κυρά της λίμνης».
Mια έμμετρη επικολυρική ραψωδία του σερ Ουόλτερ Σκοτ είναι το ομότιτλο «Κυρά της λίμνης», της οποίας το περιεχόμενο είναι παρμένο από τους παλαιούς ηρωικούς σκωτικούς θρύλους.
Κεντρικός χαρακτήρας του είναι η Έλεν μαζί με τον λόρδο πατέρα της, που καταδιωκόμενοι από τον άγγλο βασιλιά βρίσκουν καταφύγιο σε μια σπηλιά των Χάιλαντς, στη λοχ Κάτριν.
Το έργο ενέπνευσε τον Φραντς Σούμπερτ να συνθέσει ένα κύκλο επτά τραγουδιών, ανάμεσά τους και το «Ellens dritter Gesang», έναν ύμνο που ψάλλει η Έλεν επικαλούμενη τη βοήθεια της Θεοτόκου, παρακαλώντας τη να δώσει τέλος στην ταλαιπωρία τους.
«Χαίρε Μαρία, Κεχαριτωμένη παρθένε!
Από τα άγρια, γυμνά βράχια στέλνω τις ικεσίες μου
Με την ελπίδα να εισακούσεις…»
Κάποια στιγμή πάνω στη μουσική του τραγουδιού, αντί για τους πρωτότυπους στίχους, προσαρμόστηκαν οι στίχοι του Λατινικού ψαλμού «Άβε Μαρία», κάτι που έκανε πολλούς να οδηγηθούν στη λανθασμένη εντύπωση πως το έργο του Σούμπερτ αποτελεί διασκευή του θρησκευτικού ύμνου γι’ αυτό και το βρίσκουμε συχνά με τον τίτλο: «Ave Maria».
Το τραγούδι απέκτησε άμεσα δημοφιλία προξενώντας την υψηλή περηφάνια του Σούμπερτ, ο οποίος σε μια επιστολή προς τον πατέρα του σημειώνει:
«Είναι πολλοί εκείνοι που αναρωτήθηκαν για την ευσέβειά μου, αυτήν την οποία εξέφρασα μ' αυτόν τον Ύμνο στην Παναγία, που θεωρώ πως συνέβη επειδή δεν έχω ποτέ εξαναγκάσει τον εαυτό μου στην πίστη».
Η ερωτευμένη Έλεν ικετεύει και για την αγάπη της. Έτσι η σύνθεση αποκτά διπλό χαρακτήρα, καθώς ερωτική έκσταση και θρησκευτική επιθυμία συνυπάρχουν, εκφράζοντας την δισυπόστατη ανθρώινη φύση: σώμα και ψυχή..
Η σύνθεση του Σούμπερτ αφιερώθηκε στην κοντέσα, Sophie Weissenwolff, στην έπαυλη της οποίας στην Αυστρία πρωτοπαρουσιάστηκε. Γι'αυτό και η γυναίκα έγινε γνωστή ως «η κυρία της λίμνης».
Το ακούμε από την κορυφαία σοπράνο Τζέσυ Νόρμαν σε μια ερμηνεία απαράμιλλης εκφραστικότητας, μαλακές φωτοσκιάσεις δυναμικής, πυκνού κι αιθέριου πιανιστικού ήχου. Ένας θρίαμβος λυρισμού!
Το ληντ διασκευάστηκε για πιάνο από τον Φραντς Λιστ. Αφεθείτε στα χέρια της Valentina Lisitsa σε μια βαθύτατη ερμηνεία, ένα χάδι πάνω στα ασπρόμαυρα πλήκτρα, με στοχαστική διάθεση, αυτοκυριαρχία κι αφοσίωση που δίνει στον ακροατή την αίσθηση μιας σπάνιας μουσικής εμπειρίας!
Τo σύνολο των επτά συνθέσεων με αρίθμηση Op. 52 περιλαμβάνει πέντε σόλο τραγούδια για τρεις διαφορετικούς χαρακτήρες (Έλεν, Νόρμαν και Μάλκολμ) και δύο χορωδιακά:Bootsgesang και Coronach...(Λεμβωδία και Θρηνωδία των γυναικών). Ήταν από τις αγαπημένες συνθέσεις του Σούμπερτ, καθώς κανένας άλλος κύκλος λήντερ δεν συνδύαζε χορωδιακή μουσική με σόλο με αυτόν τον τρόπο. Είχε προσεγγίσει με σεβασμό το περίφημο έργο του Σκοτ και ήλπιζε στην θετική ανταπόκριση των Βρετανών, η πατρίδα των οποίων δόξασε παρόμοιες προσπάθειες τόσο του Χάιντν όσο και του Μπετόβεν.
Ακούμε και τις επτά συνθέσεις τουOp. 52:
Schubert: Sieben Gesänge aus Walter Scotts 'Fräulein vom See', Op 52: Στα σόλι ερμηνεύουν οι: Janet Baker, Dietrich Fischer-Dieskau
(Στη μνήμη του Τζουζέπε Βέρντι, που έφυγε σαν σήμερα 27 Γενάρη 1901).
ΒΕΡΝΤΙ: ο μεταρρυθμιστής του ιταλικού μελοδράματος με την όπερα να τον έχει καθιερώσει στη συνείδησή μας...
ΡΕΚΒΙΕΜ: μια νεκρώσιμη ακολουθία, ένα εκκλησιαστικού χαρακτήρα έργο, που μεταφέρει την αγωνία του θανάτου...
Όμως το Ρέκβιεμ του Βέρντι διαφέρει από τα υπόλοιπα... Αποτελεί έναν ύμνο στο θάνατο!
Μεγαλοπρεπές και εκρηκτικό, με σαφείς αναφορές στον οπερατικό τύπο, που ο Βέρντι ανέδειξε μοναδικά, μια και ο πιο ανίδεος εύκολα διακρίνει την έντονη θεατρικότητά του!...
Κάτι που αρνητικά χαρακτηριζόμενο από τον φον Μπύλοβ παρομοιάστηκε με "όπερα που φορά εκκλησιαστικό ράσο", σχόλιο που ο Μπραμς κατέκρινε επισημαίνοντας το λάθος στον Μπύλοφ προσθέτοντας πως "μόνο μια ιδιοφυία θα μπορούσε να γράψει ένα τέτοιο έργο"!!
Είναι φανερό πως ο κατεξοχήν συνθέτης όπερας, Βέρντι, δεν στηρίζεται τόσο στο θρησκευτικό συναίσθημα, όσο στην απόδοση δραματικότητας...
Το Ρέκβιεμ του, εγκώμιο στο θάνατο..., απαραίτητο, αφού χωρίς αυτόν δεν μπορεί να υπάρξει ζωή...
Να θυμίσουμε πως η μεγαλόπνοη "Λειτουργία εις κεκοιμημένους" του Βέρντι γράφτηκε για την πρώτη επέτειο θανάτου του ιταλού συγγραφέα Αλεσάντρο Μαντσόνι το 1874, με τον ίδιο το συνθέτη να καθοδηγεί ορχήστρα, χορωδία και σολίστες από το πόντιουμ, αν και συνέλαβε την ιδέα μιας νεκρώσιμης ακολουθίας μια δεκαετία νωρίτερα κατά τη διάρκεια επιδημίας χολέρας που είχε ξεσπάσει στην Ιταλία και αφάνισε μεγάλο μέρος του πληθυσμού, όπως και λίγο αργότερα για το μνημόσυνο του Ροσίνι, που όμως ποτέ δεν πραγματοποιήθηκε.
Ο Βέρντι πήρε την απόφαση να γράψει το έργο στο νεκροταφείο στην κηδεία του Μαντσόνι. Ο ίδιος είχε εξομολογηθεί: "Πρόκειται για αναγκαιότητα της ψυχής μου, για ροπή της καρδιάς και θα καταβάλλω καθε δύναμη για να τιμήσω το μεγάλο πνεύμα του ανθρωπου που εκτιμούσα ως συγγραφέα και σεβόμουν πρωτίστως ως άνθρωπο!"
Ενα και μοναδικό το Ρέκβιεμ, σαν τον Μπετοβενικό "Φιντέλιο"!
Μεγάλος θαυμαστής του Ρέκβιεμ υπήρξε ο Μπέρναρντ Σω μετά την πρώτη παράσταση του έργου στο Λονδίνο , με το συγγραφέα να εκφράζει την επιθυμία να παιχτεί στην κηδεία του το μέρος του: "Libera me".
"Σώσε με, Κύριε, από τον αιώνιο θάνατο,
εκείνη την τρομερή ημέρα,
όταν ο ουρανός και η γη θα εξαφανιστούν,
όταν θα έρθεις να κρίνεις τον κόσμο με την πύρινη ρομφαία"
Ας απολαύσουμε το "Libera me" με την υψίφωνο να κάνει δραματική έκκληση για σωτηρία. Κινούμενη σε καθηλωτικούς, επαναλαμβανόμενους ήχους ικετευτικής ωδής υποβάλλει την αίσθηση του δέους, ενώ η χορωδία (2:25) ξεκινά ένα απίστευτης δυναμικής θέμα στη δομή της φούγκας, πλάθοντας ένα σύνθετο φινάλε , όπου η σοπράνο ακούγεται φευγαλέα μόνο για να ανακόπτει ή και να ενισχύει τη σαρωτική, σαν καταιγίδα διάθεση του χορού, που το αρμονικό του υπόβαθρο μεταβάλλεται συνεχώς...
Στην μελισματική και ήπια προσευχή του τέλους, γυναικεία φωνή και χορωδία αίρουν την προηγούμενη ένταση κι ενώνονται σε μια ανακουφιστική ζεστασιά, ειρηνικά και ήσυχα σε μια παράκληση για συγχώρεση, σωτηρία και εξαγνισμό.
Παρακολουθείστε την έκφραση του μαέστρου Κλαούντιο Αμπάντο στο τέλος(13:40).Περνούν αρκετά λεπτά μέχρι να ηρεμήσει, να συνέλθει από τον ηλεκτρισμό και την έκσταση...
Ανακουφισμένος...ξεφυσά...αποφορτίζεται...γυρίζει στο ακροατήριο, που τότε μόνο ξεσπά σε χειροκροτήματα και τον αποθεώνει!!!
Verdi's Requiem: "Libera me"
(Claudio Abbado - Berliner Philharmoniker- Angela Gheorghiu)
Μια σπουδαία ερμηνεία μαζί με μια εκπληκτική ανάλυση του Ρέκβιεμ μπορείτε να παρακολουθήσετε στο παρακάτω ντοκυμαντέρ. ΟΘεόδωρος Κουρεντζήςδιευθύνει και καθοδηγεί την Musica Aeterna:
Αλλά και στο επόμενο με τον Γκέοργκ Σόλτι στο πόντιουμ ένας θαυμάσιος οδηγός ακρόασης για όποιον ενδιαφέρεται γι'αυτό το αριστούργημα:
Υπάρχουν πολλά παλαιότερα κείμενα για τον Βέρντι.Περιηγηθείτε!
«The Marriage of Victoria, Princess Royal, 25 January 1858», John Phillip
Προσκεκλημένοι σε γάμο και μάλιστα πριγκηπικό, είμαστε σήμερα, φίλοι μου!!!
Φορέστε αριστοκρατικό ένδυμα, επιμεληθείτε ανάλογη κώμη, παρφουμαριστείτε, γιατί θα παρευρεθούμε στους γάμους της Victoria Adelaide Mary Louisa, κόρης της βασίλισσας Βικτωρίας της Αγγλίας και του Αλβέρτου, με τον Φρειδερίκο της Πρωσίας.
Η Βικτωρία είχε ιδιαίτερη αγάπη στις τέχνες! Έτσι, η ίδια είχε αναθέσει στο σκωτσέζο John Phillip (μεγαλύτερο ζωγράφο της εποχής) να απεικονίσει την τελετή και τους προσκεκλημένους. Εκείνος, έκανε ένα προπαρασκευαστικό σχέδιο κατά τη διάρκεια της τελετής, που τελειοποίησε αργότερα, καθώς η λεπτομερής αποτύπωση και με απόλυτη ακρίβεια των προσώπων, απαιτούσε χρόνο.
Η πριγκίπισσα εκτός από τη ζωγραφική, λάτρευε και τη ρομαντική μουσική του ΦΕΛΙΞ ΜΕΝΤΕΛΣΟΝ, ο οποίος κάθε φορά που βρισκόταν στη Βρετανική πρωτεύουσα ήταν προσκεκλημένος των γονιών της προκειμένου να απολαμβάνουν διαζώσης τις συνθέσεις του.
Για το γάμο της (25 Γενάρη 1858) είχε επιλέξει να ακουστεί το «Γαμήλιο Εμβατήριο», που εκτελείται στο Σαιξπηρικό «Ονειρο καλοκαιρινής νύχτας», έργο σκηνικής μουσικής, του οποίου την ουβερτούρα έγραψε ο Μέντελσον στα 17 του.
Μεγαλοπρεπές, επιβλητικό, με τη σφραγίδα ενός εξαιρετικού τελετουργικού, μα συγχρόνως ανάλαφρο, με σταγόνες λυρισμού, λεπτότητας και ευγένειας. Μουσική γεμάτη κομψότητα και γοητεία!
Για σήμερα προτείνω να ακούσουμε μια δεξιοτεχνική μεταγραφή του για πιάνο, που έδωσε ο ΦΡΑΝΤΣ ΛΙΣΤ το 1850. Αν και πολλοί έχουν ταυτίσει το έργο με την ερμηνεία του Χόροβιτς, προτείνω να το απολαύσουμε από τον βιρτουόζο György Cziffra, ο οποίος φημίζεται για τις ηχογραφήσεις του σε έργα Λιστ. Αφή, άλλοτε λεπτή κι άλλοτε πομπώδης, πάντα όμως συναρπαστική!
Καλή σας ακρόαση!
«F. Liszt : Mendelssohn, Wedding March & Dance of the Elves»:
Diana and Cupid, Pompeo Batoni, Metropolitan Museum, N.Y
Pompeo Batoni selfportrait
Ο ιταλός ζωγράφος, Πομπέο Μπατόνι γεννήθηκε στη Λούκα στις 25 Ιανουαρίου 1708 και υπήρξε ένας από τους πιο δημοφιλείς καλλιτέχνες της εποχής του, κάτι που αποδεικνύει ο μεγάλος αριθμός αριστοκρατών από όλη την Ευρώπη που επιθυμούσαν να αποκτήσουν έργα του.
Διακρίθηκε στις προσωπογραφίες, αλλά -όπως στην περίπτωση του εικαστικού, που θα εξετάσουμε- και στις αλληγορικές και μυθολογικές του εικόνες.
Θεωρείται πρόδρομος του νεοκλασικισμού, καθώς το στυλ του ενσωματώνει στοιχεία της κλασικής αρχαιότητας, του γαλλικού ροκοκό και του κλασικισμού.
Η Άρτεμη είναι η θεά του κυνηγιού, η προστάτιδα των άγριων ζώων, των βουνών και των δασών. Κόρη του Δία και της Λητώς και δίδυμος αδελφός της ο θεός Απόλλωνας. Υπήρξε μία από τις ομορφότερες θεές της αρχαιότητας, όμως ήταν ορκισμένη παρθένα και τιμωρούσε όποιον δεν την σέβονταν. Από τις ιέρειες και ακόλουθές της, η θεά απαιτούσε να δείχνουν αφοσίωση στις αρχές της και ιδιαίτερα στην παρθενία, που αυτή πρώτη φύλαγε παραδειγματικά. Αρκετές είναι οι περιπτώσεις που κάποια ακόλουθός της παρασυρόταν από κάποιον θεό ή θνητό και στην συνέχεια γνώριζε την οργή της Άρτεμης και θανατώνονταν.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα διαφύλαξης της αγνότητάς της ήταν ο μύθος για τον κυνηγό Ακταίονα. Όταν η θεά αντιλήφθηκε πως την είδε γυμνή, όταν λουζόταν, τον μεταμόρφωσε σε ελάφι και έβαλε τα σκυλιά του να τον κατασπαράξουν. Έτσι ο Ακταίων δεν μίλησε ποτέ σε κανέναν για όσα αντίκρυσαν τα μάτια του! Ακόμα, είναι εκείνη που ευθύνεται για το θάνατο των Αλωαδών, των γιγάντων Ώτου και Εφιάλτη. Η θεά για να τους εκδικηθεί για την αναίδειά τους να επιβουλεύονται την τιμή της, σ'ένα κυνήγι τους μεταμορφώθηκε σε ελάφι, πέρασε ανάμεσά τους και κείνοι προσπαθώντας να τη σκοτώσουν εξοντώθηκαν μεταξύ τους...
Παρότι ορκισμένη παρθένα, σήμερα αναλύουμε ένα εικαστικό έργο που την απεικονίζει με το φτερωτό Έρωτα.
Pompeo Batoni: Άρτεμις και Έρωτας
To έργο θεωρείται ένα από τα καλύτερα του καλλιτέχνη, με τη μορφή της θεάς να βασίζεται στο διάσημο αρχαίο γλυπτό της "Κοιμισμένης Αριάδνης" στο Βατικανό.
Πρόκειται για μια κομψή σύνθεση που τα στοιχεία της παρουσιάζονται σε πυραμίδα: Στη βάση του ο φτερωτός Έρως ακουμπισμένος στα πόδια της...στο κέντρο η Άρτεμις...και στην κορυφή το τόξο στα χέρια της θεάς.
Το τοπίο στο βάθος "εκτείνεται" ως ύμνος στην απέραντη ομορφιά της φύσης, της οποίας κυρίαρχη είναι η Άρτεμις, σαν η ''Πότνια θηρών''. Όλο το ενδιαφέρον όμως, τραβάει η κίνηση της θεάς, που αφαιρεί το τόξο από τα χέρια του Έρωτα και ...μάλλον ετοιμάζεται να το σπάσει... Βέβαια, η έκφραση στα λεπτά της χαρακτηριστικά είναι ήρεμη μ'ένα χαμόγελο διακριτικό, σχεδόν αδιόρατο... Για προσέξτε, όμως τον μικρό ερωτιδέα...δείχνει αληθινά ανήσυχος ότι θα το κάνει. Τη σκηνή παρακολουθεί με ενδιαφέρον ένα από τα δύο όμορφα κυνηγόσκυλα της Άρτεμης, ενώ το άλλο έχει αφεθεί σε γλυκό ύπνο.
Η σκηνή είναι ειδυλλιακή...Η 'Αρτεμις τυλιγμένη στο λευκό χιτώνα της, που εικονοποιεί την παρθενικότητά της, χτενισμένη σεμνά με μόνο διάκοσμο στο κεφάλι της το σύμβολό της, το μηνίσκο της Σελήνης. Το κόκκινο όμως ύφασμα του μανδύα, που έχει κυλήσει στα πόδια της και τυλίγει με τις πλούσιες πτυχώσεις του το κάτω μέρος του σώματός της παραπέμπει και στον πόθο, τη λαγνεία, το κρυφό πάθος, τη σαρκική πλευρά του έρωτα...υπονοώντας πως η θεά δεν είναι ελεύθερη από τις επιθυμίες της σάρκας, ίσως γι' αυτό ''απειλεί'' να σπάσει το τόξο. Ισως πάλι, αναλογίζεται τον Ενδυμίωνα, το βοσκό που η θεά κάποτε αγάπησε...
Όλη η σύνθεση είναι ένα παιχνίδι, ανάμεσα σε δύο αντίθετα , το ερωτικό πάθος και τη σωματική αγνότητα, την ανάγκη που δημιουργεί το ερωτικό ένστικτο και την επιθυμία ελέγχου αυτού του ενστίκτου. Ποιός κερδίζει σε αυτό το παιχνίδι;..Το ''επιθυμώ'' ή το ''πρέπει'', φίλοι μου εκλεκτοί;
Πριν απαντήσουμε, ας αναλογιστούμε πόσες φορές δεν ζήσαμε στιγμές που επιθυμούσαμε διακαώς γιατί φοβήθηκαμε τη δύναμη και τη μαγεία τους. Στιγμές που αρνηθήκαμε, γιατί διστάσαμε να δούμε παραπέρα από το σύνορο, που νόμοι και κανόνες μάς κράτησαν φυλακισμένους...
Aκόμα και την ορκισμένη να αντιστέκεται θεά, μεταμορφώνει η Τέχνη! Στην αλληγορική ουβερτούρα της όπερας του Ζαν Φιλίπ Ραμώ: "Ιππόλυτος και Αρικία", Άρτεμις και Έρως ενώνουν τις προσπάθειές τους για να εξασφαλίσουν αίσια έκβαση στη σχέση του ζευγαριού... Μουσική που ξεδιαλύνει όποια τυχόν σκαιά, τυραννική σκέψη μας...
Aκούμε την ουβερτούρα από το σύνολο Les Arts Florissants, που διευθύνει o William Christie.
Μια εκφραστική προσέγγιση τoυ κορυφαίου παγκοσμίως μαέστρου, ιδιαίτερα σε έργα μπαρόκ ρεπερτορίου.
Γεννημένος σαν σήμερα 24 Γενάρη 1776, ο γερμανός συγγραφέας Ε.Τ.Α Χόφμαν, είναι δημοφιλής στους βιβλιοφάγους καθώς η ιδιότητά του ως μυθιστοριογράφου και δη της φανταστικής λογοτεχνίας είναι περισσότερο γνωστή. Στους μουσικόφιλους είναι διάσημος για τα «Παραμύθια του Χόφμαν», που αγαπήθηκαν, όταν οι φανταστικές αυτές ιστορίες του αποτέλεσαν τη βάση του λιμπρέτου για την ομώνυμη όπερα του Ζακ Όφενμπαχ, όπου ο Χόφμαν κρατά και έναν από τους ρόλους, ανάμεσα στη Μούσα της Τέχνης που τον διεκδικεί και μια παθιασμένη από έρωτα, τραγουδίστρια…
Οι ιστορίες του ευφάνταστες, εξαιρετικά υποβλητικές, με το μακάβριο και το υπερφυσικό να αποτελέσουν αρκετές φορές έμπνευση δημιουργιών πολλών συνθετών. Ο Βάγκνερ στήριξε το Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν στις ιστορίες του, ο Τσαϊκόφσκυ εμπνεύστηκε τον «Καρυοθραύστη» του απ'αυτόν, ο Χίντεμιτ την «Cardillac», o Λεό Ντελίμπ την «Κοπέλλια» του...
Και μπορεί ο Χόφμαν, με τις δεξιοτεχνικά άγριες πτήσεις της φαντασίας του να έγινε γνωστός γράφοντας για υπερφυσικούς, μυστηριώδεις και τρομακτικούς χαρακτήρες, όμως το ενδιαφέρον του για την Τέχνη επεκτάθηκε και σε άλλα είδη της, όπως η ζωγραφική και η μουσική. Την τελευταία δε, την υπηρέτησε ως μαέστρος, μουσικοκριτικός (θαυμάσιο το δοκίμιό του πάνω στην 5η του Μπετόβεν), αλλά και ως συνθέτης.
Όπως έλεγε ο ίδιος:
«Τις καθημερινές είμαι ένας δικηγόρος και στις καλές περιπτώσεις, λιγάκι μουσικός.
Τις Κυριακές, εξαρτάται…
Με τη δύση του ήλιου γίνομαι πλακατζής συγγραφέας μέχρι αργά τη νύχτα!»
Kαρικατούρα που φιλοτέχνησε ο ίδιος
Λάτρευε τη μουσική από μικρός, ιδιαίτερα τους κλασικούς και τον Μότσαρτ, για τη μουσική του οποίου συχνά δήλωνε πως:
«Mozart's music is the mysterious language of a distant spiritual kingdom, whose marvelous accents echo in our inner being and arouse a higher, intensive life».
Λάτρευε το Μότσαρτ τόσο, που άλλαξε ένα από τα μεσαία ονόματά του σε «Αμαντέους», δηλώνοντας με αυτόν τον τρόπο τον θαυμασμό του απέναντι στον αγαπημένο του συνθέτη. Ολοκληρωμένο το όνομά του ήταν: Ερνστ-Τέοντορ-Αμαντέους Χόφμαν.
Από τις πιο δημοφιλείς συνθέσεις του είναι η όπερα «Ούντινε» και το μπαλέτο «Αρλεκίνος». Για σήμερα όμως προτείνω το «Κουιντέτο του για Άρπα και κουαρτέτο εγχόρδων». Ένα έργο όπου η άρπα με το ηχόχρωμά της, ως βασικό όργανο, παραπέμπει στο αινιγματικό, μυστηριώδες και παράξενο τοπίο που πλάθει ο καλλιτέχνης. Γράφτηκε το 1808, όταν ο Χόφμαν είχε ταξιδέψει στην Πολωνία και όπως μαρτυρά μια επιστολή του δημιουργού, ο εκδοτικός οίκος αρνήθηκε αρχικά να το δημοσιεύσει επειδή η άρπα δεν ανήκε στα «πιασάρικα» ηχητικά, όργανα εκείνη την εποχή. Θα δέχονταν μόνο αν στη σύνθεση, η άρπα αντικαθίσταντο με πληκτροφόρο…κάτι, που δεν άρεσε στον Χόφμαν γιατί, όπως είπε το πιάνο δεν μπορούσε να αποδώσει την ατμόσφαιρα και το ύφος που ήθελε με τη μελωδική του γραμμή, να εκφράσει. Απ’ό,τι φαίνεται οι διαπραγματεύσεις οδήγησαν στη διαζευκτική λύση. Γι’αυτό στη χειρόγραφη παρτιτούρα αναφέρεται «Quintet for harp or fortepiano».
Το έργο είναι γραμμένο στη ντο ελάσσονα με δυο αντικρουόμενα υφολογικά θέματα να παρουσιάζονται σε παραλλαγές στο πρώτο, μέρος του, Allegro-Moderato. Στη μεσαία, Αdagio κίνηση πρωταγωνιστεί η άρπα με τη δυναμική της να ενισχύει την ονειρική διάσταση του ύφους, κι αν θέλετε την αλλόκοτη, γκροτέσκο πλευρά της ανθρώπινης φύσης του δημιουργού, ενώ στην τελευταία κίνηση, ένα Allegro σε 6/8 δίνει στον αρπιστή την ευκαιρία να δείξει τη δεξιοτεχνική του δεινότητα μέσα από υπέροχα glissandi οδηγώντας τη φαντασία σε μουσικά μονοπάτια, που ακούγονται «γλυκά-απειλητικά» καθώς αναδύονται από τα ζοφερά βάθη του υπερφυσικού κόσμου του Ε.Τ.Α Χόφμαν!
Ernst Theodor Amadeus Hoffmann: Quintet for harp & string quartet in C minor
Στη μνήμη του AMEDEO MODIGLIANI, που πέρασε στην αιωνιότητα σαν σήμερα 24 Γενάρη 1920...
" -Moντί, κερδίσαμε!Πήραμε τον πόλεμο, Μοντί!όλοι μιλούν για σένα στο Λονδίνο!
Άκου: "...τα γυμνά του Μοντιλιάνι είναι οι καρποί της Αναγέννησης...
Παραμερίστε!Ο 20ός αιώνας απέκτησε ένα μεγάλο ζωγράφο!
"Αμεντέο", αυτός που τον αγαπάει ο Θεός!Ευλογημένος!"
-Ευλογημένος, αγάπη μου, όχι καταραμένος πια, ευλογημένος!
"Προλάβετε!Πενήντα εννέα έργα.Ένα σελίνι το κομμάτι, σήμερα.Αύριο, μια περιουσία!
Αγοράζοντας Μοντιλιάνι, αγοράζετε μια μεγαλοφυία!"...
-Δεν σε αγόρασαν.Ετσι εύκολα...;
Τα έργα σου στην αρχή ήταν στοιβαγμένα σε ένα πανέρι από λυγαριά, μετά σκαρφάλωσαν στα ψηλά,
τα κρέμασαν στον τοίχο.
Έμαθαν ότι είσαι άρρωστος και πάγωσαν τις πωλήσεις σου.
Περίμεναν να πεθάνεις για ν'ανέβει η τιμή στα ύψη..."
(Από το εκπληκτικό βιβλίο της Σοφίας Καψούρου: "Ερωμένες στον καμβά", εκδ. Σεστίνα, σελ 70)
***
"Jean Cocteau portrait", Modigliani
Μακρόστενα πρόσωπα, επιμηκυμένες μορφές, είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά του "καταραμένου-ευλογημένου", Μοντιλιάνι, που κάνουν τα έργα του αναγνωρίσιμα...Ο καλλιτέχνης υιοθέτησε μιαν απλή αλλά μεγαλοπρεπή χρήση των γραμμών, χρώματα που αναδύουν την ευαισθησία, την αριστοκρατική του διάθεση, την κομψότητά του... Η δύναμή του πήγαζε από το ανεξάντλητο πάθος και τον ερωτισμό για κάθε τι ...Τις γυναίκες, το ποτό, τη φιλία, ακόμα και το θάνατο που το συναπάντημα μαζί του ήρθε μόλις στα τριάντα πέντε....Ο Μοντιλιάνι ξεχώρισε για τη λιτότητα των μορφών του, που θεωρώ αποτελούν κήρυγμα της αγνότητας, όσο κι αν αυτό ακούγεται παράδοξο για έναν καλλιτέχνη που αποθέωσε το γυμνό!
Ο Μοντιλιάνι λάτρευε επίσης την ποίηση και απήγγειλε τακτικά Δάντη από μνήμης. Η αγάπη του στην ποίηση φαίνεται κι από τη σειρά πορτρέτων σύγχρονων ποιητών που φιλοτέχνησε(Blaise Cendrars, Guillaume Apollinaire, Jean Cocteau).
"Δεν είναι σωστό να διαβάσουν όλοι τις σελίδες που ακολουθούν, μόνο λίγοι θα μπορέσουν να απολαύσουν αυτό το πικρό φρούτο ατιμώρητα. Συνεπώς, συρρικνωμένη ψυχή, απομακρύνσου πριν διεισδύσεις βαθύτερα σε τέτοιες αχαρτογράφητες και επικίνδυνες ερημιές..."
Το παραπάνω απόσπασμα είναι από το αγαπημένο κείμενο του Μοντιλιάνι, "Τα άσματα του Μαλντορόρ-Les Chants de Maldoror" του κόμη του Λωτρεαμόν, λογοτεχνικό ψευδώνυμο του γάλλου συγγραφέα, Ισιντόρ Ντυκάς. Αναφέρεται σε έναν αντιήρωα, διεστραμμένο, βλάσφημο χαρακτήρα, αρχάγγελο του κακού που έχει απαρνηθεί τη συμβατική ηθική. Ο Μοντιλιάνι κουβαλούσε το βιβλίο πάντα στην τσέπη του. Λέγεται πως ο λόγος της εμμονής του στο συγκεκριμένο κείμενο οφείλεται στη συσχέτιση με τη δική του ζωή. Ο Δούκας de Lautréamont χαρακτηριζόταν "μοναχική, ιδιότυπη ιδιοφυΐα" και ο Μοντιλιάνι ένιωθε ότι αυτός ο μοναχικός ποιητής αντανακλούσε τις δικές του απρόβλεπτες διαθέσεις...
"Πορτρέτο του Μάριου Βάρβογλη", Μοντιλιάνι
Ο Μοντιλιάνι είχε συνδεθεί φιλικά με τον συνομήλικό του δικό μας ζωγράφο και συνθέτη Μάριο Βάρβογλη. Το σημείο που τούς έφερε κοντά ήταν η καταγωγή (απ'το νότο) του Βάρβογλη. Ο Μοντιλιάνι βασανιζόταν ως το θάνατο του από νοσταλγία για το φως του ήλιου και τις καθαρές γραμμές της ιταλικής φύσης. Συχνά βρισκόντουσαν οι δυο τους στο σπίτι της οδού Joseph Bara, σπίτι του Βάρβογλη για να "μεταφερθούν στο Νότο".
Ο Μοντιλιάνι τραγουδούσε άριες του Μοντεβέρντι που λάτρευε, και ο Βάρβογλης τον συνόδευε στο πιάνο.
Από τις αγαπημένες του ήταν η "Possente spirto-ισχυρό πνεύμα", μια πανέμορφη άρια από την τρίτη πράξη της όπερας του Μοντεβέρντι: "L'Orfeo".
Ο μυθικός τραγουδιστής προσπαθεί να πείσει τον βασιλιά του Κάτω Κόσμου να του επιτρέψει να περάσει στο βασίλειό του προκειμένου να βρει την αγαπημένη του Ευρυδίκη. Πρόκειται για απαιτητικότατη, εξαιρετικής δεξιοτεχνίας, άρια με την οποία ο Μοντεβέρντι βρίσκει ευκαιρία να αναδείξει τη μοναδική δύναμη της μουσικής και του δράματος.
Monteverdi: "L'Orfeo-Possente spirto" /Anthony Rolfe Johnson, John Eliot Gardiner
Ο Μοντιλιάνι πέρασε στην αιωνιότητα στις 24 Γενάρη 1920...
"Την ώρα που θα πεθάνω, δεν πρόκειται να με δουν τριγυρισμένο από παπάδες. Την ώρα εκείνη, θέλω να με λικνίζει το κύμα της φουρτουνιασμένης θάλασσας…"
Ταξίδι στο σαγηνευτικό Παρίσι κάνουμε αυτό το πρωινό και στους υπέροχους Κήπους του Κεραμεικού, ένα απέραντο πάρκο δημιουργημένο από την Αικατερίνη των Μεδίκων, στον οποίο οι Παριζιάνοι έκαναν τον περίπατό τους χαλαρά και ήρεμα. Στεγασμένοι διάδρομοι κατά μήκος του Σηκουάνα, καλυμμένοι με αναρριχητικά φυτά και φιδίσια μονοπάτια που στις άκρες τους υψώνονται λογής καλλωπιστικά κι εξωτικά δέντρα, ενώ οι βάσεις των παρτεριών κρύβονται κάτω από την πολυχρωμία των εποχιακών ανθέων, που μεθούν με το άρωμά τους όχι μόνο τους επισκέπτες, μα και τα πέτρινα, άψυχα καλλίγραμμα αγάλματα που διακοσμούν γωνιές των Κήπων!
Το 19ο αι. ήταν το μέρος, που συνήθως τις Κυριακές συγκεντρώνονταν οι Παριζιάνοι να ψυχαγωγηθούν και να διασκεδάσουν κάτω από τους ήχους της μπάντας που παιάνιζε καθόλη τη διάρκεια της μέρας.
Αυτοπροσωπογραφία
Αιτία γι'αυτό τον περίπατο στο χώρο και το χρόνο δίνει η σημερινή γενέθλια επέτειος του ιμπρεσιονιστή ζωγράφου Εντουάρ Μανέ (23 Ιανουαρίου 1832), όπου η όμορφη συνήθεια της παρακολούθησης της Κυριακάτικης, μουσικής φιέστας απεικονίζεται στον πίνακά του:
"Music in the Tuileries Gardens-Μουσική στους Κήπους του Κεραμεικού",
που κοσμεί τις αίθουσες της Πινακοθήκης του Λονδίνου.
Πλήθος κομψά ενδεδυμένων ανδρών και γυναικών έχουν συρρεύσει στο πάρκο... Kάποιοι όρθιοι ...κι άλλοι καθισμένοι στα καμωμένα με επιδεξιότητα, μεταλλικά καθίσματα ... Αστοί της Παρισινής κοινωνίας, ανάμεσά τους κι επώνυμοι της Τέχνης, φίλοι του Μανέ, που εύκολα μπορεί να διακρίνει κάποιος αν παρατηρήσει προσεκτικά τις φιγούρες.
Ο κύριος με το ημίψηλο καπέλο και το λευκό παντελόνι είναι ο αδερφός του ζωγράφου, Ευγένιος, πίσω του και προς τα αριστερά ο Θεόφιλος Γκωτιέ, ενώ δίπλα του και προφίλ βλέπουμε και τον ποιητή Μπωντλαίρ, που εκτιμούσε δεόντως την τέχνη του Μανέ.
Ο ζωγράφος αυτοπροσωπογραφείται αφαιρετικά στην άκρη της αριστερής μεριάς του έργου... Στη δεύτερη σειρά, κάτω από το θεόρατο δέντρο δίπλα στην κυρία με το καλαίσθητο καπελίνο, ένας κύριος με γυαλιά και κοντό μουστάκι. Πρόκειται για τον Ζακ Όφενμπαχ, δημοφιλή για τις οπερέτες του εκείνη την εποχή στη Γαλλία.
Σε πρώτο πλάνο δυο κυρίες της καλής κοινωνίας (η μια, η σύζυγος του συνθέτη) συνομιλούν, βαστώντας με περισσή χάρη τις βεντάλιες τους και δυο μικρά παιδιά παιχνιδίζουν ανέμελα χωρίς έννοια μη τυχόν λεκιάσουν τη γιορτινή, Κυριακάτικη φορεσιά τους.
Χαιρετούρες, φιλοφρονήσεις, υποκλίσεις... Όλα, με διάθεση ευθυμίας και ιλαρότητας! Μια αστείρευτη τέρψη, ένα μεθύσι της καρδιάς!
Ο ταλαντούχος δημιουργός πειραματίζεται, διερευνά, καινοτομεί και τέλος καταφέρνει να αποδώσει τη φαιδρή ατμόσφαιρα του στιγμιοτύπου με άμεσο και ποιητικό τρόπο αξιοποιώντας τα πλούσια χρώματα και τις δυνατότητες που του προσφέρονται από μια πολυπρόσωπη σύνθεση.
Και μπορεί η καθημερινότητα να είναι από δύσκολη κι απεχθής ως σκληρή και αδιάφορη, όμως ο Μανέ κατορθώνει να τής δώσει μια διάσταση ονειρική με τη μουσική να βροντοφωνάζει διαρκώς την παρουσία της παρότι κανένας από τους εκτελεστές δεν εμφανίζεται στον πίνακα. Η χαρά και η ευδαιμονία, που προσφέρει η ακρόασή της αντικατοπτρίζεται διάχυτα στα πρόσωπα των παρευρισκομένων κι είναι ο Μανέ εκείνος που αποτυπώνει αυτό το συναίσθημα με άφθαστη μαεστρία καθώς οι γρήγορες, ελεύθερες πινελιές του κι οι χρωματικές κηλίδες μεταφέρουν στ'αυτιά μας τους εύθυμους, ρυθμικούς ήχους της ορχήστρας, τις χαρούμενες φωνές του κόσμου, την κίνηση των σωμάτων που αν και συνωστισμένα υπονοούν ένα διακριτικό λίκνισμα κάτω από τα καλοραμμένα, κομψά ενδύματά τους...
Μια υπαίθρια σκηνή, που τον παλμό της μεταφέρει με την άψογη τεχνική του ο Εντουάρ Μανέ σε αυτό το εικαστικό του 1862!
Λάτρεις της καλοπέρασης οι Γάλλοι, η ευζωία τους αποτυπώνεται μουσικά λίγα χρόνια αργότερα από έναν καλλιτέχνη της παρέας του ζωγράφου και μέρος του πίνακα, τον Ζακ Όφενμπαχ.
"La vie parisienne-Παριζιάνικη ζωή" είναι ο τίτλος μιας οπερέτας του 1866, την πρώτη του Όφενμπαχ που απεικονίζει τη σύγχρονη ζωή, (μιας και όλες οι προηγούμενες αντλούσαν τα θέματά τους από τη μυθολογία), από την οποία θα απολαύσουμε την υπέροχη ουβερτούρα της...
Με ζωηρό και εύθυμο χαρακτήρα, η Ουβερτούρα δομείται δεξιοτεχνικά, απαιτώντας από τους εκτελεστές να ξεδιπλώσουν τις ικανότητες και τα προσόντα τους. Εντυπωσιακοί οι μελωδικοί ακροβατισμοί χρωματίζουν με ενθουσιασμό τον γρήγορο και αισιόδοξο ρυθμό της!
_Titelblatt_(1874).jpg)
.jpg)