"Θαΐς, ένα υπαρκτό πρόσωπο / Ανατόλ Φρανς-Ζυλ Μασνέ

 

"Η Οσία Ταϊσία (Θαΐς) στην έρημο της Αιγύπτου",  Jusepe de Ribera, Πράδο

Η Ταϊσία ζούσε στην Αίγυπτο, την εποχή του ασκητισμού, και ήταν μια γυναίκα, που ξεχώριζε για την ομορφιά της. Ζούσε στο δρόμο της ακολασίας, όταν  ένας ασκητής πληροφορούμενος τη ζωή της πήγε να την συναντήσει, προσευχήθηκε γι'αυτήν, την αφύπνισε και την έπεισε να μείνει μακριά από τους κήπους των επίγειων απολαύσεων και να έρθει κοντά στον Θεό. Εκείνη έκαψε ότι απέκτησε με την πορνεία κι άρχισε να ζει ασκητικά ζητώντας μετάνοια για τα πάθη της. Από τότε πορεύτηκε φτωχά, αλλά πλούσια σε πίστη, σωφροσύνη και καλοσύνη.Πέθανε φροντίζοντας αρρώστους και ανήμπορους.

Η εκκλησία μας τιμά τη μνήμη της στις 8 Οκτωβρίου.

Στην ιστορία της στηρίχτηκε ο Ανατόλ Φρανς για να γράψει τη νουβέλα του "Θαΐς", που με τη σειρά του ενέπνευσε το λιμπρετίστα της ομώνυμης όπερας του Ζυλ Μασνέ: "Thais".

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ:

(από: wiki)

"-Σου υπόσχομαι αγνή αγάπη και ουράνιους γάμους.Θα'ναι ατέρμονη η ευτυχία, ώστε αν οι ευτυχείς του κόσμου τούτου μπορούσαν να δουν μια σκιά της, θα πέθαιναν κατάπληκτοι!
Τότε η Θαΐς γέλασε πονηρά:
-Δείξε μου λοιπόν ένα τέτοιον έρωτα, φίλε μου και βιάσου!Τα μεγάλα λόγια προσβάλλουν το κάλλος μου.Μη χάνουμε στιγμή γιατι είμαι ανυπόμονη να γνωρίσω την ευτυχία που μου λες.Όμως νομίζω πως ό,τι μού υπόσχεσαι, σε λόγια θα εξατμιστεί.Είναι ευκολότερο να αναγγέλει, παρά να δίνει κανείς την ευτυχία.
Καθένας έχει τα χαρίσματά του και το δικό σου είναι το "λαλείν".Μιλάς για μιαν αγάπη άγνωστη.Από παλιά δίνουν φιλιά οι άνθρωποι, ώστε θα' ταν παράδοξο να μιλούν για μυστήρια στον έρωτα,Σ'αυτό το ζήτημα οι εραστές είναι σοφότεροι των μάγων...
-Μην ειρωνεύεσαι, Θαΐς, γιατί σου φέρνω έναν άγνωστο έρωτα.
-Φίλε, έρχεσαι αργά, γιατί γνωρίζω τους έρωτες όλους!
-Ο έρωτας που εγώ σού φέρνω είναι πληρης δόξης, οι έρωτες που εσύ γνωρίζεις γεννούν μόνο το αίσχος..."

("Θαΐς", Ανατόλ Φρανς, Περιοδικό Παναθήναια, τεύχος 26, σελ.63-63, μτφ. Ν.Επισκοποπούλου)



Ο Αθαναήλ είναι ένας μοναχός ο οποίος θα προσπαθήσει να σώσει την εταίρα από την αμαρτία, να τη μυήσει σε μια αγάπη απελευθερωμένη από τις γήινες επιθυμίες και να της δείξει τον δρόμο της αιώνιας ζωής και της ευδαιμονίας. Η Θαΐς τον εμπιστεύεται και τον ακολουθεί, ο μοναχός γίνεται φύλακας-άγγελός της ο οποίος την οδηγεί έξω από το χάος και, στην πορεία προς το μοναστήρι, μέσα από την καθαρτική έρημο, μεταμορφώνεται σε μια αθώα κορασίδα με θερμή πίστη.
Ωστόσο, εκείνη βρίσκει τον Θεό και ο Αθαναήλ συνειδητοποιεί τον γήινο πόθο τον οποίο αισθάνεται για την εταίρα που κατάφερε να μεταμορφώσει σε μοναχή.
Είναι μπερδεμένος. Βλέπει τη θρησκεία σαν μια φυγή από την πραγματικότητα. Αρνείται στον εαυτό του το δικαίωμα στην ευχαρίστηση.

Φρανς και Μασνέ θέτουν το ερώτημα:
Οδηγείται η  Θαΐδα στην εσωτερική γαλήνη;
Η ατμόσφαιρα που αφήνει λόγος και μουσική είναι ατμόσφαιρα μιας σιωπηλής απόγνωσης...

Sibyl Sanderson as Thais
pinterest

H όπερα πρωτοπαρουσιάστηκε στη όπερα Γκαρνιέ του Παρισιού το 1894 με πρωταγωνίστρια την κορυφαία αμερικανίδα πριμαντόνα, Σίμπιλ Σάντερσον για την οποία ο Μασνέ έγραψε το ρόλο. ( Ήταν η αγαπημένη σοπράνο του συνθέτη και εμφανίστηκε στις πρεμιέρες πολλών όπερών του). 

Ένα ρόλο εξαιρετικά απαιτητικό λόγω των δεξιοτεχνικών περασμάτων και της φωνητικής έκτασης, στον οποίο η Σάντερσον ανταποκρίθηκε πάνω από κάθε προσδοκία δικαιώνοντας τον τίτλο της σπουδαιότερης ερμηνεύτριας κατά τη διάρκεια της Παρισινής Μπελ Επόκ, παρότι προκάλεσε σκάνδαλο με το διάφανο, προκλητικό κοστούμι που εμφανίστηκε στην πρώτη πράξη, μια εμφάνιση όλο σαγήνη και αισθησιασμό...


Χαρακτηριστική είναι η σκηνή στην έναρξη της δεύτερης πράξης όπου η αμαρτωλή ηρωίδα εμφανίζεται εξουθενωμένη μετά από γλέντι μέχρι πρωίας κι απευθυνόμενη στη θεά Αφροδίτη προσεύχεται ζητώντας να της χαρίσει αιώνιο κάλλος, φοβούμενη μήπως τα γηρατειά καταστρέψουν την απαράμιλλη ομορφιά της.

"Dis-moi que je suis belle"

"Πες μου ότι είμαι όμορφη

Κι ότι θα είμαι όμορφη για πάντα!

Ότι τίποτα δεν θα μaράνει των χειλιών μου τα τριαντάφυλλα,

Ότι τίποτα δεν θ' αμαυρώσει το χρυσάφι των μαλλιών μου!

Πες μου! Πες το μου!

Αχ! Σώπα, άσπλαχνη φωνή,

Φωνή που μου λέει: Ταΐς, θα γεράσεις!

μια μέρα, η Ταΐς δεν θα' ναι πια Ταΐς!

Οχι! Οχι! Δεν μπορώ να το πιστέψω

Εσύ Αφροδίτη,

απάντησέ μου για το κάλλος μου!

 απάντησέ μου για την αιωνιότητά του!

Αφροδίτη, αόρατη και παρούσα!

Αφροδίτη, μαγεία της σκιάς!

Αφροδίτη! Απάντησέ μου!"

Massenet: "Thais / Dis-moi que je suis belle":

Η σύγκρουση θρησκευτικού ζήλου και ερωτικού πάθους ενέπνευσε στον Ζυλ Μασνέ μερικές από τις πλέον γοητευτικές μελωδίες του και ανάμεσά τους, φυσικά, τον θρυλικό "Στοχασμό-Μeditation", ένα ιντερλούδιο για σόλο βιολί και άρπα το οποίο χωρίζει τις δύο σκηνές της Α΄ πράξης και ερμηνεύεται πολύ συχνά ανεξάρτητα, ως συναυλιακό κομμάτι, έχοντας παράλληλα μεταγραφεί για διάφορα όργανα.

Ο περίφημος "Διαλογισμός" έγινε και μπαλέτο, ένα εκπληκτικό  pas de deux, μόνιμο ρεπερτόριο της Άννας Πάβλοβα.
Αργότερα, αυτή η "ονειρική οριενταλική μελωδία" χορογραφήθηκε από τον Frederick Ashton ειδικά για τους  Antoinette Sibley και Anthony Dowell που υποδύθηκαν τους πρωταγωνιστικούς ρόλους της Θαΐδας και του Αθαναήλ, αντίστοιχα, αφήνοντας εποχή στην ιστορία του μπαλέτου.

"Meditation - Thais", ερμηνεύει ο μέγας Fritz Kreisler:

"Meditation - Thais", Ballet-Frederick Ashton

Tελος, ας αναφέρουμε πως ο Ζυλ Μασνέ ανέπτυξε παθιασμένα αισθήματα για την Σίμπιλ Σάντερσον αμέσως μετά τη γνωριμία τους. Η σχέση όμως παρέμεινε πλατωνική, αν και στο Παρίσι οι φήμες οργίαζαν πως η αμερικανίδα υψίφωνος ήταν ερωμένη του και μάλιστα σχεδιάστηκαν αρκετές καρικατούρες υπονοώντας το διακριτικά:

(Στοιχεία για τη σύνταξη του άρθρου πάρθηκαν και από: Καθημερινή, Το Βήμα, lyrichouse.wordpress.com)

Ο ελληνικής καταγωγής μουσικολόγος, Michel-Dimitri Calvocoressi...

 [Σκίτσο του Καλβοκορεσσί απο τον Leon Bakst]

"...Ο Φ. Λιστ ξεκινάει από μια γενική ιδέα:
"Τί άλλο είναι η ζωή μας από μια σειρά Πρελούντια που ακούγονται πριν από το μεγάλο Άγνωστο τραγούδι; απ' το τραγούδι που την πρώτη επίσημη νότα αρχίζει ο θάνατος;"...
Για να αναπτύξει ο Λιστ αυτή την ιδέα, σκέφτηκε το "πρόγραμμα"....η μουσική εκφράζει διαδοχικά μια σειρά ιδεών που δένονται στενά μεταξύ τους.
Oι ιδέες αυτές έχουν τους τίτλους: "Καινούργια αγάπη...Θύελλα της καρδιάς...Ειρήνη στους κάμπους...Ξεκινώντας για τον πόλεμο" [...]
Το θαυμαστό κύριο θέμα του έργου δένει με δύναμη τους διάφορους ηχητικούς πίνακες και τους προμηθεύει σχεδόν ολόκληρο το μουσικό υλικό τους"

("ΛΙΣΤ", Μ.Καλβοκορεσσί, εκδ. Γκαβόστη σελ.69-70)

To παραπάνω απόσπασμα-αναφορά στα "Πρελούδια" του Φραντς Λιστ, είναι από το πρώτο βιβλίο με τίτλο "Λιστ" του γεννημένου σαν σήμερα, 2 Οκτωβρίου 1877, ελληνικής καταγωγής, μουσικοκριτικού: Michel-Dimitri Calvocoressi.
Ο γάλλος μουσικολόγος και συγγραφέας λάτρεψε τη ρωσική μουσική σχολή, ιδιαίτερα τον Μουσόργκσκυ και υπήρξε θαυμαστής αρχικά και στη συνέχεια προωθητής του Λιστ.

Στο απόσπασμα ο τιμώμενος σήμερα μουσικολόγος, Καλβοκορεσσί κάνει αναφορά και στην "Προγραμματική Μουσική". Όρο, που αφορά κάθε μουσικό έργο με περιγραφικό ή αφηγηματικό χαρακτήρα, όπου ο συνθέτης εμπνέεται από τη φύση, ιδέες, τη μυθολογία ή ιστορικά γεγονότα, εικαστικά έργα και αξιοποιώντας τις δυνατότητες των μουσικών οργάνων προσπαθεί να τα περιγράψει. Αυτή η μη-μουσική ιδέα συνήθως προσδιορίζεται από τον τίτλο του έργου και πολλές φορές περιγράφεται και με επεξηγηματικά σχόλια ή σημείωμα.

Ο Φραντς Λιστ
την περίοδο σύνθεσης των Πρελουδίων

Ως όρος η προγραμματική μουσική καθιερώθηκε από τον Φραντς Λιστ, o οποίος αφού εισήγαγε τον όρο "Συμφωνικό Ποίημα", όρισε μαζί με τον τίτλο και ένα "Πρόγραμμα" ως πρόλογο, προκειμένου ο ακροατής να αντιληφθεί την ποιητική ιδέα του συνθέτη.


Το "Les préludes" είναι το παλαιότερο παράδειγμα ορχηστρικού έργου που τιτλοφορήθηκε "συμφωνικό ποίημα" και ο Λιστ συνέθεσε το διάστημα 1845–54, αρχικά σαν εισαγωγή για τον χορωδιακό κύκλο: "Les quatre élémens - Τα τέσσερα στοιχεία". Στη συνέχεια η ιδέα του χορωδιακού κύκλου με τη μερικώς ενορχηστρωμένη σύνθεση εγκαταλείφθηκε και η ουβερτούρα αναθεωρήθηκε ως αυτόνομη σύνθεση. Πήρε νέο τίτλο εμπνευσμένο από μια ωδή του Γάλλου ποιητή Λαμαρτίνου: "Les préludes".

Η ποιητική ιδέα που διατρέχει όλο το έργο:

• Η ζωή στη γη είναι το πρελούδιο σ'έναν άγνωστο κόσμο.
• Την περίοδο της νιότης ο άνθρωπος γνωρίζει την ευδαιμονία αλλά συγχρόνως και τις απογοητεύσεις και τρικυμίες της αγάπης.
• Για να σωθεί, ο άνθρωπος καταφεύγει στην ειδυλλιακή ζωή της φύσης.
• Η τελευταία φάση είναι ο αγώνας μέσα από τον οποίο οδηγείται στο θρίαμβο και την ολοκλήρωση.

Liszt: "Les Preludes", Thielemann:

 Ο Ραβέλ την περίοδο σύνθεσης
της Σουίτας "Miroirs" 

Ο Καλβοκορεσσί υπήρξε επίσης μέλος της ιστορικής παρέας των "Απάτσι" (προοδευτικής καλλιτεχνικής ομάδας που διαμορφώθηκε στο Παρίσι, στις αρχές του 20ού αιώνα) στους κόλπους της οποίας γνωρίστηκε και δέθηκε στενά με τον Μωρίς Ραβέλ.

Ας θυμηθούμε πως ο Ραβέλ στη σουίτα του για πιάνο "Miroirs-Καθρέπτες", ένα από τα δυσκολότερα και ιδιαίτερα αισθαντικά έργα του, έχει αφιερώσει την 4η από τις 5 κινήσεις στον φίλο του μουσικολόγο, Calvocoressi.

Έχει τίτλο: "Alborada del gracioso", και χαρακτηρίζεται ως μια προκλητικά δεξιοτεχνική σύνθεση, πολύπλοκη μελωδικά, με χρωματικές εναλλαγές στη γραφή, που τής προσδίδουν έντονο ιμπρεσιονιστικό χαρακτήρα.

Ravel: "Μiroirs - Alborada del gracioso", S.Richter:

Λέος Γιάνατσεκ: "1.Χ.1905", μια σονάτα για τον βίαιο θάνατο ενός διαδηλωτή...

 

Μέγαρο Πολιτισμού Besední dům, όπου εις μνήμην του γεγονότος  
έχει τοποθετηθεί μπρούτζινη επιγραφή και ανάγλυφο

Το 1905, ο Λέος Γιάνατσεκ συμμετείχε σε διαδήλωση-υποστήριξη στην ίδρυση τσεχικού πανεπιστημίου στο Μπρνο, όπου ο βίαιος θάνατος  ενός διαδηλωτή, αποτέλεσε έμπνευση για τη σονάτα του για πιάνο: "1. X. 1905".

Λίγα λόγια για το τραγικό συμβάν:

Στις αρχές του 20ου αιώνα, το Μπρνο της Μοραβίας ήταν ισχυρό πολιτιστικό κέντρο, όπου επικρατούσε διγλωσσία και συγχρόνως συχνές αντιπαραθέσεις μεταξύ τσέχων-γερμανοφώνων.

Παρότι η αυτοκρατορική αρχή είχε θεσπίσει ισονομία στους λαούς της αυτοκρατορίας, με ίσα δικαιώματα στη χρήση και την εκπαίδευση της  γλώσσας, οι  Γερμανοί αδυνατούσαν να αναγνωρίσουν ως ισότιμες με την γερμανική, τις σλάβικες γλώσσες.

Όταν λοιπόν, το φθινόπωρο του 1905 οι Τσέχοι διεκδίκησαν  την ίδρυση τσέχικου Πανεπιστημίου στο Μπρνο, αντιμετώπισαν αντιδράσεις από το γερμανοκρατούμενο συμβούλιο με συνέπεια  να ξεσπάσουν βίαιες συγκρούσεις, οι οποίες κορυφώθηκαν   την  1η Οκτωβρίου 1905 με το θάνατο ενός 20χρονου διαδηλωτή, ονόματι Φράντισεκ Πάβλικ, που αποτρόπαια σφαγιάσθηκε με ξιφολόγχη στην είσοδο του Besední dům, έδρα της περίφημης Φιλαρμονικής Ορχήστρας της πόλης.



Ο νεαρός διαδηλωτής πέρασε στην αθανασία όταν ο  Γιάνατσεκ, ως αυτόπτης μάρτυρας του γεγονότος, την επομένη κιόλας ημέρα άρχισε τη σύνθεση ενός έργου για πιάνο, στον τύπο της σονάτας σαν  φόρο τιμής στη μνήμη του  νεκρού διαδηλωτή, που το τιτλοφόρησε:

"1.Χ.1905" με υπότιτλο: "Από το δρόμο". Ο Γιάνατσεκ είχε σχεδιάσει μια τριμερή σονάτα αρχικά, που όμως στη συνέχεια  περιόρισε σε δύο μέρη: "Το προμήνυμα" και  "Θάνατος".

Η σημείωση του Γιάνατσεκ στην παρτιτούρα
(από: leosjanacek.eu)

Ο Γιάνατσεκ σημειώνει στην παρτιτούρα της σονάτας:

"Στο λευκό μάρμαρο των σκαλοπατιών του Μεγάρου του Μπρνο, έπεσε αιμόφυρτος ο απλός εργάτης František Pavlíκ. Ηρθε απλώς να υπερασπιστεί την υψηλή μάθηση και σφαγιάστηκε από στυγνούς δολοφόνους".




Ο Γιάνατσεκ μεταφράζει σε μουσική τον αποτροπιασμό και την έντονη δυσαρέσκειά του για τον άδικο θάνατο του νεαρού, την απερίγραπτη θλίψη που τού γέννησε η δολοφονία του γι'αυτό και το 3ο μέρος της σονάτας γράφτηκε σε ύφος πένθιμου εμβατηρίου.
Λίγο πριν -όμως- από την πρεμιέρα του έργου, ο ανικανοποίητος και γεμάτος αμφιβολίες για την ποιότητά του συνθέτης, έκαψε την παρτιτούρα του μέρους αυτού.Παρορμητικά κινούμενος, λίγο αργότερα πέταξε το χειρόγραφο και των άλλων δυο μερών στον Μολδάβα ποταμό.
Κίνηση, για την οποία ο Γιάνατσεκ μετάνοιωσε, λέγοντας:
"Σαν τους λευκούς κύκνους, έτσι κι η σύνθεσή μου κείνη τη μέρα επέπλεε στο νερό…"

Το έργο θεωρείτο χαμένο μέχρι το 1924, όταν φανερώθηκε στην κατοχή της πιανίστριας της πρεμιέρας, Ludmila Tučková ένα αντίγραφο. Είχε αντιγράψει κρυφά τα δύο πρώτα μέρη, φοβούμενη για την τύχη τους μετά  την καταστροφή των άλλων δυο από τον Γιάνατσεκ.Το ομολόγησε στον συνθέτη ανήμερα στα 70ά γενέθλιά του, ο οποίος ενέκρινε τη δημοσίευσή του ως διμερή σονάτα.


Θα το ακούσουμε σε μια εξαιρετική εκτέλεση από τον τσέχο Rudolf Firkunsy, μαθητή του Γιάνατσεκ, που σίγουρα θα γνώριζε αρκετά για τον τρόπο πιανιστικής εκτέλεσης και ερμηνείας που ο δάσκαλός του επιθυμούσε:

Λέος Γιάνατσεκ: "1.Χ.1905" / Rudolf Firkunsy:

[Hyperion, leosjanacek.eu]

"Porgy and Bess", η πρεμιέρα...

 

Πρόκειται για ένα από τα αριστουργήματα της σύγχρονης μουσικής!
H "μαύρη όπερα" του Τζωρτζ Γκέρσουιν έκανε πρεμιέρα σαν σήμερα, 30 Σεπτέμβρη 1935 στη Βοστώνη, με την  υπόθεση να βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Dubose Heyward όπου θίγονται τα  θέματα των φυλετικών διακρίσεων και του οικονομικού κραχ με φόντο  τη ζωή των Αφροαμερικανών. Όλοι οι ήρωες της όπερας είναι μαύροι, μια επιλογή,  πολύ τολμηρή για εκείνη την εποχή, ενώ ξεδιπλώνονται αντιλήψεις και ιδέες όπως προκατάληψη, βία,  απελπισία, απόγνωση, αλλά και η ελπίδα για αλλαγή.

Οι κοινωνικές σχέσεις λευκών και εγχρώμων ξετυλίγονται στο δράμα της Μπες, παντρεμένης με ένα βίαιο άνδρα με την οποία είναι κρυφά ερωτευμένος ο ανάπηρος Πόργκι.

Το έργο είναι απαιτητικό, αφού η υποκριτική μαζί με το τραγούδι, θέλουν άψογους καλλιτέχνες.
Ο Γκέρσουιν συνήθιζε να δηλώνει:
"Είναι τόσο υπέροχη που δεν μπορώ να πιστέψω ότι την έχω γράψει εγώ!", ενώ ομολογούσε πως ήθελε να συμφιλιώσει, μουσικά, την "Κάρμεν" με τους "Αρχιτραγουδιστές" του Βάγκνερ, κάτι που επέτυχε καθώς τα τραγούδια και οι ρυθμικές κινήσεις των χορευτών αποπνέουν την "εξωτική αύρα" της Κάρμεν, ενώ οι εντυπωσιακές πολυμελείς χορωδίες έχουν την ενέργεια των "Αρχιτραγουδιστών". 

Η μουσική αντανακλά τις ρίζες της τζαζ, αλλά και τις παραδόσεις των νέγρων. Η παρουσία των σπιρίτσουαλς, των μπλουζ και των τραγουδιών δουλειάς είναι αισθητή σε αυτό το έργο που θεωρείται ο πρόδρομος των μιούζικαλς.

Για το θρυλικό "Summertime" υπάρχουν περίπου 3000 διασκευές, και πιθανολογείται πως  ο Γκέρσουιν  το εμπνεύστηκε από ένα Ουκρανικό και όχι αφροαμερικάνικο νανούρισμα, το οποίο μάλλον είχε ακούσει στη Νέα Υόρκη από την Εθνική Χορωδία της Ουκρανίας.Είναι πολλές οι ομοιότητες με το λαΐκό τραγούδι: "Ω, ο ύπνος περπατάει στα παράθυρα":

Το ""Summertime" ακούγεται αμέσως μετά την  εκπληκτική "Ουβερτούρα"(Catfish Row), την εναρκτήρια εισαγωγή με τα 6 διαφορετικά λάιτμοτιβς (πολλά απ'αυτά αντιπροσωπεύουν ξεχωριστούς χαρακτήρες της όπερας) που παντρεύονται με άφθαστη αρμονία με τα χορωδιακά μέρη, όπου τρίγωνα, ξυλόφωνα, τρομπόνια, πίκολι και τέλος ένα πιάνο πλάθουν την ατμόσφαιρα του αμερικανικού νότου να ξεδιπλωθεί η ιστορία...

Η όπερα παρουσιάστηκε στην Ευρώπη το 1952 με την εκπληκτική αφροαμερικανή υψίφωνο Leontyne Price στο ρόλο της Bess. Αξίζει να αναφερθεί πως δίπλα της στο ρόλο της Κλάρα εμφανίστηκε και η διάσημη ποιήτρια, συγγραφέας και ακτιβίστρια, νεαρή τότε Μάγια Αγγέλου.

 "Summertime", Leontyne Price - Karajan:

"The Battery, Evening", George Biddle
πηγή: gibbesmuseum

Το παραπάνω εικαστικό φιλοτεχνήθηκε το 1930, όταν ο Γκέρσουιν ανέθεσε στον δημοφιλή λιθογράφο George Biddle να εικονογραφήσει το λιμπρέτο της όπερας.

Ο καλλιτέχνης πήγε στο Τσάρλεστον της Ν. Καρολίνας να συναντήσει τον συγγραφέα DuBose Heyward.Η πολιτιστική ζωή της περιοχής  τον ενέπνευσε, ώστε δημιούργησε μια σειρά από εικαστικά της ζωής των νέγρων, όπως αυτό που τιτλοφορείται "The Battery, Evening" και  απεικονίζει νέγρες γκουβερνάντες που προσέχουν  μικρά παιδιά στην παραλία του Τσάρλεστον, γνωστή ως Battery.

Gershwin: "Porgy and Bess" Suite

Chicago Symphony Orchestra-James Levine:

I. Catfish Row (το Summertime στο 3:28)
II. Porgy Sings
III. Fugue
IV. Hurricane
V. Good Morning, Brother

 Για τη σύνταξη του κειμένου χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία  και φωτογραφίες από: gibbesmuseum.org, in2life.gr.

Ο Οράτιος Νέλσον και η Ωδή για τη Μάχη του Νείλου

 

"Ο Νέλσον στη Μάχη του Νείλου", Daniel Orme

Είναι τοποθετημένος στο πάνθεο των ιστορικών προσωπικοτήτων!
Yπήρξε θρύλος των θαλασσών, ένας από τους κορυφαίους βρετανούς ναυάρχους!

Ο Λόρδος Οράτιος Νέλσον  γεννήθηκε σαν σήμερα, 29 Σεπτέμβρη 1758.

Εκτός από τη νικηφόρα για τους Άγγλους Ναυμαχία στο Τραφάλγκαρ όπου έχασε και τη ζωή του, από τις συρράξεις με το Γαλλικό στόλο που έμειναν στην ιστορία είναι και κείνη  στο Δέλτα του Νείλου, στον όρμο του Αμπουκίρ από 1 έως 3 Αυγούστου 1798.

"Η καταστροφή της ναυαρχίδας L'Orient στη μάχη του Νείλου"
Mather Brown

Διοικητής του βρετανικού στόλου και πάλι ο Νέλσον ο οποίος πετυχαίνει πλήρη αιφνιδιασμό απέναντι στους Γάλλους, που δεν διανοούνταν πως ο Άγγλος ναύαρχος  θα επιχειρούσε νυχτερινή έφοδο, που τούς κατατρόπωσε με αποκορύφωμα την ανατίναξη της γαλλικής ναυαρχίδας L'Orient... 

Η συντριβή των Γάλλων  σήμανε και το τέλος της εκστρατείας στην Αίγυπτο, που ξεκίνησε ο Ναπολέων Βοναπάρτης,με στρατηγικό στόχο να κόψει τους δρόμους επικοινωνίας της Αγγλίας με τις Ινδίες.

Ο ναύαρχος Νέλσον τραυματίστηκε ελαφρά και η Cornelia Knight τον ύμνησε γράφοντας εγκωμιαστικές αράδες στην Ωδή της: «Μάχη του Νείλου». 

Η Knight ζούσε στη Νάπολη όταν έφτασε το νέο για τη θριαμβευτική νίκη του Νέλσον στο Νείλο, λόγω της οποίας του αποδόθηκε ο τίτλος του "σωτήρα της Ευρώπης". 

Οργανώθηκαν  λαμπρές γιορτές προς τιμήν του κι όταν ο ναύαρχος έφτασε στη Νάπολη συνδέθηκε φιλικά μαζί του, όπως και με το ζεύγος Χάμιλτον, που τον συνόδευε. 

Όταν το Σεπτέμβρη του 1800 ο Νελσον με το ζεύγος Χάμιλτον προσκλήθηκε στην Ουγγαρία, στην έπαυλη του κόμητα Εστερχάζυ, ο Γιόζεφ Χάυντν προς τιμήν του ναυάρχου και χρησιμοποιώντας κάποιους απ΄τους στίχους από το ποίημα "Μάχη του Νείλου" έγραψε  την καντάτα: "The Battle of the Nile", για υψίφωνο και πληκτροφόρο. 

Ο συνθέτης την παρουσίασε παίζοντας στο φορτεπιάνο, ενώ το φωνητικό μέρος ερμήνευσε  η Έμμα Χάμιλτον, που τότε είχε ξεκινήσει το ειδύλλιό της με το ναύαρχο.  

Λέγεται πως ο Nέλσον και ο Χάυντν έγιναν αμέσως φίλοι. Μάλιστα ο ναύαρχος έδωσε στον συνθετη ένα χρυσό ρολόι σε αντάλλαγμα για το στυλό που είχε χρησιμοποιήσει για να συνθέσει την καντάτα που ερμήνευσε η λαίδη, στην οποία αφιερώθηκε κιόλας παρότι είναι γνωστή σήμερα ως "Nelson Aria".

Haydn: "The Battle of the Nile" / Emma Kirkby:

Για τον ναύαρχο Νέλσον μπορείτε να διαβάσετε κι άλλο κείμενό μου εδώ.

Τόμας Έλιοτ - Στραβίνσκυ, η μεταξύ τους εκτίμηση "

 

Η φωτογραφία είναι από: pinimg.com

(με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του βρετανού ποιητή-26 Σεπτεμβρίου 1888)

Μπορεί σήμερα να χαρακτηρίζεται ως η πιο σημαντική "διακήρυξη" του μοντερνισμού που είχε εμφανιστεί ως τότε στη μουσική και το χορό του 20ού αιώνα, όμως όταν πρωτοπαρουσιάστηκε το 1913 στο Παρίσι η "Ιεροτελεστία της Άνοιξης" του Στραβίνσκι, προκλήθηκε μέγα σκάνδαλο με τους περισσότερους να μιλούν για άσχημο θέαμα, κινήσεις, συμβολισμούς, κακόφωνη μουσική...ως και πρωτόγονη χυδαιότητα...
Το κοσμοπολίτικο Παρίσι της εποχής  δεν μπορούσε να αντέξει την ατμόσφαιρα πρωτόγονων ενστίκτων, ερωτισμού και ζωικής δύναμης, που εξέφραζε το μπαλέτο.
Η μουσική του Στραβίνσκι άκρως "επαναστατική", έσπαζε την παραδοσιακή μελωδική γραμμή και αρμονία με τρανταχτές καινοτομίες  στο ρυθμό και την ενορχήστρωση.
Η Παρισινή ελίτ σοκάρεται, η παράσταση διακόπτεται, γιουχάρεται, καταφθάνουν αστυνομικές δυνάμεις γιατί υπήρξαν συμπλοκές μεταξύ των θεατών, που με τα σφυρίγματα, και τις δυνατές κραυγές τους σκέπαζαν ακόμα και τον ήχο της ορχήστρας.
Πολλοί κριτικοί έκαναν λόγο για το "έργο ενός τρελού"!!

Την παράσταση παρακολούθησε και ο Τόμας Ελιοτ, η άποψη του οποίου δεν συντάσσεται με κείνη των πολλών της εποχής του.
Ως ευαίσθητος ακροατής και θεατής διέκρινε την πρωτοτυπία της έκφρασης, συγκλονίστηκε με τους συμβολισμούς και τους παραλληλισμούς της.
Όπως γράφει ο Έλιοτ κάποια χρόνια αργότερα στα "Letters London", αυτό που έκανε τη μουσική της "Ιεροτελεστίας"  πρωτότυπη ήταν ο αινιγματικός συνδυασμός του πρωτόγονου με το σύγχρονο.
Με την ακρόαση της μουσικής του Στραβίνσκι ένιωσε τη θαυμαστή μετατροπή του ρυθμού των στεπών της Ρωσίας σε κραυγές από κόρνα και φαγκότα...Η ψυχή και το πνεύμα του ταύτιζε τους πρωτόγονους παγανιστικούς ήχους  με τους βάρβαρους θορύβους της σύγχρονης ζωής και την τέχνη της μουσικής να πετυχαίνει αυτή την μεταμόρφωση με άφθαστη μαεστρία!
Εξάλλου, μην ξεχνάμε η ποίηση του Έλιοτ είναι  στοχαστική, μυστικιστική, πνευματική, ουσιαστική. Ποίηση που όπως και η μουσική- γίνεται  το μέσο, ώστε o αναγνώστης-ακροατής να ξεπεράσει το εγώ του, και να οδηγηθεί σε βαθύτερες αξίες, στην ωριμότητα, στον Θεό, στην κάθαρση.

Ετσι, ιδιαίτερα η "Σκηνή της Θυσίας"  από την "Ιεροτελεστία", για τον Έλιοτ (ενός ανθρώπου που ενδιαφέρεται συνειδητά για τη θρησκεία, ενός με μεταφυσικά ενδιαφέροντα και  θρησκευτική πίστη), ταυτίζεται ίσως με τη θυσία του ενός για το καλό του συνόλου.

Igor Stravinsky - Le Sacre du Printemps / Θυσία

Aπό τη μεριά του Στραβίνσκυ τώρα, να τονίσουμε πως ο συνθέτης εκτιμούσε το βρετανό ποιητή Έλιοτ, τόσο που τη χρονιά του θανάτου του έγραψε ένα ελεγειακό αφιέρωμα στη μνήμη του: "Introitus: TS Eliot in Memoriam", για ανδρική χορωδία και σύνολο δωματίου, με χρήση χαρακτηριστικών χαμηλής τονικότητας και σκούρας απόχρωσης, όργανα.
H σύνθεση αυτή  αργότερα θα συμπεριληφθεί  στο  τελευταίο έργο του: "Requiem Canticles".

Igor Stravinsky: "Introitus: TS Eliot in Memoriam"

Ο Έλιοτ -όπως είπαμε- είναι γνωστός για τα βαθιά χριστιανικά του αισθήματα, όμως και ο Στραβίνσκι ήταν εξίσου αφοσιωμένος με τον δικό του τρόπο, στο θείο.
Λογικό λοιπόν οι δύο αυτοί γίγαντες του 20ού αιώνα να συναντηθούν μέσα στο όχημα της "θρησκείας" με τα βαγόνια της μουσικής και του λόγου.
Ετσι, όταν το  1960, το Πανεπιστήμιο του Cambridge  σχεδιάζει την κατάρτιση μιας μουσικής συλλογής πάνω στην ποίηση του Ελιοτ, ο Στραβίνσκι επιλέγει το 4ο από τα "Τέσσερα Κουαρτέτα-Little Gidding",  όπου ο ποιητής  βάζει το περιστέρι (σύμβολο ειρήνης) να κατέβει με φλόγα πυρωμένου τρόμου. Η φωτιά είναι το στοιχείο που μάς καίει και μας λυτρώνει...μια αλληγορία πάνω στην αμαρτία, όπου υπάρχει η αγάπη.

"Το περιστέρι σχίζει τον αέρα κατεβαίνοντας
με φλόγα πυρωμένου τρόμου
που οι γλώσσες της κηρύσσουν
τη μόνη απαλλαγή από αμάρτημα και σφάλμα.
Η μονη ελπίδα ή αλλιώς απελπισία
βρίσκεται στην εκλογή του πυρός ή της πυράς
Να λυτρωθούμε απ'τη φωτιά
με τη φωτιά

Ποιος λοιπόν επινόησε το μαρτύριο;
η Αγάπη.
Αγάπη είναι το άγνωστο όνομα 
πίσω από τα χέρια που ύφαναν 
το  ανυπόφορο περίβλημα της φλόγας
που η δύναμη  του ανθρώπου να αφαιρέσει, δεν μπορεί.
Μόνο ζούμε, μόνο αναστενάζουμε  
αναλωμένοι απ'τη μια ή την άλλη πυρκαγιά"




Ο Στραβίνσκυ  δημιουργεί ένα  μοναδικό a capella ανθέμιο πατώντας πάνω στο έξοχο -με Δαντικές επιρροές- κείμενο του Έλιοτ, όπου  ζητούμενό του  είναι η αντίληψη του θείου λόγου, που για να οδηγηθεί ως εκεί, το εγώ περνάει μέσα από την αγάπη και την ταπεινοφροσύνη.

T. S. Eliot - Igor Stravinsky: "Anthem: The Dove Descending":

"Ιερό άσμα για τον Αθωνίτη Σιλουανό"

Όσιος Σιλουανός

"Διψά η ψυχή μου τον Κύριον

και μετά δακρύων ζητώ Αυτόν. 

Πως να μη Σε ζητώ,
Συ πρώτος με εζήτησες

και έδωκας εις εμέ να γευθώ,

της γλυκύτητος του Πνεύματός Σου του Αγίου

και η ψυχή μου Σε ηγάπησε έως τέλους!"

(Κείμενο του  Αγίου Σιλουανού, του Αθωνίτου)

Ο Σιλουανός ο Αθωνίτης είναι μία από τις μεγαλύτερες σύγχρονες φυσιογνωμίες του ορθοδόξου μοναχισμού. Γεννήθηκε στη Ρωσία και ήρθε να μονάσει στο Άγιο Όρος, στη μονή του Αγίου Παντελεήμονος.
Ταπεινός, πράος, υπομονετικός, μακρόθυμος, και με οξεία πνευματική αίσθηση.
Παρότι ολιγογράμματος, απέκτησε σπάνια σοφία και πείρα με τους αγώνες και τις μελέτες του κι έγραψε διαλογισμούς που περιβάλλουν την ουσία της πνευματικότητάς του.

Κοιμήθηκε σαν σήμερα 24 Σεπτεμβρίου 1938.

Μαθητής και μεταφραστής των κειμένων του Σιλουανού υπήρξε ο Αρχιμανδρίτης Σωφρόνυ Ζαχάρωφ, προσωπικός φίλος του συνθέτη Άρβο Περτ.

Από το παραπάνω θρησκευτικό κείμενο, ο Περτ συνέθεσε ένα έργο για ορχήστρα εγχόρδων με τίτλο:
"Tο τραγούδι του Σιλουάν". 
 Ως υπότιτλο της σύνθεσης, ο Περτ αναφέρει την πρώτη φράση του κειμένου:
"Διψά η ψυχή μου τον Κύριον".

Πρόκειται για σύνθεση που  εμπνέεται από την πνευματική πειθαρχία και φωτίζεται από  λειτουργική ομορφιά.
O Περτ σκαλίζει την πνευματική ιδέα και με το γνωστό "ιερό μινιμαλισμό του"  οδηγεί στη γαλήνη και την ψυχική ηρεμία...Μια αβίαστη, φωτεινή ηρεμία κρυμμένη πίσω από σύγχρονους μουσικούς κώδικες, ικανούς να δημιουργήσουν θρησκευτική περισυλλογή.
Εξαιρετικά επινοητικός, συνδυάζοντας το μίνιμαλ με την αύρα του Γρηγοριανού μέλους προσπαθεί να δώσει μέσω της μουσικής του απαντήσεις στις μεγάλες απορίες του ανθρώπου για το νόημα και τις αλήθειες της ζωής..Μάς κάνει κοινωνούς μιας ηχητικής μυσταγωγίας, καθώς επεξεργάζεται ένα θρησκευτικό κείμενο που οδηγεί σε ενδοσκόπηση και στοχασμό,  ενισχύοντας με το "ιερό άσμα" του, το νόημά του.

Η πρεμιέρα του έργου δόθηκε σε μουσικό Φεστιβάλ στη Σουηδία το 1991, όπου ο δημιουργός ήταν ο τιμώμενος συνθέτης της διοργάνωσης. 

Arvo Pärt: "Silouan's Song"

Την Συμφωνική Ορχήστρα της Εσθονίας διευθύνει ο Paavo Järvi:

Μπελίνι, ένα λουλούδι που μαράθηκε σύντομα...

 

Η νεκρική μάσκα του Β.Μπελίνι

O Χάινριχ Χάινε -λέτε- να μην συμπαθούσε και πολύ τον Βιντσέντζο Μπελίνι (τον εκνεύριζε ακόμα και ο τρόπος που χειριζόταν τη γαλλική γλώσσα) ή τα λόγια του γερμανού ποιητή προς τον ιταλό συνθετη αποδείχθηκαν προφητικά;

"Είστε ιδιοφυΐα, αγαπητέ μου...
Όμως θα πληρώσετε το τίμημα της δόξας και δημοφιλίας σας με πρόωρο θάνατο...
Όπως όλες οι μεγάλες ιδιοφυίες!
Θυμηθείτε τον Ραφαήλ ή τον Μότσαρτ... "

Οι δυο τους είχαν συναντηθεί την άνοιξη του 1875 στην έπαυλη μιας φιλότεχνης βαρώνης στα περίχωρα του Παρισιού...
Ήταν η εποχή που το άστρο του Μπελίνι μεσουρανούσε και ο συνθέτης απολάμβανε εκδηλώσεις λατρείας στη γαλλική πρωτεύουσα μετά την αίσθηση που εκείνο τον καιρό είχε προκαλέσει η όπερά του "Πουριτανοί".
Πράγματι, λίγους μήνες αργότερα σαν σήμερα 23 Σεπτέμβρη, ο Μπελίνι πεθαίνει από επιπλοκή του παχέος εντέρου μόλις στα 34 του χρόνια, ακόμα μικρότερος κι από τον Μότσαρτ και το Ραφαήλ.

Η γκραβούρα

O Xάινε δικαιολόγησε την κρίση του αυτή λέγοντας πως η θλίψη ήταν εμφανής  στο παρουσιαστικό του Μπελίνι.
Η εμφάνιση και το χρώμα του προσώπου  του είχαν κάτι αρρωστιάρικο.

Χαρακτηριστική είναι και η κρίση των περισσότερων για την προσωπικότητα του Μπελίνι:
"γλυκός σαν άγγελος, νέος σαν την αυγή και μελαγχολικός ως ηλιοβασίλεμα".

Ο Μπελίνι τάφηκε στο κοιμητήριο Père Lachaise του Παρισιού.
Το 1876, μετά από 41 χρόνια,  τα οστά του μεταφέρθηκαν στη γενέτειρά του, Κατάνια της Σικελίας, όπου μέσα στον ναό της Αγίας Αγαθής στήθηκε το μαρμάρινο ταφικό του μνημείο.

Το χρυσοκέντητο σάβανο

Έχω τραβήξει τις φωτογραφίες στο Μουσείο Belliniano στην Κατάνια.












Βλέπετε το φέρετρο, τη νεκρική μάσκα του, το κείμενο της  νεκρολογίας, το χρυσοκέντητο σάβανο με το όνομά του, που συνόδεψε το λείψανό του όταν μεταφέρθηκε στη γενέτειρά του από το Παρίσι, που άφησε την τελευταία πνοή του και μια γκραβούρα που απεικονίζει τo γεγονός.

Στην εκκλησία της  Santa Agatha και στον τάφο του "κύκνου της Κατάνια", όπως οι συμπατριώτες του ονομάζουν τον Μπελίνι, βλέπει κανείς  χαραγμένα πάνω στο μάρμαρο τα τόσο ταιριαστά στην περίπτωσή του, λόγια από την άρια της Αμίνα από την όπερά του:
"La sonnambula":
"Ah! non credea mirarti Sì presto estinto, o fiore" δηλαδή: "λουλούδι μου, δεν πίστευα ότι θα μαραινόσουν τόσο σύντομα"

 "La sonnambula- Υπνοβάτις"

Η όπερα  χαρακτηρίζεται από μια βαθιά αισθαντική μουσική, τρυφερή και συνδυασμένη με στοιχεία μελαγχολίας, σχεδόν ελεγειακού ύφους.
Η υπόθεση της όπερας διαδραματίζεται σε ένα ελβετικό, παραλίμνιο χωριό, η δράση της τοποθετείται στις αρχές του 19ου αιώνα κι έχει πρωταγωνίστρια μια αγνή και αθώα ορφανή, την Αμίνα, που υπνοβατεί.
Αρκετές οι ερωτικές αντιζηλίες , οι συκοφαντίες και δολοπλοκίες...Ώσπου μια μέρα γνωρίζει τον μεγάλο έρωτα και "θεραπεύεται" από τις κρίσεις υπνοβασίας.

H όπερα πρωτοπαρουσιάστηκε στο Μιλάνο το 1831 και τον πρωταγωνιστικό ρόλο ερμήνευσε η περίφημη Τζιουντίτα Πάστα!

Λέγεται πως για να εμπνευστεί τις μελωδίες στην βουκολική, τρυφερή "sonnambula", ο Μπελλίνι πήγε στη λίμνη Κόμο και κάθε πρωί έκανε βαρκάδα, προκειμένου να καταγράφει στη μνήμη του τους ήχους της φύσης, το βόμβο των νερόμυλων και τα λαϊκά τραγούδια των γυναικών, που έπλεναν στις όχθες της.

Ας απολαύσουμε την άρια "Ah! non credea mirarti", οι στίχοι και η μουσική σημειογραφία της οποίας είναι χαραγμένοι στον τάφο του Μπελίνι από την τηλεοπτική μεταφορά της όπερας για τη RAI με την Άννα Μόφφο, παραγωγή του 1956:

Μαρσέλ Μαρσώ - Ένας Μότσαρτ στη μνήμη του γλύπτη της σιωπής...

 

"H μουσική και η σιωπή ταιριάζουν, επειδή η μουσική γίνεται από τη σιωπή
και η σιωπή είναι γεμάτη μουσική…[…]
Από παιδί ακούω τις κραυγές της σιωπής. 

Ήξερα, χωρίς να γνωρίζω πώς, ότι κάποτε θα μιλήσω στον κόσμο γι’ αυτές…"

Tάδε έφη, Μαρσέλ Μαρσώ, κύριος εκπρόσωπος του μιμικού θεάτρου, ο καλλιτέχνης που έντυσε με τη μουσική του εσωτερικού κόσμου, τη σιωπή.
Ως παιδί, μαγεύτηκε από τον βωβό κινηματογράφο, γοητεύτηκε από τη λάμψη του Χοντρού και του Λιγνού, κυρίως όμως από το βλέμμα του στον Τσάρλι Τσάπλιν!

Ήταν επτά χρονών όταν ο πατέρας του τον πήγε να δει "Τα φώτα της πόλης" και επιστρέφοντας από το σινεμά, πήρε το παντελόνι του πατέρα του και ένα καλαμένιο μπαστούνι κι άρχισε να μιμείται τον Σαρλώ.

Το ίδιο έκανε και τα καλοκαίρια, στο σπίτι της θείας του, που αναπαριστούσε με μιμητικές κινήσεις τον Ροβινσώνα Κρούσο, το ίδιο έκανε και σκόρπιζε χαμόγελο και με τα παιδιά της γειτονιάς του.

Η βαθιά επιρροή του από τον Τσάπλιν τον οδήγησε το 1947 στη δημιουργία του Μπιπ, του κλόουν με το λευκό πρόσωπο, τα πεταχτά κοκκινωπά μαλλιά, το καπέλο από μετάξι και τις εκφράσεις που κινούνταν από τη μελαγχολία στην έκπληξη......Κι ένα λουλούδι πάντα στο χέρι, απαραίτητη συντροφιά γιατί, όπως εξήγησε αργότερα ο Μαρσέλ, αντιπροσωπεύει την ομορφιά και την ευθραυστότητα της ζωής.O Μπιπ είναι το παιδί του Πιερότου και του Αρλεκίνου.

"Aκούγοντας Μότσαρτ, νοιώθω πως ακούω τη σιωπή μου", λέει...

Συχνά στα μιμικά του σενάρια χρησιμοποιούσε αποσπάσματα κλασικής μουσικής, με ιδιαίτερη αδυναμία του το 2ο μέρος Αndante από το Κονσέρτο για πιάνο Ν.21 του Μότσαρτ, το οποίο μάλιστα γι' αυτό το λόγο, ακούστηκε και στην επικήδεια τελετή του, μια μέρα σαν τη σημερινή 22 του Σεπτέμβρη του 2007.


Το κοντσέρτο για πιάνο αρ. 21, είναι από τα πιο δημοφιλή και μελωδικότερα του συνθέτη. Τιτλοφορείται και "Elvira Madigan", γιατί το αργό, 2ο μέρος του ακούγεται στην ομώνυμη ταινία.
Το ήρεμο μουσικό θέμα της εισαγωγής εκτελούν τα μικρότερα τοξοτά έγχορδα, ενώ συνοδευτικά παρέχοντας αρμονική βάση παίζουν τα βαθύτερα τοξοτά.
Στην ορχήστρα χρησιμοποιούνται  σουρντίνες για να ακούγεται πάντα χαμηλά σε ένταση και με ονειρικό ηχόχρωμα, δημιουργώντας τη κατάλληλη ατμόσφαιρα για το πιάνο που εισάγει την ίδια μελωδία συνοδευόμενο από το πιτσικάτο των εγχόρδων.

Και πάνω στην εύθραυστη μελωδία του ο Μαρσώ στήνει το δικό του μιμικό σενάριο για την ανθρώπινη ψυχή που με τα φτερά της επιθυμεί να βρει το άλλο της μισό...
Το πέταγμά της ένα είδος τελετουργικής έκστασης...Με απαράμιλλο λυρισμό περιγράφει την "Δημιουργία του κόσμου". Με μια σχεδόν μεταφυσική παντομίμα αποτυπώνει την εμφάνιση της ζωής, των φυτών με τη βλάστησή τους, των ζώων...Κάνει νύξη στον πόνο και την οδύνη με την παρουσία του φιδιού στον κόσμο των  ανθρώπων...Εκπληκτικός με τις "αιχμηρές" κινήσεις του ο Μαρσώ εκφράζει το βαθύ αίσθημα του κενού...μετά το δάγκωμα του μήλου και την απώλεια του Παραδείσου...

Marcel Marceau/Mozart- Piano Concerto No. 21-Αndante:

(britannica.com/, tvxs.gr, ΤΟ ΒΗΜΑ, nytimes.com)

"Gustav Holst και Ειρήνη"

 

Η θεά των Ρωμαίων, Pax, όμοιας με την Ειρήνη των Ελλήνων
(Κήποι ανακτόρου Παβλόφσκ-Αγία Πετρούπολη)

"Για τους θνητούς γεννά η μεγάλη Ειρήνη πλούτη

και τραγουδιών γλυκόφωνων ανθούς

πάνω στους πλουμιστούς βωμούς,

στην ξανθή φλόγα καίονται για τους θεούς,

σαν είναι ειρήνη,

μηριά βοδιών, πυκνόμαλλων προβάτων,

και τότε ο νους των νέων είναι στους κώμους,

στο παίξιμο του αυλού και στις παλαίστρες.

Τα σιδεροδεμένα χερούλια των ασπίδων αραχνιάζουν,

σκουριά σκεπάζει τα δίκοπα σπαθιά,

τις λόγχες των δοράτων[...]

Οι σάλπιγγες οι χάλκινες πια δεν βαράνε,

δεν κλέβουν απ᾽ τα μάτια το γλυκό

τον ύπνο της αυγής, που τις καρδιές ζεσταίνει.

Ευφρόσυνα συμπόσια είναι γεμάτοι οι δρόμοι,

και παιδικοί ξεχύνονται, σαν φλόγες, ύμνοι"

(Βακχυλίδης: "Ο ύμνος της Ειρήνης", (μτφ. Θρ. Σταύρου)

Είναι η πρώτη φορά που στην αρχαία ελληνική γραμματεία συναντάμε ένα εγκώμιο για την ειρήνη ως καθολική κατάσταση που εξασφαλίζει την ευφροσύνη και την ευδαιμονία. Οι παραπάνω στίχοι του Βακχυλίδη προέρχονται από παιάνα προς τιμήν του Απόλλωνα. Μάλλον ο ύμνος για την ειρήνη  λειτουργούσε αντιστικτικά προς το πρώτο μέρος του ποιήματος, όπου γινόταν αναφορά στους βίαιους και πολεμοχαρείς Δρύοπες.


Γενέθλιος ημέρα του Γκούσταβ Χολστ, αλλά και Παγκόσμια Ημέρα της Ειρήνης, σήμερα 21 του Σεπτέμβρη.

Ετσι σκέφτηκα ο χαιρετισμός μου να έρθει με το παραπάνω ποίημα συνοδευμένο με τη μουσική από τους διάσημους "Πλανήτες" του τιμώμενου σήμερα άγγλου συνθέτη.

Πρόκειται για ένα από τα  δημοφιλέστερα συμφωνικά έργα του 20ού αιώνα.
Δομείται σε 7 μέρη, όσοι οι μέχρι τότε γνωστοί πλανήτες, εκτός της Γης. Ο Χολστ προσπάθησε να απεικονίσει μουσικά τους αστρολογικούς και μυθολογικούς συμβολισμούς των πλανητών.
Πολλοί υποστηρίζουν πως ο Χολστ -ως λάτρης της αστρολογίας- είχε διαβάσει το βιβλίο του επιφανούς πατέρα της αστρολογίας, Alan Leo: "Η τέχνη της σύνθεσης", όπου ο αστρολόγος και θεοσοφιστής παρουσιάζει τα αστρολογικά χαρακτηριστικά των πλανητών.

Λόγω της Ημέρας της Ειρήνης, επιλέγω το δεύτερο μέρος της Σουίτας, που φέρει τον τίτλο: "Αφροδίτη, η ειρηνοποιός", που  -όπως και στον Βακχυλίδη- λειτουργεί αντιστικτικά προς το πρώτο μέρος του: "Άρης, ο κομιστής του πολέμου"...


Η προσέγγιση του Χολστ στην "Αφροδίτη-Ειρήνη" γίνεται κομψά, ευγενικά και με ιπποτική αβρότητα. Το μοτίβο της εισαγωγής έρχεται με το κόρνο που ανακοινώνει την έλευση της Ειρήνης. Συνοδευτικά, πλαισιώνουν τα έγχορδα, με τα φλάουτα και τα όμποε να μην βιάζονται, αλλά με ηρεμία σκιαγραφούν την χαλαρότητα, την ομορφιά και την ελαφρότητα της ψυχής...
Ακούς και "ξεχειλάει η στεφάνη του ορίζοντά της, φως", κατά τον ποιητή, η ειρήνη...
Τσελέστα και άρπα απεικονίζουν το ουράνιο νεφέλωμα, ενώ τα σολιστικά μέρη του βιολιού και του όμποε συμβάλλουν στην αποτύπωση της ευδαιμονίας και ευφροσύνης που κομίζει στην ανθρώπινη ψυχή, η ειρήνη.
Ρυθμός αργός, νηφάλιος, σχεδόν υπνωτιστικός...
Μελωδίες, που αγγίζουν τα όρια της σιωπής...
Μελωδίες, "ν' ανασάνει διάπλατα μέσα τους όλος ο κόσμος με όλα τα όνειρά του", όπως ο Ρίτσος οδοιπορεί ποιητικά πλάθοντας την ειρήνη.

Gustav Holst: "The Planets - II. Venus, The Bringer of Peace":

Bruno Walter: εκεί όπου άρχουν οι ανώτερες δυνάμεις της Μουσικής...

 

(Με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του BRUNO WALTER 

Γεννήθηκε σαν σήμερα, 15 Σεπτεμβρίου 1876)

Ένας γλυκός πατέρας και μια φιλόμουση μητέρα,  σημαδεύουν τη ζωή του και χαράζουν ανεξίτηλα την αισθητική μνήμη του Μπρούνο Βάλτερ. 
Η θέση του αρχιμουσικού σε πολλές σημαντικές ορχήστρες της εποχής τον καθιερώνει σαν έναν συνεπή και άρτιο μαέστρο με συνεχώς ανερχόμενη φήμη. Επίσης το πηγαίο ταλέντο του στην ανάγνωση και ανάλυση της μουσικής πάρτας αλλά και το πλήθος των σημαντικών μουσικών προσωπικοτήτων των αρχών του 20ου αιώνα που συναναστράφηκε και συνεργάστηκε, σχηματίζουν το μουσικό μωσαϊκό ενός από τους μεγαλύτερους υμνητές και τιμητές της μεταρομαντικής μουσικής σχολής. 
Είναι σημαντικό να αναφερθεί η μεγάλη αγάπη του Walter για την ανάγνωση και για τη λογοτεχνία. Αυτή η αγάπη δικαιολογεί με ευθύ τρόπο την εκπληκτική του ευχέρεια να αποτυπώνει στιγμές να συντονίζεται στο λογοτεχνικό συνεχές και να συνυπάρχει μοναδικά με τον μουσικό Walter. (vakhikon.gr)


Ο Βάλτερ υπήρξε και συγγραφέας διαφόρων μονογραφιών που παρουσιάζουν ξεχωριστό ενδιαφέρον.

Λέει ο ίδιος:

"Μπορεί η ζωή ενός μουσικού να προκαλέσει το γενικότερο ενδιαφέρον; 

Στα νιάτα μου, θα έδινα με θλίψη αρνητική απάντηση. Σημαντικοί στα μάτια του κόσμου ήταν οι ηγεμόνες, οι πολιτικοί, οι πολεμιστές. Ο καλλιτέχνης ήταν ένα πρόσωπο ευχάριστο ίσως, αλλά δευτερεύον, και δεν θα μπορούσε να συγκριθεί μαζί τους. 

Όμως τα μάτια μου άνοιξαν σιγά-σιγά. [...]

Έχω την πεποίθηση ότι τα μεγάλα πνευματικά επιτεύγματα έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία για την ανθρωπότητα από ό,τι τα πολιτικά και τα ιστορικά γεγονότα. 

Γιατί τα έργα του δημιουργικού πνεύματος διαρκούν, είναι στην ουσία αθάνατα, ενώ η κοσμοϊστορική δράση ακόμη και των σημαντικότερων ανδρών είναι έρμαιο του χρόνου. 

Ο Ναπολέων πέθανε, αλλά ο Μπετόβεν ζει."

("Θέμα και παραλλαγές", Bruno Walter)

Γράφει στο μικρό του εγχειρίδιο: "Περί της ηθικής δύναμης της Μουσικής": 

(φωτο από: amazon)

"Στο απέραντο βασίλειο της Μουσικής υπάρχουν και κάποιες περιοχές που ανήκουν στο "πρωτόγονο" και στο "ενδιαφέρον", τις οποιες η μουσικη θέτει στη διάθεση του Κακού.

Πρόκειται γα περιοχές οριακές, που αντικατοπτρίζουν κατώτερα ένστικτα 

και αντιστοιχούν στο λογικό της ανθρώπινης φύσης. 

Αν ακούσουμε τη μουσική από την "Άρια του Ντον Πιζάρο" στο "Φιντέλιο" σε αντιπαραβολή με το τραγούδι της "Ελεονόρας και του Φλορεστάν", θα αντιληφθούμε την "αστρονομική" απόσταση που υπάρχει ανάμεσα στην περιοχή απ'όπου πηγάζει η μουσική του πρώτου και στις σφαίρες στις οποίες κινείται η μουσική των τελευταίων, εκεί όπου άρχουν οι ανώτερες δυνάμεις της Μουσικής.

Σε τί χαμηλό βαθμό η γνήσια μουσική χαρίζεται στο ηθικά ευτελές, γίνεται φανερό...

Η μουσική που περιγράφει τα υψηλά συναισθήματα, μάς συγκινεί σχεδόν με την ίδια δύναμη ακόμη κι αν παραλείψουμε το λιμπρέτο..."

(Bruno Walter, "Περί της ηθικής δύναμης της Μουσικής", σελ. 40-41, εκδ. Ροές)

Beethoven: "Fidelio", Pizzaro' s aria-"Ha ! Welch' ein Augenblick "/ Bruno Walter:

Beethoven: "Fidelio", Duet Florestan - Leonore
"O namenlose Freude"/ Bruno Walter: