"Μάθημα Μουσικής" με τα πινέλα και τις μπογιές του Βερμέερ...

 

"Ο ήλιος έλαμπε εκείνο το κυριακάτικο πρωινό και δεν είχα να πάω πουθενά, κι έτσι βγήκα να κάνω μια βόλτα και να ρίξω μια ματιά. Μια γλυκύτατη πόλη, το Ντελφτ, με γέφυρες και ποταμάκια σε κάθε δρόμο.[...]
Το Ντελφτ παραμένει λίγο πολύ όπως ήταν τον 17ο αιώνα. Εκείνο το πρωί, οι πλακόστρωτοι δρόμοι και οι στενές του γέφυρες σκιάζονταν κάθε τόσο από περαστικά σύννεφα που το σχήμα τους θύμιζε γαλέρες έτσι όπως τα έσπρωχνε ο άνεμος της Βόρειας Θάλασσας, και το φως του ήλιου που αντανακλούσε στα κανάλια φώτιζε τις τούβλινες προσόψεις των σπιτιών. 
Οι μνήμες του 17ου αιώνα είναι παρούσες με έναν παράξενο τρόπο στις δύο μεγάλες εκκλησίες του Ντελφτ. Στη Μεγάλη Πλατεία της Αγοράς είναι η Νίουε Κερκ, και η Άουντε Κερκ, η Παλαιά Εκκλησία, στο κανάλι Άουντε Ντελφτ. Στην Παλαιά Εκκλησία έπεσα πάνω σε μια παλιά ταφόπλακα που έγραφε ωραία και λακωνικά: "ΓΙΟΧΑΝΕΣ ΒΕΡΜΕΕΡ-1632-1675".
Είχα βρεθεί μπροστά στα τελευταία ίχνη ενός καλλιτέχνη.Νάτος ξαφνικά μπροστά μου, περιμένοντας να τον προσέξω. Πώς ήταν δυνατόν να αρνηθώ να του υποβάλω σιωπηρά τα σέβη μου;"

(Απόσπασμα από το βιβλίο: "Το καπέλο του Βερμέερ" του Τίμοθυ Μπρουκ, μτφ:Ρηγ. Γεωργιάδου, σελ.12-13)

***

Πώς είναι δυνατόν να αρνηθούμε να  υποβάλουμε τα σέβη μας, φίλοι μου, μια και σήμερα γιορτάζουμε την  γενέθλια επέτειο του ολλανδού ζωγράφου, Γιοχάνες Βερμέερ;

Είναι ο αγαπημένος μου ζωγράφος και πολλάκις έχω θαυμάσει σε μουσεία του κόσμου, έργα του!
Με εντυπωσιάζει η εκπληκτική του δεξιοτεχνία! Τα θέματά του, απλά και καθημερινά δίνουν την αίσθηση αδιόρατης ηρεμίας...Οι μορφές και τα αντικείμενα του καμβά με τον πρωτοφανή τρόπο, που χειρίζεται το φως, σε βυθίζουν στον απύθμενο εσωτερικό σου κόσμο ν' ανακαλύψεις νέα συναισθήματα...
Aξιοσημείωτο είναι πως στους 13 από τους 36 γνωστούς πίνακες του Βερμέερ η μουσική είναι το κεντρικό θέμα και σ' αυτούς απεικονίζονται διάφορα μουσικά όργανα, μάλιστα σε μερικές περιπτώσεις με συμβολικό υπόβαθρο. Η συχνότητά τους δε, υποδηλώνει ότι κατείχαν σημαντική θέση στα ενδιαφέροντα του ζωγράφου, για τον οποίο δεν ξέρουμε αν έπαιζε κάποιο όργανο, σίγουρα όμως είχε τη δυνατότητα να επεξεργαστεί το λαούτο (έπαιζε η πεθερά του) αλλά και βιόλα ντα γκάμπα, φλάουτο με ράμφος, ή τσέλο, στο σπίτι του πάτρονα των τεχνών και φίλου του,  Pieter van Ruijven.
Φιλία, όμως λέγεται πως είχε και με τον ποιητή και συνθέτη Constantijn Huygens.Έτσι, σίγουρα θα επισκεπτόταν τη γειτονική Χάγη για να θαυμάσει τη σημαντική συλλογή του από μουσικά όργανα...

Από τους πίνακές του επιλέγω σήμερα εκείνον που προτιμώ περισσότερο:

"Μάθημα μουσικής".

Βερμέερ: Μάθημα Μουσικής

Ο ζωγράφος στήνει με τα πινέλα του μια μαγικής διάστασης και φορτισμένης ερωτικά, ατμόσφαιρα.
Σε πρώτο πλάνο, ένα τραπέζι στρωμένο με βαρύ ανατολίτικο χαλί και πάνω δίσκος με κανάτα.
Στο βάθος, ο δάσκαλος μουσικής και μια κοπέλα δίπλα στο βίρτζιναλ.
Στο καπάκι του πληκτροφόρου διακρίνεται η επιγραφή: "Μusica Letitia e cosmes-Medicina dollop", δηλαδή: "Η μουσική συνοδεύει  τη χαρά, γιατρικό για τον πόνο".

Αυτά τα λόγια ίσως είναι υπονοούμενο για τη σχέση των δυο ατόμων μιας και κείνος την κοιτά με βλέμμα θλιμμένο...
Πιθανόν μια απόρριψη από μέρους της, να προκαλεί τη μελαγχολία. Ένα τσέλο παρακολουθεί ξαπλωμένο στο πάτωμα...           
Στον καθρέφτη πάνω απ΄το όργανο αντικατοπτρίζεται το πρόσωπο της νέας και η άκρη του καβαλέτου του ζωγράφου, κάνοντας, έτσι, αισθητή την παρουσία του, τονίζοντας την τρισδιάστατη απεικόνιση.
Απεικόνιση μιας σκηνής, φαινομενικά απλής, ήρεμης ίσως, όμως καλύπτει δεξιοτεχνικά κάποιο "ερωτικό" δράμα...

(To έργο ανήκει στην Ιδιωτική Συλλογή της Βασίλισσας της Βρετανίας, όμως είχα την τύχη να το θαυμάσω από κοντά το 2013, όταν εκτέθηκε στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου σε έκθεση με θέμα τον "Βερμέερ και τη Μουσική".
Τις εντυπώσεις μου από την έκθεση μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
Το εικαστικό είναι ένα από τα τρία του Βερμέερ, που έχει επιλέξει ο Οδυσσέας Ελύτης, όταν απαριθμεί αγαπημένα αποθησαυρίσματα και τα συγκεντρώνει στον "Ταξιδιωτικό Σάκο" στο "ὅττῳ τις ἐρᾶται ":

ΟΤΤΩ ΤΙΣ ΕΡΑΤΑΙ
[Ο Ταξιδιωτικός Σάκος]

"Άδειασα και ξαναγέμισα τον ταξιδιωτικό μου σάκο. "Μόνον τ' απαραίτητα" είπα. Κι ήταν αρκετά γι' αυτή τη ζωή - και για πολλές άλλες ακόμη. Βάλθηκα να τα καταγράφω ένα ένα:
[...]
VERMEER
Το Ατελιέ (Βιέννη, Κρατικό Μουσείο)
Το μάθημα της μουσικής (Buckingham Palace)
Η αποκοιμισμένη (Metropolitan Museum, Νέα Υόρκη)..."

***

Απολαμβάνουμε την "Αir de cour", σύνθεση του φίλου του Γ.Βερμέερ, Constantijn Huygens:

"Στον Πάμπλο Πικάσο..."

Ο Πάμπλο Πικάσο είναι ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της τέχνης του 20ού αιώνα, ιδρυτής του κυβισμού και με σημαντική συνεισφορά στην εξέλιξη της μοντέρνας τέχνης.

"Guitar", 1912/wikiart

Η τέχνη του Πικάσο ήταν ποικιλόμορφη, άκρως εντυπωσιακή και συχνά με συμβολισμούς.

Ως καλλιτέχνης, επηρεάστηκε κι από τη μουσική, μια τέχνη που διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στην κουλτούρα της πατρίδας του, Ισπανίας.

Το βιολί, το κλαρίνο αλλά περισσότερο η κιθάρα είναι που συγκίνησε με τον ήχο και τη φόρμα της τον Πικάσο ώστε να ασχοληθεί μαζί της ιδιαίτερα.
Μην ξεχνάμε πως η κιθάρα είναι και μουσικό όργανο που φέρει έντονα τη σφραγίδα της ιδιαίτερης πατρίδας του.
Την απεικόνισε με διάφορες τεχνικές, γλυπτικής, εικαστικής ή σε κολάζ. 

Επίσης προτιμήσεις έδειχνε στο κάντε χόντο και το φλαμένγκο, αλλά και σε νεωτεριστικές-πειραματικές συνθέσεις της avant-garde σκηνής. Πολλά από τα εικαστικά του έργα απεικονίζουν όργανα, μουσικούς του δρόμου ή συνθέτες της εποχής του.

Αποχρώσεις, πρωτόγνωρες γραμμές, πρωτοποριακές τεχνικές και υλικά, συμβολισμοί και συναισθήματα μετατρέπουν τους καμβάδες του σε κόσμους παιχνιδιού..
Εξάλλου -όπως έλεγε ο ίδιος- τού αρεσε που "μικρός ζωγράφιζε σαν μεγάλος και όταν μεγάλωσε ζωγράφιζε σαν παιδί".

«Ένα πλήθος πορτρέτα

Το ένα είναι περιφρόνηση το άλλο κατάκτηση

Ένα άλλο νερό κάθαρο και παφλάζον

Ένα άλλο καμπάνα δροσιάς

Το πιο υπέροχο είναι ένα φάντασμα

Πάει στη γη και γοητεύει τους ομοίους του

Να τα πορτρέτα μιας φίλης

Που κρύβουν το γάλα του στήθους της

Κάτω από ένα ύφασμα εκθαμβωτικό

Απέναντι στο διάγραμμα του προσώπου της

Ένας φτωχούλης μικρός ήλιος τρέμει

Καθρέφτης τρυφερός

Καθρέφτης κάθε αλήθειας

Κάθε πρωινού παράθυρου

Για έναν αρχαίο και γαλάζιο χορό

Στην άκρη δυο αθώων ματιών

Πορτρέτα ευαίσθητα και γεμάτα εμπιστοσύνη

Ιδεατά ερωτευμένα»

(«Στον Πάμπλο Πικάσο», Paul Eluard, μτφ:Αν. Μελιδώνης/vakxikon.gr)

Το παραπάνω ποίημα είναι ένα από τα αρκετά που έγραψε ο Πωλ Ελυάρ για τον επιστήθιο φίλο του, Πάμπλο Πικάσο. Κι οι δυο τους υπήρξαν μέλη μια παρέας καλλιτεχνών-εκπροσώπων του σουρεαλισμού. 

Πικάσο και Πουλένκ (pinterest)

Ο Φρανσίς Πουλένκ υπήρξε και αυτός φίλος της Παρισινής  avant-garde συντροφιάς.

Απ’όλους, έτρεφε ιδιαίτερη εκτίμηση και απεριόριστο θαυμασμό στο πρόσωπο του μεγάλου κυβιστή, Πικάσο!

Το 1948 ο Πουλένκ συνθέτει ένα κύκλο τραγουδιών για φωνή και πιάνο πάνω σε ποιήματα του Πωλ Ελυάρ για ζωγράφους.
Στήνει μια σύνθεση επτά μερών, όπου ο λυρισμός εναλλάσσεται  την ενέργεια και οι σκληρές μοντέρνες αρμονίες την γλυκύτητα.
Πωλ Ελυάρ και Πουλένκ «σκιαγραφούν» τις μορφές των:
Μαρκ Σαγκάλ, Χουάν Γκρι, Ζωρζ Μπαρκ, Πάουλ Κλέε, Ζουάν Μιρό, Ζακ Βιγιόν.

Όμως πρώτος στο επτάστιχο συνθετικό δημιούργημά του  παρουσιάζεται ο Πάμπλο Πικάσο.

"Pablo Picasso", Paul Eluard

Entoure ce citron de blanc d'œuf informe

Enrobe ce blanc d'œuf d'un azur souple et fin

La ligne droite et noire a beau venir de toi

L'aube est derrière ton tableau

Et les murs innombrables croulent

Derrière ton tableau et toi l'œil fixe

Comme un aveugle comme un fou

Tu dresses une haute épée dans le vide

Une main pourquoi pas une seconde main

Et pourquoi pas la bouche nue comme une plume

Pourquoi pas un sourire et pourquoi pas des larmes

Tout au bord de la toile où jouent les petits clous

Voici le jour d'autrui laisse aux ombres leur chance

Et d'un seul mouvement des paupières renonce

Με έντονες διαφωνίες και σκούρα απόχρωση, η πιανιστική σύνθεση του Πουλένκ ξετυλίγεται στη Ντο μείζονα.
Ο Πουλένκ ακολουθεί το ποιητικό κείμενο του Ελυάρ, συλλαμβάνει την ενέργεια του εξαιρετικά παραγωγικού Ισπανού εικαστικού καλλιτέχνη, τον οποίο θέτει σε βηματική και διαρκή ρυθμική κίνηση. Αργή αρχικά, ζωντανεύει στη συνέχεια και τέλος  καταλαγιάζει, προσδίδοντας στην μουσική έναν νοσταλγικό τόνο.

Francis Poulenc: «Le travail du peintre, Ν.1: Το Pablo Picasso»:

Ο Ισπανός Πάμπλο Πικάσο γεννήθηκε στη Μάλαγα της Ισπανίας στις 25 Οκτώβρη 1881 και πέθανε στη μικρή, μεσαιωνική πόλη Μουζέν της Γαλλικής Ριβιέρας στις 8 Απριλίου 1973.

Ποιητής και Μούσα: Εγγονόπουλος - Καβάφης - Σαιν Σανς ...

 

N.Eγγονόπουλος: "Ποιητής και Μούσα"
(nationalgallery)

Υπήρξε βαθύτατα πνευματικός άνθρωπος!
Όχι μόνο ζωγράφος και ποιητής, αλλά και ένας αληθινός στοχαστής, που το πάθος του για έκφραση μάς  κληρονόμησε έργο μίας αποκλειστικά προσωπικής ατμόσφαιρας.

"Για τον άνθρωπο δημιουργούμε… 

Για να του δώσουμε διέξοδο από τη μοναξιά του..."

Τα λόγια ανήκουν στον Νίκο Εγγονόπουλο, τον καλλιτέχνη που μοίρασε τη ζωή του ανάμεσα σε δυο τέχνες: τη Ζωγραφική και την Ποίηση...Γεννήθηκε σαν σήμερα, 21 Οκτωβρίου 1907 στην Αθήνα. 

Η ζωγραφική του φέρει στοιχεία των Κόντογλου και Παρθένη, τούς οποίους θαύμαζε και δίπλα τους μαθήτευσε...
Έντονα και τα βυζαντινά στοιχεία στις απεικονίσεις του, καθώς -όπως έλεγε- από αυτά αποπνέουν η λεβεντιά κι η ελευθερία!Η βυζαντινή ζωγραφιά αναπνέει ελεύθερη!

Ο Εγγονόπουλος "κάνει ποίηση ζωγραφίζοντας και δημιουργεί εικαστική τέχνη με την ποίησή του", λέει χαρακτηριστικά η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ.

Το ζωγραφικό έργο του Εγγονόπουλου χαρακτηρίζεται σουρεαλιστικό. Σήμερα ξεχωρίζουμε και θαυμάζουμε το τιτλοφορούμενο: "Ποιητής και Μούσα" με στοιχεία αρχαιοελληνικά.

Ο ζωγράφος απεικονίζει τη Μούσα με πάπυρο αντί κεφαλής να δίνει στον Ποιητή ένα βιολί. Εκείνος καθιστός φιλοτεχνημένος σαν "ανδρείκελο" του Ντε Κίρικο -με σώμα και κεφάλι κούκλας- παραλαμβάνει το θείο δώρο της έμπνευσης από τη μούσα του.
Με απαρχή το ανοθόδοξο και το παράδοξο που αποτελεί κανόνα στο σουρεαλισμό, τα σύμβολα του έργου είναι ευδιάκριτα. Το τρίγωνο και το ταυ στον τοίχο είναι η γεωμετρία του λόγου και της ποίησης. Τα ψάρια στα πόδια των μορφών είναι ίσως η ποίηση σε αντιπαράθεση με τα υπόλοιπα αντικείμενα, που βρίσκονται στο πάτωμα (κώνους, σφαίρα...) 
Ο ποιητής δεν έχει μπράτσα, ούτε πρόσωπο... Ίσως ο καλλιτέχνης υπονοεί πως είναι η τέχνη της ποίησης, που θα τον μετατρέψει από κούκλα σε πραγματικό άνθρωπο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ότι ο ζωγράφος στα δεξιά του πίνακα τοποθετεί αντιθετικά σκιαγραφημένα ένα ζευγάρι απίσης όμως ενδεδυμένα με τα πρότυπα της εποχής...
Ο χώρος είναι διαμορφωμένος σαν θεατρικό σκηνικό, στο οποίο απεικονίζονται οι δύο κύριες μορφές σε μια αρχαιοελληνική ιδέα. Ο Εγγονόπουλος συνταιριάζει στοιχεία της αρχαίας, της βυζαντινής και της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.Με έντονα και καθαρά χρώματα συνθέτει ενα έργο πολύχρωμο και φωτεινό, με ξεχωριστό προσωπικό ύφος, που θυμίζει και αγιογραφία.

"Κ. Καβάφης", δια χειρός Ν. Εγγονόπουλου

• Με τον ίδιο τίτλο "Ποιητής και Μούσα" τιτλοφορείται κι ένα ποίημα του Κων. Καβάφη από τα "Αποκηρυγμένα" του.
  Αποτελεί ένα υπαρξιακό ξέσπασμα, ένας διάλογος απόρροια του εσωτερικού διλήμματος του ποιητή, όπου απαισιοδοξία και αισιοδοξία συνυπάρχουν, με την Ποίηση να επικρατεί και να γίνεται πανανθρωπίνως αποδεκτή...

cavafy.onassis

• Ήταν το 1910 όταν ο γάλλος Καμίλ Σαιν Σανς και κατά τη διάρκεια ταξιδιού του στη Βόρεια Αφρική συνέθεσε ένα ντούο για βιολί και τσέλο με συνοδεία πιάνου με τίτλο: "Equisse pour le fameux duo", αφιερωμένο στη μνήμη της μουσικόφιλης, Madame Carruette.

Πρόκειται για σύνθεση της κατηγορίας "morseaux de concert", που παίζονταν για ψυχαγωγία στα σαλόνια της εποχής και πρωτοπαρουσιάστηκε τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς στο Queen's Hall του Λονδίνου με τους Eugène Ysaÿe (βιολί), Joseph Hollmann (τσέλο), και τον ίδιο τον Saint-Saëns στο πιάνο.
Σύντομα ο συνθέτης επεξεργάστηκε την παρτιτούρα για ορχήστρα και ο εκδότης του έδωσε τον τίτλο: "La muse et le poète".
Πρόκειται για σύνθεση προγραμματικού χαρακτήρα, όπου κανείς μπορεί να φανταστεί τη ρομαντική συνομιλία των δυο οργάνων σε αντιστοιχία των δυο μορφών, Ποιητή και Μούσας. Με λυρική διάθεση και με δεξιοτεχνικά σημεία για τους σολίστ, η σύνθεση πλαισιώνεται από την ορχήστρα που πλάθει την ανάλογη ατμόσφαιρα, τονίζοντας τις διαφορετικές αποχρώσεις κάθε τονικότητας.
Το μελωδικό στήσιμο του Σαιν Σανς καλεί τους ακροατές φιλόμουσους και λάτρεις του γάλλου συνθέτη να αφουγκραστούν τις ερωταποκρίσεις μεταξύ του καλλιτέχνη και της έμπνευσης, ένα ηχητικό σκηνικό ανάμεσα σε δυο όργανα, που εναλλάσσονται τους ρόλους αφήνοντάς μας να πλανιόμαστε στο ποιο από τα δυο κάθε φορά βρίσκεται η μούσα που δίνει την έμπνευση αλλά και η ικανότητα κυρίως να "μεταμορφώνει" τον απλό εργάτη σε ποιητή...

Saint-Saëns: "La Muse et le poète, Op.132":

H σύμπραξη του Νίκου Εγγονόπουλου με την ποίηση του Καβάφη και τη μουσική του Σαιν Σανς επιβεβειώνει μάλλον την άποψη του τιμώμενου Έλληνα ποιητή και εικαστικού πως τελικά "η τέχνη είναι για να αντιμετωπίσεις την ασυναρτησία της ζωής. Να σου απαλύνει το βίο, την πορεία προς τον θάνατο..." Ο κορυφαίος "πατέρας του υπερρεαλισμού" με ευστοχία και οξυδέρκεια δημιουργεί έργα ποιητικά ή ζωγραφικά, γεμάτα αλληγορίες, σύμβολα και μύθους, που κάνουν ξεχωριστό το καλλιτεχνικό σύμπαν του.

Στο μπλογκ θα βρείτε κι άλλα κείμενα για τον Ν. Εγγονόπουλο. Περιηγηθείτε!

WAGNER: "Rienzi", η ΠΡΕΜΙΕΡΑ

 

"Ο Ριέντσι ορκίζεται να εκδικηθεί για το θάνατο του αδερφού του"
(William Holman Hunt)

Σαν σήμερα, στις 20 του Οκτώβρη 1842 στη νέα Όπερα της Δρέσδης δίνεται η πρεμιέρα της όπερας του Ρίχαρντ Βάγκνερ : "Rienzi".

Πρόκειται για πρώιμη όπερα του γερμανού μουσουργού, γραμμένη στα πλαίσια της μεγάλης όπερας του Μέγιερμπερ, με την πλοκή να περιστρέφεται γύρω από έναν γενναίο και ισχυρό Ρωμαίο του 14ου αι, τον Cola di Rienzi, που με σκοπό να δοθεί δύναμη και εξουσία στο λαό στρέφεται ενάντια στους αριστοκράτες. Η τύχη αρχικά είναι με το μέρος του, όμως στην πορεία και λόγω της αλαζονικής στάσης του, ο λαός στρέφεται εναντίον του. Ο Ριέντσι για να αποφύγει τα χειρότερα καταφεύγει στο Καπιτώλιο, όπου το μανιασμένο πλήθος πυρπολεί τα κτίσματα που καταρρέουν με τον Ριέντσι και τους συντρόφους του να πεθαίνουν.

Το λιμπρέτο έγραψε ο ίδιος ο Βάγκνερ βασισμένος στο ομώνυμο μυθιστόρημα του βρετανού Έντουαρντ Μπούλβερ-Λύττον: "Ριέντσι, ο τελευταίος των Ρωμαίων τριβούνων"(1835).

Ο Ιταλός πολιτικός ηγέτης, Cola di Rienzi υποστήριζε την ενοποίηση της Ιταλίας, την κατάργηση της παπικής εξουσίας γι' αυτό και τον 19ο αι. η φιγούρα του επανεμφανίστηκε  ως ρομαντική ανάμνηση των ηγετών του φιλελεύθερου εθνικισμού και υιοθετήθηκε ως πρόδρομος του Risorgimento.

Η όπερα είχε τεράστια επιτυχία παρότι ο ίδιος ο Βάγκνερ -όπως κατέγραψε η σύζυγός του Κόζιμα στο ημερολόγιό της- αργότερα αποστασιοποιήθηκε από το έργο και το αποκάλεσε "νεανικό αμάρτημα", καθώς δεν ικανοποιούσε τις αρχές και μουσικές αξίες του, τη φιλοδοξία του για "καθολικό" δράμα.  
Ηταν -έλεγε- μια ιστορία 5 πράξεων με λαμπρούς ύμνους, εμβατήρια και μουσικές περιγραφές μαχών και συγκρούσεων, απλά. Παρότι όμως ο "Ριέντσι" τον απωθούσε μουσικά, δεχόταν ότι θα πρέπει οι ακροατές να αναγνωρίσουν στην παρτιτούρα τη "λάβρα" που μεταφέρει ως δημιουργός. 

Rienzi costume

Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Αδόλφος Χίτλερ συνήθιζε να διηγείται την ιστορία πως η συγκεκριμένη όπερα είχε παίξει καταλυτικό ρόλο στη νεότητά του. Όταν 15χρονος παρακολούθησε τον "Ριέντσι", γοητευμένος από τα χαρακτηριστικά του ήρωα, τους αγώνες του για το λαό, την αξιοσύνη και γενναιότητά του και το ηρωικό τέλος του, γέννησαν στο μυαλό του Χίτλερ την ιδέα να υπηρετήσει τον Γερμανικό λαό, αφιερώνοντας σε αυτόν όλες του τις δυνάμεις...
Ο Χίτλερ που συνήθιζε να λέει πως "εκείνη την ώρα της όπερας άρχισαν όλα στο μυαλό του..." εννοώντας την βαθιά επίδραση που είχε η Βαγκνερική όπερα στην πολιτική του πορεία, διέθετε και το πρωτότυπο χειρόγραφο του έργου...


Ι. Θα ακούσουμε την Ουβερτούρα της όπερας, όπου στην έναρξη ενθουσιάζει το προσκλητήριο σάλπισμα, πολεμικό κάλεσμα της οικογένειας Colonna. Όλο δραματικότητα η ατμόσφαιρα που πλάθεται από τον Βάγκνερ και στη συνέχεια παρατηρείστε το κατανυκτικό θέμα της προσευχής του ήρωα, όπως και το καταληκτικό, όλο λαμπρότητα στρατιωτικό εμβατήριο.

Wagner: "Rienzi - Overture / Sir Georg Solti:

"The Prayer of Rienzi",
λιθογραφία του Henri Fantin-Latour, 1886

ΙΙ. Η Προσευχή του Ριέντσι "Allmacht'ger Vater" ακούγεται στην τελευταία Πράξη, όπου ο Ριέντσι αποκλεισμένος στο Καπιτώλιο προσεύχεται στον Θεό να του δώσει δύναμη να ξεπεράσει τις δυσκολίες...:

"Παντοδύναμε Πατέρα, σπλαχνίσου με!

Μην αφήσεις τη δύναμη,
που θαυμαστά μου χάρισες

να χαθεί...

Με δυνάμωσες,

μου πρόσφερες αρετές υψηλές,

να ελαφρύνω τον ταπεινό στοχαστή,

ν' ανυψώσω ό,τι είναι θαμμένο στη λάσπη.

Μετέτρεψες τη ντροπή του λαού

σε δόξα, λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια ..."

Rienzi's Prayer -  "Allmacht'ger Vater - Παντοδύναμε Πατέρα"
(Στο ρόλο του Ριέντσι ο διάσημος γερμανός Βαγκνερικός ερμηνευτής, Max Lorenz)

ΙΙΙ. O μετέπειτα πεθερός του Βάγκνερ, Φραντς Λιστ πάνω σε μουσικά θέματα από τον Ριέντσι συνέθεσε το 1859 τη "Fantasy on Themes from Rienzi" .
O Λιστ εμπιστεύτηκε την πρεμιέρα στον τότε γαμπρό του, Χανς φον Μπύλοφ και βασίζει τη Φαντασία σε τρία κύρια θέματα της όπερας, δύο από τα οποία εντοπίζονται στην ουβερτούρα, όπως το περίφημο θέμα της "προσευχής" ...

Liszt: "Fantasy on Themes from Rienzi"

Μια Ντεμπισιανή σύνθεση για τη "Χορεύτρια με τα κρόταλα"

"Danseuse aux crotales"
(από: petitegalerie.louvre)

Ο Γάλλος συνθέτης, αν και ο ίδιος δεν αποδεχόταν το χαρακτηρισμό, έχει καθιερωθεί σαν ο κύριος εκπρόσωπος  του μουσικού ιμπρεσιονισμού. Είναι εκείνος ο καλλιτέχνης, που σηματοδότησε το πέρασμα από την ρομαντική εποχή στη μοντέρνα μουσική του 20ού αιώνα...
Η αισθητική, η λογοτεχνία και η ποίηση της εποχής του, όπως και ο κόσμος της Ανατολής, είναι στοιχεία που προσανατόλισαν την εκφραστική του πυξίδα...
Τεράστια επιρροή προς αυτή την κατεύθυνση άσκησε στον Ντεμπισί και η τέχνη της γλυπτικής. Ιδιαίτερα η σπουδαία αρχαιοελληνική γλυπτική που μπορεί να ερεθίσει, να γεννήσει φαντασίες σε κάθε ευαίσθητο και ανήσυχο δημιουργό...

Η γλυπτική με την οπτική της γλώσσα, που επικεντρώνεται στην έκφραση της φυσικής τελειότητας των μορφών, δεν θα μπορούσε λοιπόν να αφήσει ασυγκίνητο ένα καλλιτέχνη του επιπέδου του Ντεμπισί. Και δεν θα είναι η μοναδική φορά.

Γνωρίζουμε το ενδιαφέρον και τη λατρεία του γάλλου συνθέτη για την Αρχαία Ελλάδα και την κλασική αρχαιότητα, που είχε ξυπνήσει στα τέλη του 19ου αιώνα με την έναρξη των αρχαιολογικών ανασκαφών της Γαλλικής Σχολής Αθηνών.

Ήταν η εποχή που οι ανασκαφές στους Δελφούς από τους γάλλους αρχαιολόγους προώθησε την ιδέα συνθέσεων εμπνευσμένες από το θέμα. 

Έτσι, εκτός από το Πρελούδιο-μουσική αποτύπωση του "Κίονα με τις Χορεύτριες", έμπνευση  από το αντίγραφο του Κίονα των Δελφών,  ο Ντεμπισί είχε θαυμάσει κι ένα μικρό ειδώλιο χρονολογίας περίπου 325-280 π.Χ στο Λούβρο, που παριστά μια νεαρή  Μαινάδα σε χορευτική στάση.
Η γυναίκα προτάσσει το αριστερό της πόδι και κρατά τα δυο της χέρια ανοιχτά κρατώντας κρόταλα, τα γνωστά ιδιόφωνα όργανα των αρχαίων που χρησιμοποιούνταν ανά ζεύγη και κρούονταν με τα δάκτυλα σαν τις ισπανικές καστανιέτες. Ήταν όργανα που αποτελούνταν από δύο κοίλα κομμάτια από όστρακο, μέταλλο ή ξύλο, δεμένα χαλαρά με δερμάτινο κορδόνι κι η μεταξύ τους κρούση βοηθούσε στη μέτρηση του ρυθμού.
Η Μαινάδα από τερακότα που θαύμασε ο Ντεμπισί φορά κοντό χιτώνα με πτυχώσεις και στο κεφάλι φέρει πόλο (κάλαθο).Τα χαρακτηριστικά του προσώπου και η χορευτική στάση του σώματος διακατέχονται από μαλακό και αβρό πλάσιμο. 

Η Ντεμπισιανή σύνθεση ανήκει στα "Έξι Αρχαϊκά Επιγράμματα", μια ατμοσφαιρικότατη σουίτα γραμμένη το 1914, αρχικά για ντουέτο πιάνων, που ο Ελβετός μαέστρος Ernest Ansermet τη μετέγραψε αργότερα για ορχηστρικό σύνολο.

Το κομμάτι που είναι το τέταρτο από τα έξι της σουΐτας ξεκινά αργά, βηματικά, αποτυπώνοντας το σεβάσμιο βηματισμό της Μαινάδας, της συνοδού του θεού Διονύσου, που φαίνεται να κινείται υπό την επίδραση ιερής μανίας και θεϊκής τρέλας...

Ο λεπτεπίλεπτος κι αέρινος πιανιστικός ήχος μεταμορφώνεται απότομα από τα αρχικά μέτρα ήδη, ως προς το ρυθμό και τη δυναμική, ακολουθώντας πότε σύντομα αρπίσματα με τρίηχα κι άλλοτε αιχμηρά στακάτι και γκλισάντι, πλάθοντας την μυστικιστική και οργιαστική ατμόσφαιρα της Διονυσιακής λατρείας.

Η μελωδική γραμμή χρωματίζεται με την χρήση της ανημιτονικής κλίμακας, που συνδυάζεται με ρευστή συνοδεία, χαρακτηρίζεται δε από ιδιαίτερη κινητικότητα στην υψηλή περιοχή του πιάνου και σταυρώματα των χεριών των πιανιστών. Αποτζιατούρες και μικρής διάρκειας σιωπές, είναι  σημεία που υπαινίσσονται την χορευτική διάθεση, η οποία παραμένει αισθητή μέσα στην συνεχή μεταβολή των δεξιοτεχνικών ρυθμικών φιγούρων κι εναλλαγών.

1. Debussy: "Six épigraphes antiques, IV: Pour la danseuse aux crotales"
(πιάνα):

2. Debussy: "Six épigraphes antiques, IV: Pour la danseuse aux crotales"
(ορχήστρα):

Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή την Ημέρα Αρχαιολογίας, που έχει καθιερωθεί να γιορτάζεται το τρίτο Σάββατο του Οκτώβρη.

"Τζεζουάλντο, o σκοτεινός ιππότης, ο δολοφόνος μαδριγαλιστής"

 

"Ο Ιππότης του σκότους, Gesualdo", Illustration by Pierre Mornet (newyorker)

Από τους σημαντικότερους συνθέτες μαδριγαλίων την εποχή της Αναγέννησης υπήρξε ο Κάρλο Τζεζουάλντο, πρίγκιπας από τη Νάπολη. Αρχικά, οι συνθέσεις του δεν είχαν την υπογραφή του, καθώς θεωρούνταν υποτιμητικό κάποιος αριστοκράτης να εκδίδει τα έργα του. Ξεχώρισε για την ιδιαίτερα εκφραστική και αρμονικά πειραματική μουσική του γλώσσα.
Έμεινε όμως στην Ιστορία σαν "ιππότης του σκότους", καθώς -όπως λένε- δολοφόνησε τη σύζυγο και τον εραστή της όταν τούς έπιασε επ' αυτοφόρω.
Ο απατημένος σύζυγος προβαίνει στο απονενοημένο  μια μέρα σαν τη σημερινή, στις 16 Οκτωβρίου 1590...
Πληροφοριακά, να πούμε πως για να αποφύγει σύρραξη με τους συγγενείς των θυμάτων, κατέφυγε στη Βενόζα, όπου αργότερα ξαναπαντρεύτηκε και έζησε εκεί ως τον θάνατό του.

Θυελλώδης η ζωή του, ίδια θύελλα επικρατούσε και στις μουσικές του ιδέες.
Τα μαδριγάλια του ήταν ασυνήθιστα, με πολλές -για την εποχή- διαφωνίες, φαίνεται να αγνοούσε εκουσίως τους κανόνες της αρμονίας χρησιμοποιώντας αλλοιωμένες συγχορδίες, απότομες χρωματικές μετατροπίες και γενικά  ακραίους πειραματισμούς που θυμίζουν δημιουργούς τους 20ου αιώνα.
Πολλοί υποστηρίζουν πως για να αντέξει ερινύες και τύψεις, θλίψη και πόνο από το τραγικό συμβάν κατέφυγε στην ποίηση και την μουσική, που χαρακτηρίζονται από άγρια, τολμηρά έως σκληρά για την εποχή, εκφραστικά μέσα.

Ένα ποίημά του:

"Αν δεν κοιτώ, δεν πεθαίνω,

μην κοιτώντας, δεν ζω.

Κι αν είμαι νεκρός

ζωής δεν στερούμαι.

Ω θαύμα του έρωτα,

αλίμονο, παράξενη μοίρα,

που το να ζεις ζωή δεν θα ’ναι

και να πεθαίνεις θάνατος"

(μτφ. Άννα Γρίβα, πηγή: apoikia.gr)

Αρκετοί είναι οι καλλιτέχνες οι οποίοι επηρεάστηκαν από τη μουσική του, μα κυρίως εμπνεύστηκαν από τη ζωή και τη διπλή δολοφονία που διέπραξε ο "σκοτεινός ιππότης".

Ανάμεσά τους και ο Ιγκόρ Στραβίνσκυ, που τον χαρακτήρισε "πρόδρομο της μουσικής πρωτοπορίας του 20ου αι." και τον θαύμασε για τον πλούτο της αρμονίας και την τεχνική της πολυφωνίας του.
Ο Στραβίνσκυ έλεγε πως "η αρμονία του Τζεζουάλντο ξεφυτρώνει από την πολυφωνική του γραφή, όπως ακριβώς μια περικοκλάδα από ένα καφασωτό".
("Conversations with Igor Stravinsky"-archive.org)


Προς τιμήν του, το 1960 και για την 400η επέτειο από τη γέννηση του Τζεζουάλντο, ο ρώσος συνθέτης έγραψε το έργο: "Monumentum pro Gesualdo", όπου διασκεύασε 3 μαδριγάλια του σαν προσφορά σε "έναν από τους πιο  πρωτότυπους μουσικούς που γεννήθηκαν ποτέ στην τέχνη της Μουσικής"!
Η επεξεργασία αφορά τα μαδριγάλια: 

• Asciugate i begli occhi
• Matu, cagion di quella 
• Beltà poi che t'assenti

Πρόκειται για σύντομες κινήσεις για πιάνο και ορχήστρα που κάποια χρόνια αργότερα χορογραφήθηκαν από τον μόνιμο συνεργάτη του Στραβίνσκυ, Ζωρζ Μπαλανσίν, ο οποίος ανέθεσε το βασικό χορό σε ένα κύριο ζευγάρι που πλαισιώνεται υποστηρικτικά από άλλα έξι  ζευγάρια αποτυπώνοντας τους αυλικούς χορούς που εκτελούνταν κατά τη διάρκεια ζωής του "πρίγκιπα των μαδριγαλιστών και δολοφόνων" κάτω από τη βαριά σκιά της μοίρας του.

Igor Stravinsky: "Monumentum pro Gesualdo", Mov I, II, III:

"Monumentum Pro Gesualdo" / Ballet- Balanchine:

Pierre Boulez: "Cummings είναι ο ποιητής"...

Selfportrait, e.e.Cummings
(πηγή: arthur.io)

"η ποίηση και κάθε άλλη τέχνη ήταν είναι και θα είναι πάντα

αυστηρά και ξεχωριστά ζήτημα ατομικότητας"

(e.e.Cummings)

Αμερικανός ποιητής, πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας, ο e.e.Cummings.
Γεννημένος σαν σήμερα το 1894 , η ποίησή του χαρακτηρίζεται για το "πειραματικό, άβαν γκαρντ ύφος", ασυνήθιστο και συγχρόνως ανεπιτήδευτο λόγο της, με έντονο ερωτισμό και λυρικότητα.
Πιστεύοντας ότι η ποίηση είναι τόσο οπτική όσο και λεκτική, ο Cummings αψήφησε τους κανόνες.

Η παράδοξη στίξη του και τυπογραφία υπογραμμίζουν το ιδιαίτερα ασυνήθιστο στυλ του.

Είναι περισσότερο γνωστός για τον αντισυμβατικό τρόπο σύνταξης των φράσεών του, και παρατηρείται έντονα σε κάποια ποιήματά του πως δεν υπάρχει τίτλος ενώ δεν χρησιμοποιεί κεφαλαία. Έτσι, ακόμη και το όνομά του, e.e.cummings, το έγραφε με πεζά.

Ποίηση, θέατρο, δοκιμιογραφία απαρτίζουν τα περί τα 3000 έργα του, τα οποία συμπληρώνονται από αρκετούς πίνακες ζωγραφικής και σχέδια, καθώς υπήρξε και ικανός ζωγράφος..

"Nude woman", e.e.Cummings
(πηγή: eecummingsart)

"κυρία, θα σε αγγίξω με τον νου μου.

θα σε αγγίξω και θα σε αγγίξω και θα σε αγγίξω

ώσπου να μου δώσεις

ξαφνικά ένα χαμόγελο, συνεσταλμένα άσεμνο

(κυρία θα σε

αγγίξω με τον νου μου.) θα σε αγγίξω,

αυτό είναι όλο,

απαλά κι εσύ ολότελα θα γίνεις

με απέραντη ευκολία

το ποίημα που δεν θα γράψω"

(e.e.Cummings, μτφ: Βλαβιανός Χ.,Δούκας Γ.)

"Cummings ist der Dichter-Cummings, ο ποιητής" ονομάζεται η σύνθεση του Pierre Boulez, που έγραψε το 1986  για 16 σόλο φωνές ή μικτή χορωδία και όργανα.
Το κείμενο είναι ανακατωμένες φράσεις από τέσσερα ποιήματα του Κάμινγκς, που ανήκουν στην ποιητική συλλογή του "No Thanks", που εκδόθηκε το 1935 από τον ίδιο με αφιέρωση στους δεκατέσσερις εκδοτικούς οίκους που την απέρριψαν. Ίσως ο τίτλος "Οχι, ευχαριστώ" αναφέρεται ειρωνικά σε αυτές τις απορρίψεις των εκδοτών.

"Πολλοί", λέει ο συνθέτης, "έχουν αναρωτηθεί γιατί χρησιμοποιώ γερμανικό τίτλο (Cummings ist der Dichter) για ένα μελοποιημένο ποίημα στην αγγλική γλώσσα...
Λοιπόν, μού είχε παραγγελθεί να συνθέσω ένα έργο για το φεστιβάλ στο Ulm. Ξεκίνησα να μελοποιώ το ποίημα του Κάμινγκς.
Όταν το τελείωσα, δυσκολευόμουν να βρω τίτλο για το έργο.
Έτσι, απάντησα στην επιστολή της γραμματέως με τα λίγα γερμανικά μου:
"Δεν έχω επιλέξει τίτλο ακόμα, αλλά αυτό που μπορώ να σας πω είναι το εξής: Ο Cummings είναι ο ποιητής".
Η γραμματέας παρανοώντας τα γραφόμενά μου απάντησε:
"... "Όσο για τη νέα σας δουλειά: Cummings ist der Dichter ...."...
Βρήκα το λάθος υπέροχο, που σκέφτηκα, πως ήταν ο τίτλος που ερχόταν από τους Θεούς για τη σύνθεση μου".

Tα πουλιά εδώ, επινοώντας τον αέρα

κελαηδούν στο λυκόφως

Κοίτα τη στιγμή

έλα ψυχή και συ φωνή...

Ο Mπουλέζ παίρνει ως κείμενό του μια "μυστηριώδη" μινιατούρα και διασκορπίζει τις συλλαβές ασυνήθιστα και σχεδόν ακατανόητα μέσα από ένα καλειδοσκόπιο εκπληκτικών αρμονιών. Ο συνθέτης εντυπωσιάζεται από το χώρισμα των λέξεων, τις παρενθέσεις, πο ενεργοποιούν το σύστημα κατανόησης του εγκεφάλου, όπως η ακολουθία "va / vas / vast", που γίνεται το κάλεσμα των πουλιών να τραγουδήσουν.

Το ποιητικό κείμενο αντιπροσωπεύει πλήρως την άποψη του Κάμμινγκς για τη ζωή, την ανταπόκρισή του στις ομορφιές του φυσικού κόσμου, δίνοντας πρώτη θέση στην αγάπη.

Θέμα του ποιήματος είναι τα πουλιά. Ο Κάμινγκς περιγράφει μια σκηνή λυκόφωτος. Ο αέρας είναι γεμάτος από τα κελαηδίσματα πουλιών. Η εικόνα και η αίσθηση περιγράφεται μοναδικά, δηλώνοντας πως τα πουλιά "επινοούν" τον αέρα και η θέαση-παρατήρηση είναι τόσο εντυπωσιακή που ο αναγνώστης "εμπλέκεται ολοκληρωτικά" στην ατμόσφαιρα που πλάθει. Ο ποιητής απευθυνόμενος στην ψυχή του τον καλεί να γίνει μέρος της ομορφιάς με αρωγό το συνθέτη, που σκιαγραφεί έναν ιδιαίτερα ευρηματικό ηχόκοσμο με μελισματική γραφή εύθραυστης ομορφιάς...

"Cummings ist der Dichter",  Pierre Boulez:
(Διευθύνει ο συνθέτης)

"ΜΟΤΣΑΡΤ, ένα παιδί-θαύμα στο Βιεννέζικο παλάτι"

 

"The Young Mozart Introduced to Empress Maria Theresia", Eduard Ender

H φήμη του Βόλφγκαγκ είχε περάσει τα σύνορα του Σάλτσμπουργκ. Όλοι μιλούσαν για το εξάχρονο, ταλαντούχο αγόρι, το βιρτουόζο του κλαβεσέν, που συνέθετε κιόλας, αλλά κυρίως για το μεγάλο ταλέντο του στον αυτοσχεδιασμό!
Ο πατήρ Λεοπόλδος δεν θα έχανε την ευκαιρία. Προγραμμάτισε την περιοδεία των δυο παιδιών του, της Νάνερλ και του Βόλφγκαγκ...

Μόλις η οικογένεια έφτασε στο τελωνείο της Βιέννης, κανένας δεν θέλησε να ελέγξει τις αποσκευές τους! Όλοι πέρασαν ανενόχλητοι, καθώς ο Βόλφγκαγκ είχε βγάλει το βιολί κι έπαιζε για τους τελωνειακούς υπαλλήλους που είχαν μείνει εμβρόντητοι, ακούγοντας το παιδί-θαύμα!

Ήταν αρχές Οκτωβρίου του 1762. Βρήκαν ένα μικρό πανδοχείο στο κέντρο της αυστριακής πρωτεύουσας. Ο πατέρας περίμενε απάντηση από το παλάτι της Αυτοκράτειρας.
Τής είχε μηνύσει πως επιθυμούσε ακρόαση των "μικρών βιρτουόζων από το Σάλτσμπουργκ".
Η Μαρία Θηρεσία, απόγονος των Αψβούργων λάτρευε τη μουσική...Ο Λεοπόλδος είχε ακούσει πως  έφηβη μάθαινε τσέμπαλο και τραγούδι.  Από τότε δε, που έγινε αυτοκράτειρα, η μουσική σκηνή της Βιέννης λάμπρυνε και απέκτησε αξιοθαύμαστο κύρος. Όλοι έκαναν λόγο για μια από τις κορυφαίες πάτρονες της τέχνης της Μουσικής! Η Θηρεσία και ο σύζυγός της πάντα βοηθούσαν όσους έκριναν άξιους και με ταλέντο!
Έκρυβε λοιπόν την ελπίδα πως σύντομα θα έρχονταν τα καλά νέα από το Σεμπρούν...

Δεν πέρασε ούτε εβδομάδα κι ανακοινώθηκε επίσημα η ημερομηνία της ποθητής βραδιάς.
13 Οκτωβρίου...
Ο ενθουσιασμός του Λεοπόλδου δεν περιγράφεται! Έκανε σχέδια για το μέλλον, καθώς σκεφτόταν τη σημασία αυτής της ακρόασης και τον αποφασιστικό ρόλο στην κατοπινή καριέρα του γιου και της κόρης του, κυρίως του γιου του, του μικρού "Θεόφιλου"...
Είχε αστέρι αυτό το παιδί...Ένας αγαπητός του Θεού, το δίχως άλλο...

Η εσπερίδα είχε ετοιμαστεί με μεγάλη λαμπρότητα και επισημότητα.
Ευγενείς, αντιβασιλείς, κυρίες της Αυλής και διανοούμενοι είχαν από νωρίς πάρει θέση στη μεγάλη Αίθουσα με τα Κάτοπτρα...Εμφανίστηκε το αυτοκρατορικό ζεύγος με τα παιδιά τους. Όλοι υποκλίθηκαν.

Tα ταλαντούχα αδέρφια στο παλάτι της Μαρίας Θηρεσίας
(πηγή: lgnewsroom)

Οι δυο μικροί μουσικοί πρωταγωνιστές, Βόλφγκαγκ και η κατά 4 χρόνια μεγαλύτερη του, Νάνερλ κάθισαν μπροστά στα κλαβεσέν.
Tα δυο παιδιά έπαιζαν ασταμάτητα για τρεις ολόκληρες ώρες διάφορες συνθέσεις για το πληκτροφόρο όργανο κάνοντας τους παρευρισκομένους να θαυμάζουν την δεξιοτεχνία και την ωριμότητα της ερμηνείας τους.

Ο Βόλφγκαγκ έπαιζε καθισμένος πάνω σ' ένα ταμπουρέ με πολλά μαξιλάρια για να φτάνει τα πλήκτρα.
Εκεί ήταν και ο Γκέοργκ Βάγκενζάϊλ, οργανίστας, συνθέτης, και επιβλέπων της Ορχήστρας της Αυλής. Ήταν επίσης -όπως έλεγαν οι φήμες- σπουδαίος μουσικοπαιδαγωγός. Δίδασκε και τη Θηρεσία και τη μικρή θυγατέρα της, Αντουανέτα...

(Ο μικρός Μότσαρτ στην αγκαλιά της αυτοκράτειρας Θηρεσίας)

Ταπετσαρία σε σχέδιο του Moritz von Schwind
National Gallery of Art, Washington

Ο κόσμος χειροκρότησε...

Ο Λεοπόλδος όμως παρατηρούσε τον δάσκαλο  Βάγκενζαϊλ, που καθόταν αρκετά επιφυλακτικός στη θέση του χωρίς να αντιδρά. Κάποια στιγμή με συνοφρυωμένα τα φρύδια του πλησίασε το μικρούλη ερμηνευτή και του έδωσε μια παρτιτούρα. Ήταν από τις τελευταίες συνθέσεις του, το πρώτο μέρος από το  κονσέρτο του Ν.1 για τσέλο. Τρομερά απαιτητικό, όμως -σκέφτηκε- πως αν ο μικρός ήταν όντως ένα παιδί- θαύμα, δεν θα είχε κανένα πρόβλημα. Τού ζήτησε να μελετήσει την παρτιτούρα και να προτείνει το δικό του αυτοσχεδιασμό.
Δεν πέρασαν, παρά ελάχιστα λεπτά...
Ο Βόλφγκαγκ με χαριτωμένο θράσος έγνεψε πως ήταν έτοιμος!!

Ο Μότσαρτ παρουσίασε το θέμα του τσέλου και στη συνέχεια με απίστευτη ευχέρεια και φαντασία μια σειρά παραλλαγών του.
Ευρηματικότατος, άλλοτε ενεργητικός κι άλλοτε ευαίσθητος, με αστείρευτη φαντασία αλλοίωνε τη μελωδία, το ρυθμό ή την αρμονία του θέματος, δίνοντας σε κάθε παραλλαγή μιαν ιδιαίτερη ύφανση αναδεικνύοντας  έναν ξεχωριστό χαρακτήρα.
Η "άσκηση" άφησε τους πάντες άφωνους, ακόμα και τον δύσπιστο Βάγκενζαϊλ, που σηκώθηκε από την πολυθρόνα του, φίλησε στο μέτωπο το  παιδάκι και αναφώνησε:

"Είναι ένα αληθινό και μεγάλο ταλέντο!!!Πρώτη φορά άκουσα το κονσέρτο μου, τόσο όμορφα εκτελεσμένο"!

"Ο Μότσαρτ στην αγκαλιά της  Μαρίας Θηρεσίας,
13 Οκτωβρίου 1762"
(καρτ-ποστάλ ανώνυμου καλλιτέχνη- 1910)
πηγή:timetravel-vienna

Ο Βόλφγκαγκ  γύρισε να δει την Αυτοκράτειρα, που εκείνη τη στιγμή είχε σηκωθεί όρθια και τον επευφημούσε χτυπώντας ρυθμικά τα χέρια της!
Εκείνος χαριτωμένα πετάχτηκε από τη θέση του κι έτρεξε  στην αγκαλιά της! Έκατσε στα γόνατά της, πέρασε τα χέρια του γύρω απ' το λαιμό της και τη φίλησε!
Οι καλεσμένοι ξέσπασαν σε χειροκροτήματα, άλλοι από αμηχανία κι άλλοι από μεγάλη έκπληξη για την ακατανόητη και για αρκετούς "ασυγχώρητη" χειρονομία του παιδιού.
Ήταν όμως ένα εξάχρονο αγόρι! Δεν ήταν αναιδές, όμως αγνοούσε τους κανόνες της Αυλής και τους τρόπους συμπεριφοράς που απαιτεί το πρωτόκολλο!

Φυσικά, ούτε η Θηρεσία, ούτε ο αυτοκράτορας έδωσαν σημασία στο συμβάν, αλλά χαμογελώντας συνέχισαν να χειροκροτούν φωνάζοντας:
"Μπράβο, μικρέ "Μάγε"!
@Ε.Ν

Georg Christoph Wagenseil: "Cello Concerto  WV 341":

Το κείμενο έχει δημοσιευτεί και υπό μορφήν σύντομου διηγήματος στο  έντυπο "Λογοτεχνικό Ημερολόγιο "των Εκδόσεων "Κέφαλος".

"Luciano Pavarotti, ο ερασιτέχνης ζωγράφος"

 

O Παβαρότι ποζάρει δίπλα στο εικαστικό του: "Πορτοφίνο"
(φωτο από: radioclassique.fr)

Αν ζούσε, σήμερα θα συμπλήρωνε τα 84 χρόνια του.

Ο λόγος για τον "τενόρο των υψηλών ΝΤΟ", Λουτσιάνο Παβαρόττι, αναμφίβολα από τις σπουδαιότερες φωνές αλλά και προσωπικότητες της παγκόσμιας μουσικής σκηνής!
Ήταν ο άνθρωπος που έφερε την όπερα κοντά στο ευρύτερο κοινό, εξοικειώνοντας τον κόσμο με τις οπερατικές μελωδίες.
Μια φωνή εξαιρετικών δυνατοτήτων, που έκανε αίσθηση από τη στιγμή που ήρθε στον κόσμο, με το πρώτο κλάμα του ως μωρό να εκπλήσσει τη μαία, που προφήτεψε:

"Τι ψηλή φωνή! Κάποια μέρα αυτός ο μικρούλης θα γίνει σίγουρα τενόρος!"

Ένα από τα ταλέντα του, που ασκούσε ερασιτεχνικά, και  που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι η Ζωγραφική.

"Κανάλι στη Βενετία"
(mutualart)

Αρεσκόταν στην απεικόνιση τοπίων κυρίως από την πατρίδα του, Ιταλία, με ζωηρά, φωτεινά χρώματα και τις εμπνεύσεις του να προέρχονται από τις έντονα πολύχρωμες συνθέσεις των Ανρί Ματίς και Μαρκ Σαγκάλ.

Αγαπούσε επίσης την φαινομενική απλότητα της νεκρής φύσης στα έργα του Τζόρτζιο Μοράντι...
Ετσι φιλοτέχνησε αρκετές νεκρές φύσεις με επίπεδα περιγράμματα, μοντέρνο μέσο για γεωμετρική οργάνωση του χώρου.

"Νεκρή φύση"
(findartinfo)

Ο αγαπημένος τενόρος είχε κάνει εκθέσεις στην Ιταλία και τη Νέα Υόρκη.



Σκέφτηκα να τον ακούσουμε στο ρόλο ενός ζωγράφου. 

Στην εμβληματικότατη όπερα "ΤΟΣΚΑ" του Πουτσίνι, ο ζωγράφος Μάριο Καβαραντόσσι είναι ο εραστής της διάσημης πριμαντόνας πρωταγωνίστριας, Τόσκα.

Στην 1η πράξη που διαδραματίζεται μέσα σε παρεκκλήσι, ο ζωγράφος φιλοτεχνεί το πορτραίτο της "ξανθής" Μαρίας Μαγδαληνής  παραλληλίζοντάς τη σε κάλλος με την μελαχροινή αγαπημένη του, Φλόρια Τόσκα...

Ο Καραβαντόσι υμνεί την αρμονία του -γεμάτου ομορφιές- κόσμου και της αγάπης, στην αριστουργηματική ρομάντζα: "Recondita armonia-Kρυφή Αρμονία":

"Κρυφή αρμονία 

ανόμοιων καλλονών!

Μελαχροινή η Φλόρια, 

η φλογερή μου αγαπημένη!

και συ ομορφιά άγνωστη, 

που στεφανώνουν ξανθά μαλλιά το πρόσωπό σου

το γαλανό έχει η θωριά σου εσένα,

όμως η Τόσκα έχει ολόμαυρα τα μάτια!

Η Τέχνη στο μυστήριό της

διάφορες μπλέκει ομορφιές.

Ομως εγώ, καθώς εκείνη ζωγραφίζω

η σκέψη μου, αχ!η μοναδική μου σκέψη είσ'εσύ!

Τόσκα, είσ'εσύ!!"

Puccini: "Tosca-Recondita Armonia", Luciano Pavarotti :

Το Κορίτσι με τα λιναρένια μαλλιά ...

Botticelli: "Birth of Venus"

Hμέρα για το κορίτσι, σήμερα...

(Αφιερωμένο σε κάθε κορίτσι που παλεύει, αγωνίζεται και διεκδικεί το δικαίωμα στη ζωή με ίσες ευκαιρίες...)

"Εκείνο το τρελό κορίτσι που αυτοσχεδιάζει τη μουσική του,

Την ποίησή του, χορεύοντας στην ακροθαλασσιά

Με την ψυχή του τώρα διχασμένη

Και σκαρφαλώνει, πέφτει, δίχως να ξέρει πού

Και κρύβεται σ` ενός ατμόπλοιου τ` αμπάρι

Με γόνατο σπασμένο, η κόρη αυτή, δηλώνω εγώ,

Είναι κάτι ωραίο και υψηλό..."

(Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς)

"Portrait of Simonetta Vespucci", Botticelli

Τα "Πρελούδια" του Κλωντ Ντεμπισί είναι μια συλλογή σε 2 βιβλία από 24 κομμάτια για σόλο πιάνο, σε ελεύθερη μορφή, αντίθετα δηλαδή από τα αυστηρά πρότυπα των Πρελουδίων του Μπαχ.

Κάθε πρελούδιο έχει και έναν ευφάνταστα απρόσμενο τίτλο, έναν λεκτικό οδηγό για τον ερμηνευτή, που όμως δεν έχει σκοπό να φυλακίσει την εκφραστικότητά του, γι'αυτό και αναγράφεται από το συνθέτη στο τέλος της παρτιτούρας, κάτι σαν προσωπική ανάμνηση, σαν ομιχλώδες αναθύμημα, θολή αναπόληση...,χωρίς να, επηρεάζει τον ερμηνευτή εκ των προτέρων, επιτρέποντάς του να εμβαθύνει εκείνος στα σημεία που αγγίζουν την ψυχή του περισσότερο και να δώσει προσωπικές αποχρώσεις στην ερμηνεία του.

Στη Συλλογή συμπεριλήφθηκε και το "Κορίτσι με τα λιναρένια μαλλιά", τίτλος που αναφέρεται στο ομώνυμο ποίημα του Leconte de Lisle, σημαντικού εκπροσώπου του Παρνασσισμού, από τα "Σκωτικά Τραγούδια".

Ο χαρακτηρισμός "λιναρένια" αναφέρεται στα ανοιχτόχρωμα, ξανθά μαλλιά του κοριτσιού του ποιήματος, που συμβολίζει την αθωότητα και την αφέλεια. Η μουσική του Ντεμπισί είναι απλή δομικά και χωρίς διακοσμητικά στοιχεία, ακριβώς για να απεικονίσει αυτα τα χαρακτηριστικά.

"La chevelure blonde", Félix Vallotton 

Eξαιρετικά o Nτεμπισί αποτυπώνει τη λεπτή και άπιαστη φύση του κοριτσιού με τα λιναρένια μαλλιά. Η δημοφιλής για την απλότητά της σύνθεση ξεχωρίζει επίσης και για την πλούσια αρμονική της παλέτα, καθιστώντας τη μια από τις πιο συχνά ερμηνευμένες πιανιστικές συνθέσεις.

"Στους αγρούς με τ' ανθισμένα λούλουδα

ποιος τραγουδά το δροσερό πρωί;

Είναι το κορίτσι με τα λιναρένια μαλλιά,

μια καλλονή με χείλη κερασιού.

Γιατί, αγάπη, στο καθάριο φως του θέρους

ανυψώνεσαι με τον κορυδαλλό και τώρα τραγουδάς..."

("La fille aux cheveux de lin", Leconte de Lisle)

Η κεντρική ιδέα του πρελούδιου ακολουθεί τον τίτλο του, "ένα κορίτσι " σε ένα ποιμενικό περιβάλλον στη Σκωτία . Έτσι, η συνθεση δημιουργώντας εικόνες ενός ξένου τόπου αποτελεί παράδειγμα της αισθητικής του Ντεμπισί. Οι πεντατονικές κλίμακες αναμιγνύονται με τροπικούς ρυθμούς και διατονικές συγχορδίες, δημιουργώντας μια λαϊκότροπη μελωδία. Μια σύνθεση, που απεικονίζει μια νέα αντίληψη του χρόνου και του μουσικού χώρου, η οποία ξεπερνά τις γνωστές μέχρι τότε αισθητικές κατηγορίες, απελευθερωμένη από ρομαντισμούς και τον αυστηρά διακοσμητικό ιμπρεσιονισμό...

"La Femme Blonde", Modigliani

Περιγράφει ως το Πρελούδιο με τον "πιο ευαίσθητο χαρακτήρα" από τα 24 της Ντεμπισιανής πιανιστικής συλλογής.

"Μην πεις όχι, άκαρδο κορίτσι!

Μην πεις ναι! θ' ακούσω καλύτερα

το βαθύ βλέμμα των μεγάλων σου ματιών

και των ροδαλών χειλιών σου, ομορφιά μου!

Γιατί, αγάπη, στο καθάριο φως του θέρους

ανυψώνεσαι με τον κορυδαλλό και τώρα τραγουδάς..."

("La fille aux cheveux de lin", Leconte de Lisle)

Debussy: "La fille aux cheveux de lin"
Ερμηνεύει ο Claudio Arrau

Μπετόβεν - Λιστ: συνθέσεις στη μνήμη του πρίγκιπα της Πρωσίας...

 

  "10 Οκτωβρίου 1806: Μάχη του Ζάαλφελντ κι ο θάνατος του πρίγκιπα της Πρωσίας"
(wiki)

                                      

Σαν σήμερα, 10 Οκτωβρίου 1806, διεξήχθη μια από τις σημαντικότερες συγκρούσεις κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντιων πολέμων, η Μάχη του Ζάαλφελντ, που τελείωσε με  νίκη των Γάλλων και το θάνατο του πρίγκιπα της Πρωσίας, Λουδοβίκου Φερδινάνδου. 

Ο πρίγκιπας που ήταν μόλις 33 ετών διακρίθηκε για την αγάπη του στην τέχνη της μουσικής, έπαιζε πιάνο με μεγάλη ευχέρεια, συνέθεσε πλήθος έργων και γι'αυτό ήταν γνωστός με το προσωνύμιο: "Πρώσος Απόλλων".

Ο Λουδοβίκος, που θαύμαζε και ενίσχυε οικονομικά τον Μπετόβεν, συνδεόταν φιλικά με τον  τιτάνα που τού  αφιέρωσε το "Τρίτο Κονσέρτο του για πιάνο", κίνηση που μαρτυρά τη μεγάλη εκτίμηση του Μπετόβεν στις πιανιστικές δεξιότητες του πρίγκιπα. 

Ο συνθέτης συχνά επαινούσε τις ερμηνείες του Λουδοβίκου-Φερδινάνδου δηλώνοντας:
"Η υψηλότητά του δεν παίζει βασιλικά ή πριγκηπικά, αλλά ως ένας ικανότατος, ταλαντούχος πιανίστας!"

Ο πρίγκιπας μελετούσε κι εκτελούσε συχνά Μπετοβενικές συνθέσεις, κι οι επιρροές από τον Μπετόβεν σε μουσικές δημιουργίες του είναι θέμα που έχει απασχολήσει τους μουσικοερευνητές με  σχετικά και συγκρίσιμα αποτελέσματα. 

Πιθανολογείται δε, πως όταν  ο Μπετόβεν  έσκισε την αφιέρωση της 3ης Συμφωνίας του -της αρχικά αφιερωμένης στον Ναπολέοντα- έγραψε εκ νέου: "Ηρωική Συμφωνία στη μνήμη ενός ήρωα" έχοντας κατά νου τον πρίγκιπα Λουδοβίκο, καθώς είχε χάσει τη ζωη του ηρωικά μαχόμενος στο Ζάαλφελντ πριν λίγες ημέρες. 

1. Από την "Ηρωική" θα ακούσουμε το  δεύτερο μέρος "Marcia Funebre – Adagio assai" με τον μεγαλοπρεπή, πένθιμο χαρακτήρα.
Σαφώς και δεν είναι τυπικό αυτό το μελαγχολικό πένθιμο εμβατήριο. Παρατηρείστε πώς ο Μπετόβεν εντάσσει τα τρίηχα στα έγχορδα που υπαινίσσονται το κύλισμα των στρατιωτικών ταμπούρων. Επίσης στο τρίο υπάρχουν ισχυρές φανφάρες από τα χάλκινα και τα κρουστά.
Η διάσπαση όλων τούτων έκανε τον Μπερλιόζ να μιλά για "θραύσματα της λαμπρής μελωδίας, μόνης, απογυμνωμένης, κερματισμένης, κομματιασμένης", τα δε πνευστά "βγάζουν μια κραυγή, ένα ύστατο κατευόδιο των πολεμιστών στους συμπολεμιστές τους".

Στο πόντιουμ ο μέγας Franz Konwitschny.

Beethoven: Symphony No. 3, Op. 55, "Eroica - Marcia funebre":

2. Επίσης στη μνήμη του νεαρού πρίγκηπα της Πρωσίας, ο Φραντς Λιστ συνέθεσε μια "Ελεγεία" βασισμένη σε μοτίβα από συνθέσεις του Λουδοβίκου.

Η "Ελεγεία" αποτελεί ένα μουσικό μνημόσυνο με θραύσματα από έργα του θανόντος και αφιερώθηκε στην Πριγκίπισσα Αουγκούστα της Πρωσίας, στο σαλόνι της οποίας σύχναζε ο Λιστ και ήταν εκείνη που τον είχε προμηθεύσει με παρτιτούρες του πρίγκιπα που είχε στη συλλογή της.
Το 1806 που σκοτώθηκε ο Λουδοβίκος, εκείνη βρισκόταν στο Βερολίνο.
Ο Ναπολέων είχε καταλάβει τη χώρα και μάλιστα μακριά από την οικογένειά της κι εγκλωβισμένη από τα γαλλικά στρατεύματα γέννησε το τελευταίο της παιδί στο Ζάαλφελντ.

Τα μοτίβα του πρίγκιπα καθόρισαν το ύφος και τη μελωδική γραμμή που ακολούθησε ο Λιστ ο οποίος πετυχαίνει μια αξιοθαύμαστη επεξεργασία των θεμάτων, που μαρτυρά την επιδεξιότητά του στην μεταγραφή με εστίαση πλην της μελωδίας και στην αρμονική διαμόρφωση της παρτιτούρας!

Liszt: "Élégie sur des motifs du Prince Louis Ferdinand de Prusse , S. 168":