Μπετόβεν: "Κουαρτέτο, ιερό άσμα ευγνωμοσύνης στο Θεό"

 

Το "String Quartet No. 15" του Μπετόβεν γράφτηκε το 1825 και αναπτύσσεται σε 5 κινήσεις σε Λα ελ. και Λα μείζ. εναλλάξ:

Assai sostenuto – Allegro
Allegro ma non tanto
Molto adagio – Andante
Alla marcia, assai vivace
Allegro appassionato

Εμείς επικεντρωνόμαστε στο 3ο, συναρπαστικό μέρος του, "Molto Adagio-Andante", που ο Μπετόβεν ονόμασε "αίσθηση νέας δύναμης"!
Το έγραψε μετά από μια σοβαρή -θανατηφόρα σε κάποιες περιπτώσεις- ασθένεια που πέρασε στο Μπάντεν.
Απαράμιλλης ηχοχρωματικής δύναμης μέρος, όπου τα όργανα των δυο αργών κινήσεων αλληλοκαλύπτονται πάνω στο ίδιο μοτίβο, που οδηγεί σε ένα αριστουργηματικό χορικό με εμφανή την σταδιακή ενδυνάμωση του βασικού μοτίβου στο τέλος του μέρους.

Ο Μπετόβεν το τιτλοφορεί ως: "Heiliger Dankgesang eines Genesenen an die Gottheit, in der lydischen Tonart - Ιερό άσμα ευχαριστίας στο Θεό σε λυδικό τρόπο" ή απλά "Hymn of Thanksgiving".
Γι'αυτό συνηθίζεται να παίζεται το Νοέμβρη κατά την περίοδο της Γιορτής των Ευχαριστιών.

Το "Ιερό άσμα ευγνωμοσύνης στο Θεό" είναι καρπός της ανακούφισης μετά τον τεράστιο πόνο, αφού ο τιτάνας μουσουργός το συνέθεσε -οπως είπαμε-μετά από περίοδο σοβαρής ασθένειας.
Η αγωνία και ο πόνος συναισθήματα διάχυτα, όπως η ελπίδα και η λύτρωση που ακολουθούν...

***

Για τον ΣΕΦΕΡΗ:

Ολοι γνωρίζουμε πως ο νομπελίστας ποιητής μας Γιώργος Σεφέρης υπήρξε εκτός από ένθερμος υποστηρικτής της γαλλικής μουσικής, και λάτρης του Μπαχ και κυρίως του Μπετόβεν. Έτσι, στο ημερολόγιό του: "Γ.Σεφέρης - Μέρες Β΄", διαβάζουμε σχετικά με το συγκεκριμένο μέρος του κουαρτέτου:

"...το Κουαρτέτο 132, εκείνο με την περίφημη Canzona di ringraziamento "ιερό τραγούδι ευγνωμοσύνης, ενός που γιατρεύτηκε, στο Θεό, σε λυδικό τρόπο". Τα έχω χαμένα, γνώρισα τόσους που ήταν έμπειροι στη μουσική, δε βρέθηκε ένας να μου πει πώς κάποτε ο Μπετόβεν είχε εκφράσει μ’ έναν τόσο χειροπιαστό τρόπο την ωριμότητα του ανθρώπου μπροστά στο θάνατο, την ελευθέρωση από το θάνατο με τόσο ανθρώπινο τρόπο..."

***

Για τον Τ. ΕΛΙΟΤ:

Επίσης ο Τ.Ελιοτ λέγεται πως πήρε ερέθισμα από το συγκεκριμένο κουαρτέτο, που άκουγε για μεγάλο διάστημα κι έγραψε τα "Τέσσερα Κουαρτέτα".

Χαρακτήρισε υπερκόσμιο το άκουσμά του, και το συναίσθημα που δημιουργεί ανακούφιση μετά από ανυπέρβλητο πόνο. Είχε εκφράσει την επιθυμία να είναι η μελωδία που θα ηχούσε στ'αυτιά του τη στιγμή του θανάτου του...

Τα "Τέσσερα Κουαρτέτα" είναι έργο, στο οποίο ο Έλιοτ επισημαίνει πως ο άνθρωπος κατανοεί τον χρόνο όταν βγαίνει εκτός χρόνου...κι όταν στέκεται απέναντι του μπορεί να δει την αξία του χρόνου..."

"Ο παρελθών χρόνος και ο μέλλων χρόνος

επιτρέπουν μόνο λίγη επίγνωση[...]

μέσα στο χρόνο μπορεί κανείς να θυμηθεί

τη στιγμή στον κήπο με τα τριαντάφυλλα

τη στιγμή στην κληματαριά που τη χτυπά η βροχή..."

(απόσπασμα: "Τέσσερα Κουαρτέτα, Τ. Ελιοτ)

L.V. Beethoven: String Quartet no.15 Op 132 (3rd mov.) 

Σε μια ΙΣΤΟΡΙΚΗ ηχογράφηση του '37 από το Κουαρτέτο που ίδρυσε ο αείμνηστος Adolf Busch.

(Με αφορμή την ημέρα βάπτισης του τιτάνα μουσουργού, σαν σήμερα 17 Δεκέμβρη 1770)

Μπετόβεν...τον άκουσα στην ηρεμία του Σέντραλ Παρκ...

 

 Kαθώς μπαίνεις από τη νότια πλευρά στο Σέντραλ Παρκ της Ν.Υόρκης για να φτάσεις στην "Κρήνη της Βηθεσδά"  θα πρέπει να περάσεις έναν μακρύ διάδρομο, με το περπάτημα να ξεπερνά τη μισή ώρα...

Ακούγεται υπερβολικό, μα το πάρκο είναι τεράστιο...
Όμως η διαδρομή δεν είναι καθόλου κουραστική και μονότονη...

Ίσα ίσα, αν βηματίζεις μάλιστα αργά, απολαμβάνεις τη φύση και συγχρόνως θαυμάζεις μια σειρά από περίτεχνα αγάλματα και προτομές λογοτεχνών που είναι σκορπισμένες στα δεξιά κι αριστερά του μονοπατιού, που γι'αυτό έχει το όνομα: "Λογοτεχνικό μονοπάτι".

Στην αρχή του δεσπόζει ο λίθινος Κολόμβος κι ακολουθούν,
Σαίξπηρ, Σίλλερ, Σκοτ, Μπερνς,  κλπ...



















Στο τέλος του δρόμου ένα ξέφωτο αποκαλύπτει το θαυμάσιο υπαίθριο Music Hall, όπου τις καλοκαιρινές μέρες στήνονται συναυλίες κλασικής και όχι μόνο, μουσικής...

Ακριβώς εδώ "παρακολουθεί" με το άγρυπνο βλέμμα του κάθε μουσικό δρώμενο για να κριτικάρει και να σχολιάζει ο "κορυφαίος των κορυφαίων", Μπετόβεν...

Η γλυπτή προτομή του παραγγέλθηκε και στήθηκε εκεί με χρήματα του φιλογερμανικού συνδέσμου για να τιμηθεί ο μεγάλος μουσουργός στα πλαίσια των  100 χρόνων από τη γέννησή του.

Ο γλύπτης σμίλεψε τον Μπετόβεν με τα μαλλιά ατημέλητα να ανεμίζουν στ' αγέρι και  μια εκφραστική ένταση που αντικατοπτρίζει τη μουσική του μεγαλοσύνη.

Στη βάση του ψηλού, γκρίζου, γρανιτένιου βάθρου τοποθέτησε μια χάλκινη αλληγορική φιγούρα που κρατά λύρα, προσωποποιώντας το "Πνεύμα της Μουσικής".


Ο μέγιστος συνθέτης που γεννήθηκε μάλλον σαν σήμερα 16 Δεκέμβρη του 1770 , δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις...

Περιορίζομαι στο να θυμίσω πως πολλοί τον χαρακτήρισαν σαν "λέοντα άγριο και δυναμικό, που παρασύρει τα πάντα με τη  ρύμη του!!!"

Μπορεί να έκανε κρύο εκείνη τη μέρα στο Σέντραλ Παρκ, όμως η αίσθηση ήταν υπέροχη...
Πανύψηλα δέντρα υψώνονταν επιβλητικά και στα γυμνά κλαδιά τους κούρνιαζαν  να ξεκουραστούν

λογής φτερωτές υπάρξεις και να διαλαλήσουν με το κελαηδητό τους πως η φύση με τα κάλλη της  είναι η τέχνη του Θεού.

Πλησίασα να χαϊδέψω το γρανιτένιο μνημείο...
Τα πουλιά εγκωμίαζαν τη φύση και την ελευθερία που τους προσφέρεται με το πέταγμά τους...
Ήταν η στιγμή που άκουσα στ'αυτιά μου το μοτίβο από την 6η Μπετοβενική Συμφωνία...την  "Ποιμενική" του, που υψώνεται ως ύμνος στη φύση και τα στοιχεία της, τον ήλιο, τον άνεμο, τα δέντρα, τη γη.

"Αγαπώ τα δέντρα περισσότερο από τους ανθρώπους. Τα δάση, οι βράχοι σου δίνουν την απάντηση που περιμένεις", έλεγε ο Μπετόβεν, γνωστός φυσιολάτρης...

Τού άρεσε να περιπλανιέται μόνος στη γαλήνη και την ηρεμία, εκεί, όπου δεν ήταν υποχρεωμένος να συνομιλεί με άλλους ανθρώπους, ιδιαίτερα την εποχή που έχανε την ακοή του κι ένιωθε τόσο άσχημα.

Από τα πιο εμπνευσμένα μέρη της συμφωνίας, το δεύτερο, Andante molto mosso, που έχει και τον υπότιτλο: "Στο Ρυάκι".
Η μελωδία του υποβάλλει την ευγενική ροή του νερού, μέσω της μελωδικής γραμμής που ακολουθούν τα τσέλα και τα βιολιά, ενώ προς το τέλος του ο συνθέτης χρησιμοποιώντας ξύλινα πνευστά, εισάγει κελαϊδίσματα πουλιών...
Το αηδόνι με το φλάουτο, το ορτύκι με το όμποε ή τον κούκο με το κλαρινέτο...

Προτείνω να κλείσετε τα μάτια, αν και το Μπετοβενικό όνειρο μπορεί κάποιος να το βιώσει και με τα μάτια ανοιχτά...

Την ορχήστρα οδηγεί ο μεγάλος ούγγρος πιανίστας και μαέστρος, Zoltán Kocsis, που τον περασμένο μήνα έκλεισε ένας χρόνος από τον πρόωρο θάνατό του.

BEETHOVEN - Symphony no. 6, II mov.

Η Μουσική αφηγείται το "κοριτσάκι με τα σπίρτα"...

 

"Έκανε κρύο φοβερό, έπεφτε χιόνι πυκνό και είχε αρχίσει να νυχτώνει...το βράδυ, το τελευταίο βράδυ του χρόνου, πλησίαζε. Αλλά παρά το κρύο και το σκοτάδι, ένα φτωχό κοριτσάκι, ξεσκούφωτο και ξυπόλυτο, γύριζε στους δρόμους…

[…] 

Κρατούσε ένα ματσάκι σπίρτα στο χέρι, και στην τσέπη τής φθαρμένης της ποδιάς είχε κι άλλα. Κανένας δεν είχε αγοράσει ούτ' ένα σπίρτο όλη την ημέρα, κανένας δεν της είχε δώσει μια δεκάρα. Έτρεμε από το κρύο και την πείνα…

[….] 

Το άλλο πρωί βρέθηκε το κοριτσάκι κουρνιασμένο στη γωνία. Τα μάγουλά της ήταν ρόδινα, τα χείλη της χαμογελαστά· αλλά το κρύο της τελευταίας νύχτας του παλιού χρόνου είχε ξυλιάσει το κορμάκι της. Ο ήλιος της Πρωτοχρονιάς έλαμψε πάνω από το άψυχο παιδί, που έγερνε στον τοίχο μ' ένα μάτσο καμένα σπίρτα στην αγκαλιά του. 

-"Προσπαθούσε να ζεσταθεί το κακόμοιρο!" έλεγε ο κόσμος. 

Αλλά κανένας δεν μπορούσε να φανταστεί τα υπέροχα πράγματα που είχε δει, ούτε ότι εκείνη την ώρα κάπου πολύ ψηλά η μικρή και η γιαγιά της χαιρόντουσαν την ωραιότερη Πρωτοχρονιά τους".

(Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, "Το κοριτσάκι με τα σπίρτα-Ιστορίες και Παραμύθια", 

                              μετάφ. Ερ. Μπελιές, εκδ.Ωκεανίδα)

Τα μηνύματα που στέλνει η ιστορία του μεγάλου παραμυθά είναι σκληρά, αλλά απόλυτα ρεαλιστικά: Προσπερνάμε, αδιαφορούμε, χαμένοι στις προσωπικές μας ανάγκες κι επιθυμίες, εκείνους που έχουν σταθεί λιγότερο τυχεροί από μάς και ικετεύουν, με απλωμένο το χέρι ή με παρακλητικό το βλέμμα.

Το κοριτσάκι της ιστορίας είναι ο πόνος, η μοναξιά, η απελπισία. Κι οι περαστικοί, η αδιαφορία, η αναλγησία κι ο εγωισμός μας.

Ας θυμηθούμε πως το πραγματικό νόημα των Χριστουγέννων είναι η αγάπη και η προσφορά.

Μην ξεχνάμε, αυτές τις Άγιες μέρες τους άτυχους συνανθρώπους μας…
Ας τους ανοίξουμε την αγκαλιά και την καρδιά μας.

Ι) Το πασίγνωστο, συγκινητικό παραμύθι του Άντερσεν ενέπνευσε το ομώνυμο έργο για φωνητικό κουαρτέτο, όπου ενσωματώνονται διάφορα κρουστά…κουδουνάκια, γκλόκενσπιλ, τύμπανα… στον αμερικανό συνθέτη, David Lang.

Στο έργο, "Τhe little match girl passion", που η σύνθεσή του ανατέθηκε από το Carnegie Hall, και βραβεύτηκε με Πούλιτζερ, είναι εμφανείς οι επιρροές από τα "Πάθη κατά Ματθαίον" του Μπαχ.

Έργο βαθύ συναισθηματικά κι εντυπωσιακό, ακολουθεί πολυφωνική γραμμή, χωρίς όμως να εμποδίζεται η μελωδική απλότητα και αμεσότητα. Οι διάφωνες, μινιμαλιστικές-πρωτότυπες αρμονίες του, το χαρακτηρίζουν σύγχρονο, καινοτόμο έργο.
Μέρος της μεγαλοφυίας του συνθέτη βρίσκεται στην ικανότητα του Lang να δημιουργεί μουσική που ακούγεται αρχαϊκή μεν, σχεδόν αναγεννησιακή, στον τύπο του αγγλικού μαδριγαλίου, ταυτόχρονα όμως ολοκληρωτικά σύγχρονη.
Για τον Lang, το παραμύθι του Άντερσεν είναι ένα είδος παραβολής, απ’όπου απορρέει θρησκευτική και ηθική ισοδυναμία ανάμεσα στα δεινά του φτωχού κοριτσιού και τα δεινά του Ιησού.
Το κοριτσάκι περιφρονείται από το πλήθος, πεθαίνει και λυτρώνεται.
Τρυφερή, συγκινητική, μυστηριώδης η ατμόσφαιρα, ένας αιθέριος διαλογισμός.

Το έργο αναπτύσσεται σε 15 μικρές, μουσικές ενότητες, από τις οποίες ακούμε την τελευταία:
"We sit and cry", παραλλαγή χορικού του Μπαχ.

David Lang : "The Little Match Girl Passion - We sit and cry"

Μπορεί να διαπνέεται από ζοφερότητα και μελαγχολία, το παραμύθι του Άντερσεν, όμως ακριβώς γι'αυτή την αίσθηση του ρεαλισμού και την ειλικρινή στάση απέναντι στη ζωή, βρίσκεται σε υψηλότατο λογοτεχνικό επίπεδο!
Λέγεται πως πηγή του ήταν μια ξυλογραφία ενός Δανού καλλιτέχνη, που απεικονίζει ένα φτωχό παιδάκι να πουλάει σπίρτα και τυπώθηκε σε ημερολόγιο  και στάλθηκε στον Άντερσεν, ζητώντας του να γράψει μία σχετική ιστορία...

ΙΙ) Από το παραμύθι του Άντερσεν εμπνεύστηκε και την όπερα για παιδιά ο ρώσος πιανίστας και συνθέτης του ύστερου ρομαντισμού, Βλαντιμίρ Ρεμπικόφ συνδυαστικά με μια από τις Χριστουγεννιάτικες ιστορίες του Ντοστογιέφσκυ.
Παρουσιάστηκε το 1903 στη Μόσχα με εκπληκτική επιτυχία. Ο ίδιος ο συνθέτης δεν αποκάλεσε το "Χριστουγεννιάτικο Δέντρο" όπερα, αλλά κατέταξε την εργασία του στα μουσικο-ψυχολογικά δράματα. Ο συνθέτης ακολουθούσε τη θεωρία του Τολστόι πως: "η μουσική είναι η στενογραφία των συναισθημάτων". Στόχευε στη μετάδοση με ήχο της διάθεσης ή του συναισθήματος, ώστε να ενεργοποιηθεί το θυμικό του κοινού... 
Κάποιοι θεώρησαν την τεχνική τολμηρή καινοτομία του Ρεμπικόφ.Μετά όμως -και η όπερα και ο συνθέτης- ξεχάστηκαν. Μόνο ένα βαλς σώθηκε από την όπερα, που για πολλούς αυτό είναι το μόνο γνώριμο έργο του Ρεμπικόφ. Πρόκειται για μια έντονου λυρισμού μινιατούρα σε Τσαϊκοφσκικό ύφος. 

Απολαμβάνουμε την πιανιστική της εκδοχή από τον Shura Cherkassky.

Ο θρύλος λέει ότι ο συνθέτης βρέθηκε παγωμένος από το κρύο στο σπίτι του στη Γιάλτα τον άγριο χειμώνα του 1921, αν και είναι γνωστό ότι ο Ρεμπικόφ πέθανε τον Αύγουστο. Στη σκέψη όμως του ρώσικου λαού ταυτιζόταν με την ηρωίδα του, το κορίτσι από το Χριστουγεννιάτικο Δέντρο, τη σπουδαιότερη δημιουργία του..

Vladimir Rebikov: "Waltz - The Christmas Tree", piano version:

ΙΙΙ) Βασισμένη στο παραμύθι του Άντερσεν, του οποίου τη γραφή λάτρευε καθώς -όπως και ο παραμυθάς- ήταν γιος τσαγκάρη, είναι η ομώνυμη όπερα του Δανού συνθέτη της ύστερης ρομαντικής περιόδου, August Enna: "Little Match Girl".
Όπως δηλώνεται κι από το όνομά του, ο συνθέτης καταγόταν από την ορεινή περιοχή Enna της Σικελίας και ήταν Γερμανοεβραϊκής καταγωγής. H μουσική του με την αστραφτερή ενορχήστρωση, είναι φανερά επηρεασμένη από τα Βαγκνερικά μελοδράματα. Στην εποχή του, ο August Enna υπήρξε σπουδαίος συνθέτης, και επέδρασε στη διαμόρφωση του μουσικού ύφους του Δανού Καρλ Νίλσεν.

Ακούμε την ουβερτούρα της όπερας:

August Enna: "Little Match Girl - Overture":

IV) Μια έμμετρη προσαρμογή του κλασικού παραμυθιού δίνουν οι αδερφοί Κατσιμίχα, που στήνουν τη συγκινητική ιστορία του Άντερσεν πάνω σε ένα ρυθμικό, ανάλαφρο βαλς...

Παραμονή Πρωτοχρονιάς. Aπόψε μες στο χιόνι

σπίρτα στο δρόμο εσύ πουλάς, αχ κι είσαι τόσο μόνη.

Χρόνια πολλά, χρόνια καλά, χρόνια ευτυχισμένα, 

κι αν περισσεύει μια δραχμή, σκεφτείτε με και μένα.

Μα ποιος να σταθεί να κοιτάξει,
τα σπίρτα σου ποιος να σκεφτεί;

Νυχτώνει σε λίγο, νυχτώνει,
διαβάτες περνούν βιαστικοί...

Το τραγούδι σε ένα πολύ ωραίο βίντεο με σκηνές από την ομότιτλη ταινία της Ντίσνεϋ μπορείτε να ακούσετε και δείτε εδώ:

https://vimeo.com/55697031

Πάντα αυτό το παραμύθι, -από τότε που ήμουν παιδί- μού έφερνε δάκρυα στα μάτια κι ένα κόμπο στο λαιμό, καθώς με άφηνε με χιλιάδες απορίες...
Σίγουρα, ένα σπίρτο δεν φτάνει για πολλά, είναι όμως ικανό για αρχή, ικανό να θερμάνει την καρδιά, να ενεργοποιήσει την ανθρωπιά μας, ικανό να ονειρευτούμε την αλήθειά μας...Εκείνη την αλήθεια των συναισθημάτων στο μήνυμα των Χριστουγέννων, που συνοψίζεται στη λέξη ΑΓΑΠΗ!
Εύχομαι η αγάπη και η χαρά να φωλιάσει στις καρδιές μας, φίλοι μου! ....
Να τις ζεστάνει και να τις απομακρύνει από κάθε είδους υποκρισία!

Maria Szymanowska: ένα μεγάλο ταλέντο που συνορεύει με την τρέλα...

Maria Szymanowska plays piano,  Aleksander Kokular

Αγαπώ τις μουσικές παρεούλες.. Ιδιαίτερα αν συγκροτούνται από ευαίσθητα και ταλαντούχα άτομα, όπως ο «θηλυκός Χούμελ»...

Σάς καλησπερίζω με την «Παντοδυναμία του κόσμου των ήχων», όπως χαρακτήριζε (σύμφωνα με τον Ρομέν Ρολάν), ο Γκαίτε την γεννημένη σαν σήμερα, 14 Δεκέμβρη 1789, Maria Szymanowska.
Την Πολωνίδα συνθέτιδα και μια από τους πρώτους επαγγελματίες βιρτουόζους πιανίστες του 19ου αιώνα.

Η Mαρύνια-Αγαθή Συμανόβσκα έμεινε στην Ιστορία της Μουσικής για τις ευρωπαϊκές περιοδείες της που προκαλούσαν πάταγο όπου κι αν εμφανιζόταν! Το λαμπρό ύφος των εκτελέσεων της, ιδιαίτερα στα Νυχτερινά, τις Μαζούρκες, τα Βαλς και τις Etudes της, προηγήθηκαν του συμπατριώτη της Φρειδερίκου Σοπέν, που πολλοί υποστηρίζουν πως το έργο της επέδρασε στη διαμόρφωση της μουσικής γλώσσας του.
Περιόδευσε εκτενώς σε όλη την Ευρώπη, πριν εγκατασταθεί μόνιμα στην Αγία Πετρούπολη, καλεσμένη της Αυτοκρατορικής Αυλής κι ανέλαβε την θέση της πρώτης πιανίστριας της Τσαρίνας.

Szymanowska's portrait,  Jozef Oleszkiewicz

Η Συμανόβσκα ήταν από τους πρώτους που ερμήνευσαν μουσική από μνήμης, πολύ πριν από τους Φραντς Λιστ και Κλάρα Σούμαν.

Ανάμεσα στους θαυμαστές της υπήρξαν και πολλοί διανοούμενοι, λογοτέχνες, ποιητές, συνθέτες…Χούμελ, Φιλντ, Κερουμπίνι , Ροσίνι, Γκλίνκα, Τζουντίτα Πάστα, Ορλόφσκυ και Γκαίτε, που σύχναζαν στο μουσικό της σαλόνι. Οι ερμηνείες της άγγιξαν βαθιά την ψυχή του φιλόμουσου Γκαίτε, που αποκάλεσε την Συμανόβσκα: «ένα μεγάλο ταλέντο που συνορεύει με την τρέλα».

Επίσης την εκτίμησή τους για το ταλέντο της στο πιάνο και τη σύνθεση είχαν εκφράσει ο πατέρας του ποιητή Πούσκιν, ο Σούμαν και ο Μέντελσον!
Ο δε εθνικός ποιητής της Πολωνίας, Αντάμ Μιτσκιέβιτς(αργότερα παντρεύτηκε την κόρη της Συμανόβσκα) μαγεμένος από την δεξιοτεχνία και την εκφραστικότητά της, τής έγραψε μια Ωδή αποκαλώντας την: «βασίλισσα των τόνων».

Για τον Γκαίτε μάλιστα φημολογείται ότι ήταν από τους φανατικότερους θαυμαστές της, αλλά και κρυφά ερωτευμένος μαζί της.
Το ποίημα του : «Συμφιλίωση» με τον πρώτο στίχο: «Το πάθος φέρνει πόνο!» έχει ανοιχτή την αφιέρωση: «για την κυρία Mαρίνια Συμανόβσκα» .

Ο Λουίτζι Κερουμπίνι την άκουσε το 1810 να παίζει σε ένα από τα σαλόνια του Παρισιού και γοητευμένος από την ερμηνεία της έγραψε και της αφιέρωσε την περίφημη «Φαντασία του σε Ντο», ενώ από τα ωραιότερα έργα της θεωρείται το «Νυχτερινό της σε Σι ύφεση μείζονα».

Όμως για σήμερα θα σας προτείνω δυο έργα της που ξεχωρίζω:

1. Το «Νυχτερινό της σε Λα ύφεση», που έχει και τον υπότιτλο «Μουρμουρητό» παραπέμποντας σε ένα ηχητικό κελάρυσμα, έναν λεπτής, ευγενικής ροής ψίθυρο, υπονοώντας την αίσθηση που αφήνει η ακρόασή του:

Maria Szymanowska: «Nocturne, Le murmure»:

2. και την πρώτη σε Φα μείζονα από τις «Είκοσι Ασκήσεις και Πρελούδια» της Συμανόβσκα, μια συλλογή που αναδεικνύει την συνθετική της ικανότητα συνδυαστικά με την παιδαγωγική της φύση.

Szymanowska's portrait, Walenty Wańkowicz 

Σε αυτή τη σειρά ασκήσεων εστιάζει στην ανάπτυξη διαφορετικών δεξιοτήτων του υποψήφιου σολίστα χωρίς να αδιαφορεί για την αίσθηση κομψότητας και ευγένειας που προϋποθέτει η μουσική σαλονιού. 

Ολοκλήρωσε τη συλλογή λίγο πριν αναχωρήσει για την Ευρωπαϊκή περιοδεία της το 1825.
Ο κατά είκοσι χρόνια νεώτερός της, Φρ. Σοπέν ήταν ακόμα μαθητής Γυμνασίου τότε, θαυμαστής και  ένθερμος υποστηρικτής της Συμανόβσκα. Διέθετε δε στη βιβλιοθήκη του αυτές τις παρτιτούρες των Ασκήσεων και Πρελουδίων της.

Από επιστολή του μαθαίνουμε πως στερήθηκε προκειμένου να εξοικονομήσει το αντίτιμο του εισιτηρίου για να παρακολουθήσει συναυλία της μεγάλης συνθέτιδας και πιανίστριας στη Βαρσοβία το Γενάρη του 1827:

«Η κυρία Szymanowska δίνει συναυλία αυτή την εβδομάδα. Οι τιμές είναι πολύ αυξημένες. Όμως θα κάνω τα αδύνατα δυνατά και θα βρω το μισό δουκάτο που χρειάζομαι για το εισιτήριο. Θα βρίσκομαι σίγουρα εκεί να θαυμάσω τη μοναδική ερμηνεία της...

Φρειδερίκος Σοπέν, 8 Ιανουαρίου 1827»

Maria Szymanowska: «Vingt exercices et préludes: No. 1 in F Major»:

 

Χάινε, μελοποιημένος από γυναικεία, ευαίσθητη ψυχή...

 

Ο Χάινριχ Χάινε γεννημένος στο Ντίσελντορφ σαν σήμερα 13 Δεκεμβρίου 1797 ήταν ένας από τους σημαντικότερους Γερμανούς καλλιτέχνες του 19ου αιώνα μετά τον Γκαίτε, ποιητής, αλλά και στοχαστής, οπαδός των αρχών του Διαφωτισμού.

Ρομαντικός δημιουργός, με απλό, παραδοσιακό λόγο, γοητεία και ευγένεια στίχων.

«Αγάπαγαν ο ένας τον άλλονε,

μα δίχως γι' αυτό να μιλήσουν.

Με μίσος αλλάζανε βλέμματα,

κι από έρωτα θέλαν να σβήσουν.

Εχώρισαν έπειτα, φύγανε,

μες στ' όνειρο μόνο ειδώθηκαν.

Πεθάνανε πια και δεν έμαθαν:

εμίσησαν, ή αγαπηθήκαν;…»

(«Sie liebten sich beide»-Μετάφ. Κ.Καρυωτάκης)

To ποίημα μελοποίησε η Κλάρα Σούμαν το 1840.

Η μελωδία της είναι γεμάτη πάθος με εμφανείς τις στυλιστικές πινελιές τόσο του συζύγου της, όσο και του Σούμπερτ. 

Έντονα εκφραστικός ο μουσικός λόγος, διαλαλεί την απόγνωση μέσα από «σκοτεινές» και μυστηριώδεις μουσικές φράσεις, κατάλληλες να αποδώσουν το ποιητικό κείμενο-αναφορά σε δυο ερωτευμένους που τρέμουν να δηλώσουν την αγάπη τους ο ένας για τον άλλο.

Τόσο πειστική είναι η μουσική αποτύπωση των συναισθημάτων, που έκανε κάποιους να αναρωτηθούν πώς μπόρεσε μια νιόπαντρη, ευτυχισμένη γυναίκα σαν την Κλάρα, να γράψει αυτό το έργο, το βουτηγμένο σε οδύνη, μελαγχολία, απελπισία και ζόφο ψυχής;
Λυγμοί απελπισίας τα πατήματα στο πιάνο, συνοδεύουν μια φωνή, που σπαρταρά στη δίνη των καταπιεσμένων επιθυμιών… 

Εκείνοι, «θέλαν να σβήσουν από έρωτα»...εμένα χύνεται η ψυχή μου απόψε σ’ έναν υποδειγματικής μουσικότητας κοντρατενόρο, που εκστασιάζει με την εκφραστικότητά του και την εντυπωσιακά άψογη τεχνική του!

Clara Schumann: «Sie liebten sich beide», Νικόλας Σπανός:

Τάνγκο, ο χορός της θλίψης και των αισθήσεων...

 

"Tango", Liliana Rago

Είναι χορός αισθησιακός ...Το τάνγκο δεν μοιάζει με άλλους χορούς, που χαρακτηρίζονται εξωστρεφείς και χαρωποί. Θέλει λεπτές κινήσεις και καλλιτεχνικούς συνδυασμούς, θέλει τα βήματα των χορευτών να μπερδεύονται μαγικά κι αδιόρατα σ’ένα πολύπλοκο αραβούργημα..

Εμπνευσμένος από το "Τάνγκο" ο σημερινός χαιρετισμός μου, αφού τελευταία έχει καθιερωθεί η 11η Δεκέμβρη ως η Ημέρα του "χορού της θλίψης", όπως χαρακτήρισε ο Ντισέπολο τον αργεντίνικο χορό.

Δυο είναι οι προσωπικότητες που συνδέονται στενά με το χορό αυτό.

Ο ένας, ο Χόρχες Λουί Μπόρχες, που με την ιδιότητα του εθνολόγου έγραψε την "Ιστορία του Τάνγκο" και φυσικά ο Άστορ Πιατσόλα, οι συνθέσεις του οποίου έφεραν επανάσταση στο παραδοσιακό τάνγκο, ενσωματώνοντας σ' αυτό στοιχεία τζαζ και κλασικής, δημιουργώντας το "nuevo tango".

Η κοινή αγάπη των δυο τους για το χορό, τούς ενώνει το 1965, όταν ο Πιατσόλα παίρνει κείμενα του Μπόρχες από την "Ιστορία του Τάνγκο" και τα μελοποιεί στο "El Tango", απ'όπου θα ακούσουμε το ομώνυμο κομμάτι, εμπνευσμένο από το αντίστοιχο ποίημα του Μπόρχες:

"Το τάνγκο"

Πού να βρίσκονται; ρωτά η ελεγεία

για κείνους που πια δεν υπάρχουν, μαθές,

σα να υπήρχε ένα μέρος όπου το Χθες

είναι το Σήμερα, το Ακόμα ή το Επιπλέον μία.

Πού να βρίσκονται -ξαναλέω- από απάχηδες τόσες γενιές

που πήγαν κι έστησαν μια τρομερή νύχτα

σε σκονισμένους χωματόδρομους ή σε χαμένες γειτονιές

του στιλέτου και της μαγκιάς τη σέχτα; 

[...]

Μεσ’ στις χορδές της μουσικής βρίσκονται,

στης κιθάρας το αργό το παίξιμο,

και λέει μια μιλόνγκα μ’ αλέγρου ρυθμού πλέξιμο

για το γιορτάσι και την αθωότητα σαν πέτονται. 

[...]

Εκείνο το ξέσπασμα, το τάνγκο, εκείνη η διαβολιά,της ζωής

τα μεστά χρόνια προκαλεί.

Φτιαγμένος από σκόνη και χρόνο, ο άνθρωπος διαρκεί λιγότερο

κι απ’ του μεσημεριού την αντηλιά".

(ΧΟΡΧΕ-ΛΟΥΙΣ ΜΠΟΡΧΕΣ: ΔΟΚΙΜΙΑ, Tόμος 1ος)

Εκρηκτικός ο συνδυασμός Μπόρχες-Πιατσόλα! Και παρότι ο Ντισέπολο χαρακτηρίζει χορό της θλίψης, για πολλούς από μας το τάνγκο αποτελεί τον απόλυτο αισθησιασμό!
Πάθος, έκσταση και φλόγα άσβεστη!!Είναι η αύρα από την ιταλική καντσονέτα, την ισπανική θαρθουέλα, την ερωτική χαμπανέρα, το πολυρρυθμικό candombe της Αφρικής, αλλά και το λαϊκό τραγούδι των γκάουτσος, κράμα που όντως ξεσηκώνει, φλογίζει, προκαλεί αναστάτωση!

Και να σκεφτεί κανείς πως εξαιτίας του συντηρητισμού της εποχής, που δεν επέτρεπε στις γυναίκες να βρεθούν στην αγκαλιά των ανδρών, ο παθιασμένος χορός, ξεκίνησε να χορεύεται  από άνδρες και μόνο...Ώσπου κατέληξε, όπως  έλεγε ο Πιατσόλα, ο πιο αποκαλυπτικός χορός απ' όσους δημιούργησαν οι άνθρωποι για να εκφράσουν την ΟΥΣΙΑ του ερωτικού πάθους!




Για το τάνγκο μπορείτε να διαβάσετε επίσης εδώ και εδώ.

Μουσική και Μαθηματικά: Boole - Xenakis

Ο τάφος του Μπουλ, Ιρλανδία

Περπάτησε δύο μίλια μέσα στη βροχή κι έπειτα φορώντας τα βρεγμένα ρούχα έδωσε διάλεξη…Αυτή ήταν η αιτία να κρυολογήσει βαριά και να ανεβάσει υψηλό πυρετό ο διάσημος μαθηματικός, φιλόσοφος και μελετητής της λογικής, Τζορτζ Μπουλ.
Η γυναίκα του πιστεύοντας οτι οι θεραπείες θα έπρεπε να ταιριάζουν με τα αίτια της αρρώστιας, τον περιέλουζε με κουβάδες νερό, με αποτέλεσμα να επιδεινωθεί η κατάσταση του Μπουλ και να πεθάνει σαν σήμερα, 8 Δεκεμβρίου του 1864 από συσσώρευση υγρού στους πνεύμονες.

Είναι θαμμένος στην Ιρλανδία, λίγο έξω από το Κορκ.

Στη μνήμη του μεγάλου των μαθηματικών και όχι μόνο, Τζωρτζ Μπουλ, η σημερινή καλημέρα, φίλοι μου εκλεκτοί...

Ο Μπουλ υποστήριξε πως στη Θεωρία των Πιθανοτήτων δεν μπορεί να δοθεί λύση σε κανένα ερώτημα αν αυτή δεν στηριχτεί στους παγκόσμιους νόμους της σκέψης που είναι η βάση κάθε λογικής.

"Herma-Έρμα" σημαίνει δεσμός, θεμέλιο ή έμβρυο, ετυμολογικά, και είναι τίτλος έργου του Ιάνη Ξενάκη, που γράφτηκε κατόπιν αιτήματος του ιάπωνα φίλου και μετέπειτα μαθητή του, Γιούσι Τακαχάσι.

Ανήκει στη "συμβολική μουσική", όρος που δόθηκε από τον Ξενάκη στον μουσικό τομέα, όπου οι ήχοι δεν ακούγονται σε συνειρμό μεταξύ τους, αλλά ο ειρμός παράγεται από τα ίδια τα ενόντα.

Πρόκειται για έργο μεγάλης τεχνικής δυσκολίας, που βασίζεται σε "συμπλοκή Συνόλων", δηλαδή το πιάνο είναι ένα ηχητικό μέσο, απ΄το οποίο ο Ξενάκης διαλέγει "σύνολα" με την αρχιτεκτονική του έργου να βασίζεται σε αυτή την αντιμετώπιση των "τομών των Συνόλων", ώστε να σχηματίζεται ειδικά μέσα στο χρόνο μια συνάρτηση λογική.

Ο Ιάννης Ξενάκης, αρχιτέκτων ο ίδιος, στηρίζει τα εργα του σε νόμους των Μαθηματικών και της Φυσικής.
Η κύρια μαθηματική αρχή πίσω από την "Herma"είναι η "Άλγεβρα του Μπουλ", μια άλγεβρα με μεταβλητές δύο τιμών, που καλούνται "λογικές μεταβλητές", θεωρία βασισμένη στην Αριστοτέλεια λογική.

Ο συνθέτης υιοθετεί ως σύνολο R, τα 88 πλήκτρα του πιάνου. Από το R επιλέγει τρία υποσύνολα, A, B και C.
Η κεντρική ιδέα είναι να παρουσιαστούν τα σύνολα ως έκφραση των Α, Β και C χρησιμοποιώντας διαφορετικές αλγεβρικές μορφές(όπως βλέπετε στο παρακάτω σχήμα).

πηγή: www.mtosmt.org

Δεν είναι "εύκολα ακουόμενο" έργο, όμως έχει μοναδικό ενδιαφέρον. Δημιουργεί αίσθηση καταιγιστικής, άμορφης ενέργειας και ισχυρής δυναμικής.
Το αυτί "παραμορφώνεται" για να τις απορροφήσει, χωρίς όμως η ακρόαση να μουδιάζει ή να απογοητεύει. Η φρενήρης ηχητική δραστηριότητα δημιουργεί εκπληκτική αίσθηση αντιληπτικής ευκρίνειας.

Iannis Xenakis - Herma

Στο πιάνο ο Yuji Takahashi, στον οποίον αφιερώθηκε το έργο:

Στον Άγιο Νικόλαο, ο αρχαιότερος αγγλικός ύμνος...

 

Χειρόγραφη παρτιτούρα, Godric of Finchale: "Sainte Nicholaes"

"Άγιε Νικόλαε, του Θεού αγαπημένε

Δίνε μας μια ζωή λουσμένη Φως

από τη γέννηση έως το θάνατο
Άγιε Νικόλαε, προστάτευέ μας!"

Ένας θαυματουργός ασκητής ήταν ο Godric of Finchale, της Μεσαιωνικής Βρετανίας. Στην πρότερη ζωή του υπήρξε δίκαιος και ενάρετος άνθρωπος, έμπορος στο επάγγελμα αλλά και ναυτικός. Καπετάνιος και ίσως ιδιοκτήτης πλοιάριου, υμνούσε και προσευχόταν στον Άγιο των θαλασσών, Νικόλαο. 

Μετά από χρόνια στη θάλασσα, ο θρύλος λέει πως συναντήθηκε  με τον  αγγλοσάξωνα όσιο Κουθβέρτο, επίσκοπο του Ντάραμ... Αυτή η συνάντηση και η διδασκαλία του Οσίου άλλαξε τη ζωή του, και αφιερώθηκε στον Θεό... έμεινε στο Ντάραμ, όπου έζησε ως μυστικιστής και ερημίτης στο Φίντσαλ, δίπλα στο ποτάμι .

Ο Άγιος Γκόντριτς  διακρίθηκε για την καλοσύνη που έδειξε προς τα τα πλάσματα που ζούσαν κοντά του στο δάσος  και είναι αρκετές οι  σχετικές ιστορίες...Κάποτε, έκρυψε ένα ελάφι από την καταδίωξη κυνηγών...ή επέτρεψε ακόμα και στα φίδια να ζεσταθούν από τη φωτιά του. 

Σ' αυτόν αναφέρονται και οι παλαιότεροι ύμνοι (χαρακτηριστικό πως δεν είναι γραμμένοι στα Λατινικά, αλλά στην αρχαία Αγγλική), που το μουσικό τους κείμενο χρονολογείται από το Μεσαίωνα, περίπου 1170. 

Πρόκειται για  άσματα τα οποία συνέθεσε ο Γκόντριτς όταν εμφανίστηκε σε όραμα η Παναγία και του τα υπαγόρευσε.
Ένα από αυτά το υπαγόρευσε ο Άγιος Νικόλαος, ο προστάτης Άγιος στον οποίο προσευχόταν όταν ταξίδευε. Ένας  ύμνος παρηγοριάς , ικεσίας προς τον Άγιο να προστατεύει και βοηθά τους πιστούς του.

"Άγιε Νικόλαε, του Θεού αγαπημένε

Δίνε μας μια ζωή λουσμένη Φως

από τη γέννηση έως το θάνατο

Άγιε Νικόλαε, προστάτευέ μας!"

 Godric of Finchale: "Sainte Nicholaes, Godes Druth"
Στη συγκεκριμένη εκτέλεση η φωνή συνοδεύεται από βιέλα και γοτθική άρπα προσδίδοντας το χρώμα της εποχής στην οποία γράφτηκε η σύνθεση.

Και μια άλλη διασκευή σε ερμηνεία από τους Coro Vocilassù:

Μότσαρτ, το θολό τοπίο περί ταφής...

 

Είναι η μεγαλύτερη μουσική ιδιοφυία όλων των εποχών!
Καθένας στέκεται εκστατικός μπρος στο μουσικο μεγαλείο του Μότσαρτ!...

Πολλά έχουν γραφτεί για το θάνατό του, και μάλιστα με μυθιστορηματική χροιά, με κυρίαρχη την εκδοχή πως δολοφονήθηκε, αλλά και πως θάφτηκε σε κοινοτάφιο, με ελάχιστους να τον συνοδεύουν στην τελευταία κατοικία του, άδοξα χωρίς τιμές... Ακόμα και ο καιρός "έκλαιγε" με όλη την ανθρωπότητα, το χαμό του, καθώς κάποιοι μιλούν για βροντές, αστραπές και δυνατές καταιγίδες εκείνη τη μέρα !
Όπως ισχυρίζονται οι ερευνητές, όλα αυτά είναι αβάσιμα....

Όμως ο κοινός νους δεν μπορούσε να δώσει απάντηση στο γιατί η ιδιοφυία, που λέγεται Μότσαρτ πέθανε τόσο νέος...Έτσι, έπρεπε να πλάσει μια ιστορία, ποτισμένη με έντονη δραματικότητα!
Υπάρχουν πάντως αιτιολογήσεις σε όλα αυτά που αναφέρονται,(νόμοι, κανόνες, ιεραρχία κλπ) αν ίσχυσαν...
Μεταξύ μας, κι εμένα μού αρέσει η αχλύ σ' ένα μύθο, όπως ο Μότσαρτ!, το σκούρο, γεμάτο μυστήριο, θολό, αινιγματικό και νεφελώδες, που περιβάλλει το τέλος τη ζωής του!...

Ο Μότσαρτ τάφηκε στο κοιμητήριο του Άγιου Μάρκου, σε μια συνοικία έξω από τη Βιέννη. Βρισκόταν σε ισχύ ένα διάταγμα του αυτοκράτορα Ιωσήφ, που απαγόρευε ταφές σε νεκροταφεία μέσα στην πόλη. Επίσης, η διαταγή ήθελε τα νεκρά σώματα να θάβονται σε κοινοτάφια, κανονισμός που δεν τέθηκε ποτέ σε ισχύ εντός Βιέννης, επειδή οι αρχές της πόλης αρνήθηκαν την έγκρισή του για να μη θυμίζουν στο λαό τους μαζικούς τάφους των χρόνων της πανώλης.
Έτσι, η υπόθεση ότι ο Μότσαρτ τάφηκε σε κοινοτάφιο επειδή ήταν άπορος, είναι ψευδής. Η ταφή του απλώς ακολούθησε τους κανονισμούς της εποχής...

Παρότι μνημείο-τάφος υπάρχει και στο κεντρικό κοιμητήριο της Βιέννης, προτίμησα να επισκεφτώ τη γη που δέχτηκε το άψυχο σώμα του θεοφίλητου παιδιού-θαύματος…

Σ’ένα ξέφωτο του κοιμητηρίου θάφτηκε η μεγάλη ιδιοφυία της μουσικής τέχνης…Κάπου κοντά, που βρίσκεται σήμερα μια επιτύμβια γλυπτική σύνθεση να θυμίζει πως ο θάνατος δεν κάνει διακρίσεις, παρουσιάζεται σκληρός κι αδυσώπητος, ακόμη και σε κείνους που "μάγεψαν" την ανθρωπότητα στο σύντομο πέρασμά τους…

Στον Άγιο Στέφανο που εψάλη η μνημόσυνη ακολουθία για το Μότσαρτ, δόθηκε για τα 200 χρόνια από το θάνατό του, στις 5 Δεκέμβρη του 1991, ιστορική συναυλία του τελευταίου ημιτελούς Ρέκβιεμ του σε διεύθυνση του Sir Georg Solti:

"Άμουσος ο Ρίλκε;"

 

"Μουσική: Των αγαλμάτων ανάσα.
 Ίσως των εικόνων σιωπή.
Γλώσσα εσύ, όπου οι γλώσσες τελειώνουν.
Εσύ χρόνος, που κάθετα στέκει
προς το μέρος καρδιών που σβήνουν.

[...]

Μουσική.
Άνοιγμα του χώρου της καρδιάς μας,
εαυτός μας πιο βαθύς, που πέρα από μας
σπρώχνει να βγει αποδημία ιερή..."





Κι όμως, κάποιοι τον είπαν ακόμα και "άμουσο", κι ας υπήρξε εξαιρετικά λυρικός ποιητής...

Ο λόγος, φίλοι μου για τον γεννημένο σαν σήμερα, 4 Δεκέμβρη 1875, Ράινερ Μαρία Ρίλκε...
Αφοσιωμένος σε επίπεδα προσήλωσης στο έργο του, εκφράζει τις επιθυμίες, τα όνειρα και τα οράματά του...προσεγγίζει τη μοναξιά, τον έρωτα, την απώλεια, με μια διεισδυτική ματιά...αφουγκράζεται το νόημα της ύπαρξης μ' ένα βαθιά στοχαστικό βλέμμα.
Τον διαβάζεις κι έχεις την αίσθηση πως κάθε λέξη τού υπαγορεύεται από μια εσωτερική δύναμη, ένα άυλο ανώτερο ον, στο οποίο δεν μπορεί και δεν θέλει ν' αντισταθεί.

Μπορεί να μην έπαιζε κάποιο μουσικό όργανο...
Μπορεί να μην πήγαινε συχνά σε συναυλίες, ή ποτέ να μην βρέθηκε κανείς συνθέτης να τον εμπνεύσει όπως τους συγχρόνους του Σεζάν και Ροντέν...
Ούτε ακόμα κι η γνωριμία του με τον Μπουσόνι έδωσε κάποιο μουσικοποιητικό καρπό...
Όμως, ταπεινή μου άποψη, θεωρώ πως η μουσικότητα ρέει άφθονη κι αβίαστα στα έργα του...
Από τα περίφημα "Σονέτα του Ορφέα" και τις "Ελεγείες του Ντουίνο" ως τα  "Κείμενά του για τη Μουσική", κείμενα υπαρξιακής αναζήτησης, μοναξιάς, και βαθιάς ανησυχίας, ένα απόσπασμα από τα οποία, για να τον τιμήσουμε, θα μοιραστώ μαζί σας...:

"...είτε γύρω σου βουίζει μια λάμπα, ηχεί η καταιγίδα, 

είτε απλώνεται το δειλινό, είτε η θάλασσα στενάζει,... 

πάντα πίσω σου ξυπνάει μια πλατιά μελωδία, 

πλεγμένη απο χίλιες φωνές στην οποία υπάρχει ανά διαστήματα χώρος και για το δικό σου σόλο...

Το να ξέρεις "πότε" πρέπει να μπεις, αυτό αποτελεί το μυστικό της μοναξιάς σου...

Αυτή είναι η τέχνη της αληθινής συναναστροφής...

[...]

Αν δεν βυθίσει τους ανθρώπους στη σιωπή ένας βαρύς πόνος, 

ο καθένας ακούει-λιγότερο ή περισσότερο- την κραταιά μελωδία του βάθους. 

Πολλοί, έχουν πάψει να την ακούν...

Είναι σαν δέντρα που έχουν λησμονήσει τις ρίζες τους 

και νομίζουν ότι το θρόισμα των κλαδιών τους είναι η δύναμη και η ζωή τους...

Πολλοί, δεν έχουν χρόνο να την ακούσουν, δεν έχουν υπομονή να την ακούσουν...

Πρόκειται για φτωχούς απάτηδες, που έχοντας χάσει το νόημα της ύπαρξης, 

χτυπούν τα πλήκτρα των ημερών βγάζοντας πάντοτε τον ίδιο μονότονο, αδύναμο ήχο..."

(Rainer Maria Rilke: "Κείμενα για τη μουσική", Μετάφ. Μ. Περράκη)

Ξεφυλλίζω το βιβλίο και τυχαία έχω το cd να παίζει τo  "Piano Quartet" σε Λα ελ. του συγχρόνου του Ρίλκε, Γκούσταβ Μάλερ...
Νομίζω, ταιριάζει στο συναίσθημα που βγάζει ο Ρίλκε...Κάθε τι ακούγεται σα μακρινός στοχασμός...βιώνεται σαν αυτοσυγκέντρωση...

Στο άκουσμα του κουαρτέτου μ' αγγίζει η παρηγοριά πως κάποιος καταλαβαίνει την ουσία του κειμένου, της αληθινής συναναστροφής μέσω της τέχνης που δίνει νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη! Λόγος και ήχος, κι ο συνδυασμός τους γεννά ρίγη, που διεγείρουν τον εγκέφαλο κι αυτός ανταποκρίνεται, φίλοι μου! Ανταποκρίνεται με μεταβολές του καρδιακού ρυθμού, μη σας πω και της αρτηριακής πίεσης...

Είναι το μοναδικό έργο μουσικής δωματίου χωρίς φωνή που συνέθεσε ο Mάλερ κι ανήκει στα έργα της νεότητάς του, αφού γράφτηκε όταν ο Μάλερ, ήταν-δεν ήταν, 15 χρονών.
Παρόλα αυτά είναι έργο απαιτήσεων (και για το τρίο εγχόρδων και για το πιάνο) κι είχε εγκωμιαστεί για τα μουσικά χαρακτηριστικά του από τον  Φωρέ και τον Μπραμς, που πολλοί υποστηρίζουν πως εύκολα ανιχνεύονται  στοιχεία του στο έργο.

Αν σας θυμίζει κάτι,  είναι που σχετικά πρόσφατα ο Σκορτσέζε το χρησιμοποίησε στην ταινία του "Shutter Island" με τον ντι Κάπριο...

Η ΣΚΗΝΗ:

"Νίνο Ρότα, ένας αστείρευτος μάγος της μελωδίας"

Αναμφισβήτητα είναι ο μάγος, που με τα ηχητικά φίλτρα του δημιουργεί την κατάλληλη ατμόσφαιρα κι ενισχύει σε συναίσθημα τη σκηνή που στήνεται στην οθόνη!

Γεννήθηκε σαν σήμερα 3 Δεκέμβρη 1911 στο Μιλάνο.

Ο Νίνο Ρότα πιανίστας και συνθέτης, έλαμψε υπογράφοντας τη μουσική μυθικών ταινιών των Φελίνι, Τζεφιρέλι, Βισκόντι...

Ένας αστείρευτος μάγος της μελωδίας υπήρξε ο Νίνο Ρότα κι όπως εύστοχα θα πει ο Χατζιδάκις:
"Ο Νίνο Ρότα σφράγισε με τη μουσική του τον καιρό μας, μεταχειριζόμενος μνήμες αλλοτινών καιρών. Πέτυχε το πάντρεμα αναμνήσεων και παρόντος χρόνου με τέτοιο μοναδικό αποτέλεσμα..."

Ιταλικές και διεθνείς  παραγωγές επενδεδυμένες με τα δικά του ονειρικά μοτίβα, από την δική του εμπνευσμένη φλέβα...Μουσικές μελωδικών χρωμάτων κι οργανικών συνευρέσεων που απαντώνται μοναδικά στο μουσικό του, άφθαστο τοπίο...
Γιατί, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως μέσα στη μαγεία της εικόνας που μας προσφέρει ο κινηματογράφος, το σινεμά είναι εξίσου τέχνη του ήχου και της μουσικής.

Όμως...,..Υπάρχει κι ένα όμως...

Θα ήταν παράλειψή μας σε αυτή την τιμητική αναφορά στο μεγάλο ιταλό συνθέτη να μην σταθούμε και στην συνεισφορά του στη "σοβαρή" μουσική.
Το "θαύμα" στο Ρότα, όπως το έχω ξαναγράψει, είναι πως ισορροπεί αρμονικά ανάμεσα σ'ένα σάουντρακ και ένα έργο κλασικής!!
Έτσι δεν θα πρέπει να υποτιμώνται οι κλασικές συνθέσεις του, που συνεχίζοντας τη ρομαντική παράδοση, προσφέρουν απαράμιλλες στιγμές συγκίνησης.

Δέκα όπερες, πέντε μπαλέτα και πλήθος οργανικών συνθέσεων..

Το ύφος του σε αυτά τα έργα χαρακτηρίζονται από δομική σαφήνεια, που ενισχύεται από λυρικό και αρμονικό οίστρο, όπως στο "Κοντσέρτο για Φαγκότο και Ορχήστρα", που συνέθεσε το 1977.

Η θεματική ανάπτυξη, η αρμονική εξέλιξη και η φόρμα στη σύνθεση αυτή του Ρότα, μαρτυρούν τις "κλασικές" του μουσικές βάσεις.
Τοκκάτες, Ρετσιτατίβι, Θέματα και Παραλλαγές τονίζουν τον γοητευτικό χαρακτήρα της σύνθεσης.
Πλούσια αρμονική γλώσσα και καλαίσθητη ενορχήστρωση, είναι τα κυρίαρχα στοιχεία του κονσέρτου, που πολλοί μουσικολόγοι συγκρίνουν με τα αντίστοιχα του Ντεμπισύ ή του Σατί.
Μαεστρικά στήνεται ο διάλογος ανάμεσα στο φαγκότο και το σύνολο της ορχήστρας, πάντα όμως με στόχο την ανάδειξη του βαρύαυλου με την ποικιλομορφία στον ήχο του, που ο Ρότα γνωρίζει καλά...
Επιλέγει διάφορες τονικές περιοχές ώστε να πετυχαίνει άλλοτε τη μελαγχολική διάθεση του οργάνου..., τη στυφάδα, σκούρα, βαριά απόχρωση..., κι άλλοτε ν'αφήνει μια εύθυμη, κωμική ηχητική γεύση στον ακροατή...
Θα το απολαύσουμε σε μια ερμηνεία από τον καταξιωμένο φαγκοτίστα και εξάρχοντα μουσικό, Paolo Carlini, έναν από τους λίγους στην εποχή μας αναγνωρισμένους παγκοσμίως σαν κορυφαίος εκτελεστής σε αυτό το δύσκολο όργανο.Δεν είναι τυχαίο πως συνθέτες όπως ο Μπουσόττι ή ο Μπέριο έχουν γράψει ειδικά γι'αυτόν...

NINO ROTA: "Bassoon Concerto" / Paolo Carlini :

I: Toccata, Allegro Vivace

II: Reccitative, Lento (4:16)

III.Andantino, Variations I-VI(7:05)

Παλαιότερο κείμενό μου για τον Ρότα μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

"Κοντσέρτο για Ορχήστρα", το τελευταίο ολοκληρωμένο έργο του Μπάρτοκ και το πιο δημοφιλές...

B.Bartok: Concert for Orchestre

Απαιτητικό έργο, προϋποθέτει εξαιρετικές ικανότητες από τους εκτελεστές, μα συγχρόνως γοητευτικό, ευφάνταστο, έργο αντιπροσωπευτικό της καινοτόμου ματιάς του συνθέτη του.
Το "Κοντσέρτο για ορχήστρα" του Μπέλα Μπάρτοκ έκανε πρεμιέρα σαν σήμερα 1η Δεκεμβρίου1944.
Ίσως το πιο δημοφιλές έργο του ούγγρου συνθέτη για τον προφανώς αντιφατικό τίτλο του, που έρχεται σε αντίθεση με τη συμβατική μορφή του κονσέρτου, όπου ένα σόλο όργανο συνομιλεί με την ορχήστρα.
Ο δημιουργός υποστήριξε πως το ονόμασε κονσέρτο κι όχι συμφωνία, επειδή χρησιμοποιεί σολιστικά όλα τα όργανα της ορχήστρας στη διάρκειά του δίνοντας ένα νέο νόημα στην έννοια του κοντσέρτου.

Το έργο βρίσκεται ψηλά στην ιεραρχία των αριστουργημάτων, καθώς συνδυάζει, πέραν της δεξιοτεχνίας, στοιχεία της Δυτικής μουσικής από τη μπαρόκ ως την ατονικότητα του  Σαίνμπεργκ με λαϊκά ακούσματα της πατρίδας του, Ουγγαρίας.
Γράφτηκε σε μια πολύ δύσκολη περίοδο για τον Μπάρτοκ, (βρισκόταν ολοκληρωτικά χρεοκοπημένος στην Αμερική, άρρωστος από λευχαιμία και κατάθλιψη), μετά από ανάθεση του Σεργκέι Κουσεβίτσκι, ο οποίος βρήκε αυτον τον τρόπο για να προσφέρει στον Μπάρτοκ 1000 δολλάρια  για να επιβιώσει.
Όπως δήλωσε ο μαέστρος πλήρωσε "στην πιο φτηνή τιμή το καλύτερο ορχηστρικό έργο των τελευταίων 25 ετών".

Η σύνθεση αναπτύσσεται σε 5 κινήσεις:

I.Introduzione

II.Presentando le coppie

III.Elegia

IV.Intermezzo interroto

V.Finale

σε μορφή "αψίδας ή τόξου", δηλαδή παρατηρούμε σύνδεση θεματική της πρώτης και πέμπτης κίνησης, όπως και της δεύτερης με την τέταρτη, ενώ η μεσαία-τρίτη κίνηση λειτουργεί ως πυρήνας.

Σήμερα, προτείνω να ακούσουμε το 2ο και 4ο μέρος.

Το 2ο:"Presentando le coppie-Παρουσίαση των ζευγαριών" ή όπως αλλιώς ονομάζεται: "Giuoco delle coppie-Παιχνίδι των ζευγαριών", τίτλος που δόθηκε επειδή κάθε μια από τις πέντε ενότητες του μέρους γίνεται θεματικά διακριτή μέσω της εκτέλεσης από διαφορετικά ζευγάρια οργάνων που παίζουν μαζί.
Έτσι η πρώτη παρουσίαση γίνεται από ζευγάρι φαγγότων που εκτελούν σε έκτες, ακολουθεί το ζεύγος των όμποε σε τρίτες, συνεχίζουν τα κλαρινέτα, έπεται το ζευγάρι των φλάουτων σε πέμπτες, ενώ κλείνουν οι τρομπέτες με σουρντίνα σε διάστημα δευτέρας.
Η κίνηση, που και αυτή είναι σε μορφή αψίδας, πατά στο τύμπανο που ξετυλίγει έναν επίμονο ρυθμό, ενώ τοξοτά με δοξάρι ή pizzicato και άρπα χτίζουν την καμπύλη με συνοδευτικό, πλην ενδιαφέροντα ρόλο.

Bartok: "Concerto for Orchestra" IΙ: Presentando le coppie.

Διευθύνει ο Eugene Ormandy

Στο τέταρτο μέρος "Intermezzo interroto", ο συνθέτης παρωδεί το οστινάτο από το θέμα της εισαγωγής του πρώτου μέρους, που θυμίζει το βασικό θέμα από την "Εύθυμη χήρα" του Λέχαρ.
Ο αντιφατικός τίτλος απεικονίζει την ειρωνική διάσταση του έργου.
Σχετικά με την χρήση της μουσικής παρωδίας έχουν εκφραστεί διάφορες απόψεις: άλλοι θεωρούν ότι ο Μπάρτοκ εκφράζει την ενόχλησή του από τη μεγάλη απήχηση της 7ης Συμφωνίας του Σοστακόβιτς κι άλλοι ότι και οι δύο συνθέτες παρωδούν τη δημοφιλή οπερέτα του Λέχαρ.

Bartok: "Concerto for Orchestra" IV: Intermezzo interrotto.

Διευθύνει ο Eugene Ormandy