Membra Jesu nostri ...Σήμερον κρεμάται επί ξύλου...

"Christ of Saint John of the Cross", S. Dali,
Kelvingrove Art Gallery - Glaskow

"Είδα την εικόνα σ’ ένα κοσμικό όνειρο, μια εικόνα, που αντιπροσώπευε τον πυρήνα του ατόμου. Αυτός ο πυρήνας αργότερα πήρε μια μεταφυσική έννοια. 

Τον θεώρησα ως την απόλυτη ενότητα του σύμπαντος, τον Χριστό".

Έτσι περιγράφει ο ίδιος ο Σαλβαδόρ Νταλί την έμπνευσή του για το συγκλονιστικό αυτό εικαστικό, που απεικονίζει τον "Χριστό Εσταυρωμένο", από μια εντελώς ασυνήθιστη οπτική γωνία, να ίπταται πάνω από μια λίμνη με μια βάρκα και ψαράδες.
Η μορφή του Ιησού, φωτεινή, αντίθετα από τον σκοτεινό ουρανό που την περιβάλλει. Παρατηρούμε πως ο Χριστός δεν φορά ακάνθινο στεφάνι, δεν φαίνεται επίσης το πρόσωπό του, δεν υπάρχει ίχνος αίματος κι έτσι η έκφραση του πόνου δεν είναι ορατή.

Ο πίνακας φέρει και τον τίτλο: "Ο Χριστός του Αγίου Ιωάννη", επειδή για τη δημιουργία του ο καλλιτέχνης βασίστηκε σε σκίτσο με τον Εσταυρωμένο Ιησού του 16ου αι. ενός μοναχού από την Καστίλλη και σημαντικής μορφής της Αντιμεταρρύθμισης, ονόματι Αγιος Ιωάννης του Σταυρού.

Το σχέδιο του μοναχού από την Καστίλλη, Αγίου Ιωάννη του Σταυρού

Σήμερον κρεμάται επί ξύλου,

ο εν ύδασι την γην κρεμάσας.

Στέφανον εξ ακανθών περιτίθεται,

ο των αγγέλων βασιλεύς.

Το Θείο πάθος  κορυφώνεται…Με Σταύρωση, το υπέρτατο μαρτύριο  άφησε την τελευταία του πνοή... 

Γύρω στην ενάτη ώρα, αφού βγάζει πρώτα φωνή μεγάλη: "Τετέλεσται", εκπνέει "ο αμνός του Θεού, ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου"...

Tο έργο του Dieterich Buxtehude με τον μακροσκελή τίτλο: "Τα ιερότατα μέλη του σώματος του Ιησού στο μαρτύριο της Σταύρωσης", είναι κύκλος επτά καντατών που συνετέθη το 1680.
Ο λατινικός τίτλος του: "Membra Jesu nostri patientis sacissima".

Θεωρείται ως το πρώτο λουθηρανικό ορατόριο και το κείμενο βασίζεται σε stanzas(στροφές) από τον μεσαιωνικό ύμνο "Salve mundi salutare".

 Χωρίζεται σε επτά μέρη, με το καθένα να αναφέρεται σε διαφορετικό μέλος του σταυρωμένου σώματος του Χριστού:

1. Ad pedes-πόδια
2. Ad genua-γόνατα
3. Ad manus-χέρια
4. Ad latus-πλευρά
5. Ad pectusστήθος
6. Ad cor-καρδιά
7. Ad faciem-πρόσωπο

Σε κάθε μέρος, οι λέξεις που αναφέρονται στα μέλη του σώματος πλαισιώνουν τους στίχους του ποιήματος.
Όπως π.χ στο πρώτο μέρος-αναφορά στα "πόδια":

"Δείτε πέρα στα βουνά
τα πόδια ενός  "ευ-αγγελιστή"
που διακηρύσσει την ειρήνη"

Το έργο ερμηνεύεται από πεντάφωνη μικτή χορωδία με συνοδεία βιολιών, μπάσο κοντίνουο και βιόλας ντα γκάμπα, στα μέρη που απαιτείται.
Κάθε μια από τις επτά καντάτες αποτελείται από 6 ενότητες, ήτοι: οργανική εισαγωγή, συνήθως σε μορφή σονάτας, ένα κονσέρτο για τις 5 φωνές και τα όργανα και 3 άριες.
Το μοτίβο ολοκληρώνεται με την  επανάληψη του αρχικού κοντσέρτου.

Εξαίρεση αποτελούν οι: Ι "Ad pedes" και VII "Ad faciem", καντάτες του κύκλου , που αποκλίνουν ελαφρώς από αυτό το μοτίβο.

Πρόκειται για έργο ιερής μουσικής με άριστη αρμονική δομή, υψηλής τεχνικής αρτιότητας,  και, κυρίως, υψηλή πνευματικότητα.
Εξάλλου ο Μπουξτεχούντε υπήρξε μάστορας της θρησκευτικής μουσικής, και υπηρέτησε την Εκκλησία εκτός των άλλων και ως θησαυροφύλακας.
Υπήρξε  "ειδικός" του εκκλησιαστικού οργάνου, κάτι για το οποίο θαυμαζόταν από τον Γ. Σ. Μπαχ, που είχε όνειρο ζωής του να συναντήσει το μεγάλο μουσικό κι έτσι περπάτησε με τα πόδια ως εκεί από την Άρνσταντ, προκειμένου να δει, ακούσει και θαυμάσει από κοντά το ίνδαλμά του, Ντήτριχ Μπουξτεχούντε!

Buxtehude: "Membra Jesu Nostri" / René Jacobs

(repository.asu.edu)

Μεγάλη Πέμπτη: Η υπερφυής Προσευχή και ο Μπετόβεν...

Στο συναξάριο της Μεγάλης Πέμπτης, η Προσευχή στον Κήπο της Γεθσημανή ονομάζεται "υπερφυής Προσευχή", δηλαδή προσευχή άλλης, ανώτερης φύσης, ανώτερη των προσευχών των κοινών ανθρώπων.

"Αγωνία στον Κήπο της Γεθσημανή", Δ. Θεοτοκόπουλος

"Πατέρα μου, Ει δυνατόν εστί, παρελθέτω απ’ εμού το ποτήριον τούτο!"

 (Ματθ. 26, 39)

Στον Κήπο της Γεθσημανή, ως υιός Ανθρώπου τη δεδομένη στιγμή και όχι ως υιός Θεού, ο Ιησούς προσεύχεται στον πατέρα του...
Μια ικεσία για το πικρό ποτήρι του θανά­του οφειλόμενη στο φυσικό αποτροπιασμό της ψυχής ενώπιον της φρικαλεότητας του θανάτου.
Ο Χριστός ήξερε πως ήρθε πια η ώρα της θυσίας και της αγωνίας. Έπρεπε να πιει ως τον πάτο το ποτήρι της ταπείνωσης και της οδύνης. Εμπρός στο βαθύ αυτό μαρτύριο, ακόμα και η δική του γαλήνια ψυχή σκοτίστηκε...

Από τον ουράνιο Πατέρα του ζήτησε δύναμη ν' αντέξει.

Άγγελος κατέβηκε εξ ουρανού για να Τον παρηγορήσει και να Τον γαληνεύσει. Το πνεύμα του αποσπάστηκε από τ' ανθρώπινα, νικώντας τελειωτικά την αγωνία...

"Agony in the Garden, Adriaen van de Velde (1665) 

Δεν γνωρίζουμε μετά βεβαιότητος αν ο Λ.Β.Μπετόβεν εκκλησιαζόταν συχνά. Όμως σίγουρα είχε βαθιά πίστη, που ως ελεύθερο πνεύμα δεν χρειαζόταν την Εκκλησία για να την εκφράσει και να την επιβεβαιώσει.

Από τα θρησκευτικά του έργα που σχετίζονται με τη Μεγάλη Πέμπτη είναι το μοναδικό του ορατόριο  στο σύνολο του έργου του: "Ο Χριστός στο Όρος των Ελαιών", το οποίο το συνέθεσε στα 32 χρόνια του.
Το λιμπρέτο είναι απλοϊκό και βασισμένο σε εδάφια των τεσσάρων Ευαγγελίων.



H περίοδος σύνθεσης του ορατορίου είναι ταραγμένη ψυχικά για τον Μπετόβεν, καθώς μόλις έχει ολοκληρώσει και τη Διαθήκη του Χάλιγκενσταντ, το κείμενο της οποίας αποτελεί προσευχή! Μαρτυρά όλη την απόγνωσή του για την απώλεια της ακοής του, αλλά και τη δύναμη που αντλεί ώστε να εκπληρώσει το καλλιτεχνικό του πεπρωμένο.
Έτσι, ίσως επιδρά βοηθητικά και ευεργετικά, στον τρόπο που καλείται να αποτυπώσει μουσικά την ανθρώπινη φύση του Ιησού, τη συναισθηματική αναταραχή του και την άντληση δύναμης από τον Θεό Πατέρα του.

"Πατέρα μου, Ει δυνατόν εστί, παρελθέτω απ’ εμού το ποτήριον τούτο!"

"Agony in the Garden", Μποτιτσέλλι

Θα ακούσουμε το συγκεκριμένο απόσπασμα (ρετσιτατίβο και άρια), όπου ο τιτάνας ακολουθώντας οπερατικές τεχνικές  αναθέτει τον ρόλο του Χριστού σε ηρωικό τενόρο.

Εστιάστε στις "ταραγμένες" δοξαριές από τα τοξοτά, στη  χρωματική "σφοδρότητα" στις ανόδους της ορχήστρας, στα απότομα, ορμητικά περάσματα της φωνής του τενόρου..., μέχρι το σημείο του αναστοχασμού, όπου με πτωτικό σχηματισμό επανέρχεται η γαλήνη, μακριά από την αγωνιώδη ένταση των πρώτων μοτίβων.


Ο Μπετόβεν, που ολοκλήρωσε το μεγαλειώδες ορατόριο μέσα σε δυο εβδομάδες, στο συγκεκριμένο -έντονης δραματικότητας-  μέρος εστιάζει με τη δύναμη της μουσικής του στην αποτύπωση της ανθρώπινης πλευράς του Θεανθρώπου, γι' αυτό μην προσπαθήσουμε ν' αναζητήσουμε στοιχεία των "Παθών" του παμμέγιστου Μπαχ, του "μουσικού του Θεού", που πίστευε, ότι η μουσική υπάρχει ΜΟΝΟ για να υμνεί τον Θεό...
Όμως αναμφίβολα το Μπετοβενικό ορατόριο φέρει τη σφραγίδα της μεγάλης έμπνευσης και της υψηλής δημιουργίας, στην οποία κανείς αισθάνεται το θείο φυσικά και απέριττα!

Beethoven: "Christ on the Mount of Olives, Op. 85":

1. Recitativo: "Ιεχωβά, εσύ, πατέρα μου!"(0:00-3:58)

2. Aria: "Η ψυχή μου κλονίζεται!Ολάκερη η ψυχή εντός μου, τρέμει!" (4:00)

Eρμηνεύει ο Nicolai Gedda:

Στο προτελευταίο χορωδιακό του δραματικού ορατορίου, "Αλλελούϊα", η χορωδία των αγγέλων διακηρύττει το θρίαμβο του Ιησού με τη νίκη του πέρα από το θάνατο!
Ο Θεάνθρωπος με την Ανάστασή Του, θα υψωθεί υπέρλαμπρος θριαμβευτής!

Beethoven: "Christ on the Mount of Olives, Hallelujah":

Πικάσο "Guernica": Μουσικές αποτυπώσεις...

 

"Guernica", Picasso

Απόγευμα 26ης Απριλίου 1937....
Στον ουρανό της Βασκικής Γκουέρνικα εμφανίζονται τα πρώτα αεροσκάφη...Μέσα σε λίγες ώρες μετατρέπουν την πόλη σε ερείπια!Εγκλημα κατά της ανθρωπότητας, μαρτυρά την θηριωδία του φασισμού...Μέσα στις επόμενες 33 μέρες, ο Πάμπλο Πικάσο δημιουργεί ένα απίστευτο έργο, που από τότε ηχεί ως κραυγή ενάντια στη φρίκη του πολέμου...Με στοιχεία εξπρεσιονιστικά, κυβιστικά,αλλά και σουρρεαλισμού αποτυπώνει την οδύνη και τον αποτροπιασμό για την στοχοποίηση αθώων πολιτών...

Το έργο του, χρωματικά ένα συνονθύλευμα αποχρώσεων μαύρου και γκρίζου είναι το λιγότερο, ανατριχιαστικό! Με τόσους συμβολισμούς και αλληγορίες, ο πίνακας αυτός αποτελεί σύμβολο της μάχης ενάντια στο φασισμό!
Ο μέγας καλλιτέχνης με έναν δυναμικό, σχεδόν "ωμό"  τρόπο κάνει το σχόλιό του, δίνει με την τέχνη του βαρύ ράπισμα στον πόλεμο και τις μεθόδους του, στέλνει δυνατό αντιπολεμικό μήνυμα!
Ετσι, ήξερε να εκφράζεται ο Πικάσο! Πάντα είχε το θάρρος της γνώμης του.
Μην ξεχνάμε πως όταν ρωτήθηκε από τους Γερμανούς, που είδαν στο Παρίσι την "Γκουέρνικα" αν την είχε φιλοτεχνήσει εκείνος, απάντησε αποφασιστικά: "Οχι, εγώ,...εσείς!!!"

Dora Maar, Picasso painting Guernica
museoreinasofia

Ι. Το όνομα του Καταλανού Leonardo Balada το είχα πρωτακούσει σε μια συναυλία στην πόλη μου...Συγκεκριμένα στο Θέατρο Απόλλων από την Ορχήστρα Πατρών με το έργο του: "Μικρή Νυχτερινή μουσική στο Χάρλεμ". Ακόμα, φέρνοντας εκείνο το βράδυ στο μυαλό μου, αισθάνομαι την ιδιαίτερη αύρα της "εναλλακτικής-κλασικής" μουσικής του, ίσως αδόκιμος όρος, όμως είναι ο προσωπικός χαρακτηρισμός μου γι'αυτόν.
Ο Balada εμπνεύστηκε από το συγκλονιστικό εικαστικό δημιούργημα του Πικάσο...

Τον πίνακα τον έχω θαυμάσει και μελετήσει για ώρες από το ένα ως το άλλο άκρο της μεγάλης επιφάνειάς του...Ενοιωσα το δέος, τη φρίκη, την αγανάκτηση, κι όλα εκείνα τα συναισθήματα στα οποία οδηγεί η θέασή του!
Και πιστέψτε με! Ακριβώς τα ίδια , και στον ίδιο βαθμό, μάς προξενεί και η ακρόαση της ομώνυμης μουσικής σύνθεσης.
Μια μορφή ηχοποιητικών εικόνων, που ενισχύουν την επιθυμία έκφρασης διαμαρτυρίας κατά του πολέμου!
Εστιάστε σε κείνη την ταλάντωση της ηλεκτρικής χορδής στην έναρξη, όπως και σε άλλα σημεία της σύνθεσης αποσπασματικά, κι αισθανθείτε την κορύφωση της απειλής, τη μαύρη φτερούγα του κορακιού που πλησιάζει να καλύψει το Βασκικό ουρανό...
Οι κοφτοί ήχοι των χάλκινων πνευστών προετοιμάζουν το θάνατο...κι έπειτα συνεχόμενες δοξαριές σε διάφωνα ακούσματα, η αγριότητα...
Ρολάρισμα σε στρατιωτικό ταμπούρο κι είναι ο μακρόσυρτος ήχος του που κάνει εμφανή την ύπαρξη στρατού σε άνιση και "άνανδρη" μάχη...
Κάπου τα κύμβαλα γίνονται μονότονα, ενοχλητικά κι απεχθή, ...η μυρωδιά των νεκρών, ίσως...
Ηχητικές υπόνοιες εκκλησιαστικού οργάνου,...νεκρώσιμη πομπή;...

Πολλές οι εικόνες που θα μπορούσε κανείς να πλάσει με την ακρόαση του έργου!Ενός έργου συγκλονιστικού, μια κραυγή κατά της βιαιότητας, και της απόγνωσης που δημιουργεί ο πόλεμος...

Εικαστική και μουσική "Γκουέρνικα", γεμάτες αντιπολεμικά μηνύματα, μια διαμαρτυρία εναντίον της καταστροφής, που σπέρνει ο πόλεμος...

(Πωλ Ελυάρ: "Η νίκη της Γκουέρνικα", μτφ: Οδ. Ελύτης, https://edromos.gr) :

Dora Maar, Picasso painting Guernica
pinterest

ΙΙ. Η μνημειακή τοιχογραφία του Πικάσο με τη συναισθηματική της, πραγματικά "σοκάρει!
Παρόμοια όμως ειναι και η αντίδραση που δημιουργεί η ανάγνωση του παραπάνω ποιήματος του Ελυάρ, το οποίο εμπνεύστηκε ωθούμενος από το εικαστικό έργο, αλλά και την μουσική κραυγή του Λουίτζι Νόνο, όταν το 1954 μελοποιεί το ποίημα "La Victoire de Guernica".
Ποίηση και μουσική συνδιαλέγονται σε μια δημιουργία σε μορφή καντάτας, που αντιστοιχούσε στην γεμάτη πάθος πολιτική δήλωση του συνθέτη μέσω της τέχνης του!

Luigi Nono: "La Victoire de Guernica - σε ποίηση Π.Ελυάρ)

ΙΙΙ. Ένα πιανιστικο ιντερμέδιο, ανάλογης αισθητικής δίνει και ο Paul Dessau, εκπρόσωπος της σύγχρονης κλασικής μουσικής, έμπνευση επίσης από το εικαστικό του Πάμπλο Πικάσο.
Με έντονες διαφωνίες σκιαγραφεί τη σκούρα απόχρωση, στην πιανιστική σύνθεση του: "Guernica".

Paul Dessau: "Guernica":

IV. Τέλος, ο Maurizio Colonna ξύνει τις πληγές στο δεξιοτεχνικότατο κιθαριστικό του δημιούργημα: "Homage to Pablo Picasso" με τον υπότιτλο: "Guernica".

Μόραλης -Χατζιδάκις: σύμπραξη σ' έναν αρχέγονο, ερωτικό αισθησιασμό...

 

Γιάννης Μόραλης: "Ερωτικό"

"Δεν πρέπει να ερμηνεύουμε τα πράγματα, γιατί τα στενεύουμε"...
"Θέλω τα έργα μου να είναι όπως και εγώ, ελεύθερα"

(Γιάννης Μόραλης)

Εκατό χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τη γέννηση του μεγάλου μας ζωγράφου, Γιάννη Μόραλη. Είδε το πρώτο φως του ήλιου στις 23 του Απριλιού του 1916 στην όμορφη Άρτα.


Τα έργα του χαρακτηρίζονται από λιτότητα, καθαρά χρώματα, αίσθηση του μέτρου και ελευθερία των εκφραστικών μέσων.

Γιάννης Μόραλης: "Ερωτικό"

Εμπνευσμένο από την Κυκλαδίτικη Τέχνη, με μορφές και γραμμές, που παραπέμπουν σε κείνη την εποχή, είναι το παραπάνω έργο του Μόραλη, που τιτλοφορείται "ΕΡΩΤΙΚΟ".
Βασισμένο στη γεωμετρική τεχνοτροπία αλλά με προσωπικό ύφος ο ζωγράφος προσεγγίζει τη σχέση άντρα-γυναίκας.
Ερωτικές, γεωμετρικές καμπύλες, που παραπέμπουν στη φλόγα, που σπινθηρίζει, στο πάθος της ερωτικής πράξης!
Οι αντιθέσεις των χρωμάτων αναδεικνύουν το ρυθμό του έργου... γρήγορος, έντονος και συναρπαστικός. Ένα έργο που σχεδιαστικά παραπέμπει σ' έναν αρχέγονο αισθησιασμό.


Το εικαστικό ανήκει στην δημοφιλή ενότητα του Μόραλη "Ερωτικά", με έργα που διέπονται από μια κοινή έμπνευση, προερχόμενη από τις γυναικείες μορφές που πάντα ενέπνεαν τον καλλιτέχνη.

manoshadjidakis

Μόραλης και Χατζιδάκις συναντιούνται στις "Μπαλάντες της οδού Αθηνάς", όπου ο έλληνας ζωγράφος φιλοτεχνεί το εξώφυλλο του ομώνυμου δίσκου.
Μια ερωτική τελετουργία ντυμένη άψογα το μανδύα της τέχνης, μουσικά και εικαστικά.

Το εικαστικό συνταιριάζουμε με την "Ερωτική άσκηση για δύο" του Μάνου:

"Το κορίτσι:

Μαζί θα κάνουμε εκατό παιδιά

Ο νέος:

Με δυο φεγγάρια στην καρδιά

Μαζί:

Θα 'χεις τα χέρια σου σφιχτά

Θα 'χω τα πόδια μου ανοιχτά..."

"Ερωτική άσκηση για δύο"
Στίχοι -Μουσική: Μ. Χατζιδάκις:

"Ερωτική άσκηση για τέσσερις"
Στίχοι -Μουσική: Μ. Χατζιδάκις:

Γεννημένοι από μια θεία τραγωδία ερωτική

Μ’ όλα τα πάθη μας στη σάρκα σχεδιασμένα

Σπάμε τα σύνορα που ορίζουν οι θεσμοί

Και λειτουργούμε ερωτικά στ' απωθημένα.

ΣΑΙΞΠΗΡ: Σονέτο 18..."Να σε συγκρίνω με μια μέρα θερινή;"

Έχει χριστεί ως εθνικός ποιητής της Αγγλίας και πολλοί τον αποκαλούν: "Βάρδο του Έιβον", καθώς  ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ γεννήθηκε το 1564 στο Στράτφορντ-απον-Έιβον.
Δεν γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία γέννησής του, όμως με δεδομένο σύμφωνα με τα έγγραφα της  Εκκλησίας ότι βαφτίστηκε την 26 Απριλίου σε συνδυασμό με την πεποίθηση πως την εποχή εκείνη οι βαφτίσεις γίνονταν λίγες μόνο ημέρες μετά τη γέννηση, έχει επικρατήσει η γενέθλια επέτειος του κορυφαίου άγγλου ποιητή και θεατρικού συγγραφέα να γιορτάζεται την 23η Απριλίου, ημερομηνία ελκυστική για τους βιογράφους δεδομένου ότι ο Σαίξπηρ πέθανε αυτήν ακριβώς την ημέρα του 1616.

Την ιδιοφυία του αναγνώρισαν οι Ρομαντικοί, και οι Βικτωριανοί τον λάτρεψαν κυριολεκτικά, σε τέτοιο βαθμό που ο Τζωρτζ Μπέρναρντ Σω έκανε λόγο για "βαρδολατρεία".



Στο ποιητικό σύμπαν του Σαίξπηρ η φόρμα που κατέχει ιδιαίτερη θέση είναι το "Σονέτο".

Ένα εγκώμιο στον έρωτα αποτελεί το σονέτο, που στην περίπτωση του ποιητή μας συνδυάζει διάνοια και μουσικότητα.

Πιο διάσημο από τα 154 σονέτα του Σαίξπηρ είναι το "Σονέτο 18".

Γράφτηκε περίπου το 1595, και οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν ότι το ποίημα απευθύνεται σε έναν άνδρα, όπως και σε όλα τα σονέτα του από 1 έως 126, αντίθετα με τα υπόλοιπα, που αντικείμενο του πόθου του είναι η "Dark Lady", η ελκυστική, σκοτεινή μελαχρινή κυρία.

Με γρήγορο ρυθμό και πυκνή αναγεννησιακή γραφή, ο Σαίξπηρ ακολουθεί τη φόρμα του αγγλικού 14στιχου σονέτου, δηλαδή με τρία ομοιοκατάληκτα τετράστιχα που συμπληρώνονται από ένα καταληκτικό δίστιχο:

(etsy)

"Πώς να σε πω - καλοκαιριάτικο πρωί;

Έχεις πιο εύκρατη μορφή, πιο ερασμία·

γνωρίζω ανέμους που κι ο Μάης φυλλοροεί,

τα καλοκαίρια έχουν πάντα προθεσμία.

Κάποτε καίει ο επουράνιος οφθαλμός

και της χροιάς του ο χρυσός συχνά θαμπώνει,

κάποιος μοιραίος του καιρού αναπαλμός

την ομορφιά της ομορφιάς απογυμνώνει.

Μα εσύ αιώνιο θα έχεις καλοκαίρι

κι η ομορφιά σου δεν θ' απαλλοτριωθεί,

δεν θα επαίρεται ο Άδης πως σε ξέρει

καθώς θα γράφεσαι στου χρόνου την πληθύ.

Όσο ζουν άνθρωποι και βλέπουν θα γυρίζουν

σ' αυτούς τους στίχους και ζωή θα σου χαρίζουν.

(Ουίλλιαμ Σαίξπηρ: "Εικοσιπέντε σονέτα", εκδ. Άγρα, μτφ. Διονύσης Καψάλης)

Το συγκεκριμένο Σαιξπηρικό σονέτο έχει μελοποιήσει σ' ένα υπέροχο χορωδιακό ο σουηδός Nils Lindberg.
Μπορεί ο συνθέτης να μην είναι ευρεία γνωστός, όμως αφιερώστε λίγα λεπτά στην ακρόαση του έργου. Θα αποζημιωθείτε.

Ενα γλύκασμα για την ψυχή μας, μάς προσφέρεται από την "ψιθυριστή" μελωδία....
Η μουσική του Λίντμπεργκ, είναι κράμα κλασικής και λαϊκών στοιχείων της Σκανδιναβίας, με ανεπαίσθητες πινελιές τζαζ.

Nils Lindberg: "Sonnet 18, Shall I compare thee to a summer's day":

Το Σαιξπηρικό Σονέτο 18 έχει μεταφράσει και ο Βασίλης Ρώτας:

"Να σε συγκρίνω με μια ημέρα θερινή,

είσαι πιο ωραία γλυκός και πιο σεμνά ζωηρός.

Τα αβρά του Μάη μπουμπούκια καίει μια ριπή

κι έχει μικρή διορία ο πάγκαλος καιρός.

Πότε το ουράνιο μάτι υπέρμετρα φλογίζει,

πότε η χρυσή του η όψη θολοθαμπωμένη,

πότε το κάθε ωραίο από τ' ωραίο ξεφτίζει,

τυχαία είτε πορεία της φύσης το μαραίνει.

Μα το έαρ σου το αιώνιο δε θα ξεθωριάσει,

ούτε θα χάσει από τ' ωραίο το δικό σου,

ο Χάρος δε θα καυκηθεί πως σ' έχει πιάσει

αν με ρυθμούς αιωνίους περπατά ο καιρός σου.

Στήθια όσο θ' αναπνέουν και μάτια θα θωρούνε,

ετούτοις θα σου δίνουνε ζωή γιατί θα ζούνε"

(W.Shakespeare: "Τα σονέτα", εκδ. Ίκαρος, μτφ. Βασίλης Ρώτας - Βούλα Δαμιανάκου) 

Έξοχη -κατά την άποψή μου-και αυτή η μεταφραστική προσέγγιση, αν και κατά καιρούς έχει ειπωθεί πως στην προσπάθειά του να κάνει ρίμα, ο Ρώτας προδίδει το μέτρο και το νόημα.

Στο "Σονέτο 18" ο ποιητής υμνεί και αποθεώνει τη νεανική ομορφιά ! Ο Σαίξπηρ γοητευμένος από το κάλλος του νεαρού, τον διαβεβαιώνει ότι μέσω του έργου του τού προσφέρει την αθανασία, μια αιώνια συνέχεια στο χρόνο...

Χαρακτηριστική είναι και η ερμηνεία του σονέτου από τον κιθαρίστα και τραγουδιστή των Pink Floyd, David Gilmour, το οποίο ηχογραφήθηκε σε ένα παλιό πλωτό σπίτι στον Τάμεση που ο Γκίλμουρ μετέτρεψε σε στούντιο.
Η μουσική σε αυτή την περίπτωση είναι του συνθέτη και μαέστρου, Michael Kamen και αποτελεί μέρος του άλμπουμ: "To when love speaks", ένα μείγμα σκηνικών παραστάσεων με Σαιξπηρικά Σονέτα ερμηνευμένα από πλήθος καλλιτεχνών. Στο αρχικό άλμπουμ το Σονέτο τραγουδιέται από τον Bryan Ferry, που επειδή δεν μπόρεσε να παρευρεθεί σε παρουσίαση του άλμπουμ, πήρε τη θέση του ο Γκίλμουρ.
Καθώς το Σονέτο θεωρείται από πολλούς ως το απόλυτο ερωτικό ποίημα της αγγλικής γλώσσας, ο David Gilmour, το αφιέρωσε στην γυναίκα του.

Michael Kamen - David Gilmour: "Sonnet 18":

Τέλος, παραθέτω και δυο άλλες μεταφράσεις:

• του Στυλιανού Αλεξίου, ο οποίος αποφεύγει την κατά λέξη απόδοση και αφήνεται στην ποιητική ροή και στη μουσικότητα των ήχων, χωρίς να εμμένει στη ρίμα, που τη θεωρεί "κλουβί του σονέτου"

και

• τη νεότερη χρονολογικά μετάφραση της Λένιας Ζαφειροπούλου, μια αξιέπαινη προσπάθεια καθώς μεταφράζει και τα 154 σονέτα του Σαίξπηρ.

"Να σε συγκρίνω με μια μέρα θερινή;

Εσύ υπερέχεις σε απαλότητα και χάρη·

λυγίζει αέρας τα τριαντάφυλλα του Μάη

και δεν κρατούν τα καλοκαίρια μας πολύ.

Άλλοτε καίει πολύ των ουρανών η φλόγα,

θαμπώνεται άλλοτε η ολόχρυσή τους όψη·

τ’ όμορφο κάποτε χάνει την ομορφιά του

απ’ την πορεία της φύσης είτε από την τύχη.

Μα το δικό σου αιώνιο θέρος δε θα σβήσει,

της ομορφιάς την κατοχή δε θα τη χάσεις,

κι ο Χάρος δεν θα καυχηθεί πως μπήκες στη σκιά του·

θα λάμπεις πάντα εσύ μέσα σ’ αιώνιους στίχους!

Όσο θα βλέπουν μάτια κι άνθρωποι αναπνέουν,

οι στίχοι αυτοί θα ζουν κι εσύ θα ζεις μαζί τους."

(Σαίξπηρ: "Σονέτα", εκδ. Στιγμή, μτφ. Στ. Αλεξίου)

Michael Kamen - Bryan Ferry: "Sonnet 18"

"Να σε συγκρίνω με μια μέρα τού καλοκαιριού;

Είσαι γλυκύτερος εσύ και πιο ισορροπημένος.

Ταράζουν άνεμοι σφοδροί τα ανθύλλια τού Μαγιού·

Μικρή είν’ του θέρους η ζωή κι ο χρόνος μετρημένος.

Είναι φορές που τ’ ουρανού άγριο το μάτι καίει,

Άλλοτε η λάμψη του η χρυσή σβήνει απ’ τα μάγουλά του·

Κι όπως τυχαία κι άστατα πάντοτε η φύση ρέει,

Εκπίπτει κάθε τι όμορφο από την ομορφιά του.

Αλλά το αιώνιο θέρος σου ποτέ δε θα ξεφτίσει,

Την κατοχή τού κάλλους σου ποτέ σου δε θα χάσεις.

Ο Χάρος δε θα καυχηθεί στη σκιά του πως βαδίζεις,

Τον χρόνο μες σ’ αιώνιες γραμμές θα ξεπεράσεις.

Όσο μπορεί μάτι να δει και άνθρωπος να νιώσει,

Τόσο θα ζει και τούτο εδώ, ζωή για να σου δώσει".

(W. Shakespeare, "Τα Σονέτα", εκδ. Gutenberg, μτφ. Λ. Ζαφειροπούλου)

Μια όμορφη, τρυφερή προσέγγιση του Σαιξπηρικού σονέτου, φρέσκια, χωρίς να χάνει σε λυρικότητα είναι του γερμανού τραγουδοποιού, Kai Kreowski. Τρυφερό, με αύρα άλλοτε απόκοσμη κι άλλοτε μυστηριώδη, σέβεται την ποίηση, που μπορεί να απεικονίζει την αγάπη και την ομορφιά. Ο διάχυτος λυρισμός του το καθιστά δείγμα έκφρασης ενός ερωτευμένου καλλιτέχνη προς την μούσα του,. Με ελαφρά ρυθμική διάθεση, η μελωδία αποτυπώνει το μεγαλείο του έρωτα και του κάλλους και την ευδαιμονία του καλλιτέχνη που μπορεί να τα διαιωνίσει. Ένας απόλυτα σύγχρονος Σαίξπηρ!

Kai Kreowski: "Sonnet 18 Song"

Το κείμενο γράφτηκε για τα 400 χρόνια από το θάνατο του βάρδου ποιητή...

"Παλόμα" μπρος στ’ ανοιχτό παράθυρο...

"Θα τα πεις όλα" φώναξε κάποιος κι άρχισα να τους διηγούμαι για τη μητέρα μου:
το καλοκαίρι τα βράδια τραγουδούσε την "Παλόμα" μπρος στ’ ανοιχτό παράθυρο, ο παππούς τη συνόδευε με την κιθάρα, το φεγγάρι τους φώτιζε σα νά 'ταν αιώνιοι"

(Tάσος Λειβαδίτης: "Ιστορική σύγχυση").

Πολλά είναι τα μέρη στις ποιητικές συλλογές του Τάσου Λειβαδίτη, που μαρτυρούν και αναδεικνύουν την ποιητική και προσωπική του σχέση με τη μουσική.

Το ύφος του αγαπημένου ποιητή μας απλό, λιτό, άλλοτε εξομολογητικό, υπαινικτικό, επιθετικό ή ήρεμο, πάντα όμως με λυρισμό και άφθαστη ζωντάνια, πλούσια εκφραστικό. Όπως στο παραπάνω μικρό απόσπασμα, όπου μεταφέρει τη θύμηση των αγαπημένων τα καλοκαιρινά βράδια όταν τριγύρω ανέμιζαν γνωστές μελωδίες, πλάθοντας έτσι εκτός από οπτική και συγκινητική ηχητική εικόνα από το παρελθόν, κέντρο της οποίας είναι ένα γνωστό μελωδικό μοτίβο της εποχής του...

Να θυμίσουμε πως το "La Paloma-Το Περιστέρι", που αναφέρει ο Λειβαδίτης είναι τραγούδι του Βάσκου συνθέτη, Σεμπαστιάν Υραντιέ και η έμπνευσή του έρχεται από τις Ιστορίες του Ηροδότου...

Sebastián Yradier

Το 1961 ο Υραντιέ ταξίδεψε στην Κούβα, κάτι που φανερώνει και η πρώτη πρόταση του τραγουδιού: "Cuando Sali de la Habana,valgame Dios=Όταν έφυγα από την Αβάνα, με τη βοήθεια του Θεού".
Εκεί διαβάζοντας Ηρόδοτο και συγκεκριμένα Ελληνοπερσικούς πολέμους εντυπωσιάζεται από την τρικυμία που είχε να αντιμετωπίσει ο Μαρδόνιος με τους ναύτες του στις ακτές του Άθω. Όλα τα πλοία βυθίζονται και το πλήρωμα χάνει τη ζωή του, ενώ τα λευκά περιστέρια που συνόδευαν τα καράβια εγκατέλειπαν τον χώρο της τραγωδίας...μεταφέροντας μηνύματα αγάπης κι ελπίδας από τους στρατιώτες, που έχασαν την ζωή τους στη θάλασσα.

Ειδικά η εικόνα αυτή συγκλονίζει το συνθέτη, νιώθοντας ότι η αγάπη ξεπερνά τον θάνατο.

Επηρεασμένη από το κουβανέζικο στυλ, η Paloma μελωδικά αποκτά ρυθμό χαμπανέρας..
Η μελωδία διασκευάστηκε σε πολλά είδη μουσικής και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. 

Στα ελληνικά, η "Παλόμα" έγινε "Μαριώ" και έκανε επιτυχία προπολεμικά η δασκάλα της Μαρίας Κάλλας, ισπανίδα Ελβίρα ντε Iντάλγκο...
Κι έλεγε το τραγουδάκι που ήταν και αγαπημένο των παππούδων και των γονιών μου...:

"Μακριά, σαν φύγω μάνα στην ξενιτιά

Για μένανε παρακάλα την Παναγιά

Κερί να της τάξεις, να 'ρθω με το καλό

Και σένα και τη Μαριώ μου να ξαναδώ...."

Με ένα απόσπασμα από τους ελληνικούς στίχους, ο Τάσος Λειβαδίτης ξαναναφέρει την "Παλόμα-Μαριώ" στη συλλογή του: "Καντάτα- αυτός με την Παλόμα".

Στη μουσική, με τον όρο Καντάτα αποδίδεται μια φωνητική σύνθεση, που ερμηνεύεται από έναν ή περισσότερους σολίστ ή και χορωδία, με ή χωρίς οργανική συνοδεία στη μορφή μικρού ορατορίου.

 Αυτό το μουσικό είδος αναπτύχθηκε τον 17ο αι. και  στη μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα διαμορφώθηκε  τον 18ο αι., κυρίως με τις καντάτες του Γ.Σ.Μπαχ. Υπάρχουν εκκλησιαστικές, αλλά και κοσμικές καντάτες.

Η "Καντάτα" του Τάσου Λειβαδίτη είναι ένα συνθετικό ποίημα με θεατρική σύνθεση. Ο ίδιος ο ποιητής μας δίνει στην αρχή το σκηνικό και τα πρόσωπα: 

(Σκηνικό: Συνοικιακός δρόμος σύγχρονης πόλης. Αρχίζει να βραδιάζει.
Πρόσωπα: Ποιητής. Διάφοροι περαστικοί....Αυτός που σφύριζε την Παλόμα.... Χορός από γυναίκες και άνδρες...)

Στο παρακάτω απόσπασμα ο Λειβαδίτης εγκωμιάζει την ανοιξιάτικη, ανθοφορεμένη φύση, που οι μύριες ευωδιές της, τα χρώματα και οι εικόνες της απογειώνουν τις αισθήσεις...

"Πες μου, α, πες μου, λοιπόν, πού πήγε όλη εκείνη η άνοιξη,

τα χωρατά των σπουργιτιών, σγουρά γέλια των θάμνων,

οι παπαρούνες σα γλυκά κόκκινα στόματα, ρυάκια μου ασυλλόγιστα, πού πάτε;

Σαν ένας γρύλλος που ξεχάστηκε στη μέρα το ξύλινο μαγγανοπήγαδο μακριά,

πλάι στο πηγάδι ο παππούς παίζοντας την κιθάρα του,

"μακριά, σα θα φύγω, μάνα, στην ξενιτιά",

ένα κλωνί βασιλικός μες στα χοντρά ρουθούνια του

να ευωδιάζουν τα πλεμόνια του απ’ τις στερνές ομορφιές της γης,

πουλιά πετούσαν στα κλαδιά, σα να πηγαίνανε χαρούμενα μηνύματα

από κόσμο σε κόσμο. Απρόοπτα, ξαφνιασμένα πρωινά και μεγάλα, μακρόσυρτα σούρουπα

με τ’ άστρα να τρέμουν μακριά σαν ανοιξιάτικα μουσκεμένα βλέφαρα,

έκθαμβες ώρες, βαριές απ’ όλο το γιγάντιο Αόριστο

που έφτανε ως τον πόνο. Αίσθηση αβέβαιη όλων των μυστικών της ζωής

που διαπερνούσαν σα ρίγη, πέρα, κει κάτου, κει κάτου, μακριά,

τους βραδινούς ορίζοντες"

"La Paloma":

Και με τους ελληνικούς στίχους:

Αφορμή για το κείμενο έδωσε ο αγαπημένος ποιητής Τάσος Λειβαδίτης που σαν σήμερα, 20 Απριλίου 1922, γεννήθηκε. Η σπουδαία, διαχρονική ποίησή του παραμένει ανέγγιχτη στο χρόνο και θα συγκινεί πάντα κάθε ευαίσθητο αναγνώστη... 

«Απάνου στην τριανταφυλλιά»

 

Μην είναι η χαρά και το φως τ’Απρίλη, που συνυπάρχουν στο παραδοσιακό αυτό τραγούδι;
Μην είν’ ο έρωτας, η μεθυστική νιότη του στίχου;
ή το παραδοσιακό ούτι με τη λύρα και ο ήχος του ταμπούρου;

Είναι το κράμα τους, που συγκροτούν έναν κόσμο τελετουργικό, που κινείται μέσα στο ανοιξιάτικο φως, τους ντυμένους απλότητα αγέρες, που αποθεώνουν τη φύση με την πνοή του  ολάνθιστου λυρισμού τους!

Η ευαισθησία βρίσκει έναν τρόπο έκφρασης, σύμμαχο της παράδοσης σε μια φωνή που μπορεί η βάση της να είναι κλασική, όμως αυτή η ιδιαιτερότητά της είναι που κάνει τη διαφορά μετουσιώνοντας περίτεχνα το λαϊκό σε έντεχνο κι αντίστροφα.
Aκούς και συντονίζεσαι με μία αρχέγονη δύναμη.Ιδιαίτερο το ζευγάρωμα μιας οπερατικής φωνής με το νταούλι και τη λύρα.

«Απάνου στην τριανταφυλλιά»

Πρόκειται για ένα παραδοσιακό τραγούδι της Μακεδονίας.
Ένα τραγούδι αγάπης με συμβολισμούς δανεισμένους από τα ζώα και τα φυτά.
Η πέρδικα, σύμβολο γονιμότητας, ευζωίας, καλοτυχίας κι η τριανταφυλλιά της χαράς και της εμορφάδας!
Κι όλα αυτά, χάρες και καλούδια, ομορφιά και γονιμότητα «πέφτουν στης νύφης την ποδιά…»

Πόσο δίκιο είχε ο μεγάλος Γκαίτε, όταν μιλώντας για το δημοτικό τραγούδι δήλωσε ότι το βρίσκει 

«τόσο λαϊκό, αλλά και τόσο δραματικό, τόσο επικό και τόσο λυρικό, που αντίστοιχό του δεν υπάρχει στον κόσμο».

«Απάνου στην τριανταφυλλιά

χτίζειν η πέρδικα φωλιά

χτίζειν η πέρδικα φωλιά

σιβαινοβγαίνουν* τα πουλιά

σιβαινοβγαίνουν τα πουλιά

και σιέται η τριανταφυλλιά

και πέφτουν τα τριαντάφυλλα

μέσα στης νύφης την ποδιά»

Ένας συρτός που χορεύεται με σταυρωτά χέρια και σήμερα τ’ ακούμε από τη Θεοδώρα Μπάκα, μια ερμηνεύτρια με κλασικές σπουδές, απόφοιτο του τμήματος Όπερας και Μουσικής Δωματίου της Ακαδημίας του Ανόβερο.
Με συμμετοχές και συνεργασίες σε έργα αναγεννησιακής και μπαρόκ μουσικής, λήντερ, αλλά και σύγχρονων δημιουργών.

Μια μέτζο σοπράνο, που η χροιά της φωνής της τη βοηθάει πολύ στην ερμηνεία και παραδοσιακών τραγουδιών.



Μια ερμηνεία, ιδωμένη με μια άλλη ματιά, που αποκαλύπτει απροσδόκητες ομορφιές της πολιτιστικής μας κληρονομιάς...της παράδοσής μας, που πάντα μάς διδάσκει, μάς οδηγεί, μάς ...ανασταίνει.
Γιατί κάθε τσάκισμα της φωνής στο παραδοσιακό τραγούδι συγκινεί, ενώνει, προβληματίζει, προτρέπει, θυμίζει, προκαλεί δέος, ανατάσσει!

*σιβαίνω(αρχ. εισβαίνω) = εισέρχομαι

<<Θεοδώρα Μπάκα: Απάνω στην τριανταφυλλιά>>

To κείμενο δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr

Germaine Tailleferre: με έκφραση φεμινιστική...

 

Ήταν η μοναδική γυναίκα ανάμεσα σε πέντε άντρες. 

"Les Six" - Η Ταϊφέρ καθιστή αριστερά

Η Germaine Tailleferre (γενν. 19/4/1892) υπήρξε δραστήριο μέλος της λεγόμενης Ομάδας των Εξι, ανάμεσα στους άντρες συνθέτες, Φρανσίς Πουλένκ, Ντάριους Μιγιώ, Αρτύρ Χόνεγκερ, Ζωρζ Ωρίκ, Λουί Ντυρέ, που όπως είπε ο μέντορά τους, Ερίκ Σατί με  την αισθητική τους στόχευαν σ'ένα "νέο πνεύμα τέχνης που βρίσκεται μεν στην έκπληξη, όμως κυρίως το χαρακτηρίζει η επιστροφή στην κλασική φόρμα με σύγχρονη ευαισθησία..."

Ο Ερίκ Σατί λάτρευε τη μουσική της Ταϊφέρ και συνήθιζε να την αποκαλεί "fille musicale-μουσική κόρη του".

Όταν το 1929 ο γάμος της Ταϊφέρ διαλύθηκε μετά από ταραχώδη σχέση, εκείνη καταρρακωμένη ψυχικά βρίσκει καταφύγιο στη σύνθεση, από την οποία -όπως έλεγε- "έπαιρνε τροφή για να ζει..."

Λέγεται πως τα "Έξι Γαλλικά τραγούδια" της, σύνθεση εκείνης της περιόδου, αποτελούν τη βαθιά φεμινιστική της έκφραση.  Τα τραγούδια βασίζονται σε ποιήματα του 15ου και του 18ου αιώνα, όλα αναφορές σε καταστάσεις γυναικών που αντιμετώπισαν  οικογενειακές δυσκολίες και ερωτικές απογοητεύσεις, με έμφαση στις τραγικές συνθήκες της ζωής των γυναικών εκείνων των εποχών.

Πρόκειται για καθαρά αυτοβιογραφικό συνθετικό έργο αν αναλογιστούμε ότι (πέρα από το ότι στις μουσικές της σπουδές αντιτάχθηκε ανοιχτά ο πατέρας της Ζερμαίν που δεν θεωρούσε τη μουσική ένα επάγγελμα για τις γυναίκες) λίγο καιρό πριν ο σύζυγός της καρικατουρίστας Ραλφ Μπάρτον, αποπειράθηκε να την  πυροβολήσει ενώ ήταν έγκυος με αποτέλεσμα να αποβάλλει. Ακολούθησε ένα δύσκολο διαζύγιο και η αυτοκτονία -εν τέλει- του συζύγου.

Τα τραγούδια μπορούν να αναγνωριστούν ως απάντηση της  Tαϊφέρ σε αυτό το τραυματικό γεγονός, ιδιαίτερα το 1ο και το 3ο με τίτλους:  "Χωρίς πίστη" και "Ο σύζυγός μου με δυσφήμησε"... 
Μέσα από τη διαδικασία σύνθεσης, η Tαϊφέρ συνήλθε ψυχολογικά κι ανέκαμψε από τη μελαγχολία και την τραυματική εμπειρία της, ακολουθώντας τη συμβουλή που κάποτε τής είχε δωσει ο Πάμπλο Πικάσο(ο ζωγράφος ανήκε στον ευρύ κύκλο των καλλιτεχνών φίλων της μαζί με τους Κοκτώ, Απολιναίρ, Μπρακ, Μοντιλιάνι, Ραβέλ, Στραβίνσκυ, Ντιάγκιλεφ κ.α): 
"Να ανανεώνεσαι συνεχώς. Ν' αποφεύγεις τη χρήση συνταγών που ήδη έχεις χρησιμοποιήσει".
 'Ηταν το "καλύτερο μάθημα σύνθεσης, που έλαβα ποτέ", θα ομολογήσει αργότερα η Ταϊφέρ...

Η μουσική της γαλλίδας συνθέτιδας από την Ομάδα των Έξι έρχεται σε αντίθεση τόσο με το Βαγκνερικό ύφος, όσο και τις ιμπρεσιονιστικές δημιουργίες που επικρατούσαν στην εποχή της.
Χαρισματικότατη και πολυτάλαντη, είναι κανείς ν' απορεί  με την παντελή έλλειψη αυτοπεποίθησης και εκτίμησης των έργων της από την ίδια*, καθώς τα θεωρούσε παρακατιανά κι ικανά "μόνο για να διασκεδάζουν", ενώ πληρούν αρμονικά και δομικά όλες τις προδιαγραφές μουσικών έργων της εποχής της με την αισθητική πειραματική διάθεση να τα χαρακτηρίζουν... 

*"Γράφω μουσική γιατί με διασκεδάζει", δήλωνε συχνά. "Μπορεί να μην είναι και τόσο σπουδαία μουσική, όμως εκφράζει χαρά, είναι ανάλαφρη, προσιτή και κάποιες φορές συγκρίνεται με αυτή των μεσοαστών του 18ου αι, κάτι που με κάνει πολύ περήφανη".

Germaine Tailleferre: "Six Chansons françaises":

18η Απριλίου, Ημέρα Μνημείων: η Κνωσσός και ο Σατί...

Mε αφορμή την 18η Απριλίου, Ημέρα Μνημείων και Τοποθεσιών, σας χαιρετώ με μιαν αναφορά σ' έναν υψίστης σημασίας αρχαιολογικό χώρο, παρότι -όσο κι αν ακούγεται παράξενο- δεν ανήκει στο Μνημεία της Ουνέσκο...

Περιγράφει ο Νίκος Καζαντζάκης:

"...την άλλη μέρα, Κυριακή, την ώρα που χτυπούσαν οι καμπάνες κι οι χριστιανοί πήγαιναν στον Αϊ-Μηνά να λειτουργηθούν, κίνησα για άλλο εγώ προσκύνημα, να χαιρετήσω την Άγια Κρήτη, που τα χρόνια εκείνα είχε ξεθαφτεί από τα παμπάλαια χώματα της Κνωσού. [...]
- Να η μεγάλη βασιλικιά αυλή, 60 μέτρα πλάτος, 29 μάκρος· να οι αποθήκες με τα θεόρατα ξομπλιαστά πιθάρια· εδώ μέσα έβαζε τις σοδειές του ο βασιλιάς και τάιζε το λαό του· βρήκαμε στα πιθάρια κατακάθια από λάδι και κρασί, κουκούτσια από ελιές, κουκάκια, ρεβίθια, σιτάρι, κριθάρι και φακές - όλα είχαν γίνει κάρβουνο από τις πυρκαγιές.
[...]

Καθίσαμε ανάμεσα σε δυο κολόνες· ο ουρανός ήταν πύρινος κι έλαμπε σαν ατσάλι· γύρα από το Παλάτι, μέσα από τον ελαιώνα, τα τζιτζίκια ξεκούφαιναν τον αέρα. Κανένας δε μιλούσε· νιώθαμε πως η στιγμή ετούτη είναι άγια, ο τόπος ετούτος είναι άγιος και μονάχα η σιωπή ταίριαζε.[...]
Ο νους ξεχείλιζε ρωτήματα· πέρασαν πάλι από τα μάτια οι εξαίσιες τοιχογραφίες -μάτια μεγάλα, μυγδαλάτα, μαύρες πλεξούδες κυματιστές... πουλιά, φασιανοί και πέρδικες, μαϊμούδες γαλάζιες, βασιλόπουλα με φτερά παγονιού στο κεφάλι, άγριοι άγιοι ταύροι, νιούτσικες ιέρειες με τα μπράτσα περιτυλιμένα με ιερά φίδια, ένας κόσμος όλο μυστήριο[...]
 Τι κόσμος είναι ετούτος, συλλογιζόμουν, πότε θ' ανοίξει τα χείλια του να μιλήσει; Τι άθλους να 'καμαν και τούτοι οι πρόγονοι, απάνω στο χώμα εδώ που πατούμε;"

Η πόλη της Κνωσσού δημιουργήθηκε κατά την νεολιθική περίοδο, ανάμεσα σε 7000-5000 π.Χ. Εδώ άκμασε ο μινωικός πολιτισμός και στο σημείο διασώζονται σήμερα απομεινάρια από μεγάλα οικοδομικά συγκροτήματα, έργα τέχνης και τα μινωικά συστήματα γραφής.Eδώ, σύμφωνα με τη μυθολογία ζούσε ο Μινώταυρος στο Λαβύρινθό του και η βασιλοπούλα Αριάδνη που βοήθησε το Θησέα με το μίτο της να βρει την έξοδο απ' αυτόν...

Οι πρώτες ανασκαφές έγιναν από τον Ηρακλειώτη αρχαιολόγος Μίνωα Καλοκαιρινό το 1878 και ακολούθησαν ανασκαφές από τον Αρθουρ Έβανς.

***

Λέγεται, πως έμπνευση από την Κνωσσό, τον μύθο της Αριάδνης και του Μινώταυρου και τους αρχαίους "Κνώσιους χορούς" είναι η σύνθεση του Ερίκ Σατί "Gnossiennes", εκδοχή που ενισχύεται από κάποιους με το επιχείρημα πως πολλά αρχαιολογικά ευρήματα που σχετίζονται με το θέμα είχαν ανασκαφεί την εποχή σύνθεσης του έργου.
Eπίσης την περίοδο που συντέθηκαν οι "Γνωσσιανές", ο Σατί συμμετείχε σε παγανιστικές τελετές.

O τίτλος χρησιμοποιήθηκε από τον Σατί για να περιγράψει ένα νέο είδος μουσικής δημιουργίας καθώς αρκετές ήταν οι φορές, που συναντάμε πρωτότυπα ονόματα για τα έργα του. Όμως και πριν τον Σατί η λέξη "gnossienne" υπήρχε στη γαλλική λογοτεχνία και στα Γαλλικά λεξικά με αναφορά σε "τελετουργικό χορό του λαβύρινθου της Κνωσσού, που δημιούργησε ο Θησέας για να γιορτάσει τη νίκη του επί του Μινώταυρου".

Μια άλλη εκδοχή θέλει την προέλευση από την λέξη "Γνώση".

Πρόκειται για επτά πιανιστικές συνθέσεις με ελεύθερο μέτρο, ρυθμό και αρμονική δομή που μαρτυρά την πειραματική διάθεση του δημιουργού. Oι τρεις πρώτες Gnossiennes γράφτηκαν το διάστημα 1890-1892 και δημοσιεύτηκαν αμέσως μετά. Οι επόμενες δεν συμπεριλήφθησαν ποτέ από το συνθέτη στις Γνωσσιανές. Λόγω όμως της ομοιότητας στο ύφος ομαδοποιήθηκαν σε εναν ενιαίο κύκλο από τους αναλυτές και δημοσιεύθηκαν μετά τον θάνατο του συνθέτη.

Οι μελωδίες των Gnossiennes είναι γεμάτες από αποτζιατούρες, κρατημένες νότες και τρίτονα πλάθοντας την εκλεπτυσμένη ατμόσφαιρα της ελληνικής αρχαιότητας που τόσο αγαπούσε ο Σατί.

Οι αινιγματικές "Γνωσσιανές" είναι μουσικές δημιουργίες γεμάτες μυστήριο, ποιητικές φαντασίες απελευθερωμένες από συμβάσεις. Είναι ερμηνείες ονείρου και οραμάτων χωρίς ξεκάθαρη αρχή, ούτε λογικό τέλος, πέρα από το χρόνο, χαμένες στην αιωνιότητα των ιδεών και της αρχικής τους σύλληψης για να τονίζεται το μεγαλείο και η διαχρονική ποιότητά τους.

Με τις Gnossiennes ο Σατί ολοκλήρωσε την πρώτη του "περίοδο αναζήτησης". Είχε βρει έναν νέο, πρωτότυπο μα κυρίως προσωπικό τρόπο σύνθεσης. Η Γαλλίδα μουσικολόγος Anne Rey είχε χαρακτηριστικά γράψει: "Κανείς δεν είχε συνθέσει πριν με παρόμοιο τρόπο, ούτε κανείς θα το έκανε μετά από τον Σατί..."

Satie: "Gnossiennes 1-7"

"O Nίνο Ρότα της όπερας"

 

"Ζωντανός,αυθόρμητος, αγγελικός!", κατά τον Φελλίνι...

"Αφηρημένο και ταυτόχρονα προσφιλή, άγγελο της τελευταίας σειράς!, τον αποκάλεσε η Λίνα Βερντμίλερ,

"Aισθαντικός μελωδός του "ανεξήγητου", σύμφωνα με τον  Χατζιδάκι, που θαύμαζε απεριόριστα το Νίνο Ρότα, εξάλλου ταιριάζουν υφολογικά οι μουσικές τους!!

Θα καταλάβατε πως οι παραπάνω είναι κάποιοι από τους χαρακτηρισμούς για το μέγα ιταλό μουσικό, Νίνο Ρότα, που έφυγε σαν σήμερα 10 Απρίλη του 1979!

Όλοι τον γνωρίζουμε από το σινεμά...το όνομά του είναι συνώνυμο με την κινηματογραφική μουσική…
Μπορεί να συνεργάστηκε με καταπληκτικούς σκηνοθέτες…Φελλίνι, Βισκόντι, Κουροσάβα, Βερντμίλερ,Τζεφιρέλι, Κόπολα, Ντε Σίκα…
Μπορεί η μουσική του για την ταινία "Ο Νονός" να πήρε Όσκαρ το 1974…, όμως ο Νίνο Ρότα δεν είναι ΜΟΝΟ αυτό!

Θα ήταν παράλειψή μας σε αυτή την τιμητική αναφορά στο μεγάλο ιταλό συνθέτη να μην σταθούμε και στην συνεισφορά του στη "σοβαρή", λεγόμενη, μουσική.
Το "θαύμα" στο Ρότα είναι πως ισορροπεί αρμονικά ανάμεσα σ'ένα σάουντρακ και ένα έργο κλασικής!!

<<Ένα καπέλο από ψάθα Φλωρεντίας>>

είναι μια όπερα του Νίνο Ρότα σε ιταλικό λιμπρέτο του ίδιου και της μητέρας του Ernesta Rinaldi-Rota, βασισμένο στο ομώνυμο θεατρικό του Ευγένιου Λαμπίς .
Η όπερα έκανε πρεμιέρα στο Παλέρμο το 1955.

Ο Νίνο Ρότα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που η ιταλική κινηματογραφική βιομηχανία βρισκόταν σε κατάσταση αναζωογόνησης και επιθυμώντας να κινηθεί σε νέα καλλιτεχνικά μονοπάτια, αναζήτησε το μουσικό του ύφος μεταξύ των πολύπλοκων οδών των μουσικών θεωριών του 20ου αιώνα.
Σε αυτή τη χρονική στιγμή ξαναδιαβάζει την περίφημη γαλλική φάρσα του 19ου αιώνα "Chapeau de paille d'Italie" του Ευγένιου Λαμπίς. Το θέμα της τον κέντρισε και άρχισε να σκέφτεται τη μουσική του ανάπλαση με ύφος πάνω στην παράδοση της ιταλικής κωμικής όπερας.

Άρχισε να εργάζεται σχεδόν στα κρυφά και αποσπασματικά.Το έργο ολοκληρώθηκε μετά από πολλά χρόνια, με την ανασφάλεια του Ρότα σε αυτό το είδος μουσικής να αποτελεί τροχοπέδη για την παρουσίασή του στο κοινό.
Η ιδέα ωρίμασε το 1955 και μετά από προτροπή του υπευθύνου του Teatro Massimo του Παλέρμο της Σικελίας.

Η όπερα έκανε πρεμιέρα τον Απρίλιο του 1955 με αλλαγμένο τον τίτλο από "Chapeau de paille d'Italie" σε "ΙΙ Cappello di Paglia Firenze".
Η μελωδικότητα και η απλότητα της αρμονικής δομής έκαναν το έργο ιδιαιτέρως αγαπητό από το ακροατήριο, που το δέχτηκε με επευφημίες!

Η ΠΛΟΚΗ

Ο Φαντινάρ κατευθύνεται προς το Παρίσι για την τελετή του γάμου του.Στο δάσος, το άλογό του τρώει το ψάθινο καπέλο μιας παντρεμένης κυρίας που κρύβεται στους θάμνους με τον εραστή της. Η κυρία δεν μπορεί να επιστρέψει στο ζηλιάρη σύζυγό της χωρίς καπέλο και ο Φαντινάρ υποχρεώνεται να της βρει ένα όμοιο. 
Η αγωνιώδης αναζήτηση του σπάνιου καπέλου, ο γάμος που συνεχώς κινδυνεύει να ματαιωθεί, η καταδίωξη του Φαντινάρ από τη νύφη, τον πεθερό και όλο το σόι, η οργή του απατημένου συζύγου, τα λάθος πρόσωπα στη λάθος στιγμή, πλέκουν μια από τις πιο χυμώδεις και απολαυστικές ιστορίες.
Το έργο, που ανήκει στα "σατιρικά κωμικά μελοδράματα" διαθέτει γρήγορο θεατρικό και μουσικό ρυθμό κι εναλλαγές, κέφι και πολλή φαντασία.

[Οταν ο Λαμπίς παρουσίασε το έργο για πρώτη φορά, το1851 λέγεται πως η παράσταση υπήρξε ένας θρίαμβος! Έχει μάλιστα καταγραφεί πως έναν θεατή, αναγκάστηκαν να το βγάλουν σηκωτό από την αίθουσα καθώς είχε πάθει κρίση αποπληξίας από τα γέλια!]

Αυτή η πτυχή του Ρότα είναι άγνωστη στους πολλούς.Είναι όμως υπαρκτή και θαυμαστή και αναδεικνύει το μουσικό μεγαλείο του, την αστείρευτη φαντασία και το πηγαίο ταλέντο του σε οδούς, που και ο ίδιος "φοβόταν" να περπατήσει...
Όμως το επιχείρησε κι έχουμε εκπληκτικά δείγματα όπως η όπερα αυτή, πράγματι ξεκαρδιστική σε πλοκή, όπου το κωμικό-σατιρικό μέρος της  ενισχύεται με τη μουσική του  Ρότα και το μοναδικό του τρόπο, καθώς την έκφραση συναισθημάτων και γεγονότων τού έχει διδάξει άψογα η ενασχόλησή του, με απόλυτη επιτυχία, με τον κινηματογράφο.

Μια γεύση μπορείτε να πάρετε από την ακρόαση της Oυβερτούρας της όπερας με την ανερχόμενη ιταλίδα μαέστρο Roberta Peroni στο πόντιουμ,δ/ντρια της ορχήστρας και χορωδίας του Ίδρυματος Petruzzelli του Μπάρι.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr

"Ο αιμοδιψής Ταμερλάνος...από την Ιστορία στην κλασική μουσική"

 

"…Τη Σαμαρκάνδη, λέει ο Ταμερλάνος,
 τώρα κοίταξε τριγύρω σου!

Δεν είναι ρήγισσα της γης; 

Με υπερηφάνεια ανώτερη όλων των πόλεων; 

Με τα πεπρωμένα τους όλα στο χέρι της; 

Μέσα σε όλες τις δόξες που είδε ο κόσμος

δε στέκει αυτή αρχοντική και μόνη;"

(Απόσπασμα από το πρώτο δημοσιευμένο ποίημα του Εντγκαρ Άλαν Πόε: "ΤΑΜΕΡΛΑΝΟΣ")

***

Καλημέρες ηλιοφώτεινες, γλυκιές και χαρμόσυνες με ιστορικές ουβερτούρες!

Σας καλημερίζω με 3 θαυμάσιες ουβερτούρες από τρία ιστορικά μελοδράματα που αφετηρία έμπνευσης έχουν έναν σκληρό κατακτητή της Μογγολικής αυτοκρατορίας, τον αιμοδιψή Ταμερλάνο, που γεννήθηκε σαν σήμερα 9 Απρίλη του 1337.

Ανηλεής και αμείλικτος, μεθυσμένος για εξουσία, είναι γνωστός και ως "Τιμούρ Λενκ", δηλαδή Τιμούρ ο κουτσός, μιας και γεννήθηκε με σωματική αναπηρία…

Μεγάλος κατακτητής και εισβολέας έχει μείνει στην Ιστορία ο πόλεμος, που έκανε το 1402 εναντίον της οθωμανικής αυτοκρατορίας και συνέτριψε τις δυνάμεις του Βαγιαζήτ.
Eξαιρετικός ιππέας παρόλη την σωματική δυσπλασία του, απίστευτα φιλόδοξος, παθιασμένος για εξουσία, γίνεται και εκδικητικός πολεμιστής σκορπίζοντας τον όλεθρο όπου περνούσε...

Oι περισσότερες από τις όπερες, ιδιαίτερα του δεκάτου ογδόου αιώνα, αντλούν τα θέματά τους από το μακρινό παρελθόν και τους θρύλους του και οι υποθέσεις τους χτίζονται γύρω από ιστορικούς, ψευδο-ιστορικούς ή μυθολογικούς χαρακτήρες.

Η ιστορία του Ταμερλάνου και ιδίως η μάχη της Άγκυρας του 1402, εναντίον των δυνάμεων του Οθωμανού σουλτάνου Βαγιαζήτ ήταν ελκυστική!
Προκειμένου να υπάρξει το υποχρεωτικό ερωτικό στοιχείο οι λιμπρετίστες έπλασαν το χαρακτήρα της Αστερίας, κόρης του σουλτάνου, την οποία ερωτεύεται ο μογγόλος κατακτητής.

"Ταμερλάνος και Βαγιαζήτ"

Τα μελοδράματα είναι του Handel, του Myslivecek και του Vivaldi, και παρουσιάζουν τις μηχανορραφίες του Ταμερλάνου, για να κερδίσει την αγάπη της Αστερίας, η οποία αγαπά τον έλληνα πρίγκιπα Ανδρόνικο. Οι όπερες έτυχαν μεγάλης επιτυχίας και ενθουσιαστικής υποδοχής από το κοινό, επιβεβαιώνοντας τη λεγόμενη "Turquerie", τη λατρεία για ό,τιδήποτε προερχόμενο εξ Ανατολής την εποχή εκείνη.

1. Handel: Tamerlano Ouverture

Η όπερα που ολοκληρώθηκε σε λιγότερο από τρεις εβδομάδες από τον Χαίντελ, θεωρείται η πιο εντυπωσιακή όπερά του.Γράφτηκε για τη Βασιλική Ακαδημία Μουσικής το 1724 και εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο King's Theater του Λονδίνου το ίδιο έτος.
Είναι ένα από τα πιο "σκοτεινά" σε υπόθεση, έργα του Handel.
Στο λιμπρέτο υπάρχουν δεκάδες φορές οι λέξεις "θάνατος", και "νεκρός"...
"Ο μουσικός τόνος και η  ενορχηστρωτική παλέτα κινούνται στις αποχρώσεις του γκρι", όπως γράφτηκε επανειλειλημμένως για τις παραστάσεις της όπερας.

Παρόλο το σκούρο της χρώμα και τη μελαγχολική διάθεση που τής δίνει η ντο ελάσσονα πάνω στην οποία στηρίζεται η μελωδική γραμμή της ουβερτούρας, η ενορχήστρωσή της παραμένει λαμπρότατη και μεγαλοπρεπής!
Χαρακτηριστική η χρήση ενός νέου τότε μουσικού οργάνου, τύπου κλαρινέτου, του chalumeau, που Χαίντελ και Ραμώ πρωτοχρησιμοποίησαν...

Αυθεντική, δυναμική ερμηνεία από το σύνολο Ιl pomo d'oro(η ουβερτούρα από 0:00-5:01):

2. Myslivecek: Il gran Tamerlano - Overture

Με μεγάλη επιτυχία παρουσιάστηκε το 1771 η ομοθεματική όπερα του τσέχου Myslivecek, με τίτλο: "Il gran Tamerlano".
Η επιβλητική ουβερτούρα προετοιμάζει το ακροατήριο για το γεμάτο λαμπρότητα μελόδραμα, που διακρίνεται για τα φωνητικά μέρη του με μια σειρά από ξεχωριστές άριες και ντουέτα.

Όμως εμείς σήμερα θα ακούσουμε την εισαγωγή της, στην οποία οι αναλυτές βρίσκουν πολλά Μοτσαρτικά στοιχεία, ιδιαίτερα με την 9η Συμφωνία του Μότσαρτ. 

Να θυμίσουμε πως ο Myslivecek γνώριζε την οικογένεια του Βόλφγκαγκ. Μάλιστα θαυμάστηκε από τον Μότσαρτ και τον πατέρα του ανοιχτά, κι αυτό έχει μέγιστη σημασία καθώς γνωριίζουμε πόσο -ιδιαίτερα ο Λεοπόλδος- φειδωλός ήταν σε εγκωμιαστικά σχόλια και επαίνους για συγχρόνους του γιου του.

Παρότι πολλοί θεωρούν υπερβολή, το χαρακτηρισμό που τού έχει αποδοθεί ως "θεϊκού Βοημού", λέγεται πως ο Μότσαρτ είχε υιοθετήσει πολλές από τις θεματικές ιδέες του Myslivecek στις δικές του όπερες.

Η ουβερτούρα:

https://vimeo.com/15462492

3. Vivaldi: "Bajazet"

Σας υπενθυμίζω πως ο ρόλος του Ταμερλάνου παρουσιάζεται και στην όπερα του Βιβάλντι: "Bajazet".

O χαρακτήρας του Ταμερλάνου εμφανίζεται νωρίτερα και στην όπερα του Βιβάλντι: "Bajazet", όπου απεικονίζεται η σύλληψη του σουλτάνου Βαγιαζήτ από τον Tαμερλάνο. 

Μια όπερα, που κατά τη μουσική ορολογία αποτελεί ένα "παστίτσιο", δηλαδή έργο διαμορφωμένο με υλικό διαφόρων συνθετών.

Την εποχή του Βιβάλντι ήταν κοινή πρακτική αυτός ο τύπος κατάρτισης ενός έργου.

Στη συγκεκριμένη όπερα, Bajazet, ο Βιβάλντι συνθέτει τις άριες για τους "καλούς", επί το πλείστον χαρακτήρες, ενώ οι δύστροποι και κακοί τραγουδούν άριες άλλων συναδέλφων του.

Εμείς όμως, όπως είπα, σήμερα παρουσιάζουμε ουβερτούρες κι έτσι την απολαμβάνουμε από το μπαρόκ σύνολο Modo Antiquo, αξιοσημείωτο πρωταγωνιστή στην αναβίωση Βιβαλντικών συνθέσεων της εποχής μας.

Vivaldi: "Bajazet":