Θεόφιλος Γκωτιέ: η λουστραρισμένη ομορφιά της γλώσσας του...

 

Πορτραίτο του νεαρού Θεόφιλου Γκωτιέ,
(Auguste de Châtillon)

30 Αυγούστου του 1811 γεννήθηκε σε μια κωμόπολη της νοτιοδυτικής Γαλλίας ο ρομαντικός ποιητής, Θεόφιλος Γκωτιέ.

Υπήρξε μέγας χειριστής της γλώσσας και ασχολήθηκε -εκτός από την ποίηση-, με τη συγγραφή θεατρικών έργων, μυθιστορημάτων, όπως επίσης με τη δημοσιογραφία και τη λογοτεχνική κριτική. Πέθανε εντελώς ξαφνικά στις 23 Οκτωβρίου του 1872 σε ηλικία 61 ετών μετά από μακροχρόνια καρδιακή νόσο. Ενταφιάστηκε με τιμές στο Κοιμητήριο της Μονμάρτης.

Εκτιμήθηκε ευρέως από ανθρώπους του πνεύματος(Μπωντλέρ, Μαλλαρμέ, Μπαλζάκ, Φλωμπέρ, Όσκαρ Ουάιλντ, Έλιοτ κ.α) οι οποίοι υπογράμμισαν τη τελειότητα της μορφής των έργων του, κάνοντας λόγο για "λουστραρισμένη ομορφιά της γλώσσας".

"Πεταλούδες στο χρώμα του χιονιού
σε σμήνη πετάξτε πάνω από τη θάλασσα. 

Όμορφες, λευκές πεταλούδες,

πότε θα μπορέσω να διαβώ παρόμοιο γαλάζιο μονοπάτι;

Ξέρεις, ωραία των ωραίων,

μπαγιαδέρα μου με τα μαύρα μάτια,

αν μπορούσες να μου δανείσεις τα φτερά σου

πες, ξέρεις πού θα πήγαινα;

Χωρίς να φιλήσω ούτε ένα ρόδο

μέσα από δάση και κοιλάδες,

στα μισόκλειστα -θα πετούσα- χείλη σου, 

λουλούδι της ψυχής μου, και θα πέθαινα εκεί"

(Théophile Gautier: "Les Papillons", μτφ. δική μου)

 Ο Γκωτιέ στο παραπάνω ποίημα της νεότητάς του μεταφράζει την αγάπη σε μια συναρπαστική, σχεδόν μεθυστικά ηδονική εμπειρία που τον εκτρέπει από τη πραγματικότητα και του δίνει φτερά να πετάξει...Το ποίημα αποτελεί μικρό δείγμα της άρνησής του να συμβαδίσει με τους σύγχρονους υλιστικούς καιρούς του.

Το ποίημα ξεχειλίζει από συναίσθημα και διακρίνεται για τη μουσικότητα και το λεκτικό του ρυθμό, στοιχείο που δικαιολογεί τον αυξημένο αριθμό μελοποιήσεων... 

O Ντεμπισί την εποχή μελοποίησης του ποιήματος

1. To 1881 ο δεκαεννιάχρονος Kλωντ Ντεμπισί εμπνέεται από την τρυφερή ποίηση του Γκωτιέ, κοινωνεί και μεταλαμπαδεύει πληθώρα συναισθημάτων αναδεικνύοντας τον τρυφερό και ρομαντικό χαρακτήρα της ποιητικής δημιουργίας. Στον τύπο ενός νυχτερινού με ιμπρεσιονιστικές πινελιές, ο νεαρός γάλλος συνθέτης καταφέρνει με τις νότες και τις αρμονίες του να μεταφέρει τον πλούσιο σε συναισθηματικές εικόνες ποιητικό λόγο του Γκωτιέ ο οποίος ξεχειλίζει τρυφερότητα και συναισθηματική ευγένεια... 

Ένα κομψοτέχνημα η δημιουργία του, μαρτυρά την έμφυτη ικανότητά του να συνθέτει σε μουσικές εικόνες σπάνιας γλαφυρότητας και λεπταίσθητης αμεσότητας, περιφέροντας τον ακροατή ως σιωπηλό μέτοχο στη συγκίνηση και τη σκέψη του ποιητή.

Το μελοποιημένο ποίημα ηχογραφήθηκε oκτώ δεκαετίες μετά την εποχή σύνθεσής του. Συμπεριλήφθηκε στο άλμπουμ "Mélodies De Jeunesse" σε ερμηνεία της Sandrine Piau. Eύρωστη η φωνή της γαλλίδας υψιφώνου, με εκλεπτυσμένη έκφραση και εκφραστική γλυκύτητα:

"Les Papillons", Claude Debussy - Sandrine Piau:

Ο Σωσόν την εποχή μελοποίησης του ποιήματος

2. Το 1883 ο Ernest Chausson δημοσιεύει τον κύκλο τραγουδιών "Sept mélodies, op. 2", ανάμεσά τους και το αριστοτεχνικό "Les Papillons", στο οποίο ξεχωρίζει η έντονη χρήση της αντίθεσης της δυναμικής προκειμένου να εκφραστεί το δυνατό συναίσθημα.

Το πιάνο συνεισφέρει σε υπερθετικό βαθμό στη δημιουργία της ατμόσφαιρας του ποιητικού κειμένου, με τον γοργό ρυθμό να αποτυπώνει το φτερούγισμα των πεταλούδων.
Το ακούμε από την σπουδαία Τζέσυ Νόρμαν. 
Υπέροχο ηχόχρωμα και ευαίσθητη ερμηνεία. Μέσω της υποδειγματικής μουσικής αφήγησής της υπογραμμίζει το νόημα των λέξεων, νιώθοντας βαθιά την κάθε μουσική φράση και την εσωτερικότητα της γραφής του τιμώμενου σήμερα, Θεόφιλου Γκωτιέ.

"Les Papillons", Ernest Chausson - Jessye Norman:

Στη μνήμη του Λόπε δε Βέγα...

Portrait of Lope de Vega, Λουίς Τριστάν-Eρμιτάζ

(Στη μνήμη του Ισπανού συγγραφέα και ποιητή της μπαρόκ λογοτεχνίας, Λόπε δε Βέγα).

Στης Φουέντε Οβεχούνα την κοιλάδα

κόρη με ξέπλεκα μαλλιά διαβαίνει

και μες σε χρυσαφί λιακάδα

ιππότης πάνω στ’ άλογο προβαίνει

Κρύβετ’ η κόρη μες σε φυλλωσιά

κι είν’ η καρδιά της σαν φτερούγα λαβωμένη

φεγγάρι του ιππότη η αρματωσιά

ήλιος η μορφή του η λαγγεμένη

Κόρη που κρύβεσαι μες στα κλαδιά

την αγάπη ποιος τη σταματάει

ποια θάλασσα, ποια λαγκαδιά

την αγάπη ποιος τη σταματάει

Άλογο δίχως καβαλάρη φεύγει πέρα

κι ένα σπαθί σαν δέντρο ορθό στο χώμα

κόρη που έσπερνες τη μέρα
γυναίκα που θερίστηκες το γιόμα..."

(Λόπε δε Βέγα: "Φουέντε Οβεχούνα")

Ο "Φοίνιξ της Ευφυΐας", όπως τον αποκαλούσε ο έτερος μεγάλος διανοούμενος της Ιβηρικής, Μιγκέλ ντε Θερβάντες, ζούσε για τη συγγραφή.

Έγραψε εκατοντάδες έργα, θεατρικά, ποιήματα, κωμωδίες, μυθιστορήματα, σονέτα, μέχρι τις τελευταίες ώρες πριν το θάνατό του σαν σήμερα, 27 Αυγούστου 1635.

Από τα δημοφιλέστερα έργα του είναι το "Φουέντε Οβεχούνα", το "Το Αστέρι της Σεβίλλης", "Ο διακριτικός εραστής".

Joaquin Turina

Έμμετρα αποσπάσματα και από τα τρία διαρθρώνουν τη μουσική σύνθεση για φωνή και πιάνο του επίσης ισπανού, Χοακίν Τουρίνα: "Homenaje a Lope de Vega, Op.90".

Γράφτηκε το 1935 και αφιερώθηκε στην διακεκριμένη ισπανίδα σοπράνο που τα πρωτοερμήνευσε, Rosita Hermosilla.

Ο Ισπανός συνθέτης, που γεννήθηκε στη Σεβίλλη, μαθήτευσε δίπλα στους Vincent d' Indy και Moritz Moszkowski, εμπνεύστηκε έντονα από τους γάλλους ιμπρεσιονιστές Ραβέλ και Ντεμπισί, ενώ αξιοσημείωτη είναι η έλξη του από τη μουσική της Ανδαλουσίας. Ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς λοιπόν, ο ισπανός Τουρίνα, διακρίνεται για τις έντονα ποτισμένες με το ιδιαίτερο χρώμα της πατρίδας του, συνθέσεις, όπως εδώ που εμπνέεται από τον πολυγραφότατο συμπατριώτη του, Λόπε δε Βέγα.

Joaquín Turina: "Homenaje a Lope de Vega":

Ι.Cuando tan hermosa os(Ο διακριτικός εραστής)

ΙΙ. Si con mis deseos(Αστέρι της Σεβίλλης)

ΙΙΙ. Al val de Fuente Ovejuna(Φουέντε Οβεχούνα)

• Στην πιανιστική εισαγωγή του πρώτου τραγουδιού είναι εμφανής η ισπανική χροιά, ενώ το φωνητικό μέρος εύγλωττα εκφράζει τη λαχτάρα του κειμένου.
• Το δεύτερο τραγούδι ξεχωρίζει για τη λεπτεπίλεπτη, εύθραυστη διάθεση που μεταφέρει.
• Στο τελευταίο, πιάνο και φωνή ακολουθούν μια γραμμή περισσότερο χαρωπή και εύθυμη, αναδεικνύοντας το ζωηρό χαρακτήρα του κειμένου.

Ερμηνεύει η εξαιρετική αμερικανίδα υψίφωνος, Regina Resnik:

Ι:

ΙΙ: 

ΙΙΙ: 

Βασίλισσα των Ουρανών, Χαίρε!

 

Mandonna in Mandorla, Wolfgang Sauber, 12ος αι.

Την "Απόδοση της Κοίμησης της Θεοτόκου" -κατά το λαό, τα  Εννιάμερα της Παναγίας, καθώς σκέφτεται την ημέρα σαν μνημόσυνο προς τη Θεοτόκο, όπως πράττει, και για τους δικούς του ανθρώπους)- γιορτάζουμε σήμερα.
Η Εκκλησία κλείνει με πανηγυρική διάθεση την Κοίμηση-Μετάσταση της Παναγίας, που τιμάται το Δεκαπενταύγουστο.

Mandorla είναι όρος που χρησιμοποιείται στη θρησκευτική τέχνη για την απεικόνιση ιερών προσώπων μέσα σε πλαίσιο σχήματος αμυγδάλου , επειδή στην ιταλική γλώσσα η λέξη σημαίνει αμύγδαλο.
"Παναγία σε Mandorla" είναι η εκπληκτική τοιχογραφία του Wolfgang Sauber(12ος αι.)από την βασιλική San Fedele στο Κόμο της Ιταλίας, που βλέπουμε παραπάνω.

"Regina caeli, laetare, alleluia;

Quia quem meruisti portare,

alleluia, Resurrexit, sicut dixit, alleluia:

Ora pro nobis Deum, alleluia"

δηλαδή:

"Βασίλισσα των Ουρανών, Χαίρε, Αλληλούια

Ο Υιός που άξιζες να γεννήσεις,

Ανέστη όπως είπε, Αλληλούια
Προσευχήσου για μας, Αλληλούια"

Το "Regina caeli-Βασίλισσα των Ουρανών" είναι ένα τετράστιχο Μαριανό αντίφωνο, δηλαδή ύμνος που απευθύνεται στην Παναγία και αποτελεί μέρος του τελετουργικού της Δυτικής Εκκλησίας. 

Δεν γνωρίζουμε την ακριβή προέλευσή του όμως σύμφωνα με το θρύλο λέγεται ότι ήταν το 590 όταν κατά τη διάρκεια λιτανείας-προσευχής για το τέλος επιδημίας πανούκλας στη Ρώμη με την εικόνα της Παναγίας να προηγείται της πομπής, ακούστηκαν εξ ουρανού Άγγελοι να ψάλλουν τους τρεις πρώτους  στίχους του αντιφώνου, στους οποίους ο Πάπας Γρηγόριος ο Μέγας πρόσθεσε τον τέταρτο.
Αμέσως μετά την προσθήκη παρουσιάστηκε ο Αρχάγγελος Μιχαήλ στην κορυφή του Castel Sant'Angelo βάζοντας στη θήκη της τη ρομφαία του ως σημάδι τερματισμού της πανούκλας, γεγονός που αποδόθηκε στην παρέμβαση της Παναγίας...

Πολλοί είναι οι συνθέτες που μελοποίησαν το τετράστιχο "Regina caeli", πολυφωνικές συνθέσεις οι περισσότερες, που ψάλλονται πάντα με την ευκαιρία των εορτασμών της Υπεραγίας Θεοτόκου. Παλεστρίνα, Λυλλί, Σαρπαντιέ, αλλά και ο νεαρός Μότσαρτ, του οποίου τη δημιουργία θα απολαύσουμε...

Το "Regina Caeli" απασχόλησε τον 15χρονο Β.Α.Μότσαρτ αμέσως μετά την επιστροφή του από την περιοδεία στην Ιταλία.
Η σύνθεση γράφτηκε το 1771 και εκτελέστηκε στον Καθεδρικό του Σάλτσμπουργκ σε μορφή μοτέτου για σοπράνο, χορωδία και οργανική συνοδεία ακολουθώντας τη δομή του ιταλικού κοντσέρτου, στη Ντο μείζονα, κλίμακα που για το συνθέτη αντιπροσώπευε τη λαμπρότητα της Βασιλείας των Ουρανών.
Αργότερα ο Μότσαρτ συνέθεσε και δυο ακόμη εκδοχές. 

Θα ακούσουμε την παλαιότερη εκδοχή, στην οποία το μέρος της υψιφώνου ανατέθηκε στη σύζυγο του Μίκαελ Χάυντν(αδερφού του Γιόζεφ), Μαρία Μανταλένα, τραγουδίστριας της Αυλής.

1. Αllegro: η χορωδία ψάλλει τον πρώτο στίχο. "Regina caeli, laetare!"
Ένας υπέρτατος ύμνος στη Βασίλισσα των Ουρανών που ευφραίνει, ένα εγκώμιο στη Μητέρα των πάντων, που αγαλλιάζει. Συνεχής η μελωδική γραμμή, ύφος μεγαλόπρεπο σε αντιστοιχία προς το περιεχόμενο του λατινικού κειμένου, εμπλουτίζουν τον θριαμβευτικό χαρακτήρα σε μια μελωδική διαδικασία που σκιαγραφεί τη φυσική παρουσία της Παναγίας σαν εκτυφλωτικό φως...

2. Tempo moderato: η υψίφωνος σε διάλογο ενίοτε με τους χορωδούς πατάει πάνω στο κείμενο του δεύτερου-τρίτου στίχου. "Ο Υιός που άξιζες να γεννήσεις Ανέστη όπως είπε!"
Σόλο και tutti εναλλάσσονται στο ακτινοβόλο "Αληλλούια" σε μια ψαλμωδική πανδαισία.

3. Adagio un poco Andante: Μια αφήγηση ξετυλίγεται μέσω της φωνής της σοπράνο, που ηχεί απέριττη αλλά υποβλητική, πάνω στα λόγια του τέταρτου στίχου.  "Προσευχήσου για μας!". Αρκετές επαναλήψεις, τρίλιες και ποικίλματα, στολίζουν το μέρος, με το  συνδυασμό τους να περιβάλλεται από μιαν ατμόσφαιρα αγλαότητος και λυρικής θαλπωρής.

4. Αllegro: ιδιαιτέρως μεγαλοπρεπής  ο χαρακτήρας του μέρους αυτού, στο οποίο ο νεαρός Βόλφγκαγκ  εφαρμόζει ομοφωνική και αντιστικτική υφή, πάνω στη μία και μοναδική λέξη, το επαινετικό "Αλληλούια".
Οι φωνές πλέκονται σε ένα γαϊτανάκι απίστευτης ομορφιάς, εκτινάσσοντας σε "μνημειώδη" την μουσική απόδοση του μεγαλείου του θείου. Ενας επιβλητικός, αγγελικός ύμνος λαμπρού και σφριγηλού χαρακτήρα ξεδιπλώνεται νότα-νότα ως την ύστατη πανηγυρική συγχορδία της διαυγούς, όλο φως Ντο μείζονος...

H σύνθεση ολοκληρώνεται, αλλά ο ακροατής συνεχίζει να βρίσκεται σε κατάσταση μέθης, σε μια συναισθηματική σιωπή αγιότητος να ξεχειλίζει από λογής συναισθήματα. Μια σκέψη κατακλύζει το νου και μια απορία... Μπορεί λοιπόν ένα νεαρό αγόρι να δημιουργεί υπέρτατη τέχνη. Γιατί Τέχνη τελικά είναι αυτή η συγκίνηση, η νηφαλιότητα, το δέος, ο θαυμασμός. Είναι αυτή η πληρότητα ψυχής...

Mozart "Regina coeli Κ. 108"/Christopher Hogwood-Emma Kirkby:

Με αφορμή τα Εννιάμερα της Παναγίας μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερο κείμενο εδώ.

"Το Ένδοξο Μυστήριο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου": (Θεοτοκόπουλος - Μπίμπερ)

 

"Η Κοίμηση της Θεοτόκου", Δ. Θεοτοκόπουλος

Προσευχές, ικεσίες, υψωμένα χέρια και δεήσεις, ψίθυροι και γλυκές προσδοκίες, αλλά και τα πιο εύοσμα λουλούδια κοσμούνε πάντα τα εικονίσματά της...
Χρόνια Πολλά, φίλοι εκλεκτοί!
Να έχουμε όλοι την ευλογία της Παναγιάς και πάντα υπό τη σκέπη Της με υγεία και αγάπη!

Το εικαστικό που βλέπετε παραπάνω ανακαλύφθηκε το 1983 στην εκκλησία της Κοιμήσεως στην Ερμούπολη. Είναι έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Ο Κρης δημιουργός το φιλοτέχνησε ακολουθώντας τα πρότυπα της βυζαντινής εικονογραφίας τα οποία εμπλούτισε με δυτικά στοιχεία. 

Απεικονίζει την Υπεραγία Θεοτόκο κεκοιμημένη με σταυρωμένα τα χέρια ενώ το ιερό λείψανό Της περιβάλλουν οι Απόστολοι, Πέτρος και Παύλος. Μπροστά στην κλίνη το βλέμμα συγκεντρώνουν τα περίτεχνα, ολόχρυσα κηροπήγια. Στο κέντρο της σύνθεσης δεσπόζει ο Χριστός. Κρατά ένα φασκιωμένο βρέφος-σύμβολο της ψυχής της μητέρας Του. Πλήθος πιστών με σκυμμένο το κεφάλι εκφράζουν τη βαθιά θλίψη τους.
Στην κορυφή  η Παναγία εικονίζεται περιστοιχισμένη από Αγγέλους και Χερουβείμ να παραδίδει την Αγία ζώνη στον Απόστολο Θωμά .

Κομψή, διακριτική και άκρως εκφραστική η απεικονιστική γλώσσα του Θεοτοκόπουλου, αφηγείται το μέγα Μυστήριο με συμβολιστικό ύφος, που αναδεικνύει το θρησκευτικό ήθος και σεβασμό του δημιουργού.

H.I.F. Biber

Ένα μουσικό έργο, σχετικό με την Κοίμηση της Θεοτόκου αποτελεί η 14η Σονάτα από τις "Σονάτες του Ροδαρίου"(Rosary Sonatas), του Χάινριχ  Ίγκνατς Μπίμπερ, ενός συνθέτη και δεξιοτέχνη βιολονίστα της μπαρόκ περιόδου.

Οι "Σονάτες του Ροδαρίου" που ονομάζονται και "Μυστηριακές Σονάτες"  αποτελούν  κορυφαίο σημείο της μπαρόκ μουσικής φιλολογίας, για την τολμηρή και δεξιοτεχνική αντιστικτική γραφή τους, αλλά κυρίως για την τεχνική της "scordatura", που ο Μπίμπερ χρησιμοποιεί στο έργο.

Τεχνική(ένα είδος τονικού αποσυντονισμού) κατά την οποία το χόρδισμα στο βιολί γίνεται διαφορετικά, αυξάνοντας έτσι τις πολυφωνικές του δυνατότητες, αλλάζοντας το ηχόχρωμά του και  πετυχαίνοντας διαφορετική ατµόσφαιρα σε κάθε σονάτα.

Οι Σονάτες είναι 15, μία για κάθε ένα από τα Μυστήρια του Ροδαρίου:

1. Τα Χαροποιά Μυστήρια(Βάπτιση, Γάμος, Αναγγελία Βασιλείας του Θεού, Μεταμόρφωση, Θεία Ευχαριστία)

2. Τα  Λυπηρά Μυστήρια(Αγωνία στον Κήπο των Ελαιών, Μαστίγωση, Ακάνθινο Στεφάνι, Γολγοθάς, Σταύρωση)

3. Τα Ένδοξα Μυστήρια(Ανάσταση, Ανάληψη, Πεντηκοστή, Κοίμηση της Παναγίας, Στέψη της Παναγίας στον Ουρανό)

Στο τέλος ο Μπίμπερ προσθέτει μια πασσακάλια για σόλο βιολί, ενώ κάθε μέρος συνοδεύεται από ένα χαρακτικό, σχετικό με το θέμα που η σονάτα, συμβολίζει.

Οι συνθέσεις αποτελούν δημιουργίες ενός ευσεβούς και με βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα, καλλιτέχνη.

Το χαρακτικό-σκηνή: Το Μυστήριο της Κοίμησης
και της Μετάστασης της Θεοτόκου

Ο Μπίμπερ στοχεύει στη μετάδοση συναισθημάτων, έτσι οργανώνει την ανάπτυξη του έργου του "προικίζοντας" κάθε μέρος ως προς την τονικότητα που την θεωρεί ως την πλέον κατάλληλη σε σχέση με το  μήνυμα που θέλει να μεταφέρει.

Οι 15 Σονάτες του Μπίμπερ  γράφτηκαν μεταξύ 1670-1680 και η 14η από τα "Ένδοξα Μυστήρια αναφέρεται στην Κοίμηση της Θεοτόκου.
Eίναι γραμμένη στη Λα μείζονα, (κλίμακα που ο συνθέτης παραλληλίζει με τη θεϊκή δόξα και χάρη).
Φωτεινές, ηχηρές αρμονίες υπογραμμίζουν το απόκοσμο θέμα του. Θριαμβευτικοί, εντυπωσιακοί οι συντονισμοί, αποτελούν το μυστικό κλειδί για την "αόρατη" πόρτα του Μυστηρίου.
Η μουσική περιγραφή της Ευαγγελικής ιστορίας διακρίνεται για τον έντονο πνευματικό και δοξαστικό χαρακτήρα της, ενώ ο συνθέτης αποδεικνύεται ακριβής, τολμηρός και ευρηματικότατος(δεν είναι τυχαίο που κάποιοι αναλυτές τον κατατάσσουν στην πρώιμη εμφάνιση της προγραμματικής μουσικής).

(Η σκορντατούρα εδώ είναι με χόρδισμα Λα-Μι-Λα-Ρε)

H.I.F. Biber :Rosary Sonata No. 14, "The Assumption of the Virgin" 

Κείμενα σχετικά με την Κοίμηση της Θεοτόκου και τον Βάγκνερ μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ.

Κλεοπάτρα: Ένα ποταπό ερπετό ήταν η καταφυγή της...

"Ο θάνατος της Κλεοπάτρας", Πολ. Λεμπέση
Εθνική Πινακοθήκη, Παράρτημα Σπάρτης
(nationalgallery)

Έπειτα από τη νίκη του Οκταβιανού στο Άκτιο κι ύστερα από τον θάνατο του Μάρκου Αντώνιου, τα περιθώρια για την Κλεοπάτρα στενεύουν. Ως μοναδικός εξουσιαστής της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ο Οκταβιανός σκοπεύει να τη στείλει στη Ρώμη προς δημόσιο εξευτελισμό. Αυτή υποπτευόμενη τα σχέδιά του, αποφασίζει να αυτοκτονήσει. Είναι 39 χρονών, η τελευταία απόγονος των Λαγιδών Πτολεμαίων. Δίνει τέλος στη ζωή της με το δάγκωμα δηλητηριώδους φιδιού του Νείλου, όπως λέει ο θρύλος. Όμως, η λάμψη της δε θα σβήσει ποτέ...

Το τσίμπημα του φιδιού που προκάλεσε το θάνατο της αιγύπτιας βασίλισσας έχει εμπνεύσει πληθώρα εικαστικών καλλιτεχνών κάθε εθνικότητας και εποχής. Ανάμεσά τους και τον Έλληνα, Πολυχρόνη Λεμπέση. Η "Κλεοπάτρα" του, που βλέπουμε παραπάνω  φιλοτεχνήθηκε περίπου στα 1877 και σήμερα μετά από δωρεά του Αργύρη Χατζηαργύρη εκτίθεται στην Κουμαντάρειο Πινακοθήκη της πόλης της Σπάρτης.

Εκπρόσωπος της σχολής του Μονάχου, ο σπουδαίος ζωγράφος από τη Σαλαμίνα, μια προσωπικότητα ταπεινή και σεμνή, που αδιαφορούσε για φήμη, δόξα και πλούτη, ένας κοσμοκαλόγερος της ζωγραφικής, όπως πολλοί τον χαρακτήρισαν, διακρίθηκε για την χρωματική του ακρίβεια, την εκφραστικότητα και την καθαρότητα των μορφών του στις οποίες επιμελείται ιδιαιτέρως την απόδοση της ψυχογραφίας τους. Όπως στην περίπτωση της Κλεοπάτρας την οποία εικονίζει με εκπληκτική ειλικρίνεια και εκφραστική ελευθερία ως ηρωίδα επικού-ρομαντικού μελοδράματος. Αποτυπώνει τη στιγμή αμέσως μετά το δάγκωμα του φιδιού, που το κρατά στο δεξί της χέρι. Το δηλητήριό του έχει αρχίσει να επιδρά κι εκείνη μισόγυμνη με γερμένο το κεφάλι περιμένει θαρραλέα το κλείσιμο της επίγειας ζωής της. Ο Λεμπέσης απεικονίζει την αυτοκτονία της Κλεοπάτρας ως μία τολμηρή πράξη περιφρόνησης και συνάμα απελευθέρωσης από την ατιμία της φυλάκισης... Η σκέψη μιας αλυσοδεμένης που σέρνεται στους δρόμους της Ρώμης, είναι κάτι που στην αιγύπτια βασίλισσα προκαλεί οργή...

"O θάνατος της Κλεοπάτρας", Reginald Arthur

Σε παρόμοιο εκφραστικό ύφος κινείται και η ομότιτλη καντάτα του Εκτόρ Μπερλιόζ: "Le mort de Cleopatre".

Τέσσερεις συνεχόμενες χρονιές προσπάθησε ο νεαρός Γάλλος συνθέτης  να κερδίσει το Prix de Rome, το διάστημα 1827-1830 με τις καντάτες:
"La mort d'Orphée", "Herminie","La mort de Sardanapale"(το 1830 που κέρδισε) και το "La mort de Cléopâtre-Ο Θάνατος της Κλεοπάτρας" ένα χρόνο νωρίτερα.

Η καντάτα γράφτηκε για γυναικεία φωνή και ορχήστρα. Ο εμπνευσμένος 25χρονος δημιουργός της προσφέρει μια "τραγική λυρική σκηνή" (όπως προτιμούσε να χαρακτηρίζει την καντάτα)κι έναν από τους πλέον αγαπημένους ρόλους για τις μέτζο σοπράνο. Πλάθει μια συναρπαστική θεατρική φιγούρα, έναν ρόλο από τους γοητευτικότερους, σαγηνευτικό και ακαθόριστα επικίνδυνο.

Πρόκειται για σύνθεση εξαιρετικά δεξιοτεχνική. Για το ρόλο της Κλεοπάτρας θα πρέπει η σολίστ να κατέχει πλήρως το γαλλικό δραματικό και φωνητικό στυλ. Kυρίαρχα χαρακτηριστικά της μουσικής είναι το πάθος, η εσωτερική φωτιά, η έκφραση του απροσδόκητου, ρυθμική ορμή και καταλάγιασμα.

Βασισμένο σε ένα κείμενο του Pierre-Ange Vieillard, ενός Γάλλου ποιητή του 19ου αι., το "La Mort de Cléopâtre" αφηγείται την αυτοκτονία της Κλεοπάτρας στις 12 Αυγούστου 30 π.Χ., μετά την ήττα του στόλου της στο Άκτιο. Το λιμπρέτο στο περίφημο μέρος του "Διαλογισμού" την παρουσιάζει να επικαλείται τα πνεύματα των Φαραώ προγόνων της και ν' αναρωτιέται αν -ως βασίλισσα- στάθηκε στο ύψος των μεγάλων ηγεμόνων του παρελθόντος του ένδοξου βασιλείου της. O συνθέτης καινοτόμος, κάνει χρήση νέων αρμονιών και πλούσιας, τολμηρής ενορχήστρωσης. Οι μουσικές ιδέες, προσαρμοσμένες στον δραματικό-εκφραστικό τους σκοπό, "σαρκώνουν" σε μια "Meditation" που συνταράσσει κι αναστατώνει την ψυχή του ακροατή. 

"Ο θάνατος της Κλεοπάτρας", Michele Tosini

"Μεγάλοι Φαραώ, ευγενείς Λαγίδες,

χωρίς θυμό-θα δείτε-να μπαίνω

για τον αιώνιο ύπνο στις πυραμίδες σας

Ήμουν ανάξια βασίλισσα;

Όχι!.. όχι, των τελετών σας

ποτέ δεν θα βεβήλωνα τη λάμψη!

Βασιλιάδες μου,

παραπονιέμαι για τη μοίρα

που με κυριεύει"

"Αυτή η σκηνή έχει ιδιαίτερη δύναμη και ένταση. Αξίζει να απεικονιστεί μουσικά", έγραψε ο Μπερλιόζ στα "Απομνημονεύματα" του.
Και συνεχίζει:
"Συχνά, συλλαμβάνω στη φαντασία μου έναν υπέροχο μονόλογο, αντίστοιχο με κείνον της Ιουλιέτας πριν δώσει τέλος στη ζωή της. Βρίσκω πως οι δυο ηρωίδες έχουν κάτι κοινό, τουλάχιστον από την άποψη της έντασης των συναισθημάτων, που ο τρόμος για το άγνωστο αναμιγνύεται με την περιφρόνηση για το θάνατο...".

Και θα συμφωνήσω... Μέσα στην τραγικότητά τους, στην ύστατη ώρα τους οι δυο γυναίκες ντύνονται με ευπρέπεια και αθανασία...

"Ο θάνατος της Κλεοπάτρας", Guido Reni

Παρόλ' αυτά, ο Μπερλιόζ στο ξεχωριστό ηχοτοπίο του σκιαγραφεί μια ηρωίδα που πάσχισε για μια ζωή με τιμή, πέρα από στερεότυπα και προκαταλήψεις. Αφού δεν μπόρεσε να τα' χει, το τέλος διαγράφεται απ' την ίδια. Αφήνεται στο δάγκωμα του φιδιού και το δηλητήριό του. Πεθαίνει ήσυχα και σε έκσταση... Μέσα σ' ένα σύννεφο αναπολήσεων... Εκείνη, ο Αντώνιος και ο έρωτάς τους, με τις ενοχές πως έγινε η αιτία ο λαός της να υποδουλωθεί στους Ρωμαίους.

"Εγινα αφορμή οι θεοί να διωχθούν

απ' τα τείχη της Αλεξάνδρειας,

και της Ίσιδας να πάψει η λατρεία...

Ένα ποταπό ερπετό είναι η καταφυγή μου.

Θεοί του Νείλου...

Η Κλεοπάτρα φεύγει απ' τη ζωή...

Γίνεται ξανά...

...Καίσαρα...(δεν ολοκληρώνει τη φράση της)"

Berlioz: "La Mort de Cléopâtre" / Jessye Norman:

Διευθύνει ο Daniel Barenboim

"Μεταμόρφωση Σωτήρος": η γλυκύτητα της φωτεινής παρουσίας Του με χρώμα και ήχο...

 

"Μεταμόρφωση Σωτήρος", Τιτσιάνο

Χρόνια Πολλά στους εορτάζοντες, μα και στην πλάση ολάκερη!
Πάντα να έχουμε την ευλογία του Σωτήρα, φώτιση στο πνεύμα και αγάπη στις καρδιές!
Η φανέρωσή Του είναι καθημερινή...Αρκεί να αναλογιστούμε τις απολαύσεις και τα αγαθά που βιώνουμε με τον ερχομό Του...

Χρόνια Πολλά! Ο Σωτήρας ας ευλογεί όλους μας!

"Μεταμόρφωση Σωτήρος", Ραφαήλ

Το παραπάνω εκπληκτικό εικαστικό του Ραφαήλ που απεικονίζει την "Μεταμόρφωση του Σωτήρος" είναι το τελευταίο του σπουδαίου ζωγράφου και κοσμεί την Πινακοθήκη του Βατικανού.

Το έργο διακρίνεται σε δυο αφηγηματικά μέρη. Στο ανώτερο μέρος αποτυπώνεται η Μεταμόρφωση, με το Χριστό να αιωρείται ως υπέρλαμπρο Φως ανάμεσα στα νέφη και τους δυο προφήτες, Μωυσή και Ηλία. Στην κορυφή του βουνού, κείτονται οι Απόστολοι, που τυφλωμένοι από το φως καλύπτουν τα πρόσωπά τους.

Στο κάτω μέρος ο δημιουργός σκιαγραφεί το πανικόβλητο πλήθος κι ένα δαιμονισμένο αγόρι, το οποίο όπως μας πληροφορούν οι Γραφές, ο Ιησούς θεραπεύει με έναν απλό λόγο Του κατεβαίνοντας από το όρος Θαβώρ...
Όλοι γεμάτοι θάμβος και δέος αντικρίζουν το μεγαλείο της δόξας του Θεού και γεμίζουν από τη γλυκύτητα της φωτεινής παρουσίας Του.

H METΑΜΟΡΦΩΣΗ του ΣΩΤΗΡΟΣ είναι το θέμα του ομώνυμου ορατορίου του Olivier Messiaen: "The Transfiguration of Our Lord Jesus Christ", που βασίζεται στην αφήγηση από τα Συνοπτικά Ευαγγέλια της Μεταμόρφωσης του Ιησού ( κατά Ματθαίον,  κατά Μάρκον και  κατά Λουκάν) και χωρία από το "Σύνοψις Θεολογική" του Θωμά Ακινάτη. 

Ο συνθέτης επεξεργαζόταν τις μουσικές ιδέες του για τρία χρόνια, από το 1965 έως το 1969 και το έργο έκανε πρεμιέρα  αμέσως αφού ολοκληρώθηκε, στη Λισαβόνα τον Ιούνιο του 1969. Είναι απαιτητικό θρησκευτικό έργο μεγάλης κλίμακας που ανατίθεται σε πλέον των 200 εκτελεστών ορχήστρας, επτά σολίστ και 100 χορωδούς.

Η ιδέα για μια σύνθεση με θέμα τη Μεταμόρφωση γεννήθηκε πολλές δεκαετίες πριν και ωρίμαζε σταδιακά.

"Ο Ιησούς μαζί του τον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη ανέβηκε σ’ ένα ψηλό βουνό.
Εκεί μεταμορφώθηκε μπροστά τους· έλαμψε το πρόσωπό του σαν τον ήλιο και τα ενδύματά του έγιναν άσπρα σαν το φως.
[..]
Ένα φωτεινό σύννεφο τους σκέπασε, και μέσα από το σύννεφο ακούστηκε μια φωνή που έλεγε: "Αυτός είναι ο αγαπημένος μου Υιός, ο εκλεκτός μου· αυτόν να ακούτε".

"Μεταμόρφωση Σωτήρος", Ρούμπενς

Η "Transfiguration of Our Lord Jesus Christ" είναι μια από τις συνθέσεις του γάλλου οργανίστα και συνθέτη, Μεσσιάν που  απεικονίζουν αυτό, που προσδιόριζε ως "τις θαυμάσιες πτυχές της πίστης" βασισμένες στον ακλόνητο Ρωμαιοκαθολικισμό του.
Ένας συνδυασμός πνευματικότητας και εξαιρετικής μελωδικότητας, με θερμές τονικές αρμονίες, εκτενή χρήση του τραγουδιού των πουλιών όπως μάς έχει συνηθίσει ο ορνιθολόγος δημιουργός, όπως π.χ εμπνεύσεις από τον κελάηδισμα του ψαρονιού, της τσίχλας ή του κότσυφα, τη φωνή  του γερακιού, τις κραυγές του αλπικού κορακιού κλπ...

Ιδιαίτερα εμφανής είναι η χρήση "παλίνδρομων", ( σχημάτων πολυρρυθμίας) και "τρόπων περιορισμένης μετατροπίας" (τονικότητες δικής του επινόησης). 

"Μετεμορφώθης ἐν τῷ ὄρει Χριστέ ὁ Θεός, δείξας τοῖς Μαθηταῖς σου τήν δόξαν σου,
καθώς ἠδύναντο. Λάμψον καί ἡμῖν τοῖς ἁμαρτωλοῖς, τό φῶς σου τό ἀΐδιον,
πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, φωτοδότα δόξα σοι".

Το ορατόριο δομείται σε δύο τμήματα των επτά μερών το καθένα, απ' όπου θα ακούσουμε τα τελικά χορικά κάθε τμήματος:

Ι:  "Choral de la sainte montagne- Χορικό  του ιερού βουνού":

και

ΙΙ: "Choral de la lumière de gloire - Χορικό του Φωτός της δόξας":

Είθε, αγαπημένοι φίλοι, το Φως του Θαβώρ να φωτίζει κάθε σκοτεινή πλευρά της ψυχής μας και να μας οδηγεί στη μεταμόρφωση της καρδιάς, της σκέψης και της ζωής μας. Όπως ο Χριστός φανέρωσε το θείο Του πρόσωπο, έτσι κι εμείς ας μεταμορφωνόμαστε καθημερινά μεσα από την πίστη, την αγάπη και την καλοσύνη!
Καλή φώτιση, υγεία, δύναμη και εσωτερική ειρήνη σε όλους μας!

"Ορφέας", ρόλος κορυφής από την Pauline Viardot...

 

Η Pauline Viardot στο ρόλο του Ορφέα

"La voix de Pauline Viardot à  la saveur d’un fruit sauvage
Η φωνή της Pauline Viardot έχει τη γεύση ενός άγριου φρούτου"

(Alfred de Musset)

Υπήρξε σημαντική προσωπικότητα στην καλλιτεχνική ζωή του 19ου αιώνα...H φωνή της καθήλωνε τον λυρικό κόσμο της εποχής της γι' αυτό και ο Alfred de Musset κυριεύτηκε από έρωτα γι' αυτό το γλυκόλαλο πλάσμα κι εκφράστηκε με άφθαστη ποιητικότητα όταν πρωτάκουσε την Πωλίν Γκαρθία-Βιαρντό να τραγουδά...

Portrait of Pauline Viardot, Ary Scheffer

Ήταν η μικρότερη αδερφή της θρυλικής μέτζο σοπράνο Mαρία Μαλιμπράν, κόρη δυο ισπανικής καταγωγής λυρικών τραγουδιστών, οι οποίοι εμφύσησαν στις θυγατέρες τους την αγάπη για την τέχνη των ήχων...

Η Πωλίν υπήρξε κορυφαία μούσα και έμπνευση, αλλά και ερμηνεύτρια δημιουργιών όλης της μουσικής ελίτ του 19ου αι.

Αριστοκρατική φυσιογνωμία, ακαταμάχητη προσωπικότητα, με απαράμιλλη ευγένεια και κομψότητα στο στυλ και τη συμπεριφορά της. Σε όλα αυτά ερχόταν να προστεθεί και το ιδιοφυές ταλέντο της, δημιουργώντας ένα ακατανίκητο κράμα γνωρισμάτων, που μαγνήτιζε εξ αρχής...Mιας προσωπικότητας που τη χαρακτήριζε η αρχή της αισθητικής και πολιτιστικής αύρας.

 Ο Σαρλ Γκουνώ γοητεύτηκε από τη "λεπτότητα, τη δύναμη και κομψότητα της μουσικής της". Ο γάλλος συνθέτης χαρακτήρισε την Βιαρντό: "εξαιρετικά ευαίσθητη ψυχή".

Επίσης, ο Μπερλιόζ, ο Μέντελσον, ο Σοπέν, η Κλάρα και ο Ρόμπερτ Σούμαν εκτίμησαν και θαύμασαν τις επιδόσεις της.

Άπειροι οι θαυμαστές της διάσημης μέτζο σοπράνο, από απλούς ανθρώπους και καλλιτεχνικές διασημότητες ως ευγενείς αριστοκράτες και γαλαζοαίματους.

"Αγαπώ το Φιντέλιο, λατρεύω τον Ορφέα, όμως γονατισμένη εκστατικά και με δάκρυα στα μάτια ομολογώ πως η καρδιά μου για πάντα θα' ναι αλυσοδεμένη στα πόδια της "βασίλισσας των Τεχνών", Pauline Viardot! Ο θαυμασμός και η αγάπη μου για σένα δεν ζυγίζεται. Είσαι η πιο βελούδινη, η πιο γλυκιά μου σκέψη! Η γοητεία κι η ευγένειά σου μ' έχει αγγίξει βαθιά τόσο, που' ρχονται δάκρυα στα μάτια... Σ' ευχαριστώ και για το στεφάνι, που μου χάρισες... Τι τύχη να' χει κανείς δίπλα του το στέμμα που κύκλωσε κάποτε το κεφάλι ενός θεϊκού πλάσματος..."
("Singing Sappho", Melina Esse/amazon)

Η Pauline Viardot στο ρόλο του Ορφέα
pinterest

Αυτά τα τρυφερά λόγια ευγνωμοσύνης προς την Pauline Viardot γράφτηκαν σε επιστολή μιάς θαυμάστριας, όταν η ταλαντούχα καλλιτέχνις ερμήνευσε στο Παρίσι το ρόλο του Ορφέα από την όπερα του Κρίστοφ Βίλιμπαλντ Γκλουκ: "Ορφέας και Ευρυδίκη", όπως αναβίωσε από τον Εκτόρ Μπερλιόζ το 1859.

Αποστολέας του γράμματος η κόμισσα D'Arange, που εκστασιασμένη από την εμφάνιση, την υποκριτική δεινότητα και φωνητική αρτιότητα της Βιαρντό τής έστειλε εννέα επιστολές, στις οποίες εγκωμίαζε το ταλέντο της και υποκλινόταν στο μεγαλείο της τέχνης της. Η διάσημη μέτζο φύλαξε τα γράμματα μαζί με επαινετικά ποιήματα άλλων θαυμαστών σε ένα λεύκωμα με εξώφυλλό του ανάγλυφη παρτιτούρα της όπερας, δεμένο με μια κόκκινη μεταξωτή κορδέλα...Αργότερα ανταπέδωσε την αγάπη της θαυμάστριάς της στέλνοντάς της ως δώρο καρδιάς το στέμμα που φορούσε ως Ορφέας στην παράσταση που την είχε συγκλονίσει.

H παθιασμένη επιστολή της D'Arange παραπέμπει σ' έναν εντυπωσιακά διαφορετικό τρόπο να κατανοήσει ο ερευνητής την  ελκυστικότητα του ρόλου που υποδύθηκε η Βιαρντό. Με πόση πειστικότητα ενσάρκωσε έναν ανδρικό χαρακτήρα, τόσο που να γεννήσει ερωτικά σκιρτήματα σε μια γυναικεία καρδιά. Δεν αποτέλεσε λοιπόν τυχαία, "ρόλο κορυφής" για την σπουδαία μέτζο, με τους κριτικούς να αναφέρονται σ' έναν "Ορφέα, που η ερμηνεία και το υποκριτικό στήσιμο τον σκιαγραφούσε σαν ζωντανό γλυπτό που ενσαρκώνει τα νεοκλασικά ιδεώδη".

Ο "Ορφέας" λοιπόν, υπήρξε ρόλος που σφράγισε ανεξίτηλα την καριέρα της Βιαρντό, παρότι είναι ρόλος αντρικός. Συγκεκριμένα κατατάσσεται στους "ρόλους παντελονιού-trouser roles" ...
"Ρόλος παντελονιού" είναι  θεατρικός όρος που χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει έναν ρόλο που ερμηνεύεται από καλλιτέχνη του αντίθετου φύλου.

Αν και στην σύγχρονη εποχή είναι ασυνήθιστοι οι γυναικείοι ρόλοι που παίζονται από άνδρες, ωστόσο βλέπουμε συχνά γυναίκες σε ανδρικούς ρόλους.
Διασημότερος στο οπερατικό ρεπερτόριο είναι εκείνος του Κερουμπίνο από τους "Γάμους του Φίγκαρο" του Μότσαρτ.
Όμως, μια και σήμερα αναφερόμαστε στην Πωλίν Βιαρντό θα απολαύσουμε εκείνον του Ορφέα από την όπερα του Γκλουκ: "Ορφέας και Ευρυδίκη".

Αρχικά ο ρόλος γράφτηκε για φωνή καστράτο, ωστόσο σήμερα εκτελείται από μέτζο ή άλτο φωνή.

Με καστράτο Ορφέα έκανε πρεμιέρα στο Μπεργκθίατερ της Βιέννης το 1762.
Μια δεκαετία αργότερα αναθεωρήθηκε για την γαλλική εκδοχή της και την παρουσίαση στην Όπερα των Παρισίων με το ρόλο του Ορφέα να ανατίθεται σε κοντρατενόρο (στη Γαλλία δεν επικρατούσε ο θεσμός των καστράτι) φωνή, που συνηθιζόταν στη γαλλική όπερα για τους ηρωικούς χαρακτήρες.

Οι δύο εκδοχές του "Ορφέα", βιεννέζικη και γαλλική οδήγησαν συχνά τους ερμηνευτές από το 19ο αι. και μετά σε επεμβάσεις και επεξεργασίες, επειδή θεώρησαν ότι με αυτόν τον τρόπο μπορούσαν να συνενώσουν τα θετικά κάθε εκδοχής.
Αντιπροσωπευτικό δείγμα μιας τέτοιας επεξεργασίας υπήρξε η εκδοχή του Εκτόρ Μπερλιόζ το 1859, που ουσιαστικά αποτέλεσε συγκερασμό των δυο εκδοχών του έργου προσαρμόζοντας το ρόλο για φωνή μέτζο.
Η όπερα στην εκδοχή Μπερλιόζ παρουσιάστκε στο Theatre Lyrique στις 18 Νοεμβρίου 1859 με την Πωλίν Βιαρντό να εκστασιάζει το κοινό, που την επευφημούσε ακατάπαυστα.
Η όπερα, που διευθύνθηκε από τον Adolphe Dellofre είχε θριαμβευτική υποδοχή κι από τους κριτικούς, και αξίζει να μνημονεύσουμε πως στα τύμπανα διακρίθηκε για τη ρυθμική του ακρίβεια και δυναμική ο δεκαεπτάχρονος τότε Ζυλ Μασνέ, που για το λόγο αυτό δέχτηκε και τα ιδιαίτερα συγχαρητήρια του Μπερλιόζ.


Με την αναβίωση της όπερας του Γκλουκ από τον Μπερλιόζ το 1859 είθισται να υπογραμμίζουμε πως "η Πωλίν Βιαρντό είναι εκείνη που καθιέρωσε τον Ορφέα ως σπουδαίο ρόλο για μέτζο σοπράνο".

Ο Ορφέας θρηνεί την Ευρυδίκη
Ary Scheffer

Επιλέγω να ακούσουμε τρεις από τις άριες του Ορφέα από την εν λόγω όπερα, που φυσικά αναφέρεται στο μυθικό τραγουδιστή, που αποφασίζει να κατέβει στον Άδη για να προσπαθήσει να πάρει πίσω την αγαπημένη του Ευρυδίκη. Η γυναίκα έχει μόλις πεθάνει από δάγκωμα φιδιού. Ο μύθος απαιτεί από τον Ορφέα να μη γυρίσει να δει την όμορφη γυναίκα του πριν ανέβουν στη γη. Ανυπόμονος όμως εκείνος, παραβλέπει τον όρο των θεών κι έτσι χάνει την ευκαιρία να ξανασμίξει με την Ευρυδίκη.
Αντίθετα με το μύθο, το λιμπρέτο στην όπερα του Γκλουκ γράφει αίσιο το τέλος, με τους θεούς να συγχωρούν την παράβλεψη του Θράκα τραγουδιστή και το ζευγάρι να επιστρέφει στον Πάνω Κόσμο ενωμένο κι ευτυχισμένο...

• Στην 1η Πράξη ακούμε τον Ορφέα σπαρακτικά απευθυνόμενο σε νύμφες και βοσκούς που θρηνούν για το χαμό της νεαρής συζύγου του:

"Φίλοι, αυτός ο θρήνος

μεγαλώνει τον πόνο μου

Στη γαλήνια σκιά της Ευρυδίκης

προσφέρετε λοιπόν, τις στερνές τιμές

και στολίστε με γιρλάντες

τα μάρμαρα"

Gluck: "Orfeo ed Euridice - Orfeo's aria: Amici, quel lamento":

• Στη 2η Πράξη τα Μακάρια Πνεύματα καλωσορίζουν τον Ορφέα στη Ηλύσια Πεδία και ο τραγουδιστής θαυμάζει την καθαρότητα του ουρανού:
  
  
  
  "Τι καθαρός ουρανός, τι λαμπρός ήλιος!
  Τι καινούργιο φως είν' αυτό!
  Τι γοητευτικές μελωδίες τραγουδιστών
  ηχούν σ' αυτή την κοιλάδα
  το ψιθύρισμα της Αύρας,
  το μουρμούρισμα των ποταμών
  προσκαλούν  εδώ
  στην αιώνια ανάπαυση.
  Αλλά η γαλήνη που βασιλεύει
  δε μου δίνει την ευτυχία
  Μόνο εσύ, Ευρυδίκη
  μπορείς να διώξεις τη θλίψη
  από την πονεμένη μου καρδιά
  Η γλυκιά σου φωνή, το ερωτικό σου βλέμμα
  ένα σου γέλιο, είναι η χαρά που αποζητώ."

 Gluck: "Orfeo ed Euridice - Orfeo's aria:"Che Puro Ciel" / Kathleen Ferrier :

• Στην 3η Πράξη, όταν ο Ορφέας στρέφεται να δει την Ευρυδίκη παραβλέποντας όσα του είπαν οι θεοί, εκείνη πέφτει στο έδαφος νεκρή. Η βαριά απώλεια βιώνεται για δεύτερη φορά κι είναι αβάσταχτη:

George Frederic Watts: Orpheus' lament for Euridice

"Έχασα την Ευρυδίκη μου!
Τι να κάνω χωρίς την Ευρυδίκη;
πού να πάω χωρίς την καλή μου;
Ευρυδίκη, Ευρυδίκη! Ω , Θεέ μου, απάντησε!
Εγώ είμαι, ο πιστός σου σύζυγος!
Ευρυδίκη, Ευρυδίκη!
Δεν μου μένει βοήθεια άλλη, ούτε ελπίδα
στη γη, μήτε στον ουρανό
Τι να κάνω;
Ω, ας τελειώσει για πάντα ο πόνος μου με τη ζωή μου
Δεν είναι μακριά ο δρόμος που με χωρίζει απ' την αγάπη μου!
Περίμενέ μου, πολυαγαπημένη μου!
δεν θα διαβείς τη λήθη χωρίς εμένα τούτη τη φορά"

Gluck: "Orphee et Eurydice - J'ai perdu mon Eurydice"/ Maria Callas :

• Στο τέλος της όπερας, ο Δίας που λυπάται το μυθικό τραγουδιστή στέλνει το φτερωτό Έρωτα να επαναφέρει την  Ευρυδίκη στη ζωή. 
  Αίσιο το φινάλε, κλείνει το έργο με το ερωτευμένο ανδρόγυνο και το θεό του Έρωτα να εκθειάζουν τη δύναμη της αληθινής αγάπης σ' ένα λυρικότατο, θριαμβευτικό τρίο...

Ορφέας και Ευρυδίκη αποχωρούν από τον Άδη
(εξώφυλλο παρτιτούρας)

ΟΡΦΕΑΣ:

Ας θριαμβεύσει ο έρωτας κι όλος ο κόσμος

ας υπηρετεί το βασίλειο της ομορφιάς

Από την πικρή -κάποιες φορές- φυλακή του

κανείς δεν προτιμά τη λευτεριά

ΕΡΩΤΑΣ:

Μια άκαρδη σκληρότητα της ομορφιάς τους βασανίζει

και τους οδηγεί σε απόγνωση

Μα ο ερωτευμένος στη γλυκιά στιγμή του έρωτα

όλα τα λησμονά

ΕΥΡΥΔΙΚΗ:

Η ζήλεια τρώει και καταβροχθίζει

μα έπειτα χαρίζει εμπιστοσύνη

κι αυτή η υποψία που ταράζει την καρδιά

γίνεται στο τέλος ευτυχία

ΟΛΟΙ:

Ας θριαμβεύσει ο έρωτας!"

Gluck: "Orphee et Eurydice: Trio Finale, "Tendre amour":
(Eurydice, Orphée, L'Amour)

Σαιν Σανς: άρωμα εξωτικό με την Παρυσάτιδα της Περσίας...

Aπό την πρεμιέρα της όπερας Parysatis του Saint-Saëns το 1902

Το ζεύγος Dieulafoy.
Η Jane αριστερά με ανδρικό κοστούμι

29 Ιουνίου 1851 γεννιέται η Jane Dieulafoy, η γαλλίδα αρχαιολόγος και μυθιστοριογράφος, που με το σύζυγο της Marsel Auguste Dieulafoy ανέλαβαν τις ανασκαφές στα Σούσα της Περσίας, φέρνοντας στο φως πολλές αρχαιότητες μερικές από τις οποίες εκτίθενται στο μουσείο του Λούβρου, όπως η περίφημη Ζωφόρος των Λιονταριών.
Το Παρισινό Μουσείο φιλοξενεί ευρήματά της σε δύο αίθουσές του . Η γαλλική κυβέρνηση για τη συνεισφορά της το 1886 τής απένειμε τον τίτλο του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής.

Πολλά έχουν ειπωθεί για την ένδυση τη Jane Dieulafoy, η οποία προτιμούσε να κρατά τα μαλλιά της πολύ κοντά και να ντύνεται με ανδρικά ρούχα, τάση που υιοθέτησε προκειμένου να ταξιδέψει ελεύθερα στις μουσουλμανικες χώρες.
Επειδή αυτό ήταν αντίθετο με το γαλλικό νόμο εκείνη την εποχή, αιτήθηκε και έλαβε ειδική άδεια αμφίεσης πείθοντας τους αρμοδίους με το επιχείρημα:
"Το κάνω μόνο για να εξοικονομήσω χρόνο. Αγοράζω έτοιμα κοστούμια χωρίς έννοια για το τι θα φορώ καθημερινά. Ετσι, κερδίζω χρόνο, τον οποίο αξιοποιώ στην πολύτιμη εργασία μου".



Την εμπειρία της από την πολύχρονη αρχαιολογική έρευνα, η Jane Dieulafoy κατέγραψε σε μια σειρά από βιβλία, με λεπτομερείς αναφορές στις ανασκαφές και τις ανακαλύψεις των γαλλικών αποστολών. Εγραψε επίσης και μερικά μυθιστορήματα εμπνευσμένα από αυτά τα ευρήματα, ανάμεσά τους και το τιτλοφορούμενο: "Παρυσάτις".


Παρυσάτις ονομαζόταν η ισχυρή Βασίλισσα των Περσών, θυγατέρα του αυτοκράτορα, Αρταξέρξη Α', και ετεροθαλής αδερφή του Δαρείου Β', τον οποίο παντρεύτηκε και μαζί απέκτησαν τον Αρταξέρξη και τον νεότερο Κύρο:

Δαρείου και Παρυσάτιδος γίγνονται παίδες δύο,

πρεσβύτερος μεν Αρταξέρξης, νεώτερος δε Κύρος.

Η Παρυσάτις, είχε μεγάλη αδυναμία στον Κύρο για τις αρετές του, τα σωματικά και ψυχικά του χαρίσματα.
Ήταν μια ισχυρή, πανεύστροφη βασίλισσα που κατάφερε να βοηθήσει στην άνοδο του Δαρείου στο θρόνο, παρόλο που δεν ήταν νόμιμος απόγονος και λέγεται πως ο βασιλιάς υπολόγιζε τη γνώμη της και εξαρτιόταν από τις συμβουλές της. Επίσης ήταν πολλή σκληρή, αδίστακτη και αμείλικτη. Όταν στη μάχη στα Κούναξα, ένας στρατιώτης χτύπησε με το βέλος του τον αγαπημένο της γιο Κύρο, κάνοντάς τον να πέσει από το άλογο και να χτυπήσει το κεφάλι του οπότε πέθανε, διέταξε να τον βρουν και να τον εκτελέσουν με σκαφισμό, ενώ εκδικήθηκε τον ευνούχο του βασιλιά, ο οποίος είχε κόψει το χέρι και το κεφάλι του νεκρού Κύρου, βάζοντας να τον γδάρουν ζωντανό.


Επεισόδια από τη ζωή της, καθώς και πτυχές της δυναμικής προσωπικότητάς της παρουσιάζονται στο μυθιστόρημα της αρχαιολόγου  Jane Dieulafoy: "Παρυσάτις", που μεταγράφηκε σε θεατρικό, τη σκηνική μουσική για το οποίο συνέθεσε ο Σεν-Σανς.

Υπενθυμίζουμε πως ο γάλλος συνθέτης ήταν παθιασμένος με την αρχαιότητα και τα εξωτικά μέρη της Ανατολής. Οι φίλοι του τον αποκαλούσαν "πουλάκι του χιονιού", καθώς τους χειμώνες του άρεσε να φεύγει από το Παρίσι για πιο ζεστά κλίματα. Αγαπημένοι του προορισμοί ήταν η Αίγυπτος και η Αλγερία.


Την Αίγυπτο είχε επισκεφτεί και το 1902, προσκεκλημένος του αδερφού του χεδίφη, στην εξωτική του βίλα στις όχθες του Νείλου, όταν συνέλαβε την ιδέα και έδωσε και τα πρώτα δείγματα τη παρτιτούρας του έργου: "Parysatis" ενθουσιασμένος από το μυθιστόρημα της Dieulafoy.

Tο έργο παρουσιάστηκε το καλοκαίρι τη ίδιας χρονιάς στο φεστιβάλ της Béziers, με την Πωλίν Βιαρντό στο ρόλο της Πέρσας βασίλισσας και τον Σαιν Σανς στο πόντιουμ. Ο συνθέτης έγραψε για μια πολυμελή ορχήστρα 450 εκτελεστών, μικτή χορωδία 250 χορωδών και εξήντα χορευτές.
Αντλώντας έμπνευση ιδίως από εικονογραφικές πηγές, γράφει μοτίβα ανατολίζουσας χροιάς συνδυάζοντας ευρηματικά τα ηχοχρώματα από ποικιλία πνευστών, άρπες και διάφορα κρουστά, ενώ χρησιμοποίησε τροπική γραφή και φρενήρεις ρυθμούς.

calameo

Το λιμπρέτο ξεκινά με τον θάνατο του Κύρου και την περαιτέρω συνωμοσία της Παρυσάτιδας ενάντια στη νύφη της Στάτειρα, γυναίκας του Αρταξέρξη επειδή τόλμησε να επικρίνει για τη σκληρότητά της τη βασίλισσα, δημόσια. Τελικά τη δολοφονεί με τη βοήθεια ενός πιστού υπηρέτη της ο οποίος ετοιμάζοντας το βασιλικό γεύμα, καθάρισε ένα πουλί με μαχαίρι βουτηγμένο σε δηλητήριο, με τέτοιο τρόπο που μόνο το μισό του ζώου ποτίστηκε με το φαρμάκι. Αυτό το μέρος σερβιρίστηκε στη Στάτειρα, που προκάλεσε τον θάνατό της. Όταν αποκαλύφθηκαν όλα,  η βασίλισσα εξορίστηκε από το γιο της, Αρταξέρξη.

Στην σύγχρονη εποχή δεν εκτελείται ολοκληρωμένο το έργο, πλην από το "Le rossignol et la rose", και τις "Airs de ballet".
"Το αηδόνι και το τριαντάφυλλο" είναι ένα τραγούδι χωρίς λόγια, όπου η υψίφωνος μιμείται το τραγούδι του αηδονιού, τη μελωδία του οποίου ο Σαιν Σανς άκουσε από έναν ντόπιο πλανόδιο οργανοπαίχτη στην Αλεξάνδρεια. Οι "entree" και "Airs de ballet" παρουσιάζονται συχνά ως ανεξάρτητα ορχηστρικά κομμάτια.

Σύμφωνα με τον Γκαμπριέλ Φωρέ η πρεμιέρα της "Parysatis" είχε τεράστα επιτυχία, με το κοινό να χειροκροτεί ασταμάτητα προκειμένου να αναγκάσει συνθέτη και συγγραφέα να ανέβουν στη σκηνή, όπως και έγινε με τους θεατές να παραληρούν μέσα σε επευφημίες. Ο Φωρέ αναφέρει ότι η Τζέιν είχε επιλέξει να φορέσει το ανδρικό κοστούμι της, μη αλλάζοντας τις στυλιστικές της επιλογές για την πρεμιέρα.

Saint-Saëns: "Parysatis, Le rossignol et la rose"
Ερμηνεύει η Natalie Dessay:

Saint-Saëns: "Parysatis, Εntree - Airs de ballet":

Μουσικές παρτιτούρες με το μύθο του Ακταίονα ...

"Tο λουτρό της Άρτεμης και η μεταμόρφωση του Ακταίονα σε ελάφι"
François Clouet 

“Από την Αυτονόη [κόρη του Κάδμου και της Αρμονίας] και τον Αρισταίο
γεννήθηκε ένας γιος, ο Ακταίωνας, ο οποίος ανατράφηκε από τον Χείρωνα
που του δίδαξε την τέχνη του κυνηγιού.
Oι Νύμφες τον αποκαλούσαν Αγραίο (του αγρού) και Νόμιο(=βοσκό) και του δίδαξαν την καλλιέργεια της ελιάς, την παρασκευή του τυριού και τη μελισσοκομική τέχνη]·
αργότερα όμως κατασπαράχθηκε στον Κιθαιρώνα από τα ίδια του τα σκυλιά.
Και αυτός πέθανε με αυτόν τον τρόπο, όπως τουλάχιστον παραδίδει ο Ακουσίλαος, επειδή προκάλεσε την οργή του Δία, καθώς επιδίωξε την αγάπη της Σεμέλης,
οι περισσότεροι όμως λένε ότι πέθανε επειδή είδε την Άρτεμη να παίρνει το λουτρό της.”

Αυτά διασώζει ο Απολλόδωρος στη Βιβλιοθήκη του για τον Ακταίονα, που είδε την Άρτεμη να λούζεται γυμνή στο ποτάμι κι η τιμωρία του ήταν να τον μεταμορφώσει η θεά σε ελάφι, το οποίο κατασπάραξαν τα κυνηγετικά σκυλιά του.

Ο ΜΥΘΟΣ:

Ο Ακταίoνας ήταν γιος του Αρισταίου και της Αυτονόης, κόρης του βασιλιά της Θήβας Κάδμου. Τον ανέθρεψε ο Κένταυρος Χείρωνας στο Πήλιο και έγινε σπουδαίος κυνηγός.

"Ο Ακταίων αντικρίζει άθελά του την Άρτεμη γυμνή"
(Τιτσιάνο)

Kυνηγούσε καθημερινά στα δάση με τα πενήντα σκυλιά του.
Κάποτε που ο Ακταίονας κυνηγούσε στα βουνά έφτασε στην ιερή κοιλάδα της Άρτεμης, την πυκνόδεντρη Γαργαφία, και εκεί αποκοιμήθηκε κουρασμένος πάνω σε έναν βράχο κοντά στην Παρθένιο πηγή, όπου έπαιρνε το λουτρό της η θεά. Όταν ο Ακταίονας ξύπνησε, την είδε γυμνή να λούζεται στην πηγή. Όταν οι Νύμφες αντιλήφθηκαν ότι τις κοιτάζει, περικύκλωσαν τη θεά, προσπαθώντας να κρύψουν τη γύμνια της, επειδή κανένας θνητός δεν είχε τολμήσει να την αντικρίσει γυμνή. Εκείνη τον τιμώρησε ρίχνοντας νερό από την πηγή στο πρόσωπό του και τον μεταμόρφωσε σε ελάφι.
Στη συνέχεια προκάλεσε λύσσα στα πενήντα σκυλιά του, τα οποία, χωρίς να τον αναγνωρίσουν, τον πήραν στο κατόπι και τον κατασπάραξαν.
‘Όμως έπειτα άρχισαν να τον αναζητούν και να γαβγίζουν. Ο μύθος συμπληρώνει πως ο Κένταυρος Χείρωνας που τα λυπήθηκε, έφτιαξε ένα ομοίωμα του παλιού του μαθητή, προκειμένου να τα ηρεμήσει.

Σύμφωνα με τον Παυσανία, οι γονείς του Ακταίονα δεν μπόρεσαν να ξεπεράσουν τον τραγικό θάνατο του γιου τους. Ο πατέρας του, ο Αρισταίος, εγκατέλειψε τη Βοιωτία και εγκαταστάθηκε στο νησί Σαρδώ, ενώ η μητέρα του, Αυτονόη, μετοίκησε στην Ερένεια των Μεγάρων όπου πέθανε από τη λύπη της.

"Ο Ακταίων κατασπαράζεται από τα σκυλιά του"
(Τιτσιάνο)

Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης αναφέρει ότι η Άρτεμις τιμώρησε τον Ακταίονα είτε γιατί είχε κρεμάσει τα τρόπαια του κυνηγιού του έξω από τον ναό της και ζήτησε κατόπιν τον έρωτά της είτε επειδή καυχιόταν ότι ήταν ανώτερός της στην τέχνη του κυνηγιού.
Κατά τον Ακουσίλαο και τον Στησίχορο, ο Ακταίονας τιμωρήθηκε από τον Δία γιατί διεκδίκησε για σύζυγό του τη Σεμέλη, που ήταν αγαπημένη του Δία. 

Η ιστορία του Ακταίoνα παρουσιάζει δομικές αναλογίες με ιστορίες άλλων. Καταρχάς μοιράζεται την ίδια μοίρα με τον ξάδελφό του Πενθέα: και οι δύο διαμελίζονται, ο πρώτος από τα σκυλιά του, ο δεύτερος από τις σκύλες- μαινάδες· και τα δυο επεισόδια διαδραματίζονται στη φύση.
Ακταίων και Τειρεσίας τιμωρούνται σε υγρά περιβάλλοντα για τον ίδιο λόγο -είδαν άθελά τους θεές να παίρνουν το λουτρό τους-, ενώ και ο Νάρκισσος εγκλωβίζεται στο υγρό περιβάλλον του χειμάρρου Δονακώνα, όπου αυτοθαυμάζεται. 

Επίσης ο μύθος του Ακταίονα παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τον μύθο του Ωρίωνα, επίσης ικανού κυνηγού που υπήρξε και αυτός θύμα της οργής της Άρτεμης, όταν θέλησε να τη συναγωνιστεί στον δίσκο.

Στην αναγεννησιακή τέχνη ο μύθος αξιοποιήθηκε από τους καλλιτέχνες σαν αφορμή και πρόσχημα για να δημιουργήσουν πίνακες υπαινικτικούς για την ηδονοβλεψία. Mύθους ηθικοδιδακτικούς για τους κινδύνους που προκύπτουν από την ηδονοβλεψία, για το τι μπορεί να πάθει ένας γενναίος άνδρας βλέποντας μια γυμνή γυναίκα, καθώς αφήνεται να παρασυρθεί από ταπεινά πάθη.

O μύθος της μεταμόρφωσης του Ακταίονα έχει εμπνεύσει πλήθος καλλιτεχνών κάθε είδους από την αρχαιότητα ως σήμερα. 

Marc-Antoine Charpentie

Ι.  Στη μουσική ξεχωρίζει η οπερατική μινιατούρα "Acteon" του Marc-Antoine Charpentie , που περιγράφει σε έξι σκηνές των τραγωδία του αρχαίου ήρωα.
Ο συνθέτης χρησιμοποιεί κλασικές τεχνικές της tragédie en musique που δίδαξε ο Lully και παραθέτει μια σύνθεση υψηλής φωνητικής και οργανικής δύναμης, ένα λεπτό αλλά δυναμικό σύντομο έργο, που μαρτυρά την ευρηματικότητα και δεξιοτεχνία του δημιουργού.

Oι έξι σκηνές:

1. Ο Aκταίων με τους κυνηγούς του βρίσκονται στο δάσος. Η χορωδία των κυνηγών και ο ήρωας υμνούν την Άρτεμη:

"Θεά απ' την οποία ανασαίνω,

Αγαπημένη των δασών, βασίλισσα

Οδήγησε τα βήματά μας..."

2. Η σκηνή του λουτρού της Άρτεμης και των Νυμφών της.
3. Moνόλογος του Ακταίονα στη σκηνή του ύπνου. Η Άρτεμις αντιλαμβάνεται την παρουσία του και αποφασίζει για τη μοίρα του.
4. Ο Ακταίων μεταμορφώνεται σε ελάφι. Βλέπει το μεταμορφωμένο είδωλό του μέσα στα νερά της πηγής:

"Ο Ακταίων αντικρίζει την Άρτεμη στο λουτρό της
κι ευθύς μεταμορφώνεται σε ελάφι",
Ρωμαϊκό ψηφιδωτό στην Συρία.

"Ατρόμητη άλλοτε καρδιά μου

Ποιος σε κυριεύει, φόβος;

Τι βλέπω σε αυτόν τον υγρό καθρέφτη;

Το πρόσωπό μου είναι ζαρωμένο,

Με απαίσιες τρίχες να καλύπτουν το δέρμα μου

τίποτε δεν έχει απομείνει από την πρώτη μου μορφή,

Αχ! Θεοί που με μεταμορφώσατε απ'τη βασιλική φυλή μου...

Για να γλιτώσω την ντροπή

Πάρτε μου το φως..."

5. Τα κυνηγόσκυλα κυνηγούν το ελάφι.
6. Ο Δίας ανακοινώνει στους κυνηγούς τον θάνατο του Ακταίονα. Η ποιμαντική σύνθεση τελειώνει με τη χορωδία των κυνηγών να εκφράζουν την οδύνη αλλά και το θυμό τους για το τέλος του ήρωα.

Η συνεισφορά του Γάλλου συνθέτη της μπαρόκ στην μουσική τέχνη, έτυχε μεγάλης αναγνώρισης στην εποχή του. Σ' αυτή τη σύντομης διάρκειας μουσική τραγωδία του διακρίνουμε στοιχεία μελωδικής και αρμονικής βάσης από το ιταλικό στυλ το οποίο σπούδασε μαθητεύοντας στη Ρώμη πλάι στον διάσημο Τζάκομο Καρίσιμι.
Είναι ο μόνος Γάλλος της περιόδου που θα ακολουθήσει αυτό το είδος με τόση επιμέλεια.
Σύντομο έργο ο “Acteon”, αλλά μοναδικής ομορφιάς, όπου ο μελωδικός πλούτος, η χρήση των παύσεων και της μετατροπίας, καθώς και το γούστο των χρωματισμών υπογραμμίζουν τον ηθικοδιδακτικό χαρακτήρα του μύθου.

Marc Antoine Charpentier: “Actéon”

(William Christie - Les Arts Florissants)

ΙΙ.  Επίσης ο αυστριακός συνθέτης, Carl Ditters von Dittersdorf συνθέτει τον περίφημο κύκλο του: "Μεταμορφώσεις του Οβιδίου", μια σειρά δώδεκα συμφωνιών προγραμματικής μουσικής με έμπνευση από μυθολογικά θέματα που παρουσιάζει ο Οβίδιος στο ομώνυμο βιβλίο του(μόνο έξι έχουν διασωθεί).
Γράφτηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1780 και αποτελεί μέχρι σήμερα μία από τις σπουδαιότερες συνεισφορές στην ιστορία της προγραμματικής μουσικής, καθώς "διδάσκει" τον ευφυή και καινοτόμο τρόπο μετάπλασης του μύθου σε συμφωνικό ήχο. Η "Συμφωνία αρ. 3" του κύκλου τιτλοφορείται: "Actéon Changé en Cerf-Ο Ακταίων μεταμορφωμένος σε ελάφι" είναι γραμμένη στη Σολ μείζονα και η μουσική αφήγηση ξετυλίγει το μύθο σε 4 μέρη:

Ι. Allegro
II. Adagio piu tosto andantino
III. Tempo di menuetto - Alternativo
IV. Vivace

Carl Ditters von Dittersdorf: "Sinfonia No.3 - Actéon Changé en Cerf":

ΙΙΙ.  Μια άλλη εκδοχή του μύθου αναφέρει ότι η θεά του κυνηγιού, Άρτεμη, ορκισμένη παρθένα, σαγηνεύτηκε από τον όμορφο κυνηγό Ακταίονα και τού παραδόθηκε ερωτικά. 

Giuseppe Cesari,   "Actaeon"

Η θεά από φόβο μήπως μαθευτεί το συμβάν, τον μεταμόρφωσε σε ελάφι κι έβαλε τα πενήντα σκυλιά του να τον κατασπαράξουν.

Το ερωτικό επεισόδιο περιγράφει ο Γενουάτης συνθέτης Cesare Pugni στο μπαλέτο με τίτλο: "Le Roi Candaule" σε χορογραφία Μαριούς Πετιπά.

 
Πρόκειται για το "Pas de deux της Ντιάνας και του Ακταίονα", το πιο δημοφιλές του μπαλέτου, όπου κατά τη διάρκεια των γάμων του Γύγη με τη Νισία εμφανίζεται η Ντιάνα-Άρτεμις και ξεκινά το χορό της με τον Ακταίονα, αντανακλώντας το μύθο του πάθους με τα καταστροφικά αποτελέσματα μεταξύ της θεάς και του όμορφου κυνηγού, που άθελά του την είχε δει γυμνή στην πηγή.

 
Ο Πετιπά αναθέτει στον  άνδρα χορευτή θεαματικότατα "άλματα ελαφιού". 

Cesare Pugni: "Diane et Acteon pas de deux":

Όταν η Άρτεμις είδε τον Ακταίο κατασπαραγμένο, λυπήθηκε βαθιά.
Για να μετριάσει τη

"Ο Ακταίων κατασπαράζεται από τα σκυλιά"
 (από αττικό ερυθρόμορφο κρατήρα-Λούβρο)

θλίψη της ζήτησε από τον Δία να τον μετατρέψει σε αστερισμό. Ο πατέρας των θεών δημιούργησε τον Αστερισμό του μεγάλου Κυνός.Αν ποτέ, κοιτάζοντας τον νυχτερινό ουρανό, διακρίνετε τον αστερισμό, ακούστε τον ψίθυρο των αστεριών. Θα' ναι ο Ακταίων, που αφηγείται στα υπόλοιπα αστέρια την ιστορία του πώς αυτός, ο μόνος θνητός, είδε γυμνή τη θεά Άρτεμη. Ίσως γι' αυτό και μόνο -τους εκμυστηρεύεται- ν' άξιζε να πεθάνει, ακόμα και μ' αυτό τον φρικτό τρόπο...

IV: Τέλος από το μύθο της μεταμόρφωσης του Ακταίονα σε ελάφι είναι εμπνευσμένο και το συμφωνικό ποίημα του ρουμάνου, Alfred Alessandrescu. 
Πρόκειται για πολύχρωμης υφής σύνθεση η οποία τιμήθηκε με το Α' Βραβείο στο Διαγωνισμό "George Enescu" το 1915. Μυστηριώδεις μουσικές χειρονομίες, απειλητικές μελισματικές φιγούρες, ζωηρά "επεισόδια" και αιχμηρά περάσματα σκιαγραφούν τις αλλεπάλληλες εναλλαγές διαθέσεων στη μυθολογική αφήγηση.

Alfred Alessandrescu:  "Actaeon":

Μέρος του κειμένου δημοσιεύτηκε και στην Κοινότητα The Mythologists.

(Στοιχεία για το μύθο αντλήθηκαν από: greek-language, Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα, Κακριδής Ι. Θ. , Ελληνική Μυθολογία, lifo.gr, theogonia.gr, Βικιπαίδεια)