Ημέρα Χορού με τη Λόλα της Βαλένθια...

"Lola de Valence", Eduard Manet

"Ο χορός είναι σιωπηλή ποίηση"

(Σιμωνίδης ο Κείος)

Ζαν-Ζορζ Νοβέρ

Με τη δύναμη και τη σαγήνη που άσκησε και ασκεί η τέχνη του χορού, σας καλησπερίζω.
29 Απριλίου γιορτάζεται η "Παγκόσμια Ημέρα Χορού", με αφορμή την ημερομηνία γέννησης του δημιουργού του σύγχρονου μπαλέτου, Ζαν-Ζορζ Νοβέρ.


Η φήμη του Νοβέρ συνδέεται με το λεγόμενο: "μπαλέτο δράσης", προάγγελο των σύγχρονων θεωριών περί χορού. Οι βάσεις της αισθητικής του γάλλου χορογράφου και χορευτή αντιπροσωπεύουν μια καινοτόμα, ενθαρρυντική αντίδραση στον ηδονισμό των βιρτουόζων που κυριαρχούσε στην εποχή του και μια ανακατάταξη των εκφραστικών αξιών του χορού, όπου η παντομίμα ταυτίζεται με τη δραματική αναπαράσταση.


Πολλοί είναι εκείνοι που πιστεύουν πως στον χορό, τα όρια ανάμεσα σε σώμα και ψυχή γίνονται δυσδιάκριτα, ξεθωριάζουν, καθώς υποστηρίζουν ότι το σώμα κινείται πνευματικά και συγχρόνως το πνεύμα σωματικά.



O Σαρλ Μπωντλαίρ διατύπωσε την άποψη πως: 

"ο χορός έχει τη δύναμη να αποκαλύπτει όλα τα μυστήρια που κρύβονται στη μουσική και χαρακτήρισε την τέχνη του χορού "ποίηση σε κίνηση, με χέρια και πόδια".

Στην ποιητική συλλογή του "Τα Άνθη του κακού" ο αγαπημένος Μπωντλαίρ συμπεριλαμβάνει το ποίημά του: "Λόλα της Βαλένθιας":

"Εν μέσω τόσων καλλονών που παντού δύνασαι να δεις,

καλώς κατανοώ, φίλοι, ότι αιωρείται ο πόθος.

Βλέπεις, ωστόσο, να σπινθηροβολεί στην Λόλα της Βαλένθιας

η απροσδόκητη σαγήνη ενός ρόδινου και μελανού κοσμήματος"

Η Λόλα στην οποία αναφέρεται ήταν μια σπανιόλα χορεύτρια, με πολλούς θαυμαστές στην εποχή της!
Το πραγματικό της όνομα άκουγε στο Lola Melea, κι ήταν πρίμα μπαλαρίνα του Βασιλικού θεάτρου της Μαδρίτης.
Στο πλαίσιο ευρωπαϊκής περιοδείας το καλοκαίρι του 1862 έφτασε και στο Παρίσι για παραστάσεις.
Εκεί με τη χάρη, το ταμπεραμέντο και την υψηλή τεχνική της σαγήνευσε άπαντες Παριζιάνους, φίλους της τέχνης του χορού.
Αναμεσά τους και ο Κάρολος Μπωντλαίρ, που τής αφιέρωσε το παραπάνω τετράστιχο, εμπνεόμενος από το εικαστικό έργο που τής φιλοτέχνησε ο άλλος θαυμαστής της Λόλα, Εντουάρ Μανέ, που βλέπετε παραπάνω.

Ο ζωγράφος την απεικόνισε ολόσωμη με την παραδοσιακή ισπανική της φορεσιά, (με αρκετές επιρροές από Γκόγια).

H Λόλα της Βαλένθια ξεσήκωνε τα πλήθη καθώς λικνιζόταν όλο χάρη, στο πλευρό του αρχιχορευτή, Mariano Camprubi, πλημμυρίζοντας με τις κινήσεις τους ηφαιστειακή λάβα, που "τσουρούφλιζε" κι έκανε να σπαρταρά την καρδιά καθένα που τούς παρακολουθούσε. 

"Spanish Ballet", Eduard Manet

Ο Μανέ στο εικαστικό του: "Ισπανικό μπαλέτο" έχει απεικονίσει τους δυο τους να χορεύουν με χαρακτηριστικές, αιθέριες κινήσεις, μαρτυρώντας για μια ακόμη φορά το θαυμασμό στο ταλέντο τους κι εν γένει στη χορευτική τέχνη.

Eίναι έργο του 1862 και αντικατοπτρίζει το πόσο εκστασιασμένος ήταν ο Μανέ με την ισπανική τέχνη, που αντανακλούσε τον εξωτισμό και τη γοητεία των εκρηκτικών Ισπανών. Το "Ισπανικό μπαλέτο" αναδύει ενέργεια, κίνηση, δυναμισμό και μια αίσθηση ρυθμού.
Η χρωματική παλέτα του ζωγράφου αποτελεί συνονθύλευμα φλογερού κόκκινου, εκτυφλωτικού κιτρινόχρυσου, διαυγούς λευκού με ελάχιστες κυανές πινελιές, όπου οι φιγούρες σκιαγραφώνται φωτεινές στο σκούρο, μυστηριώδες φόντο τραβώντας την προσοχή μας.
Ο δημιουργός τοποθετεί μια τραγουδίστρια καθιστή επί τω έργω, δυο κιθαριστές να πλαισιώνουν το τραγούδι της και στο κέντρο το χορευτικό ζευγάρι, Λόλα και Μαριάνο, να κλέβει την παράσταση αφήνοντας έκθαμβους τους παρευρισκόμενους με τον πλούτο της ομορφιάς, της συγκίνησης, της απόλαυσης.

Ο Μανέ λάτρευε την Ισπανία, τόσο που στο ατελιέ του διατηρούσε ισπανικά κοστούμια και ήταν δημιουργίες του ισπανικής θεματικής που χάρισαν στο ζωγράφο την πρώτη αναγνώριση, όπως επίσης με αυτά τα έργα ο Μανέ πήρε και την πρώτη άριστη κριτική του από τον Γκωτιέ. Σε επίπεδα εμμονής, το πάθος του ζωγράφου για τη χώρα και τον πολιτισμό των Ιβήρων, που ταξίδεψε ως εκεί σε ένα πολύμηνο ταξίδι γνώσης, αισθητικής, τέρψης και συγκινήσεων.

 Ο Mariano Camprubi καταχειροκροτήθηκε και στο ρόλο του ταυρομάχου. Ο Μανέ δεν έχασε την ευκαιρία της απεικόνισης του αρχιχορευτή και ως ματαντόρ: 

Eduard Manet: "Mariano Camprubi as Matador"

Aς απολαύσουμε για χάρη τους ένα εκρηκτικό απόσπασμα από το ισπανικού θέματος, μπαλέτο "Δον Κιχώτης" σε μουσική του Ludwig Minkus, που χόρεψε και η Λόλα με τεράστια επιτυχία...

Πρόκειται για μπαλέτο σε 3 πράξεις, βασισμένο σε επεισόδια από το δημοφιλές και περίφημο ομώνυμο μυθιστόρημα του Θερβάντες.

Ρεμβάζει η ψυχή απόψε με ανάλαφρες, γεμάτες ζωή κινήσεις, που εκστασιάζουν, εκλεκτοί φίλοι!

"Don Quixote", Ludwig Minkus:

Πίνα Μπάους: η "ιέρεια του θλιμμένου σώματος"...

 

"Δεν με ενδιαφέρει πώς κινούνται οι άνθρωποι, αλλά τι είναι αυτό που τους κινεί"

(Πίνα Μπάους)

Η Παγκόσμια Ημέρα Χορού γιορτάζεται στις 29 Απριλίου, ημερομηνία γέννησης του Γάλλου χορευτή, χορογράφου και συγγραφέα Ζαν-Ζορζ Νοβέρ, δημιουργού του σύγχρονου μπαλέτου. Την Παγκόσμια Ημέρα Χορού φέτος τη γιορτάζουμε με την "ιέρεια του θλιμμένου σώματος, Pina Bausch", την κορυφαία γερμανίδα χορεύτρια και χορογράφο που έφερε πραγματική επανάσταση στον κόσμο του χορού.

***

"-Δε θα γυρίσεις να την κοιτάξεις, του είπαν, προτού φτάσετε στο φως του απάνω κόσμου. Αλλιώς, θα τη χάσεις για πάντα. Πήγαινε κι αυτή θα σ’ ακολουθεί.
Ο Ορφέας ένιωσε στον ώμο του το χέρι εκείνης κι η καρδιά του φτεροκόπησε σαν μεθυσμένο πουλί.
Η κατάμαυρη πύλη ανοίχτηκε. Τη διάβηκαν σιωπηλοί. Σιωπηλοί κι ανείδωτοι διαβήκαν και το σκοτεινό Αχέροντα με τα φαρμακερά νερά. Από δω αρχίζει η πορεία προς το σύνορο που χωρίζει το έρεβος απ’ το φως.
Είναι ο δρόμος πολύς; Κάθε δρόμου το μάκρος μετριέται με τη λαχτάρα..."

(Γιώργος Γεραλής: "Ο Ορφέας και η λύρα του-Αιωνιότητα")

Τον 18ο αιώνα οι ελληνικοί μύθοι ασκούν υπέρτατη γοητεία στις τέχνες. Ο Γκλουκ είχε τόσο συνταραχθεί από τον σπαραγμό του Ορφέα για την "χαμένη του Ευρυδίκη", που πίστεψε ότι μόνο η κραυγή μπορούσε να αποδώσει την ένταση του αποχωρισμού τους.
Γι’ αυτό και στις πιο οδυνηρές στιγμές της όπεράς του ζητούσε από τους ερμηνευτές να τραγουδούν με κραυγή φυσικού πόνου.

Αυτή η σωματική διάσταση που δίνει ο Γκλουκ στο έργο του, απελευθερώνει και τους χορογράφους...
Η Πίνα Μπάους μεταμόρφωσε το έργο σε χορευτική όπερα το 1975, ακολουθώντας τα βήματα του Γκλουκ. Όπως ο συνθέτης με τις φωνές, έτσι κι εκείνη προσπαθεί με τα σώματα να ανιχνεύσει μέχρι πού ο χορός μπορεί να εκφράσει τις αρχέγονες δυνάμεις που διαπερνούν τις καρδιές των ανθρώπων. Οι φωνές αφηγούνται το μύθο και τα σώματα εκφράζουν τη δραματική του ουσία, έτσι που φωνή και σώμα ενώνονται σε ένα.
Η Μπάους με την εξαιρετική ικανότητά της να οργανώνει τον σκηνικό χώρο με την κίνηση, κάνει κάθε βήμα και κάθε χειρονομία να φαίνονται αναπόφευκτα. Οι χορευτές εκφράζουν τα αισθήματα στην απόλυτη ουσία τους, όλα δείχνουν πραγματικά και ζωντανά, όπως ο θάνατος και η ζωή και συμπλέκονται με αρμονική ισοτιμία με το υπέροχο αυτό μουσικό έργο.
Πένθιμες, μεγάλης πλαστικής δύναμης, τοιχογραφίες εναλλάσσονται με ντουέτα και σόλο πυκνής ενέργειας. Ο χορός της είναι μια γλώσσα ζωντανή και εκφραστική, με την αλήθεια και την καθαρότητα μιας κίνησης που αντλεί από βαθιά.

Η Πίνα Μπάους κάνει τους θεατές συμμέτοχους της μυσταγωγίας που πάσχισε να δημιουργήσει! Η Μπάους, αυτός ο ανθρώπινος θρύλος της χορευτικής καινοτομίας, με τα νεωτεριστικά στοιχεία που καθιέρωσε (μίξη παντομίμας, και υποκριτικής, σκηνογραφικών μυστικών και οπερατικών τεχνικών) ανύψωσε το είδος του χοροδράματος σε υπερβατικές σφαίρες.
Αγαπημένοι της συνθέτες υπήρξαν ο Στραβίνσκυ και ο Γκλουκ. Και τους δυο τούς χορογράφησε σε αριστουργηματικές "χορο-όπερες"...

Gluck-Pina Bausch: Overture to Orpheus & Eurydice:

(Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, pina-bausch.de, nytimes, greek-language.gr)

Μαρία Πολυδούρη: μια ρομαντική φύση, σαν τρίλλια που έσβησε..."

29 του Απριλιού 1930 πέρασε στην αιωνιότητα η Μαρία Πολυδούρη, μια μεγάλη Ελληνίδα ποιήτρια, εκπρόσωπος της νεορομαντικής σχολής...
Μια γυναίκα-καλλιτέχνιδα, που η ποιητική της τέχνη δείχνει πως γνώριζε να ενθουσιάζεται και παράλληλα να υποφέρει...Να είναι ώριμη μέσα στη μοναδική παιδικότητά της...

Ηταν μόλις 28 χρόνων γι'αυτό και την χαρακτηρίζουν σύμβολο της πρόωρα χαμένης ομορφιάς. Ομως είχε ζήσει μια ζωή έντονη σε συναίσθημα, ελεύθερη, πέρα από συμβάσεις και καταπιέσεις...

"Πάντα γυρίζω", της Γεύσως Παπαδάκη

"Πάντα γυρίζω", Μ.Πολυδούρη:

"Πάντα γυρίζω εκεί προς τα χαράματα

της όμορφης αγάπης μας. Μην τύχη,

φοβάμαι, το μοιραίο να συντύχη

και φύγουν για τ' αγύριστα περάματα.

Θαρρώ ζωή της δίνω ανακαλώντας

τα πρωτινά φεγγοβολήματά της

το ανόθευτο μεθύσι μας κοντά της

τα δώρα της περίσσια σπαταλώντας.

Κι' αναζητώ το βλέμμα σου γεμάτο

μιαν αφοσίωση αστέρευτη, σαν έννοια,

σαν έλξη νάταν όλο μαγνητένια,

τόσο όμορφο ήταν, τόσο ήταν γεμάτο.

Αχ! ο κρυφός καημός που μου κρατάει

τη σκέψη σκλαβωμένη στο πρωτάνθι,

ενώ γύρα μας περισσεύουν τ' άνθη

που αμέριμνα η αγάπη μας σκορπάει."

Από το ποίημά της "Πάντα γυρίζω" εμπνέεται η αγαπημένη εικαστικός, Γεύσω Παπαδάκη στο γεμάτο χρωματικό λυρισμό, ομώνυμο εικαστικό της, που θαυμάσαμε στην έκθεση της: "α....όπως αγάπη¨...

Οι δύο άξονες γύρω από τους οποίους περιστρέφεται η ποίηση της Πολυδούρη είναι ο έρωτας και ο θάνατος.
Από τα σπουδαιότερα ερωτικά ποιήματά της με το μελαγχολικό συναίσθημα να πλημμυρίζει τον αναγνώστη ταυτόχρονα με τη λαχτάρα και προσδοκία για καθαρμό από ρύπους αμαρτίας μέσω του έρωτα είναι το τιτλοφορούμενο: "Μόνο γιατί μ' αγάπησες":

"Πορτρέτο Μ. Πολυδούρη", Κ. Ασαργιωτάκη
kalliopiasargiotaki

"Δεν τραγουδώ παρά γιατί μ’ αγάπησες

στα περασμένα χρόνια.

Και σε ήλιο, σε καλοκαιριού προμάντεμα

και σε βροχή, σε χιόνια,

δεν τραγουδώ παρά γιατί μ’ αγάπησες.

Μόνο γιατί με κράτησες στα χέρια σου

μια νύχτα και με φίλησες στο στόμα,

μόνο γι’ αυτό είμαι ωραία σαν κρίνο ολάνοιχτο

κ’ έχω ένα ρίγος στην ψυχή μου ακόμα,

μόνο γιατί με κράτησες στα χέρια σου.

Μόνο γιατί τα μάτια σου με κοίταξαν

με την ψυχή στο βλέμμα,

περήφανα στολίστηκα το υπέρτατο

της ύπαρξής μου στέμμα,

μόνο γιατί τα μάτια σου με κοίταξαν..."

Το ποίημα ανήκει στην πρώτη της ποιητική συλλογή: "Τρίλλιες που σβήνουν" κι αποτελεί μια μορφή προσωπικής εξομολόγησης, καθώς -όπως επανειλημμένως έχει γραφεί-  η Πολυδούρη "έγραφε τα ποιήματά της όπως και το ατομικό της ημερολόγιο. Η μεταστοιχείωση γινόταν αυτόματα και πηγαία. Γι' αυτήν η έκφραση εσήμαινε κατ' ευθείαν μεταγραφή των γεγονότων του εσωτερικού της κόσμου στην ποιητική γλώσσα με όλες τις γενικεύσεις και τις υπερβολές που της υπαγόρευε η ρομαντική της φύση".

Η ποιήτρια μέσω του λυρικού της λόγου καθαγιάζει το ερωτικό συναίσθημα, το εξαγνίζει απαλλάσσοντάς το από την οποιαδήποτε αίσθηση ποταπότητας. Πρόκειται αναμφισβήτητα για ένα εγκώμιο στον έρωτα, ένα τραγούδι που εκφράζει τη γνησιότητα του συναισθηματικού κόσμου και της ρομαντικής φύσης της Πολυδούρη.

"...Μονάχα γιατί τόσο ωραία μ᾿ αγάπησες
έζησα, να πληθαίνω

τα ονείρατά σου, ωραίε που βασίλεψες

κ᾿ έτσι γλυκά πεθαίνω

μονάχα γιατί τόσο ωραία μ᾿ αγάπησες..."

Το ποίημα μελοποιήθηκε από αρκετούς συνθέτες. Ξεχωρίζει η προσέγγιση του Γιάννη Σπανού σε μια τρυφερή, ρομαντική ερμηνεία με την Πόπη Αστεριάδη...Επίσης, εκείνη του Δημήτρη Παπαδημητρίου σε εκτέλεση από την εμβληματική φωνή της Ελ. Αρβανιτάκη, αλλά και του Βασίλη Δημητρίου σε αισθαντικότατη ερμηνεία από τη Μάγδα Πένσου που ακούστηκε στην τηλεοπτική σειρά "Καρυωτάκης":

"Μόνο γιατί μ' αγάπησες", Γ.Σπανός:

"Μόνο γιατί μ' αγάπησες", Δ. Παπαδημητρίου:

"Μόνο γιατί μ' αγάπησες", Β. Δημητρίου:

Μια ατμοσφαιρική μελοποίηση του ίδιου ποιήματος από τον Γιάννη Ζώτο ακούμε τώρα. Βαθιά μελαγχολική σύνθεση σε μορφή ελεγειακής μπαλάντας όπου το πιάνο προσφέρει ασθμαίνουσα συνοδεία στην γεμάτη ρομαντισμό φωνή, ενώ στο ρεφραίν έρχεται σε ισότιμο διάλογο με το τσέλο. Και τα δυο όργανα συντροφεύουν, λιτά ονειροπατώντας, τη λυγμική φωνή: 

"Μόνο γιατί μ' αγάπησες" για φωνή, πιάνο και τσέλο, Γ. Ζώτος:

Ο ταλαντούχος Πατρινός μουσουργός, Γιώργος Δίπλας έχει δηλώσει πως "ποίηση και ποιητές τον έκαναν καλύτερο μουσικό. Του έδειξαν δρόμους και τρόπους έκφρασης, καλλιέργησαν την σκέψη του, την γραφή και την ευαισθησία του..."
Ανάμεσά τους και η Μαρία Πολυδούρη. Στο ποίημά της "Μόνο γιατί μ' αγάπησες" ο συνθέτης αποτυπώνει μουσικά τον καθρέφτη της ψυχής της, κάθε συναίσθημα που πλανάται στις ποιητικές της αράδες...Πάθος, λαχτάρα, πόνος, προσδοκία και σφοδρή επιθυμία να αγαπήσει και να αγαπηθεί...Μελωδικά μοτίβα που αναπαριστούν το ύψιστο μεγαλείο μιας ψυχής που έζησε και αναχώρησε με περισσή χάρη από την πρόσκαιρη ζωή…

"Μόνο γιατί μ' αγάπησες", Γιώργος Δίπλας:

Ο Σταύρος Κουγιουμτζής γράφει τους στίχους και τη μουσική στη "Μπαλάντα για τη Μαρία Πολυδούρη", όπου υπαινίσσεται και την τελευταία της κραυγή πόνου για τον ανεκπλήρωτο έρωτά της για τον Καρυωτάκη:

"Σ' ένα θέατρο που έπαιξες για λίγο

αποσπάσματα και ανόμοιες σκηνές

είπες φτάνει δεν αντέχω πιά θα φύγω

με σκοτώνουν διαρκώς οι θεατές..."

Με το μεγάλο έρωτα της ζωής της, τον ομότεχνό της, Κώστα Καρυωτάκη γνωρίστηκαν στη Νομαρχία Αθηνών, όπου εργάζονταν και οι δύο. Μεταξύ τους αναπτύχθηκε ένα σφοδρό συναίσθημα...

Σε γράμμα της προς τον Καρυωτάκη γράφει η Πολυδούρη:

"Τάκη αγαπημένε μου! Πόσο μου φαίνεται χρόνος κάθε ώρα που περνώ μακριά σου!
Τίποτε δεν έχει ενδιαφέρον για μένα που δεν είναι από σένα, που δεν μιλεί για σένα, Τάκη. Στον καθρέφτη δε βλέπω το δικό μου, βλέπω το δικό σου πρόσωπο· κατεβαίνω τη σκάλα, στέκω, μου φαίνεται πως σε βλέπω να ανεβαίνεις· στο δρόμο συναντώ έναν γνωστό μου, με σταματά και μου μιλεί, γελώ, και σε μια στιγμή που τον κοιτάζω φεύγει το κεφάλι του, και το δικό σου πηγαίνει στη θέση του..."
(logotexnikesmikrografies)

"Πορτρέτο Μ. Πολυδούρη", Κ. Ασαργιωτάκη
kalliopiasargiotaki

Ο έρωτας ανάμεσα τους υπήρξε βαθύς και παρότι βραχύβιος επηρέασε καθοριστικά τη ζωή και το έργο της ποιήτριας.
Αγαπήθηκαν πολύ, όμως δεν κατάφεραν να βρουν μαζί την ευτυχία...
Τους χώρισε πρώτα η ζωή και έπειτα και ο θάνατος...

Η γοητευτική ποιήτρια, δυναμική και μαχήτρια διεκδίκησε το δικαίωμά της στην αγάπη... Η μοίρα όμως, όπως και το εύθραυστο της ψυχής της συνηγόρησαν στην οικτρή ήττα απέναντι στο θάνατο, δική και του αγαπημένου της...

Σταύρος Κουγιουμτζής: 
"Μπαλάντα για τη Μαρία Πολυδούρη":

"Στο γραφείο σου εκεί στην επαρχία

Όλα τ’άφησες και μείναν όπως χθες

Στο συρτάρι μια παλιά φωτογραφία

Και οι ζωές μας δυο παράλληλες γραμμές

Ολιβιέ Μεσσιάν: "Τραγούδια αγάπης για την Μι"

"Η πίστη μου είναι η μεγάλη παράσταση της ζωής μου.
"Πιστεύω" και τραγουδάω λόγια του Θεού στους άπιστους. Φτιάχνω κελαηδισμούς πουλιών για όσους ζουν σε πόλεις  και ρυθμούς για κείνους που γνωρίζουν μόνο στρατιωτικά εμβατήρια ή τζαζ
και ζωγραφίζω χρώματα για όσους δεν μπορούν να τα δουν"

(Olivier Messiaen)

O Μεσσιάν και η Μι στο εξοχικό τους

Ο Ολιβιέ και η Κλαιρ ήταν πολύ χαρούμενοι που είχαν επιλέξει αυτή τη γωνιά της γης να στήσουν το νέο τους σπιτικό. Κοντά στη λίμνη Pétichet των Γαλλικών Άλπεων, μια κουκλίστικη περιοχή, με μια απεραντοσύνη στον ορίζοντά της και βουκολικές εικόνες βγαλμένες από παραμύθι, που οι ήχοι του είναι ατέρμονες σιωπές ...
Εκεί περνούσαν γαλήνια τα καλοκαίρια τους.
Εκεί ένοιωθαν τον τόπο, φωλιά και παράδεισό τους.Το σπίτι κρεμόταν πάνω απ'τη λίμνη κι ο Μεσσιάν συνήθιζε να το περιγράφει "σαν ένα μεγάλο γαλάζιο κόσμημα"


Η ήρεμη ατμόσφαιρα βοηθούσε το Μεσσιάν στις συνθετικές δημιουργίες του. Στο Pétichet οι εμπνεύσεις έρχονταν ψιθυριστά με το ανεμάκι και δρόσιζαν την ψυχή του.
Τρομερά παραγωγικός, εκεί έγραψε πολλά από τα έργα του.

Ενα απ'αυτά είναι και τα "Poèmes pour Mi", μια συλλογή εννέα τραγουδιών αγάπης για υψίφωνο και πιάνο, σε ποίηση του ίδιου του Μεσσιάν με επιρροές από εδάφια της Βίβλου, εμπνευσμένα και αφιερωμένα στην αγαπημένη σύζυγό του, που χαϊδευτικά την αποκαλούσε "Μι".
Ένα μονοσύλλαβο χαριτωμένο όνομα που παραπέμπει στην ψηλότερη χορδή του βιολιού, καθώς η  Claire Delbos (Μι) εκτός από συνθέτις, ήταν και βιολονίστρια.


Κι ενώ θα περιμέναμε τα "Poèmes pour Mi" να παρουσιάζονται ξέχειλα από ρομαντισμό και τρυφερότητα, ένα είδος  συναισθηματικής έκφρασης δηλαδή, εύκολα κανείς μεταφέρεται με την ακρόαση σε ένα μυστηριακής φύσης ακρόαμα, έντονης πνευματικότητας, μια και ο συνθέτης επιθυμούσε να  αποτυπώσει την ανθρώπινη αγάπη άρρηκτα δεμένη με την αγάπη του Θεού και της φύσης.
Οι μικρές μινιατούρες αποτελούν πραγματική αποκάλυψη μιας άλλης πτυχής του αγαπημένου συνθέτη.

Αξιοσημείωτη είναι η περίπλοκη ρυθμική γλώσσα του έργου, καθώς γράφτηκε στο πλαίσιο πειραματισμού  διαφορετικών ρυθμικών συστημάτων.

1. Στο ποίημα: "Action de grâces-Eυχαριστίες", ο Mεσσιάν ευγνωμονεί το Θεό που τον ευλόγησε  με  τα υψηλά δώρα της φύσης, της αγάπης και της συντροφικότητας. Ολοκληρώνεται με φωνητικά μελίσματα πάνω στο "Αλληλούια".


2. Στο "Le paysage-Τοπίο"  οι δυο πρώτες συλλαβές του τραγουδιού ακούγονται πάνω σ'ένα κατιόν διάστημα 5ης ελαττωμένης, που ξαφνιάζει. Στη συνέχεια τα μουσικά μοτίβα του Μεσσιάν  ομαλοποιούνται για να ζωγραφίσει τις  ειδυλλιακές εικόνες των λιμνών και της υπαίθρου των Γαλλικών Άλπεων, ενώ

3. οι  πρώτοι στίχοι του "La maison....θα φύγουμε κάποτε από το σπίτι αυτό", αναφέρονται στο πεπερασμένο του ανθρώπινου βίου.

4. Η διάθεση σκουραίνει στο "Épouvante-Τρόμος", αποτυπώνοντας τον φόβο και τον πόνο των "χαμένων αναμνήσεων". Ιδιαίτερα στοχαστικό, μια και η "Μι" ταλαιπωρήθηκε με ψυχικές ασθένειες και αμνησία.

5. Στο "L'épouse- σύζυγος", ένα υπερβατικής φύσης μέρος, ο Μεσσιάν συγκρίνει μουσικά την ένωση άνδρα-γυναίκας με την ένωση Χριστού και Εκκλησίας.

6. Το "Ta voix-Η φωνή σου" περιγράφει τη φωνή της αγαπημένης σαν κελάηδημα πουλιού, που φέρνει την άνοιξη.

7. Στο  ορμητικό "Les deux-Ζευγάρι",  οι δυο τους πολεμούν το σκοτάδι και το κακό, ενώ

8. στο αισθησιακό "Le collier- το κολιέ", έμπνευση από κάποιο περιδέραιο που ο Ολιβιέ είχε χαρίσει στην Μι, προεκτείνοντάς το συμβολικά, αποκαλύπτεται η πρωινή αγκαλιά του ερωτευμένου.

9. Ο κύκλος τελειώνει με μια προσευχή. Το "Prière exaucée", μια μουσική ευγνωμοσύνη προς το Θεό.


Τα Poèmes pour Mi στην αρχική τους έκδοση για φωνή και πιάνο πρωτοπαρουσιάστηκαν σαν σήμερα, 28 Απριλίου 1937 στο Παρίσι  με τον  συνθέτη να συνοδεύει στο πιάνο.
Λίγο αργότερα ολοκλήρωσε και τη μεταγραφή του για  ορχήστρα.

Messiaen: "Poèmes pour Mi", Renee Fleming 

Nα θυμίσουμε πως η Κλαιρ ήταν η πρώτη σύζυγος του Μεσσιάν και η ιστορία αγάπης τους πλημμυρίζει από την τρυφερότητα και το ρομαντισμό της νιότης, παρόλη την τραγική της κατάληξη!

Γνωρίστηκαν στο Ωδείο του Παρισιού, όταν και οι δυο σπούδαζαν μουσική, ο Ολιβιέ πιάνο και η Κλαιρ, βιολί. Άρχισαν να παίζουν μαζί σε διάφορα ρεσιτάλ.
Παντρεύτηκαν τον Ιούνιο του 1932 και ήταν εξαιρετικά αφοσιωμένοι ο ένας στον άλλο, παρόλες τις ταλαιπωρίες τους για την απόκτηση του γιου τους.

Η υγεία της Κλαιρ είχε κλονιστεί και μετά τον πόλεμο υποβλήθηκε σε επέμβαση που τής προκάλεσε πλήρη αμνησία.Πέθανε στο γηροκομείο το 1959, θύμα εγκεφαλικής ατροφίας.





(Για το κείμενο χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία και από: oliviermessiaen.org, allmusic.com)

Γιάννης Μακρυγιάννης: ο μεγάλος οπλαρχηγός στη μουσική τέχνη...

(Στη μνήμη του Γιάννη Μακρυγιάννη, που πέθανε στις 27 Απριλίου του 1864)

Ο Μακρυγιάννης υπήρξε ενσαρκωτής της ελευθερίας, της γενναιότητας, της εντιμότητας και της δικαιοσύνης. Ένας Έλληνας με άφθαστο μεγαλείο ψυχής!

"Το περιεχόμενο της γραφής του Μακρυγιάννη είναι ο ατέλειωτος και ο πραγματικός αγώνας ενός ανθρώπου, που με όλα τα ένστικτα της φυλής του ριζωμένα βαθιά
μέσα στα σπλάχνα του αναζητά την ελευθερία, το δίκιο, την ανθρωπιά.

Πολέμησε, αγωνίστηκε, πίστεψε, σακατεύτηκε, αηδίασε, θύμωσε.

Αλλά έμεινε, όπως βγαίνει από το γράψιμό του το απελέκητο, πάντα ορθός ως το τέλος: άνθρωπος στο ύψος του ανθρώπου. Δεν έγινε μήτε υπεράνθρωπος μήτε σκουλήκι"

(από την ιστορική ομιλία του Σεφέρη για την Μακρυγιάννη το 1943)

Ήταν αρκετοί οι οπλαρχηγοί στην Επανάσταση που έπαιζαν λαϊκά όργανα. Ο Κολοκοτρώνης, ο Κατσαντώνης, ο Τζαβέλας, όπως και ο Μακρυγιάννης έπαιζαν ταμπουρά...
Έσερναν -όπως αναφέρεται- τον ταμπουρά τους όπου πήγαιναν για να ξεχνιούνται με ένα κλέφτικο τραγούδι.

Ο ταμπουράς του Μακρυγιάννη
(zoothelpblog)

"Δέκα παλληκάρια στήσαμε χορό

στου Καραϊσκάκη το κονάκι[...]

σμίξαν τα μπουζούκια και ο μπαγλαμάς

με τον ταμπουρά του Μακρυγιάννη...",

γράφει ο Λ.Παπαδόπουλος...

Ο ταμπουράς του Μακρυγιάννη φυλάσσεται στο Ιστορικό Εθνολογικό Μουσείο. Παραγγέλθηκε από τον οπλαρχηγό στον λαϊκό οργανοποιό Λεωνίδα Γαΐλα, ο οποίος σκάλισε στο σώμα του οργάνου τα αρχικά των ονομάτων τους: Γ.Μ και Λ.Γ.

Σύμφωνα με τα "Απομνημονεύματα" του αγωνιστή, κατά την πολιορκία της Ακρόπολης από τον Κιουταχή το 1826, αυτοσχεδίασε κι συνόδευσε με τον ταμπουρά του το θρυλικό μοιρολόι:

"Ο ήλιος εβασίλεψε -Έλληνα μου, βασίλεψε-

και το Φεγγάρι εχάθη

κι ο καθαρός Αυγερινός που πάει κοντά την Πούλια"

Ο Μάνος Ελευθερίου θα στήσει ένα έξοχο στιχουργικό λιμπρέτο με τίτλο: "Γράμματα στο Μακρυγιάννη", που θα μελοποιήσει ο Ηλίας Ανδριόπουλος.

"Μόνο να γράφεις τ’ όνομά σου,

κι εκείνο το ’μαθες μισό"

Ο Μακρυγιάννης έμαθε γράμματα για να γράψει τα Απομνημονεύματά του, που εκφράζουν την ελληνική ψυχή και την αγνή παράδοση, ανυψώνοντας τον αγράμματο δημιουργό τους σε σύμβολο του αδούλωτου ελληνισμού.

"Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί, να φυλάμεν την πατριδα και να μην λέγει ούτε ο δυνατός "εγώ" ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς "εγώ"; Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκιάσει ή χαλάσει, να λέγει "εγώ"· όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκιάνουν, τότε να λένε "εμείς". Είμαστε εις το "εμείς" κι όχι εις το "εγώ".

(από τα "Απομνημονεύματα)

Τα "Απομνημονεύματα" του Μακρυγιάννη αποτελούν ύψιστο δείγμα λογοτεχνικής γραφής, καθώς αναφέρει την αλήθεια γυμνή και μέσα από την απλότητά τους φανερώνουν τη φιλοσοφική διάθεση και την ιδεολογία αυτού του μεγάλου άνδρα!

Ο Άγγελος Σικελιανός στο ποίημά του "Μακρυγιάννης" γράφει:

"Κι όλων μας το αίμα θέλει να μπει μες στ' αυλάκι,

το ίδιο χωράφι να ποτίσει, στρατηγέ μας!

Τι πια δεν είμαστε στο "εγώ", ως Εσύ μας το 'πες,

μα σήμερα είμαστε στο "εμείς", κι ας μαζωχτούμε

σ' έναν σκοπόν, αν θέλουμε να φκιάσουμε χωριό και κόσμο!"

Ο σύγχρονος ποιητής καλεί το Μακρυγιάννη να αποδώσει δικαιοσύνη...

"Μπαρμπαγιάννη Μακρυγιάννη

πάρε μαύρο γιαταγάνι

κι έλα στη ζωή μας πίσω

το στραβό να κάνεις ίσο"

(Ν. Γκάτσος)

Ολοι γνωρίζουμε την προσφορά του αγωνιστή Μακρυγιάννη, όμως με την αναφορά μου αυτή ήθελα να παρουσιάσω πώς επέδρασε στην τέχνη και κυρίως στη μουσική της σύγχρονης Ελλάδας, αλλά και τη σχέση του με τη μουσική και τον ταμπουρά, που λίγοι γνωρίζουν παρότι το πασίγνωστο τραγούδι το αναφέρει...

Επεισόδιο από το Κατά Μάρκον "Ευαγγέλιο των θαυμάτων"...

 

St. Mark, after Agostino Veneziano, ΜΕΤ

Ο Ευαγγελιστής Μάρκος έγραψε το συντομότερο από τα τέσσερα Ευαγγέλια, γνωστό ως "Ευαγγέλιο των θαυμάτων", καθώς σ 'αυτό περιλαμβάνει αρκετά από τα θαύματα της ζωής του Χριστού και λιγότερα από τα Πάθη και την Ανάστασή Του.

Σκοπός του ήταν με την έκθεση των θαυμάτων να αποδείξει τη θεϊκή καταγωγή του Ιησού και τη δύναμή Του.
Γι΄ αυτό και οι αγιογράφοι τοποθετούν δίπλα στον ευαγγελιστή Μάρκο ένα φτερωτό λιοντάρι, που είναι σύμβολο της δύναμης και βασιλιάς των ζώων, όπως και ο Χριστός βασιλιάς των πάντων, όπως βλέπετε και στο παραπάνω χαρακτικό.
Το λιοντάρι επίσης συσχετίζεται με την Ανάσταση επειδή πιστεύεται ότι τα λιοντάρια κοιμούνται με ανοιχτά μάτια.

Ένα περίσσειας τέχνης και μοναδικής ομορφιάς σκαλιστό εξώφυλλο Ευαγγελίου, έκθεμα του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης μπορείτε να θαυμάσετε στη διπλανή εικόνα.

Είναι φτιαγμένο από ελεφαντόδοντο και απεικονίζει τον Μάρκο να γράφει το Ευαγγέλιό του.

Στην απεικόνιση διακρίνεται συντομευμένη η λατινική επιγραφή-αναφορά στην εισαγωγή του Ευαγγελίου του: "Είμαι η φωνή ενός που κλαίει στην έρημο". Στα δεξιά παρατηρείται σχεδιασμένος ένας καθεδρικός ναός, ενώ με το μπροστινό πόδι του στερεωμένο στο κεφάλι του Ευαγγελιστή, το σύμβολό του, ο φτερωτός λέων.


O σύγχρονος αμερικανός συνθέτης λειτουργικής μουσικής, Marty Haugen έχει εμπνευστεί από Ευαγγελικά κείμενα, εστιάζοντας σε ξεχωριστά θέματα των Ευαγγελίων τους.


Στο ιερό άσμα του με τίτλο: "I Am Waiting for This Jesus" περιγράφει σύμφωνα με το 5ο κεφ. του Κατά Μάρκον Ευαγγελίου(21-43) το θαύμα του Ιησού που ανέστησε την κόρη του αρχιερέα Ιάειρου απότην Καπερναούμ, που όλοι μοιρολογούσαν ως νεκρή.

"Ήταν δίπλα στη λίμνη.Έρχεται τότε ένας αρχισυνάγωγος, ο Ιάειρος, και πέφτει

στα πόδια του του Ιησού και τον παρακαλεί θερμά: "Η κορούλα μου βρίσκεται στα τελευταία της έλα να βάλεις τα χέρια σου πάνω της για να γιατρευτεί και να ζήσει ".

[...]

Η κόρη σου πέθανε. γιατί εξακολουθείς να ενοχλείς τον δάσκαλο;

"Μη φοβάσαι, μόνο πίστευε", είπε ο Ιησούς και κίνησαν για το σπίτι.

[...]

Μπήκε μέσα και λέει: "Γιατί αυτός ο θόρυβος και τα κλάματα; Το παιδί δεν πέθανε, αλλά κοιμάται". Πιάνει από το χέρι το κορίτσι και του λέει: "Κορίτσι, σήκω επάνω!"

Κι αμέσως σηκώθηκε το κορίτσι και περπατούσε. Ήταν δώδεκα ετών. Και αμέσως όλοι κυριεύτηκαν από μεγάλη κατάπληξη"

(Κατά Μάρκον, κεφ. 5, 21-43)

Marty Haugen: "I Am Waiting for This Jesus":

To κείμενο γράφτηκε με αφορμή τη σημερινή γιορτή του Ευαγγελιστή Μάρκου, 25 Απριλίου.

Έξι λαϊκές ζωγραφιές με το χρωστήρα του Γιάννη Μόραλη...

 

"Δεν πρέπει να ερμηνεύουμε τα πράγματα, γιατί τα στενεύουμε"..."Θέλω τα έργα μου να είναι όπως και εγώ, ελεύθερα", έλεγε...


Γεννήθηκε σαν σήμερα 23 του Απριλιού του 1916 στην όμορφη Άρτα.

Ο Γιάννης Μόραλης ασχολήθηκε και με το θέατρο.
Υποστήριζε ότι ο σκηνογράφος οφείλει να σχεδιάζει και τα σκηνικά και τα κοστούμια για να έχουν ένα ενιαίο ύφος και να μη φέρνουν σύγχυση στο θεατή. Με λιτότητα, λειτουργικότητα, καθαρά χρώματα, αίσθηση του μέτρου, ελευθερία των εκφραστικών μέσων.

Το 1951 συνεργάστηκε με το Μάνο Χατζιδάκι στο χορόδραμα: "Έξι λαϊκές ζωγραφιές", μια χορευτική παράσταση από τη Ραλλού Μάνου σε μουσική μεταγραφή 6 ρεμπέτικων τραγουδιών για πιάνο.

Κάνει τα κοστούμια, τα σκηνικά και επιμελείται και το εξώφυλλο του δίσκου.
Στη σκηνογραφία του συνδύασε παραδοσιακά με σύγχρονα στοιχεία, προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στην εικαστική και σκηνική δημιουργία. Χρησιμοποίησε απλά πανό με εικόνες από νεοκλασικά αρχοντικά από τη μια και τη θάλασσα από την άλλη.

Για τα κοστούμια ο Μόραλης δημιούργησε δύο τύπους, το λαϊκό άνδρα και τη λαϊκή γυναίκα, απλοποιώντας και τυποποιώντας τις φιγούρες του.


"Ο Μόραλης ήταν αποκαλυπτικός ως προς το περιεχόμενο του έργου μου, έτσι που κι εγώ ο ίδιος να το ανακαλύπτω μέσ’ από τη ζωγραφική του",

θα πει ο Μάνος Χατζιδάκις...

Και συνεχίζει σχετικά με το "Εξι λαϊκές ζωγραφιές":

"Ζεϊμπέκικα, χασάπικα, συννεφιασμένες Κυριακές, παλικάρια και κοπέλες[...]
Όλοι οι άντρες και οι γυναίκες φοράνε περούκες κι ο Μόραλης ενθουσιασμένος μας εξηγεί την σημασία της εκφραστικής τυποποίησης των χορευτών. Προς το κόκκινο οι άντρες, κάτασπρες οι γυναίκες με χρωματιστές φορεσιές σ΄ ένα σκηνικό που μόνο του δημιουργεί μια ολοκληρωμένη ποιητική ατμόσφαιρα, κινούνται αυστηρά πάνω στους δοσμένους ρυθμούς. 
Οι άντρες μαθαίνουν να χορεύουν ακίνητοι, οι γυναίκες μαθαίνουν να μην είναι ελκυστικές κι όλοι μαζί συνθέτουν πίνακες με βαθιές ιδέες και χορευτική αλήθεια. (manoshadjidakis.gr/)



Πραγματικά,  "ολοκληρωμένοι" δημιουργοί!
Καλλιτέχνες που έβλεπαν και αντιμετώπιζαν την Τέχνη ως ολότητα...Δημιουργούσαν αισθητικά πρότυπα προωθώντας τη σύμπραξη εικαστικών, μουσικής, λόγου και κίνησης, όπου υπήρχε ως μονάδα αναπόσπαστη.
Τόσο δυσεύρετοι, σήμερα...

Το Μπαλέτο είναι βασισμένο στα παρακάτω 6 ρεμπέτικα τραγούδια:

1. Συννεφιασμένη Κυριακή

2. Κουράστηκα να σ' αποκτήσω

3. Ψιλή βροχούλα έπιασε

4. Τράβα την άμαξα

5. Πάμε στο μπαξέ τσιφλίκι

6. Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι

Το άρθρο δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr

Μίκης Θεοδωράκης: "Το πανηγύρι της Ασή – Γωνιάς"

Ο Άγιος Γεώργιος είναι προστάτης  ενός ιστορικού Κρητικού χωριού, της Άση -Γωνιάς.
Είναι Άγιος που οι κάτοικοί του σέβονται και τιμούν. Γι'αυτό υπάρχουν στο χωριό δύο εκκλησίες στη χάρη του: Ο Άγιος Γεώργιος ο Μεθυστής, και ο Άγιος Γεώργιος ο Γαλατάς, που τιμάται στις 23 Απριλίου.

(φωτο από: apopsilive.gr)

Κάθε χρόνο, τη μέρα αυτή διοργανώνεται ένα από τα πιο παλιά και παραδοσιακά πανηγύρια της Κρήτης, όπου αναβιώνει το έθιμο της ευλογίας των κοπαδιών και το μοίρασμα του γάλακτος στους προσκυνητές.


Από το πανηγύρι της Άση-Γωνιάς, ο Μίκης Θεοδωράκης εμπνεύστηκε το πρώτο συμφωνικό του έργο γι'αυτό και το τιτλοφόρησε: "Το πανηγύρι της Ασή – Γωνιάς".



Όπως λεει ο ίδιος ο συνθέτης μας:

"Γράφοντάς το θέλησα να δώσω τη λαϊκή ζωντάνια αντάμα με τον ήρεμο ρεμβασμό.Το αρχικό του γράψιμο ήταν για ορχήστρα εγχόρδων... Ενα χρόνο μετά του έδωσα την τελική μορφή του χωρίς να τσιγκουνευτώ στο χρώμα. [...] 
Το έργο  δεν  περιγράφει το πανηγύρι της Ασής Γωνιάς. Παίρνει, όμως αφορμή απ' αυτό για να δώσει την ατμόσφαιρα της λαϊκής ζωντάνιας, χαράς και δύναμης. Είναι πιο πέρ' ακόμα η νοσταλγία κι ο ρεμβασμός κάτω απ' το γαλάζιο φως του Αιγαίου. …
[...]
Μόλις ο Φιλοκτήτης Οικονομίδης μου ανάγγειλε ότι αποφάσισε να διευθύνει το έργο μου με την Κρατική, λύθηκαν τα γόνατά μου. 
[...]
Η πρώτη πρόβα της "ΑΣΗ-ΓΩΝΙΑΣ" υπήρξε καταστροφική.
Ο Οικονομίδης βλέποντάς με συννεφιασμένο, μου λέει : "Αυτό που άκουσες δεν είναι το έργο σου!"

Έχω φυλάξει την παρτιτούρα με τις σημειώσεις του δασκάλου μου με μπλε και κόκκινο μολύβι.
[...]
Μετά τις διορθώσεις η μελωδία του Κορ Ανγκλέ λικνίζεται σαν κύκνος πάνω στα πολύχρωμα νερά… Και ξανά τα τύμπανα, τα έγχορδα, τα πνευστά, τα χάλκινα. Ο χείμαρρος σχηματίζεται. Τα ηχητικά νερά γίνονται καταρράκτες… Οι μουσικοί με κρυφοκοιτάζουν. Οι φίλοι μου χαμογελούν… Τέλος! Τα ιερά τέρατα, οι μουσικοί, χειροκροτούν. Μερικοί σηκώνονται όρθιοι. Και ο Δάσκαλος για πρώτη φορά με αγκαλιάζει και με φιλά..."

Πρόκειται για ένα συμφωνικό σκέρτσο, με προγραμματικό χαρακτήρα, που βασίζεται πάνω σε κρητικά μοτίβα.
Όλο το έργο είναι χτισμένο πάνω σε 2 κυρίως θέματα που πότε ακούγονται αυτούσια και πότε παραλλαγμένα. Ξεχωρίζουν οι  ρυθμοί πεντοζάλη.
Διακρίνει κανείς το γνωστό: "Μες του Μαγιού τις μυρωδιές"...

Μίκη Θεοδωράκη: Το πανηγύρι της Ασή Γωνιάς" 

Συμφωνική Ορχήστρα ΕΡΤ- Μύρων Μιχαηλίδης

(Πηγές: Μ. Θεοδωράκη: " Δρόμοι του Αρχάγγελου", εκδ. Κέδρος, https://www.cretalive.gr/istoria/panigyri-tis-asis-gonias-apo-ton-miki, http://digma.mmb.org.gr/Item.aspx?kkt=TMUSIC000000055,
https://www.daynight.gr/asi-gonia-panigiri-agiou-georgiou/