Mια παρτιτούρα "in honorem Caeciliae, Valeriani et Tiburtij"

"Η Καικιλία, ο Βαλεριανός και ο Τιβούρτιος", Boticcini

Σήμερα, 22 Νοεμβρίου η Εκκλησία, Ανατολική και Δυτική τιμά τρεις Αγίους: την Καικιλία που έζησε τον 3ο μ.Χ., το σύζυγό της Βαλεριανό και τον κουνιάδο της, Τιβούρτιο.

Οι γονείς της Καικιλίας ήταν ειδωλολάτρες ευγενείς, όμως εκείνη άκουσε τη διδασκαλία του Χριστού και ζήτησε να βαπτιστεί. Μετά από λίγο καιρό, την πάντρεψαν με το Βαλεριανό, που υπό την επίδρασή της ασπάστηκε κι αυτός τη Χριστιανική πίστη, ενώ λίγο αργότερα προσήλθε στους κόλπους της εκκλησίας και ο αδελφός του, Τιβούρτιος. Οι τρεις τους επιδόθηκαν σε φιλανθρωπικό έργο και κήρυτταν την πίστη στο Χριστό. Την περίοδο των Διωγμών συνελήφησαν και θανατώθηκαν με αποκεφαλισμό.

Στους τρεις Αγίους που γιορτάζουν σήμερα αναφέρεται το έργο ιερής μουσικής που προτείνω να ακούσουμε.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή...

Ήδη το 1675, η είκοσι έξι ετών δούκισσα Isabelle d'Orléans που είχε χάσει τον σύζυγό της, πριν λίγο διάστημα, θρηνούσε και το θάνατο του πεντάχρονου μοναχοπαίδου της, Φραγκίσκου-Ιωσήφ. Στοιχειωμένη από το θανατικό, διαμόρφωσε ένα προσωπικό χώρο στο Αββαείο του Αγίου Πέτρου στη Μονμάρτη, όπου η αδερφή της ήταν ηγουμένη και επιδόθηκε στην προσευχή και σε φιλανθρωπίες. 

Πάντα πολύ ευσεβής, η Iσαβέλλα παράγγελνε θρησκευτικά κομμάτια στον Marc-Antoine Charpentier, ο οποίος υπήρξε προσωπικός συνθέτης του Δούκα συζύγου της, για τον θάνατο του οποίου ο συνθέτης είχε γράψει κι ένα ρέκβιεμ.

Οι θεοσεβείς πράξεις της Δούκισσας με το ανυπέρβλητο ψυχικό σθένος έδωσε στον Charpentier  την ιδέα να δημιουργήσει μουσικά πορτρέτα στο ύφος των "histoires sacrées"  που απεικόνιζε γυναίκες ηρωίδες και αγίες.

Το πρώτο από αυτά τα μουσικά πορτρέτα είναι αφιερωμένο στην Ιουδήθ και το δεύτερο στην Εσθήρ.

Η Iσαβέλλα ήταν ένθερμος υποστηρικτής των πολιτικών του ξαδέλφου της Λουδοβίκου XIV, που στόχευε να επαναφέρει τους Ουγενότους στον κόλπο των Καθολικών. Έτσι, το 1676 ατενίζοντας τη μεταστροφή μιας προτεστάντριας γυναίκας, αναθέτει στον Σαρπαντιέ τη σύνθεση ενός ορατορίου βασισμένου στην  Αγία Καικιλία, που κατάφερε να μεταστρέψει το σύζυγο και τον κουνιάδο της στον Χριστιανισμό. 

"Καικιλία, Βαλεριανός και Τιβούρτιος"
Orazio Gentileschi

Ο Σαρπαντιέ υφολογικά το κατέταξε στα "canticum-τραγούδι", με τον πλήρη τίτλο: "In honorem Caeciliae, Valeriani et Tiburtij Canticum", καθώς ήταν προς τιμήν τριών μαρτύρων κι  όχι μόνο της Αγίας Καικιλίας. Γράφτηκε για  μικρή ομάδα ερμηνευτών, που όμως την επόμενη χρονιά ο συνθέτης παρουσίασε μια διευρυμένη έκδοσή του, τροποποιώντας και τον τίτλο σε: "Caecilia Virgo et Martyr".

Σε έντονη αντίθεση με το "τραγούδι" για τους τρεις μάρτυρες, αυτό το έργο απαιτούσε μια μεγάλη ομάδα μουσικών και ανέδειξε την ικανότητα του συνθέτη στη δραματουργία. 

Τα ορατόριο, "Caecilia virgo et martir" αναπτύσσεται  σε δύο πράξεις:

• Η 1η αφηγείται πώς ο Τιβούρτιος πεπεισμένος από το πάθος της νύφης του, Καικιλίας και του αδελφού του Βαλεριανού μεταστρέφεται σε Χριστιανό. 
  Στην παρτιτούρα του Σαρπαντιέ, η Καικιλία και οι άνδρες σκιαγραφώνται με βαθιά επιθυμία και φλόγα να παραδώσουν ολοκληρωτικά την ψυχή τους στον Θεό!
  Η μελωδική γραμμή και οι αρμονίες τους που στήνει ο συνθέτης για να περπατήσουν οι ερμηνευτές δημιουργούν στον ακροατή -πιστό ή άπιστο-  θρησκευτική έκσταση. 
  
  Από την πράξη αυτή ακούμε το διάλογο περί πίστης ανάμεσα στους τρεις Αγίους:

"Acceptis autem ab Angelo flosculis-Δέχτηκα από τον Άγγελο, άνθη":

• 

  "Μαρτύριο της Αγίας Kαικιλίας",
  Carlo Saraceni 

  Στη δεύτερη πράξη του ορατορίου η Καικιλία συλλαμβάνεται και βασανίζεται.
  Η αλαζονεία του βασανιστή της απεικονίζεται με την τραχιάς αρμονίας γραφή. Η Καικιλία ακολουθώντας δύσκολα φωνητικά περάσματα, που υποστηρίζονται από το κοντίνουο κινείται σε παράλληλη εκφραστικά, οδό, άγρια και απότομη στάση απέναντι στον ειδωλολάτρη βασανιστή της.
  Μια συγκινητική κραυγή προς το Χριστό και τον σύζυγό της σηματοδοτεί το θάνατο της παρθενομάρτυρος Καικιλίας.
  Η χορωδία πιστών θρηνεί το θάνατό της, αμέσως όμως ο θρήνος μετατρέπεται σε κατανυκτική δοξολογία προς την Καικιλία και τελικά μαζί με τους Αγγέλους εξυψώνουν το όνομά της σε ένα τελετουργικής ατμόσφαιρας χορωδιακό. Ένα δοξαστικό που φωτίζεται από λειτουργική ομορφιά, με τον Σαρπαντιέ να σκαλίζει την πνευματική ιδέα και να οδηγεί στη γαλήνη και την ψυχική ηρεμία. Φινάλε ολοκληρωτικά ανεπιτήδευτο, χωρίς όμως να υστερεί σε μελωδική, αρμονική και εκφραστική μεγαλοσύνη.

1. "Heu, heu, nos dolentes - Αλίμονο, αλίμονο, στεναχωρηθήκαμε!"

2. "Cur ploratis fideles  - Γιατί κλαίτε, πιστοί;"

3. "Nolite flere fideles - Μην κλαίτε πιστοί αδερφοί":

Για την Αγία Καικιλία μπορείτε να διαβάστε παλαιότερα κείμενα εδώ, εδώ και εδώ.