"'Αγγελος του σούρουπου" στην παρτιτούρα ενός Φινλανδού...

 

Chagall: "Angel", λεπτομέρεια από την οροφή της Όπερας του Παρισιού

Ράινερ Μαρία Ρίλκε: "Ο Άγγελός μου":

"Δεν έχει πια άλλες υποχρεώσεις ο Άγγελός μου

αφότου η μέρα μου η αυστηρή τον έχει διώξει.

Λαχταρώντας , το πρόσωπό του συχνά χαμηλώνει

πάνω απ’ την γη, κι αγαπητός δεν του είναι πια ο ουρανός.

Και θα ήθελε να φέρει πάλι ,

πάνωθε απ' των δασών τις θροΐζουσες κορφές,

στην πατρίδα των Χερουβείμ, την προσευχή μου.

Εκεί πέρα κουβάλησε το κλάψιμό μου το πρώτο-πρώτο,

και τον πρώτο στοχασμό μου,

κ’ οι μικροί πόνοι μου μεγάλωσαν εκεί

μες σε δάση που, πάνωθέ του, μουρμουρίζουν"
(itzikas)

Από του συνθέτες που οι μορφές των Αγγέλων αποτελούν βασικό θέμα στο έργο τους είναι ο Φινλανδός, Eινογιουχάνι Ραουταβάρα. Ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους μουσικούς του κόσμου, που το μουσικό του ύφος εντοπίζεται μεταξύ του ύστερου ρομαντισμού και του σειραϊσμού του Σαίνμπεργκ.

Η αγάπη του συνθέτη για τα ποιήματα του Ρίλκε που κι αυτός φαντάστηκε τα τάγματα των αγγέλων να του μιλούν  για τη ζωή, το θάνατο, την ίδια την ύπαρξη, είναι εμφανής, ενώ στα απίστευτης ομορφιάς, πνευματικής αναζήτησης  και μυστικιστικής αύρας, έργα του, αποκαλύπτονται τα δικά του υπαρξιακά ερωτήματα.

Θέμα-ιδέα, οι Άγγελοι, που αγγίζει τα επίπεδα γλυκιάς εμμονής και η απαρχή του εντοπίζεται στις παιδικές φαντασιώσεις του συνθέτη και τις εφηβικές εμπειρίες του  στο μοναστήρι Valamo.

Έτσι, τα τελευταία 20 χρόνια περίπου της συνθετικής δημιουργίας του, ο Rautavaara γράφει έργα με τίτλους που σχετίζονται με Αγγέλους:  "Angels and Visitations" , "Playground for Angels", τη συμφωνία "Angel of Light".

Ο ίδιος έχοντας συνείδηση ​​ενός επιπέδου ύπαρξης έξω από το δικό μας, δέχεται πως κάποιοι μπορεί να βρίσκουν  τους προγραμματικούς τίτλους "ενοχλητικούς", όμως παραδέχεται πως ήταν οι συγκεκριμένες λέξεις που έδωσαν την έμπνευση και το μουσικό αποτέλεσμα! 

Το 1978, ανατέθηκε στον Ραουταβάρα να γράψει ένα κονσέρτο για κοντραμπάσο. Στη διάρκεια νυχτερινής πτήσης προς τις ΗΠΑ, είδε από το παράθυρο του αεροπλάνου  ένα τεράστιο γκρίζο σύννεφο με τις ακτίνες του ήλιου που έδυε να το διαπερνούν και να σχηματίζουν ένα παράξενο χρωματικό φάσμα...Ακαριαία ως περιγραφή της εικόνας τού ήρθε στο μυαλό η φράση: "Angel of Dusk". Δεν ήθελε τίποτε άλλο παρά να αφεθεί στην άυλη, αγγελική οπτασία με τα ονειρικά χρώματα μέσα στο σύννεφο την ώρα του σούρουπου για να χτιστεί σιγά σιγά η σύνθεση. Η ενέργεια ακτινοβολούσε από τις λέξεις και μετατρέπονταν σε μουσική...

Ετσι, πλάθεται μουσικά η υπερκόσμια ατμόσφαιρα,  ανάμεσα σε συνείδηση και πραγματικότητα παρασύροντας τον ακροατή σ’ έναν υπέροχο υπνωτισμό, με στοιχεία βαθιάς πνευματικότητας.

Το "Angel of Dusk"  ολοκληρώθηκε το 1980 κι είναι ένα κονσέρτο για κοντραμπάσο σε 3 μέρη:

Ι. His First Appearance

II. His Monologue

III. His Last Appearance

Ευρηματικότατα ο συνθέτης πειραματίζεται πάνω στο ιδιαίτερο ηχόχρωμα του κοντραμπάσου, το πλέον βαθύφωνο και "δυσκίνητο" μέλος των τοξοτών εγχόρδων της ορχήστρας. Με  pizzicati αλλά και νέες τεχνικές εκτέλεσης, όπως χτυπήματα πάνω στο σκάφος (ιδίως στο "Μονόλογο", το 2ο μέρος), εκφράζοντας την εξαίσια παλέτα αρμονικών στο υψηλότερο φάσμα του οργάνου.

Διακρίνουμε πυκνή συνθετική γραφή αντιστικτικής υφής, σκοτεινή αλλά και λυρική συγχρόνως. Η ορχήστρα μεταφέρει το μυστήριο του σύμπαντος, το νυχτερινό ουράνιο νεφέλωμα. Τα σολιστικά μέρη εμφαντικά δεξιοτεχνικά με εντυπωσιακές ρυθμικές εναλλαγές αλλά και ξεχωριστό αντιστικτικό διάλογο με την ορχήστρα. 

Συχνά η αίσθηση φαντάζει αγχωτική με τα νευρώδη ξεσπάσματα της μελωδίας, όμως γρήγορα επανέρχεται ο ιδιόμορφος λυρισμός  που διαμορφώνεται από μια τεχνική μίξη νεοκλασικής-εκλεκτικού μεταμοντέρνου στυλ, σε αίσθημα απροσδιόριστο και μυστηριώδες... Αίσθηση, που υπογραμμίζει μέσω ηχητικών μοτίβων την πολύ λεπτή, ολότελα αόρατη μεμβράνη κάπου ανάμεσα σε πραγματικό και φανταστικό, σε γήινο και ουράνιο...Αρμονίες και ηχοχρώματα συρράπτουν τη σπάνια φωτοχυσία, που οραματίστηκε ο Ραουταβάρα στην αεροπορική πτήση εκείνο το σούρουπο...

Ήταν ο Σιμπέλιους που είχε διακρίνει το ταλέντο του Ραουταβάρα και το είχε επιλέξει-υποδείξει στο συμβούλιο του ιδρύματος  Koussevitzky προκειμένου να σπουδάσει με τον Άαρον Κόπλαντ. Γι' αυτό το έργο αφιερώθηκε στη χήρα του Σεργκέι Κουσεβίτσκι, Όλγα.

Einojuhani Rautavaara, "Angel of Dusk - Μοv. I":

Einojuhani Rautavaara, "Angel of Dusk - Μοv. II":

Einojuhani Rautavaara, "Angel of Dusk - Μοv. IIΙ":

Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τους Αρχάγγελους  Ταξιάρχες, που η Εκκλησία μας τιμά στις 8 Νοέμβρη.

Για τον Ραουταβάρα και τους Αγγέλους του μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερο άρθρο εδώ.